Nederduitsche tael- en letterkundige lessen voor school- en zelfonderricht

2. - Over de noodzakelykheid van het zorgvuldig beoefenen der tael.

Het is eene algemeen erkende daedzaek dat de fransche Litteratuer, verre van voortgang te maken, gedurig achteruit gaet, en haest niets meer voortbrengt dat met de menigte van meesterstukken uit de eeuw van Lodewyk XIV in vergelyking kan gesteld worden. De reden van dit verval zoekt de wyze en kundige Laurentie in de minachting welke de hedendaegsche Franschen hebben voor hunne tael en dier wetten, voor de regels van den goeden smaek, voor de modellen der oudheid, voor de overleveringen van vroegeren dag. Door die minachting, zegt hy te regt, gaet in een land waer zy bloeide, de Letterkunde te niet, even als door den eerbied voor de tael eene Litteratuer, waer zy ontbrak, geboren wordt en tot stand komt.

Deze laetste waerheid raekt ons byzonder, ons Belgen, die, sedert dat wy de vryheid en onafhankelykheid van het lieve Vader-

[p. 148]

land bebben bevochten, niet minder yverig zyn om de eerste gronden te leggen eener nationale Litteratuer, en de zoo lang miskende tael der Vaderen in eere te brengen. Edele tael voorwaer, en die ons den zegen van het nageslacht verzekert, indien wy ze met goed beraed voortzetten, gelyk wy haer met vlyt hebben opgevat.

Doch om die schoone taek te vervullen, is het hoofdvereischte de eerbied voor de tael, niet een bespiegelende eerbied, die moeite noch inspanning kost, maer een werkelyke eerbied, bestaende in de ernstige studie der tael en het nakomen harer wetten, in 't doorgronden van haren aerd en eigenschappen, in 't gemeenzaem worden met haren ryken woordenschat, in het gebruiken van hare byzondere spreekwyzen en wendingen. Nu, omtrent dat alles blyven, over 't algemeen, onze hedendaegsche schryvers te kort aen hunnen roep, en werken, zonder het te willen, hunne eigene bedoelingen tegen, verydelen zelfs hunne billykste wenschen. Wat zy schryven is geen zuiver Nederduitsch; hunne tael heeft vreemde plooijen; hunne uitdrukkingen zyn niet nauwkeurig; hunne zamenstellingen dikwerf ongerymd; hunne volzinnen zyn beroofd van harmonie; hunne rede vloeit niet; maer stremt en hapert, en mist nagenoeg al de hoedanigheden, die by ieder letterkundig voortbrengsel, vooral in den huidigen staet van beschaving vereischt worden, zal het tot den opbouw eener echt nationale Litteratuer dienstig wezen, en niet kort na zyne verschyning in vergetelheid vallen.

Het kwaed dat wy willen tegen gaen is hoofdzakelyk vierderlei. Vooreerst denken onze schryvers niet in hunne tael, maer in 't fransch, het welk daerom in hunne voordragt overal doorstraelt, en daer noodwendig barbarismen in brengt, tot groote schade der volkstael, ja tot verbastering van 't nationael gevoel, van den belgischen geest.

Ten tweede, zy verwaerloozen de eigenschap der nederduitsche woorden, deze al te dikwerf willekeurig gebruikende, zonder de ware beteekenis uit de wortels zelf of uit de bestanddeelen op te maken, gelyk het behoort voor eene oorspronkelyke tael, als de

[p. 149]

onze, waer alles op etymologische beginselen steunt, en byna ieder woord dat beduidt wat het uitzynen aerd moet beduiden. Van daer verkeerde of kwalyk aengewende uitdrukkingen, ongepaste epitheten, valsche woordsmedery, koppeling van denkbeelden die strydig zyn of elkander uitsluiten, alles hetwelk geschapen is om, op den duer, ons zinryk en kernvol Nederduitsch tot eene ellendige brabbeltael te misvormen.

Ieder zal gereedelyk toestemmen dat, met deze beide gebreken, de styl onzer schryvers de vereischte zuiverheid missen moet. Maer hy is tevens verstoken van twee zyner voornaemste sieraden, de verscheidenheid en de welluidendheid. Als of er in de tael geen voorraed was aen dusgenaemde synoniemen, ziet men soms de zelfde woorden, tot vervelens toe herhaeld in een opstel, ja tot twee en drymael weêrkomen in éénen volzin, waer daerenboven alle vloeijendheid, alle kadans ontbreekt, terwyl geheel de rede opgepropt is van weêr- of tegenklanken, soms zoo strydig, dat zy niet alleen het gehoor kwetsen, maer bykans onuitspreekbaer zyn.

Onze achtbare en yverige mede-beoefenaers der vaderlandsche letteren zullen erkennen dat zy veelal te haestig en zonder genoegzaem overleg schryven, en daerdoor in onnauwkeurigheden vallen, het zy ten aenzien van het gebruik der woorden, het zy omtrent hunne schikking in de rede. Trouwens, wy Belgen, schryvende in de tael, welke wy van jongs af gesproken hebben en die, als 't ware, deel maekt van ons zelven, wat behoeven wy doorgaens meer dan aendacht om de geheimen dier tael te doorgronden, om de echte beteekenis der woorden te vatten, om de fyne nuancen der synoniemen te onderscheiden, en bepaeldelyk dat woord te kiezen, het welk de gemeende zaek best te kennen geeft? Wat behoeven wy veelal meer dan aendacht om te zien of zulk adjectief past by een voorkomend substantivum; of de daed, door een werkwoord uitgedrukt, al dan niet gewyzigd, al dan niet aengedaen wordt door een bygevoegd adverbium; of er betrekking blyft tusschen den eersten en eigen zin van een naemwoord, en den overdragtelyken zin dien men er aen geven wil; of twee

[p. 150]

denkbeelden genoegzaem verwant zyn om ze door zamenstelling, tot een enkel woord te vereenigen?

't Is waer, die aendacht kan niet altyd besteed worden zonder zekere inspanning van den geest; doch behalve dat de oefening alles vergemakkelykt, en de nauwgezetheid tot eene soort van gewoonte maekt, moet toch ieder zich de moeite getroosten welke zyn arbeid medebrengt. De grootste Schryvers hebben hunne werken niet slechts herlezen, maer herschreven, ja meermalen zelfs, om daer telkens nieuwe verbeteringen aen toe te brengen: en zoo is het, zoo alleen, dat de meesterstukken in de wereld gekomen zyn. Dat voorbeeld dienen wy na te volgen, namelyk door studie en onderzoek, ja, waer het noodig is, door taei geduld onze letterkundige opstellen alle mogelyke verdiensten by te zetten, is het niet om meesterstukken voort te brengen, welke uit hunnen aerd altyd zeldzaem zullen wezen, dan toch om rype vruchten aen te bieden en tot het stichten der nationale Litteratuer goede bouwstoffen te leveren. Andere kunnen daer niet toe dienen, en gaen verloren.

J. DAVID, pr.

Tael- en letterkundige aenmerkingen. - Voorrede.