Nederduitsche tael- en letterkundige lessen voor school- en zelfonderricht

3. - Nederduitsche Tael- en Dichtvormen.

Des menschen grondgedachte, des menschen oordeel werd vaek met de stoffe, waeruit een kleed vervaerdigd, met den marmer waeruit een standbeeld gesneden, of met den steen, waeruit een diamant geslepen is, vergeleken. Kleed, standbeeld en diamant golden dan als de uitdrukking der menschelyke gedachte, verzinlykten der zelver vorm.

De ruwe stoffe, de onbehouwene marmer of diamant verkrygen eerst door de bearbeiding hunne volle aenerkenning. Hoe kundiger de werker, hoe behendiger de slyper of beeldhouwer is, hoe meer waerde zal hy den ruwen stoffen byzetten.

[p. 151]

Het is dus de schoonheid en bevalligheid der vorm, die den zelfden gedachten eenen tien-, ja honderdvoudigen prys kan geven.

Die onbetwistbare waerheid heeft den onsterfelyken Platen doen beweren, dat de gedachte het erfdeel is der menschheid, terwyl de vorm de byzondere eigendom wordt des hoogeren vernufts. Geen kunstenaer, die de schoonheid tot hoofdwet erkent, geen dichter mag die waerheid uit de oogen verliezen.

Hoe bloedt ons het hart, wanneer wy ons voor een kunstgewrocht bevinden, waeraen de ruwe hand der eeuw niet alleen des gewaeds plooijen, maer ook des gelaets trekken en soms een onontbeerlyk ligchaemslid vergruisde!

Hoe te meer bloedt ons het hart voor het verhevenste menschelyke kunstgewrocht, dat niet alleen door de ruwe hand der eeuw, maer door de nog ruwere hand der onkunde deerlyk verminkt en mismaekt werd! Hoe bloedt ons het hart voor de geschondene moedertael, dat eerbiedwaerdigste kunstgewrocht!

De onkunde, zwanger van hersenschimmen, die ze verwezentlyken wil, baert stelsels en regels, en kipt en kapt volgens de zelven aen 't heiligdom, dat allengs nauwer en beperkter wordt, en waerin de nakomelingschap eens met moeite het grootsche reuzengesticht der voorvaderen herkennen zal. Laet de onkunde geworden, zy zal het zoo verre brengen, dat er geen plooitjen noch trekjen meer aen 't verhevene standbeeld wezen zal om des zelfs geslacht, des zelfs tyd of wyze van bestaen of ontstaen aen te duiden. Voor de onkunde is de geslachtkennis haest verdwenen, haer is een man, een vrouw, een kin dom het even, de vorm van een man, van een vrouw, van een kind is haer onverschillig, des vindt zy niets te wyzigen aen een man, aen een vrouw of aen een kind, en aenziet met de zelfde oogen een man, een vrouw en een kind.

Spreken wy onbewimpeld en regt voor de vuist; wie aldus verbuigt, zate hy ook bewonderd en aengebeden van de onnoozele menigte op des lands hoogste leergestoelte, hy staet toch geen lyn hooger, dan zyne slaefsche nabauwers. Maer bedwingen wy ons misnoegen voor de verbasteringszucht der onkunde, en vragen

[p. 152]

wy heusch, of men, trots goeder overtuiging, nog lang zal verpligt zyn de blinden blindelings te volgen, wanneer zy, by voorbeeld, als taelregels vaststellen, dat alle voorzetsels den accusatif regeren, dat men de sluitletters der byvoegelyke naemwoorden naer believen mag afkappen, omdat onze tael, zeggen zy tot verkorting of verminking heennygt, gelyk zy reeds ik minne, gy minnet in de werkwoorden tot ik min, gy mint, verkort heeft enz.? Zal het eeuwige waerheid zyn, dat onze gekortwiekte tael, het verschil niet zal weten uit te drukken tusschen amas en amatis? Moet de rykste germaensche taeltak gedoemd blyven de tweede persoon enkelvoud, die zelfs den armeren taeltwygen niet mangelt, in de schriften te missen, omdat die persoon in dit of dat gewest buiten gebruik geraekt is, of door 't botte jou vervangen wordt? Zal men nog lang schryven in dativo plurali de of der bloemen of aen de bloemen in plaets van het oude, en eenig goede den bloemen? Wanneer zullen de grammaticaschryvers weten, dat eene goede verbuiging steeds een onderscheid toonde tusschen vaders, engels, kunstenaers en vaderen, engelen, kunstenaren, zynde de eerste vorm voor den nominatif en accusatif en de laetste slechts goed voor den genitif en datif?

Wy moeten ons dus uit aller magt verzetten tegen de kappers en verminkers der tale; wy moeten alle vormen getrouw bewaren, en de verlorene of verdrongene opzoeken en herstellen op hunne vroegere eereplaets. Zooals in vele andere zaken, is hier vooral de weg naer het verledene de eenige mogelyke baen des vooruitgangs der nederduitsche tael en letterkunde. -

Even als het grove snoeimes der eeuw de verbuigingen en vervoegingen afgekort heeft, zoo heeft het ook de menigvuldigheid der dichtvoeten en dichtvormen verminkt en vernietigd. Sedert twee eeuwen hebben de ïamden vooral en de choreeën elken anderen versvoet op den achtergrond geschoven. Onze onsterfelyke Tollens baerde reeds eenig opzien, toen hy met dactylen en anapesten durfde optreden, want de lezers hadden het lezen vergeten, en geraekten telkens in de war, omdat de dichter hier en daer eenen misgreep by het schatten der silbenwaerde deed.

[p. 153]

Onze oude dietsche heldenverzen geleken eenen woude, eenen engelschen lusthove, waerin de kunst met de natuer arm in arm gaet. Ons tegenwoordig zoo gezegd heldenvers gelykt den franschen wandellanen, die vlak en regtlynig voortloopen en waer de boomen van des kappers schare toegesneden, als modehelden, staen te pronken.

Wy verwerpen geene vorm, zelfs die der alexandrynen niet. Groote dichters hebben in die vorm onsterfelyke lieders gezongen; maer wy zyn verzekerd, dat hoogere vernuften nog schoonere zangen zouden vinden, indien zy hunnen speeltuige eenige snaren toevoegden. De tael des dichters zy een vliet of een stroom, die huppelt of voortstuwt in melodischer afwisseling; men hoede zich de zelve tot een eentoonig klokkentiktak te vernederen.

Vreest niet dat de weg tot de kunst te moeijelyk wierde, indien gy meer verscheidenheid eischtet in de vorm. De vlakke weg langs ïamben en choreeën is waerlyk te gemakkelyk; wie dezen bewandelt, waent maer al te ras by den eersten stap het doel bereikt te hebben. Stelt het doel hoog, maekt de kunst weinigen toegankelyk door de strengheid en de menigvuldigheid der dichtvormen; de ware dichters zullen den slenter verlaten en de lieflykheid der oude keurgedichten hervinden.

Het gene ons, Nederduitscheren, meest nood doet, is de studie der silbenmeting.

Door eigene bewerking hebben wy thans de volle overtuiging verworven, dat het nederduitsch niet minder geschikt is, dan het hoogduitsch tot het overbrengen aller grieksche en latynsche dichteren in hunne oorspronkelyke vorm. En wie zou durven beweren, dat het gene in Duitschland zangerig is, by ons stroef zou klinken?

Wy herhalen het nog eenmael, wy mogen geene dichtvormen verwerpen, maer wel nieuwe opzoeken. Onze tael is zoo onbeholpen niet, als de onkunde ze uitgeeft. De silbenmeting worde grondig geleerd; nemen wy ter oefening de strenge vormen der grieksche en latynsche oudheid, en ontleden wy dan de grondregels der middeleeuwsche dichtwyzen.

[p. 154]

Zoo gewapend mogen wy stout onzen eigenen vlerken vertrouwen; het oneindige veld der poëzy ligt voor ons open, en wy durven ons aen oorspronkelyke scheppingen wagen.

Trekken wy nu nog de aendacht der dichteren op de oude gezangen, onlangs uitgegeven in 't oorspronkelyke kleedjen door de HH. Heije en Alberdingk-Thijm; zoo als ook op de Amsterdamsche Liederboekjens sedert eenigen tyd aen 't licht gekomen. Hoe lief zyn er de dichtstanzen en hoe afwisselend van versvoeten! Wy durven nauwelyks van Hooft en Huygens gewagen, hunne namen zyn al te bekend; maer het schynt nogthans, dat men de verscheidenheid hunner dichtvormen niet bemerkt hebbe. Hooft's Granida alleen heeft 19 verschillende dichtstanzen, waerin de dactylus en anapest met onze gewoone voeten afwisselen. Huygens heeft zelfs hexametra gebouwd, die verreweg de gelyktydige hoogduitsche proeven overtreffen. Van Eecke gaf reeds in 1698 de psalmen Davids uit, uitgebreid op 150 van malkander verschillende zangwyzen, en toonde in waerheid meer kennis van rhythmus en silbenwaerde dan de meesten onzer levende dichteren.

Wy besluiten dit gewigtig punt met den wensch, dat de schryvers de studie der oude tael ernstig opvatten, dan zullen zy zelven de nieuwingevoerde, verkeerde vormen kunnen schatten en verwerpen en de goede oude schryfvormen hernemen; dan zullen zy de tael niet langer verminken en kortwieken, maer de zelve verryken en volmaken door bybehouding der uitgangen, die der duidelykheid en klaerheid zoo noodig zyn. De dichters zullen zich vooral toeleggen op de zoo zeer miskende silbenmeting; zy ook zullen door de studie der oude tael, der oude poëzy, hunne dwaelbegrippen afleggen, en leeren dat onze tael niet alleen geschikt is tot het wedergeven der grieksche en latynsche meesterstukken, maer dat zy ook in hun oorspronkelyk gewaed, en de europische, en de oostersche dichtregels kan wedergeven. Mogte onze wensch verhoord worden! De vooruitgang der moedertale ligt er in opgesloten.’

J.M. DAUTZENBERG.

Op het 3^de Ned. Congres; Brussel, 1851.