De sonne-bloeme

Het II. Capittel.
Wat, hoe, ende waerom den wille Godts dit oft dat toe laet.

Het gemeyn volck pleegh hier in ellendiglijck te dolen, 't welck bykans gheen onderscheyt en weet tusschen de goddelijcke ende de menschelijcke toelatinghe, die niet doende, ledigh sit, ende al can sy, niet en belet de gene die jet doen willen. Uyt de dolinghe alleen komt ontallijck veel quaets. Hierom zijn wy malkanderen vervolgende, ende als berockers van allen't ongeluck, ende autheurs van allen't quaet, verscheuren wy d'een d'ander met woorden, handen ende tanden; al oft Godt ondertusschen ledigh onse kijvagien aenschoude; en d'alder-meesten ongelijcken, die hy can beletten, toe liet. Dit is het saeylinck van alle beroerten. Om dit te weeren stellen wy dry hooft stucken, die men in alle goddelijcke toe-latinghe bemercken moet.

Het eerste is, den wille van toe te laten; het tweede, d'oorsake der toe-latinge; het derde, den mede-werckende wille inde sake die toe-

[p. 24]

gelaten wordt. Om dit beter te door gronden, moeten wy by ons selven in sien, datter twee soorten van quade dingen zijn. D'eerste soorte zijn die quade dingen, de welcke moeyelijckheyt, pijne, schade, ende schande aenbrengen: ghelijck zijn armoede, ghevanghenisse, sieckte, ballinghschap, en de doot, die men niet soo veel noemen moet quaet te sijn, als bittere medicijnen, door de goddelijcke handt aen-ghedient. D'andere soorte van quaden zijn de gene, die met den naem quaden genoemt worden; als zijn de sonden. Die eerste wilt Godt inder waerheyt, oft tot straffe der goddeloosen (gelijck den H. Augustinus spreckt) oft tot onderwijsinghe sijnder kinderen: de laetste en moeten wy geensins segghen dat Godt is begheerende, maer toelatende. Want aen-ghesien dat alle dinghen die inder waerheyt zijn, Godt ontwijffelijck wilt, door wiens wille alle dinghen zijn, ende sonder wiens wille gheen dinck en is, soo en can hy de sonde (die niet eyghentlijck en magh gheseyt worden te wesen) gheensints willen, maer wel toe-laten. Maer voor-siet Godt alle toe-komende geschiedenissen, heel volmaecktelijck, soo can hy seer lichtelijck beletten al dat hy soude willen; maer gemerckt dat hy ontallijcke dingen niet en belet, soo moet men segghen, dat Godt door sijnen alder-rechtveerdighsten wille die aldus vander eeuwigheyt begheert ende geschickt heeft toe te laten. Godt en ghedooght voorwaer niet teghen sijnen danck, maer

[p. 25]

laten wordt. Om dit beter te doorgronden, moeten wy by ons selven in sien, datter twee soorten van quade dingen zijn. D'eerste soorte zijn die quade dingen, de welcke moeylijckheyt, pijne, schade, en schande aen-brengen: gelijck zijn armoede, gevangenisse, sieckte, ballingschap, en de doot, die men niet soo veel noemen moet quaet te zijn, als bittere medicijnen, door de goddelijcke handt aen ghedient. D'andere soorte van quaden zijn de gene, die met den naem quaden genoemt worden; als zijn de sonden. Die eerst wilt Godt in der waerheyt, oft tot straffe der goddelooser (gelijck den H. Augustinus spreckt) oft tot onderwijsinge sijnder kinderen: de laetste en moeten wy gheensins segghen dat Godt is begheerende, maer toe latende. Want aenghesien dat alle dinghen die in der waerheyt zijn, Godt ontwijffelijck wildt, door wiens wille alle dingen zijn, ende sonder wiens wille geen dinck en is, soo en can hy de sonde (die niet eyghentlijck en magh gheseyt worden te wesen) gheensints willen, maer wel toelaten. Maer voorsiet Godt alle toe-comende geschiedenissen heel volmaecktelijck, soo can hy seer lichtelijck beletten al dat hy soude willen, maer gemerckt dat hy ontallijcke dingen niet en belet, soo moet-men segghen, dat Godt door sijnen alder-rechtveerdighsten wille die aldus van der eeuwigheyt begheert ende geschickt heeft toe te laten. Godt en gedooght voorwaer niet tegen sijnen danck maer met sijnen wille datter vele dingen geschieden.

[p. 26]

Maer de menschen laten vele dingen toe, die sy oft niet en connen beletten, oft voorwaer liever hadden datse niet en geschieden. Den oppersten scheyts-man der saecken en doet soo niet. In Godt is over sulcks den wille der ghedooghsaemheydt, den welcken wy in de toe-latinge het eerste hooft-stuck gestelt hadden. Hier wort nu gevraeght, waerom Godt de sonde heeft willen toelaten? oft wat reden Godt heeft om die toe te laten?

§.2.

Voorwaer die oneyndelijcke goedtheydt Godts en soude noyt in de wereldt soo groote boosheyt toe-laten, dan om andere meerdere goederen daer uyt te trecken, ende om't gene tot verdoemenisse versiert was, tot saligheyt der menschen te keeren. Godt heeft toe gelaten, dat den onnoselen Joseph van sijne broeders soo nijdelijck wiert vervolght. Maer om wat een groot goet heeft hy dat toeghelaten? niet alleen tot wel-vaert van sijne ouders ende broeders, maer van heel Egypten. Godt heeft toegelaten, dat den onnooselen David veel ongelijck van den godtloosen Saul wiert aenghedaen, maer tot een over groot geluck van den selven David ende 't heel rijck van Israel. Godt heeft toegelaten, dat Daniel seer booslijck beticht, in den kuyl der leeuwen wiert geworpen, maer tot welvaert ende groot gheluck van Daniel selfs ende veel meer anderen. Maer waerom verhale ick dese dinghen? Godt heeft toeghelaten, dat sijnen eyghen sone van moordadighe beulen ghe-

[p. 27]

cruyst is; maer dat tot een onuytsprekelijck geluck ende behoudenisse van het heel menschlijck geslachte. Aldus comen uyt alle toelatingen Godts seer groote vermeederingen sijnder glorien ende overvloedige profijten voor de menschen. Al-hier schijnen nyt op een heel wonderlijcke maniere Godts goetheyt ende genade; alhier schijnen uyt Godts miltheyt ende macht; alhier schijnt uyt Godts voorsinigheyt; alhier schijnt uyt sijne wijsheyt ende rechtveerdigheyt: hier door zijn veel menschen in de deught toe nemende, hier door worden de strijden geduriger, den loon menighvuldiger de croonen meerder.

Ende hoe wonderlijck is de godtlijcke voorsichtigheyt haer in dese dagelijcksche toe-latingen vertoonende! want, wat hevet te bedieden goet uyt goet te trecken? maer goet uyt quaet te trecken is een heele groote sake. op een stille zee, seyt men, can een jegelijck stier-man sijn a. Ende ten is geen groote conste, dat men met eenen voorspoedigen wint, sterck schip, stil water, clare locht, ervaren royers geraeckt inde havene, die men al reede in't gesicht heeft: maer met storm ende o[n]weder, met een gebroken schip, door't midden der zee roovers, met onbedreven royers, ende eene duystere locht, even-wel de gewenste haven te becomen, is een wonderbaer stuck vanden stierman. Sulcks is Godt in't gene hy laet geschieden. Door dingen, die contrarie schijnen, verleent hy een goet eynde; door soo veel boose feyten der menschen verbreyt hy sijne glorie; in soo veel op-ghehoopte schelmerijen doet hy sijne vrienden

[p. 28]

doorluchtigher uyt schijnen: het bedroch streckt door de bestieringe Godts tot profijt des genes die bedrogen is; de quellinghen ende ongelijcken vermeerderen de macht des genes die gequelt wordt; d'ongoddelijckheyt van soo menighe boose, versterckt de godtvruchticheyt van veel goede, ende bewaert hen datse niet verloren en gaen; ende door't ghene, waer mede men meyndt datter veel sullen worden verdruckt, comen sy op. Den karcker ende boyen hebben aen Joseph den wegh geopent tot een soo hooghe verheven weerdicheyt, den haet sijnder broederen is hem profijtelijcker geweest, dan de goet gunstigheyt vande heele werelt. Sauls ongetrouwicheyt heeft aen David de croone gegeven. Den kuyl der leeuwen heeft Daniel hooger verheven dan eenige Coninghen souden hebben connen doen Christus is van't Cruys in't Paradijs ghevloghen, uyt den hof van Oliveten tot in't geselschap sijns Vaders ghereyst. Waer't sake dat Godt de sonden niet toe en liet, toe-gelaten zijnde niet en ordineerde, ende die ordinerende gheen goedt daert uyt en trock, wy souden nauwelijckx de wraeck nemende rechtveerdigheyt connen kennen. Maer aldus worden wy geleert hooghere dinghen te begrijpen, ende bedwonghen d'alder wonderlijckste vervolgh aller dinghen, ende hoese al aen een hangen, te belijden, waer door ten laetsten uyt soo grooten quaet veel goedts spruyt. Waer van Severinus Boetius seer geleerdelijck aldus

[p. 29]

schrijft: Alle dingen (seyt hy) staen onder een seker ordinantie, ende t'gene van dese afwijckt, dat valt in een ander ordinantie oft schickinge, op dat in het rijck van de voorsichtigheyt niet by gheval en geschiede. Want den mensche en can alle de middelen der goddelijcker werckinge met sijn vernuftheyt niet begrijpen, noch met woorden uyt-spreken. Het is genoegh dat alleen gemerckt te hebben, dat Godt, den voort-brengher aller naturen, selve oock alle dinghen tot een goet eynde bestiert ende schickt. Waer door geschiet dat al hoe-wel sommige dingen op der aerden schijnen te veel te zijn, indien, gy de Goddelijcke voorsichtigheyt, die dit alsoo bestelt, wilt aenmercken, sult bevinden dat de overvloedigheyt van dese dingen oock niet quaet en is. D'oorsaecken van de goddelijcke toelatinge ('t welck het ander hooft-stuck is) zijn menigerhande.

§. 2.

Het derde is den mede werckenden wille Godts in alle't gene dat hy toelaet, Godt en heeft niet alleenlijck vander eeuwigheydt gesloten't gene hy metter tijdt soude toe laten, noch niet alleenlijck oock de rechtveerdighste oorsaken sijnder toe-latinge; maer insgelijcks gehadt, ende heeft als noch in alle toe-latingen den mede-werckenden wille. Men hout het in de scholen der Theologanten voor een heel ghewissche saecke, dat Godt medehelpt in alle de dingen die waerachtelijck ge-

[p. 30]

worden, ende sijn. Daer en is nergens jet sonder de hulpe van d'eerste ende opperste oorsake.

Aen-gesien dan dat Godt vander eeuwigheyt heeft besloten toe te laten alle de dingen die hy toelaet, ende dat om heel rechtveerdige redenen, ende dat hy daer en boven in sijne toe-latingen selver eenen mede helper is; waerom vallen wy dan Godt ende de menschen moyelijck met soo seer veel ydele clachten? Waerom roepen, ende schreeuwen wy soo dickwils tegen Godts voorsienigheyt ende alder rechtveerdighste toe-latingen? Waerom en schrijven wy niet toe alle de geschiedenissen aen de godtlijcke oordeelen; versekert zijnde, datter seer rechtveerdige ende gewichtige oorsaken sijn van de godtlijcke toelatinge, ende een eynde van seer groote weerden, 't welck ons geensins en betaemt te wederstaen? De goede ende quade willen oorlogen al voor Godt, ende onder verscheyden eynden, comen nochtans, om soo te seggen, al tot dit eynde van alle eynden.

Voorwaet de alderheylighste mannen hebben altoos vastelijc geloof, dat alle dingen hen door toe doen Godts over quamen: want de oogen des herten afkeerende van te dencken op de sonde van andere lieden, aenmerckten altoos Godts toelaringe, die de selve uytwerckt ende volbrengt. Want Godt is soo goedt, dat hy gheensints 't quaet en soude toelaten, in dien hy niet en wiste uyt't selve meerder goet te trecken. Seer wel ten proposte seyt den H. Augustinus: Godt heeft geacht beter te wesen uyt't quaet goet te trecken, dan gansch geen quaet toe te laten.

[p. 31]

Want Godt, na de mael hy uytterlijcke goet is, geensins en soude jet quaets in sijne wercken ghedooghen, indien hy niet soo almachtigh ende goet en waere, dat hy oock met het quaet wel dede. Seer wel spreckt hier van Theophilis Bernardinus, wien wy hier navolgen: Godt, seght hy, is sijn selven seer subtylijcken voegende naer onse dwalingen ende sonden, niet als die goet vindende, ende een deel daer in hebbende, maer als haerder vyant ende berisper, die uyt de quaden meer goeden, als vyer uyt het water doet voorts comen. Hier moet men peysen, gelijck den selven schrijver vermaent dat alle de gene die ons hinderen (in wat maniere't selve oock geschiet) tweeder hande personagien spelen: d'eene, waer mede sy ons d'aldermeeste quaet willen; d'andere, waer doorse vermogen alle't gene sy tegen ons verdacht hebben, ende een instrument sijn der Godtlijcker rechtveerdigheyt, om ons te straffen. Waer't dat sy alleen den eersten persoon der quaet-willigen voerden, sy en soude ons niet hinderen; maer om dat sy oock die andere, hoe wel onwetende, gebruycken, soo dienen sy hier in onsen Heere, die ons rechtveerdelijck castijdt. Aldus is Nabuchodonosor, Godts dienaer geweest aldus zijn Atrila, Totila, en Tamerlanes Godts geesselen geweest: aldus hebben beyde de Vespasjanen gepooght de Ioden te niet te doen, om hunne glorie ende rijck te verbreyden; maer sy waren verdoolt. Inder waerheyt zijnse sergeanten ende scherp-rechters der godtlijcker wrake over het godtloos volck geweest. Den voorspoedt der Ioden en heeft niet wel konnen rijpen,

[p. 32]

dan met de hulpe van dese straffen, als Neromaensche badt-stoven Maer om dit bewijs wat nauwer te vervolgen, moet ick u sommige dingen vragen.

§. 3.

Ick vraghe u, ô Christen mensch, die den hemel en de aerde seer dickwils vervult met clachren; seght my, bidde ick u, wat vint gy in dien mensch, die't heeft verongelijckt, te beschuldigen? den wille alleen van u te beschadigen, oft de macht alleen, oft wel alle beyde? Alle beyde, sult ghy segghen. Maer ick sal u leeren gheen van beyde te betichten. Niet den wille van te hinderen; want dien sonder de macht ydel is, ende en heeft u in't minste niet beschadight: de macht van te beschadigen oock niet, die van Godt comt, ende rechtveerdigh ende billijck is. Hebdy niet gehoort de lesse van den Apostel, die seydt, dat ⁺ alle macht van Godt is? Waerom claeght ghy dan, dat hy teghen u vermach't ghene Godt hem toe-gelaten heeft? My gheschiet groot onghelijck, sult ghy segghen. Maer welck is doch dit onghelijck? Godt castijdt uwe sonden, oeffent uwe lijtsaemheyt, vermeerdert uwe vergeldinghe, ende seght ghy noch dat u ongelijck geschiet? Ick ben gram, suldy seggen, tegen desen godtloosen mensch ende teghen sijnen alder-boosten wille. Ghy slaet altijts uwe oogen op den mensch; maer ick begheere dat ghy die op Godt slaet. Wat

+ Rom. 13.

[p. 33]

vermogen heeft den wille des menschs, al is hy boos? wat heeft hy ghedaen? het en spijt u soo seer niet, dat hy u heeft willen beschadighen, als dat hy u heeft beschadight oft heeft connen beschadighen. Maer wat, ende hoe heeft hy't doch connen doen? van waer ende waerom heeft hy't connen doen? En heeft hy die macht van Godt niet? heeft Godt hem dit niet toe-ghelaten? heeft hyse van Godt, en is die dan niet rechtveerdigh, loffelijck, ende heyligh? Swijght dan, oft doet uwe clachten teghen dese goddelijcke toelatinge, ende druckt dit vast in u ghemoet; dat Godt noyt en sal toe-laten, dat eens anders quaden wille in u jet quaets sal volbrenghen dan tot u eygen profijt; is't saecke nochtans dat gy u selven niet hinderlijck en zijt. Ende wie isser die u hinderen magh, is 't dat ghy na-volghers zijt van't ghene dat goedt is ^a? Seer fraey seydt den H. Augustinus: ^b En wilt uwen vyandt niet vreesen, hy en doet niet meer dan hy amcht ontfanghen heeft. Vreest hem, die d'opperste macht heeft. Vreest hem, die soo veel doet, als hy wilt, en die niet met allen onrechtveerdelijck en doet; maer al dat hy doet, is rechtveerdigh. Ick en weet niet wat wy somtijts meynen onrechtveerdigh te zijn; maer geloovet rechtveerdich te wesen, om dattet Godt gedaen heeft. Oversulcks sult gy seggen, dat jemandt eenen onnooselen man vermoordt, doet hy dat te recht oft booselijc? Hy doet dat voorwaer booselijck. Waerom laet Godt dat

a 1. Pet. 3.

b Aug. in Psalm. 61.

[p. 34]

toe gelaren? O mensch, ick en can u Godts raet niet uytleggen. Nochtans dit, segge ick u, dat den mensch die eenen onnooselen heeft gedoot, qualijck gedaen heeft, ende 'ten soude niet geschieden, indien't Godt niet toe en liet. Ende niet tegenstaende dat hy't onrechtveerdelijck dede, nochtans en heeft Godt dat niet onrechtveerdelijck toe gelaten.

Den selven H. Leeraer, sprekende vande doodt onses Heeren Iesu Christi, seydt: Soo dan mijne broeders, Iudas dien boosen verrader Christi, ende de vervolgers Christi waren alle-gader boos, alle gader goddeloos, allegader onrechtveerdig, allegader verdoemelijck: ende nochtans en heeft den Vader sijnen Sone niet gespaert, maer hem voor ons allen ghelevert. Schickt dit wel by een kont ghy, onderscheydt het kondy, geeft Gode weder uwe beloften, die uwe lippen hebben onder scheyden. Siet wat u den boosen, ende wat u den rechtveerdigen gedaen heeft. Den godtloosen heeft het onrechtveerdelijck gewilt; den rechtveerdigen hevet rechtveerdelijck toe gelaten. Dat den onrechtveerdigen wille verdoemt, ende de rechtveerdige toelatinge geglorificeert worde. En wilt u dan niet verwonderen, Godt latet toe, ende dat naer een goet oordeel, met mate, ghetal ende gewichte. By hem en is gheen ongerechtigheydt, schikt ghy u alleenlijck naer hem ^a.

Dit is den naesten wegh om een ruste des herten te vercrijghen, niet den mensch, die't

a Ang. in Psalm. 61.

[p. 35]

ongelijck doet, maer Godt, die't onghelijck toe laet, te aensien. Dit was de ghewoonte der Heyligen, te bemercken, met wie, oft om wat reden jemandt hen quaet ende ongelijck dede, maer dien die niet en belettede den ghenen die ongelijck dede. Hierom hielen sy oock het ongelijck voor eene weldaet: want dit is, seyden sy dat ons saligh maeckt; maer die ons saligh noemen, die zijn ons bedriegende, hebbende aldus d'oogen altoos op Godt gevestight, gaven hen in alle gevallen over aen Godts wille, ende waren alle dingen van Godt verwachtende.

Ende hierom en verdient des menschs sonde geen meerder vergiffenisse, om dat Godt daer een meerder goet uyt treckt; want den mensch geeft alleenlijck de gelegentheyt van't goet, niet d'oorsake; en dese gelegentheyt oock niet uyt sijn selven, maer uyt d'overvloedigheyt van den goddelijcken wille Eenen boosen die de hutte van een arm mensch in brant steckt, en heeft dies niet te min gesondight, om dat dien armen mensche dit verduldighlijck verdraeght, oft om dat eenigen Prince hem hierom een thien mael beter huys geeft. Eens anders deught, ende een gheluckigh eynde en wisschen niet uyt de misdaet van den brantstichter: s[o]o en crijght oock de sonde gheen goetheyt, om dat sy occasie van't goet gegeven heeft. Maer om alle dese dingen beter te begrijpen, staet ons nu t'overlegghen, hoe verborghen Godts oordeelen zijn.