Nederduitsche tael- en letterkundige lessen voor school- en zelfonderricht

17. - Over het populaire.

Overeenkomstig deze en dergelyke, met mindere of meerdere bewustheid gekoesterde, voorstellingen van het volk, zyn dan ook volgens de populaire meesterstukken, de vereischten en de hulpmiddelen van wat men den populairen toon achtte. De vereischten worden gesteld of in eene kinderachtige zoetsappigheid, en vervelende overduidelykheid; of in het gemeene, platte, onbehouwene; hier in eene doorloopende potsierlykheid; daer in eene valsche naïveteit, of nog valscher nonchalance. Verheffing, gloed, ernst, dichttael, kracht of bevalligheid van uitdrukking zyn contrabande; boven de bevatting, niet op hunne plaets. Maer aendoenlyk is het om te zien, op welke hulpmiddelen ter verzekering van een verbeurden opgang gerekend wordt. De een acht dien onafscheidelyk van den met zorg gekozen vorm eener lamlendige samenspraek; de andere van dien van het alleronbelangrykst verhael dat men lezen kan; een derde verwacht alles van eene triviael allegorische voorstelling; een vierde heeft het anker zyner hoop geworpen in den taeijen bodem der vaderlandsche spreekwoorden; een vyfde steunt op de onwederstaenbare tooverkracht van het jy en jou; een zesde geeft de voorkeur aen het doorspekken zyner rede met bekende en onbekende bastaerdvloeken; een enkele degelyke vloek daer tusschen schynt te moeten dienen om de anderen te echten; een zevende behoeft niets dan het onschuldige lokaes van huislyke stopwoorden en allerliefste verkleiningen. Ik zwyg van de eclektici, die beurtelings alles gebruiken. Het volk zelf sprekende in te voeren, en de lessen der Tevredenheid, der Arbeidzaemheid, en der Menschlievendheid in den mond te leggen van eene vrolyke kindermeid, een' eer-

[p. 200]

lyken kruijer, een' braven sleepersknecht (gy ziet dat ik van een zoo goed als gesloten tydperk spreek)! wat kan populairer, wat economischer zyn? Soms rekende men het voldoende, indien by dergelyke poogingen nu en dan een enkel woord uit het volksidioom genomen, de pedanterie van het overige poogde te temperen. Maer ook zyn er voorbeelden van een geduld, dat zich volledigde met de platte volksspraek, met eene onmogelyke spelling te willen achterhalen, en er waerlyk in slaegde het volk, voor zoo veel het er kennis van nam, een patois onder de oogen te brengen, het welk het niet lezen kon. Doch ook daer, waer men zich voor uitersten en dwaesheden als deze wachtte, blonk by deze mislukte volkslitteratuer, steeds het valsche beginsel door, dat men, om populair te zyn, moest afdalen; en zulks tot het waterpas van het volk, zoo als men zich dat voorstelde; en bleef er geen twyfel over aen eene volkomene bereidvaerdigheid, om dat beginsel nog tot het uiterste te overdryven. Het gunstbejag was openbaer. Het zy met of zonder stem verandering, de schryvers speelden eenen rol.

En waer dit het geval was, mag men zeggen dat de onvergeeflyke vergissing, omtrent den aerd en neiging des volks, met eene kolossale vergissing, omtrent den aerd en neigingen van den mensch, in verband stond...

Inderdaed, een weinig algemeene menschenkennis en de dagelyksche ondervinding zyn voldoende, om ons op ieder gebied nadrukkelyk te waerschouwen tegen eenen weg en wyze, eenen vorm en toon, en in 't algemeen tegen middelen, die al te in 't oogloopend ons doel en onze berekening verraden.

Het menschelyk hart is kitteloorig op dit punt. Het wil niet verschalkt wezen. Het ‘opzettelyk vervaerdigde’ op eene bepaelde werking berekende kan vooreerst zelden goed uitvallen. Elke goede handeling eischt eene zekere vryheid. Eene vaste hand wordt slechts by een onbekommerd gemoed gevonden. Het opzettelyk vervaerdigen en zorgvuldig berekenen leidt van zelfs tot eenzydigheid en overdryving. Maer al zou het ook goed zyn uitgevallen, nimmer ontmoet het, waer het erkend wordt, 't minste

[p. 201]

straeltje van gunst. Wie het bewondere, voorwaer! niet hy voor wie het was bestemd. Gy denkt het regt mooi, dank u hartelyk. Duert het wel lang eer de opgroeijende kinderen beginnen te reâgeren tegen het denkbeeld, den titel, den toon van een boekjen voor de jeugd en vooral voor de lieve jeugd? - Geachte Hoorderessen! zou het voor iemand, die de eer heeft dit spreekgestoelte in te nemen, wel het regte middel om u te boeijen zyn, indien hy door de keuze van zyn onderwerp en zyn trant van behandeling, al te zeer en gedurig liet doorstralen, dat hy er zich toegesteld had om zyne lezing eens regt aennemelyk, eens regt bevallig te maken ‘voor de Dames.’ Begint men niet op te merken dat het aflezen van den tekst: de armen wordt het Evangelie verkondigd; of van het verhael van Cornelius den Hoofdman, juist niet de geschiktste kunstgreep is om, in eene Armen- of Garnizoenskerk, de toehoorders ‘oplettend, welwillend, handelbaer’ te maken; en dat eene deugdelyke zeemanspraek, waerin storm en styve koelte niet van de lucht zyn, en brassen en reeven, en loef en ly, te pas ofte onpas, met kennelyk welbehagen zyn aengebragt, zeer aerdig is, en ook stichtelyk wezen kan - voor de passagiers? En wie onzer gevoelt niet het onaengename, pynlyke, beangstigende en zeer dubbelzinnige van de onderscheiding, zoo bepaeldelyk onder het schot te zyn. Het menschelyk eergevoel; laet het zyn de menschelyke hoogmoed, maer elk spreker of schryver heeft de roeping niet van stonden aen met dezen aen het kwarrelen te geraken; het menschelyk eergevoel is op zulke onderscheidingen niet verzot. Integendeel; het acht er zich door gekrenkt. Het vindt iets beledigends in het maken van zoo veel onkosten. En zulks te meer, naermate het duidelyker bemerken kan, dat deze onkosten opofferingen zyn. Hoe zou het er u den minsten dank voor kunnen wyten? Spaer uwe moeite! Zeer verpligt.

Een zeeman spreekt van weêr en wind; een huisman van zyn runderen; De krygsman haelt zyn wonden op; de herder pryst zyn kudden...

Maer doe, bid ik u, den zeeman, den huisman, den krygsman,

[p. 202]

den herdersman het onregt niet aen, te onderstellen, dat zy ook uit uwen mond van niets anders willen hooren; of dat gy om hun hart te stelen, juist Winschotens Seeman zoudt moeten van buiten leeren, en knevel laten staen, bulken als eene koe of er uit zien als een schaep.

En wie nog op deze aerdigheden gesteld, of voor zulke gaten te vangen mogten zyn, het volk, als volk, voorzeker niet. Het heeft daertoe te weinig kleingeestige ydelheid, te veel achting voor zich zelven. Een gevoel van onafhankelykheid en eene genoegzame mate van gezond verstand verhoeden het. Het volk is er op gesteld voor volk te worden aengezien. Om uwe achting vraegt het; voor uwe genadigheid bedankt het. Ook u wil het achten; mids gy u zelven niet wegwerpt; mids gy uwe waerdigheid en uw afstand weet te bewaren. Hef het volk tot u op; dat is, doe eene daed van liefde en het zal u lief hebben. Zoo de kinderen, zoo het volk. Maer ontfermt gy u om af te dalen, het laet u alleen. Poogt gy het met eene laffe stemverandering te lokken, het is zoo vry u stillekens uit te lagchen.

Dit staet vast, de populaire toon is meer dan eene kunstgreep. De kunstgreep is ten hoogste impopulair.

NICOLAAS BEETS.

Red. over het populaire.