Logo DBNL
Den Ryper zee-postil, bestaende in XXII. Predicatien toegepast op den zeevaert (1699)

Den Ryper zee-postil, bestaende in XXII. Predicatien toegepast op den zeevaert

(1699)–E. Az. van Dooregeest, C.A. Posjager–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Negende Predikatie,
Over Psalm 34 8.

Den Text.

Den Engel des Heeren legert sig rontom den genen die hem vreesen, en rucktse uit.

Geliefde in den Heere.

't IS een saeck tot groote verwondering, + en van uitnemende troost, dat Godt, zijnde in hem selven, allesints gelucksaelig, ende volmaeckt, en konnende van ons als iets behoevende, selfs in 't minste niet gedient worden, noghtans van den armen mensch, zijnde uit slyck ende stof geschaepen, zoo grooten werk maekt, als men uit alle zijn wegen, en wercken, van het beginne des werelts af, tot nog toe, daegelijckx zien en speuren kan. Immers men moet, in een danckbare verheffing zijns herten, daer over uitroepen met den H: David: + Heere als ik uwen Hemel aensie, het werck uwer vingeren, de mane, en de sterren die gy bereyt hebt: Wat is den mensch, dat gy zynder gedenkt? en de zone des menschen dat gy hem besoekt? Dagelijkx onderhoud, en versorgt hy de selve, met spyse en allerleye voorraet, in overvloed, gelijck een goedertierene en vriendelijke vader, nevens zijn kinderen doet aen sijn ta-

fel. Want hy die het vee zyn voeder geeft, + ende de jonge ravens alsse roepen, die heeft het regt lief, + ende sal zyn gunstgenooten niet verlaaten. Ja in eeuwigheyt wordense bewaert, ende hy is 't die de dorstige ziele versaedigt, + ende de hongerige ziele met goed vervult.

Ende is het ten aensien van onse swackheyt, ende van wegen de menigvuldige peryckelen en swarigheden, die ons daegelijckx van alle kanten omringen, niet minder nootsaeckelijk voor ons, steets beschermt ende bewaert te worden, dan onderhouden ende versaedigt: Immers ja, dog de Heere neemt dese zaeck soo zeer, volgens zijn vaderlijcke gunst ter herten, voor de vroome, dat tegen de zelve oock geseyt wordt, + die u lieden aenraeckt, die raeckt zynen oog-appel aen. En of de vroomen dan haer eygen onwaerdigheyt bekennen, ende haere herten, voor den Heere, in diepe ootmoedigheyt neder buygen tot aen de aerde toe, zoo bestraft hy evenwel, + selfs Koningen om harent wille, seggende: raeckt myne gesalfden niet aen, ende en doet myne Propheten geen quaet, ja het is de Heere, die steets op haere voetstappen ziet, ende alle haere wegen kent, selfs alles gebruyckt zijne wijsheyt ende goedertierentheyt, om haer daer mede te troosten ende by te staen, en niet alleen 't geen op der aerde, maer zelfs oock 't gene in den Hemel is, moet, volgens zijn vaederlijcke handt, ende de rykdommen van sijn onbegrypelijcke liefde, de vromen als zijne beminde kinderen, mede wercken tot verheuging,

ende troost. Selfs de H: Engelen van voor zijn Throon, en heerlijck aengesigt, die moeten, op zijn goddelijck bevel ende wenck, als hemelsche helden, en wackere krygsknegten, in alle peryckelen ende gevaren, om de zelve te redden, ende uit te helpen haer ten dienste staen. Was het dan een overgroote eere, voor de Jode Mordechai, ende een alderuitmuntenst teecken der Konincklijcke gunste t'sijnwaerts, wanneer zelfs Haman, wiens stoel boven die van alle de Vorsten in 't hof des Konings Ahasueros verheven was, hem als een dienstknegt, te paerde moest zetten, gaende even als een nederigen dienaer ende leytsman nevens hem, roepende voor den selven uit, in alle de straten der Stadt: Alsoo zal men dien man doen, tot wiens eere de Koning een welbehagen heeft. Hoe gantsch wonderlyck, ende onbegrypelyck groot is dan wel niet, de eere en heerlijckheyt, welck selfs Godt den Almagtigen, aen ons nietige aerdwormen, geeft ende schenckt, wanneer hy niet Koningen en Prinsen der aerde, maer zelfs de Chooren en reyen der H: Engelen, welckx waerdigheyt die van dese alle verre overtreft ende te boven gaet, de vrome, selfs ter regter, en slinckerhant, ten dienste schikt, om haer te bewaren, ofte verlossen van alle quaet. Van welcke groote weldaet, tot vrymoedigheyt van den Godsdienstigen mensch, en om desselfs herte te verstercken, geseyt word: + hy (namelijck de Heere) sal zyn Engelen van u bevelen, datse u bewaren in alle uwe wegen, sy

sullen u op de handen dragen, op dat gy uwen voet aen genen steen en stotet. Ende dit is oock het gene in den text nu voorkomt, als geseyt wordt van den H: David:

Den Engel des Heeren legert sig rontom den genen die hem vreesen; ende rucktse uit.

In dese woorden staen aen te mercken twee dingen: als

Ten eersten, van wie dat hier gesproocken wordt.

Ten anderen, het getuygenis dat des aengaende wordt gegeven.

Aengaende nu het eerste Hooftstuck, te weten, van wie dat hier gesproocken wordt. Den H. David noemt de selve in den Text, den Engel des Heeren: Is 't dan een gantsch aengenaeme en troostelijcke weldaet, voor de onderdaenen eenes Konings, wanneer, volgens haere ootmoedige versoecken ende gebeden deselve bestelt en ordineert, dat sijne amptenaren, en voornaemste hovelingen, deselve seer gunstig, ende uitermaeten behulpsaem sullen sijn. Wat is 't dan niet een aldergrootste, ende gantsch behaegelijcke saeck voor ons menschen, dat selfs Godt, ten aensien van de vroome, sijnde niet meer dan nietige, ende geringe aerdtwormen, voor sijn aldersuyverste oogen, selfs aen de H: Engelen, zijnde stercke helden, en staende voor zijn onbegrypelijcken goddelijke troon, last ende bevel geeft, ja besorgt, datse de selve, in alle haer nooden en swaerigheden, die seer groot, ende

menigvuldig zijn, moeten behulpelijck zijn, ende ten dienste staen.

Aengaende nu in 't besonder, de Engelen des Heeren. Nauwelijk waeren der oit menschen, soo onverstandig in de werelt, om dat de bewysen daer van al te klaer, en in getal, selfs te onnoemelijck zijn, welck der Engelen wesen en bestanelijckheyt durfde loogenen. Alleen de Sadduceen, een zeer verfoeyelijcke Secte, eertijts onder de Joden, welck het overblijven der sielen na de doodt, en daerom oock, selfs dat groote artyckel des geloofs, naemelijck de opstanding uit den dooden, verwierpen, dog tegen het eenparig oordeel van alle godvreesende Joden aen, die seyden oock: dewyl dat hier dog, tusschen het eene, ende het ander, een seer naeuwe gemeenschap is, + datter nog Engel nog Geest en zy: Maer een Christen, die daer byna zoo veel ontwijfelbaere getuygenissen van, als bladen vint, in de H: Schriften, hoe zou die des zelfs wesen en bestaen, zelfs met de alderminste reden, eens konnen in twyfel trecken? te meerder nog, om dat hy alle Godts getuygenissen, den eene zoo wel, als den anderen, als hy de sin des zelfs maer wel verstaet, selfs op verbeurte van sijn eeuwige saeligheyt, van gantscher herte moet gelooven. Ziet men de H. Engelen egter nu niet met onse oogen, wat geeft dat in dit geval? immers onse swacke, en duystere oogen, en sijn den regel niet, waer buyten datmen niets sou erkennen moeten, en nog veel minder van 't

geloof, wie heeft met sijn eygen oogen, of Godt, of de wint, of sijn eygen siele, of die van een ander gesien, en noghtans om van dese dingen geen kennisse te hebben, soo moesten eer vernufteloose dieren, dan redelijcke menschen zijn: immers datse bestaen, ende als soodaenig reden hebben ende verstant, is in haer naem Engel, beteeckende, na de kennis ende belydenis van alle menschen, Bode ende Gesant, selfs ten alderklaersten aengewesen: want waer hoordemen in de wyde werelt, oit van een Bode ende Gesant, die selfs niet eens in wesen was, of die, om als een Gesant, een boodschap aen een ander te doen, in 't alderminste nog reden, nog verstant en hadde? Maer ten bewijse, dat de H: Geest, dese wesens te regt, ende na waerheyt, de naem van Engelen, dat is, van Boode en Gesante, gegeven heeft, ende by gevolg datse als bestaende, ende als reden magtig, zelfs met de menschen, seer dickwils gesproocken hebben. Immers de H: Paulus wist, als van een gantsch klaere waerheyt, niet alleen van de tale der menschen; maer oock van de tale der Engelen te spreecken. + Ende om nu alle de verschyningen, en aenspraeken der H: Engelen, onder 't oude verbondt aan de vaderen, geschiet, 't welck veel te lang, ende te breet sou sijn, niet by te haelen, het was voorseecker een H: Engel, die wanneer Joannis de Dooper, gebooren soude worden, tot den Priester Sacharias, in 't Heyligdom des Tempels, gantsche menigte des volckx,

buyten 't selve staende, afquam, ende hem met een gantsch klaere, en duydelijcke reden, onder dese woorden, ende nog veel meer andere, volgens het getuygenis, selfs van 't H: Euangelium van Lucas, aensprak: + ick ben Gabriel, die voor Godt sta, ende ben uitgesonden om tot u te spreecken, ende u dese dingen te verkondigen. En dit wordt in 't selfde Euangelium, en Capittel oock, aengaende de Maegt Maria, op dese wyse getuygt: + ende in de seste maent wiert den Engel Gabriel van Godt gesonden, na een stad in Galilea, genaemt Nazareth, ende den Engel ingekomen sijnde, seyde: weest gegroet gy begenadigde, de Heere is met u: gy zyt gesegent onder de vrouwen: en vreest niet Maria, want gy hebt genade by Godt gevonden, ende siet gy sult bevrugt worden ende eene Soone baren, ende sult sijnen name heten Jesus. Ende soo hebben oock de Herders, als de groote Saeligmaecker der werelt in den vleesche gebooren was, konnen spreecken van den Engel des Heeren, + die by haer stont, van de heerlykheyt des Heeren, die haer omscheen, en van de salige openbaering, die zy door klaere woorden, aengaende de geboorte des Saeligmaeckers, van hem ontfingen. Ende indien 't in soo klaeren saecke, maer iets kon noodig sijn, hoe veele seer duydelijcke middelen en soude men hier toe verder, alleen uit de schriften des nieuwe Testaments niet al bybrengen konnen? Maer wie isser soo onverstandig, dat hy alleen dese dingen met een waeragtig Geloof lesende, en in-

siende, niet sou verstaen en begrypen konnen, dat de Engelen waerlijck bestaen, en daer nevens verstant, reden en spraecke hebben.

En daerom, of de Engelen, na de taele der H: Schriften, + geesten zijn, en of een geest, na het onderwijs van Christus selve, + geen vleesch nog beenen en heeft, gelijk wy menschen hebben, sulckx en strijdt niet, noch maeckt geen belet om op lighamen wercken te konnen. Want immers Godt, na de leere Christi, + die is een geest, + en nochtans is hy, volgens de onderhouding van alles, ontrent de lighamelyke, en alle andere dingen, geduerigh wercksaem, ende het geen noch onbegrijpelijk meerder is, in den beginne heeft hy, + roepende dingen die niet en sijn, als ofze waren, selfs alle lighamelycke en onlighamelycke dingen, voortgebracht. Ende om in plaets van met het geloove, ook met de eygen ondervinding ende ervarentheyt, zijnde selfs een leermeester der dwasen, over dese dingen raed te plegen, is onse ziele, die wy alle in onse eygen boesem dragen, niet een geest? voorseecker ja. Desselfs werckingen, zijnde voornamentlijk in verstaen en willen gelegen, wesende geestelyck, geven dat soo klaer te kennen, dewijl dat de oorsaeck, na desselfs werckingen, pleeg te aerden, datmen dit, selfs met de handen, als voelen en tasten kan. Gelijck men dan oock ziet, dat de ziele des menschen zoo menighmael in de H: Schrift een geest genoemt wordt. Maer wat is nu klaerder, dewijl het lighaem, + (na de tale van de H: Ja-

cobus) zonder den geest doodt is, als dat de ziele, zijnde een geest, op het lighaem des menschen wercksaem is? Ia dat deselve, dewijl het lighaem, eenigsints zijnde als een instrument, maer in lengte en breete bestaet, daer door alle uytwendige werckingen voortbrengt. Maer zijn dese dingen soo, gelijk nu blijckt? soo volght van selfs, dat het van natueren gantsch met een geest niet strijdig is, om op een lighaem wercken te konnen. En daerom, als wy zien dat onse geest, sonder daer toe eenigh ander lighaem van nooden te hebben, op zijn eygen lighaem wel wercken kan: maer soo niet nevens een ander, so komt dat uyt de natuer van onse geest, als geest, niet voort, maer alleen uyt de naeuwer bepaeltheydt van sijn magt, en dat het vermogen, 't welck aen andere geesten eygen is, aen de onse, dewijl Godt met het sijne doet wat hem belieft, niet en is geschonken: andersints, indien dit uit de natuer van onse geest, alleen als geest aengemerckt, voortquam, soo soude dese genoemde tegenstrydigheyt zich soo wel, ten aensien van onse eygen, als van een anders lighaem, moeten opdoen: dewijl dat onse ziel soo wel in 't eene opsigt, als het ander, een geest is, ende een geest blijven moet. Ende dan sou, ô groote ongerymtheyt, noit eenig mensch in den lighame hebbe leven konnen. En daerom uyt de onmacht van onse geest de onmagt van alle te besluyten, dat en sou niet meerder binden, dan te seggen, de Ossen en konnen niet dan gaen, de Slangen

niet dan kruypen, de Vissen niet dan swemmen, daer en zijn dan geen Vogelen in de lugt die vliegen konnen. En zijn dese dingen dan soo nietig? hoe en sou men met alle voorsichtigheyt dan niet toesien, dat door dese ydele bedriegeryen ons, en andere, selfs het edele, en dierbare goud des geloofs, niet ontstoolen en wordt?

Maer daer en boven, en weet de H. Paulus, + spreekende van aertsche en swacke lighamen, niet oock van geestelyke en Hemelsche lighamen te spreeken, sijnde sterck, of krachtigh, immers ja. Maer nu wie sal ons zeggen, dat de Engelen, of sulcke lighamen niet en hebben, of dat deselve, schoon haer in eenigh geval, ende in 't doen van eenige Goddelijcke boodschap, nut ende dienstig, noch ontfangen, noch aennemen en konnen? Immers niemandt. En daerom, wat sou het in dit geval ten uytersten onvoorsichtigh zijn, op sulcke nietige fondamenten, en tegen de gesonde reden, en tegen de H. Schriften, en tegen de gantsche Christelijcke Kercke, die uit zoo veel verstandige en godvreesende menschen bestaet, en bestondt, enkel te willen aendruyschen?

Of wil iemandt in bedencken brengen, of men door de H. Engelen niet de zielen der afgestorven Heyligen te verstaen soude hebben, die zoude moeten aenmerken, dat dese stelling vlack het tegendeel behelst van 't geene datse selver aengaende de H. Engelen wilde gelooft hebben, vermits, volgens dese aenmerking,

de H. Engelen niet alleen dadelyk soude moeten bestaen, maer altoos in wesen blijven, alsoo dit, aengaende de zielen der afgestorven Heyligen, die na de leere van onse Heere Jesus selve niet gedood konnen worden, + t'eenemael seker is. En also de H. Engelen, na de duydelijkste getuygenissen der H. Schrift, dikwils met de menschen gesproken hebben, en voor desselfs oogen verschenen zijn, en dat de zielen der menschen, volgens de H: Schrift, ende de gesonde reden, geesten zijn, zoo sal men selfs moeten belijden en toestaen, dat het niet ongerymt, maer seeker is, dat een geest op een lighaem, selfs buyten hem zijnde, werken kan. En is dit waer van de zielen der menschen, schoon datse geesten zijn, waerom niet oock van andere geesten, die Godt immers in desen van gelijke natuer ende macht, selfs met een enckele wenck, kan voortbrengen, dewijl dat men doch van gelijke dingen, ende om gelijcke redenen, op gelijcke wijse, ende het selfde moet oordeelen. En in der daet, wat redenen konnen'er, volgens dese fondamenten, die men tot dus verre, selfs toestemt, noch overig blijven, dat men de leere van de algemeene Christenheyt, raeckende de H. Engelen, niet sou konnen toestemmen, dewijl dat de zelve aengaende die, in desen opsichte, niet anders en gelooft, noch en gevoelt, als dat men hier, aengaende de zielen der afgestorven Heyligen, zijnde niet minder geesten, dan als na het algemeen gevoelen de H. Engelen zijn, selfs erkennen ende belijden

moet. Of wil men dat de zielen der afgestorven Heyligen, aen de menschen verschynende, ende met zelve spreeckende van Godt, die doch Almagtig is, wel eenige lighamelyckheyt tot dese uitvoeringh konnen ontfangen hebben, soo en sullen wy dat nu niet ondersoeken, maer alleen daer op in brengen, dat sulkx ten minsten, aengaende die geesten, welck men in 't gemeen Engelen noemt, niet minder mogelijck, dan ten aensien van dese zielen is. En derhalven, het blijft vast, dat dese bedenking t'eenemael vergeefts is, ende een uitvlugt behelst, die in 't verhandelen van dese dingen gantsch geen nut kan doen. Te meerder, om dat men daer door maer sijn selve verstrickt ende verwerret, wordende gedwongen, om te gelijck te breecken, ende op te bouwen, of met de eene handt te geven, dat men evenwel met de andere wil weg nemen.

Maer daer en boven, waer uyt soude ons blijcken konnen, dewijl 't doch sonder bequame bewijsen te gelooven, onredelijck is, dat de H. Engelen niet anders dan de zielen der afgestorven Heyligen zoude zijn? Dit uyt de gesonde reden te willen toonen, sullen alle verstandige menschen van selfs bekennen gantsch onmogelijk te zijn; en daerom, niemant van de selve sou hem dat eens ondernemen willen. En wat de H. Schrift aengaet, zijnde anders onse eenige regelmaet, buyten welke men omtrent dese dingen gantsch niet aen te nemen, noch te gelooven en heeft, die en sal tot dese bedencking ook de alderminste voet

noch aenleyding niet toebrengen; want selfs sal men hier niet vinden, dat oit een eenige ziel, buyten het lighaem zijnde, met de naem of titul eenes Engels is vereert, of benoemt geworden; en nog veel minder, een getuygenis dat de H. Engelen niet anders dan zielen van menschen soude zijn. Ende is dit so, gelijk het in der daet aldus te bevinden staet, wat men dan van dese aanmerking te oordeelen heeft, also de H. Petrus vermaent: + indien iemant spreekt, die spreecke als de woorden Gods, dat is gereet om te oordeelen.

En hoe sou men dese Zielen voor de H: Engelen selfs nemen konnen, aengesien dat'er de H: Engelen al waren, al eer dat'er eenig mensch gebooren, ik swijge gestorven was; gelijck blijckt, om dat Godt, wanneer onse eerste ouders in den Paradyse gesondigt hadde, + Cherubim tegen 't oosten des Hofs Eden stelde, ende een vlammig Lemmer eenes sweerts, dat sigh omkeerde, om te bewaaren den weg van den boom des levens. In welcke plaets men door Cherubim, anders Cherubinen, in vergelijckinge van andere klare passagien der H. Schrift, oock na het eenparig oordeel van allerleye verstandige en geoeffende mannen, niet anders dan de H: Engelen te verstaen heeft.

En daer benevens, om het groot ende klaer onderscheyt hier, tusschen de H. Engelen, ende dese Zielen noch nader te sien, de H: Engelen hebbe kennisse van 't geene onder de menschen op aerden voorvalt; waarom onse Heere Jesus zeyde, dat daer blydschap is voor

de Engelen Gods in den Hemel, + meer over eenen zondaer, die hem bekeert, dan over negenentnegentig regtveerdige, die de bekeeringe niet van nooden en hebben. Maer wat Zielen, selfs van de aldervroomste, aengaet, die wordt dese kennisse in de H: Schrift t'eenemael ontseyt. Waerom selfs den Profeet Jesaias aldus getuygt: + Abraham en weet van ons niet, ende Israel en kent ons niet. Waer toe ook dit getuygenis van de wyste der Koningen behoort: + de levendige weten dat zy sterven zullen, maer de dooden en weten niet met allen. Maer indien nu de H: Engelen kennisse hebben, 't welk van de zielen der afgestorvene Heyligen geloochent ende ontkent wordt, soo is 't immers zeeker, dat men hier het eene voor het ander onmogelijk, na reden, niet nemen en kan; 't welck den Heylant selve ook ten klaersten aenwijst, als hy een groot onderscheyt stellende tusschen de Engelen Gods, ende de vroome menschen, getuygt, datse ten Iongsten dage, niet haer zelven, ofte haer eygene zielen, maer de Engelen Gods gelyck sullen zyn. Maer hoe kondense de Engelen Gods als dan gelyck worden, gestelt zijnde datse, dan en al lang te vooren die selve waren. Immers dit sijn dingen die men byna voelen en tasten kan.

Doch om dit nu te besluyten, vermits het hier de plaets niet en is, om daer van in 't breede te spreecken, soo blijft dan vast datter geesten zijn, buyten de Zielen der menschen, welck men in 't gemeen Engelen noemt, de-

welcke van Godt, den eenigen Schepper van alles, geschapen zijnde, by ons, onder Godt, en boven ons menschen te erkennen, ende aen te mercken staen, zijnde bequaem ende bereyt om Godts wille ende welbehagen uyt te voeren; ende in 't besonder, om den vroomen mensch te helpen, te redden, ende te verlossen uyt alle quaedt. Waerom den H: David deselve oock aldus aenspreeckt: + Lovet den Heere syn Engelen, gy kragtige helden, die zyn woort doet, gehoorsamende de stemme zynes woordts.

Maer nu op het bestaen, wesen en werken der H. Engelen in 't algemeen, volgens de H: Schrift, tot onser troost, gelet hebbende, dewijl deselve ons menschen byna over al daer door wil verheugen ende verblijden: soo laet ons oock, om den Text nader te komen, insien het tweede Hooftstuck, behelsende, wat van de zelve hier in 't besonder getuygt wordt. Den Engel des Heeren legert sig rontom den gene die hem vreesen, ende rucktse uyt, seght David. Is het getal der H: Engelen onnoemelijck groot? ende seydt daerom den man Gods Daniel, aengaende de selve, van den Heere: + Duysentmael duysenden diende hem, ende tien duysentmael duysenden stonden voor hem. Ook den Engel des Heeren, namelijck dien, welck den Heere, volgens zijn vaederlijcke gunst, na gelegentheyt van saecken, tot troost ende hulp der vroome, uit de menigte van 't Hemelsch heyrleger dan wil afschicken en senden, die legert zig, gelijck

een groote menigte Lyftrauwanten en Krygsknegten doen nevens haeren Koning, rontom den genen die hem vreesen, waeckende en sorgende op dat geen quaet of plaege tot haer persoone, of tente nadere, en als het al zoo verre onder Gods toelating, en wijse bestiering somtijts komt, dat het schynt, als of zy, in de diepte en grondeloose modder soude nedersincken, of dat de vyanden haer ter regter ende ter slinckerhant, met alle gewelt omringende als byen, zoude overvallen: dan nogtans, op dat het waeter dus verre al op de lippen gekomen, daer niet soude overloopen, soo ruckt hy: naemelijk den H. Engel de zelve uit. Hy komt in de naeme des Heeren, als een Hemelschen Krygsman, het sy zienelyck, het zy onsienelyck, om voor de vroome ruymte te maeken. Hier van oock hebben sy soo menigmael de ondervinding gehadt: En daerom kon den man Gods Jacob, met soo veel verseeckering oock spreecken, niet alleen van die Godt, + welck hem gevoedt hadde, van dat hy was tot op dien dag toe, maer oock van die Engel, welck hem verlost hadde van alle quaedt. Een waerheyt, selfs by den Heydenschen Koning Nebucadnesar erkent: Want als hy sag dat die drie gepresen Jongelingen, + te weten Sadrag, Mesag ende Abednego, op zijn goddeloos bevel in den gloeyenden oven geworpen, door den Jongeling, wandelende met haer in de heete vlam, so wonderlijck waeren beschermt ende bewaert, dat het vier over hare lighamen niet eens geheerscht

en hadde, ende dat het hayr haeres hooft niet verbrant en was, ende haere mantels niet verandert en waeren, ja dat de reuck des viers, daer door niet gegaen en was: Zoo riep hy, selfs in 't midden van sijn Princen en Raetsheeren uit, dat het Godt was, die zynen Engel gesonden, ende sijne knegten verlost hadde. Immers dit zijn middelen, behalven nog veel andere meer, waer uit ten klaersten blyckt, dat de H. Engelen na het welbehaegen en bevel des Heeren, de vrome, om de zelve in alle noodt en swaarigheyt te verlossen, en uit te helpen, trouwelijck ten dienste staen. Niet om dat Godt, die dog almagtig is, en alles buyten eenig middel doen kan, als 't hem maer soo belieft, haer dienst, of die van eenig ander schepsel, als iets ontbreeckende of behoevende, kan noodig zijn, ô neen: maer om dat het zijne wysheyt, wiens oordeelen voor ons menigmael een seer diepen afgront zyn, alsoo wel gevalt ende behaegt: en indien eenen onderdaen van sijnen Koning, een weldaet ontfangende, niet uit eygen handen, maer door dienst en tusschen komen van een van des selfs amptenaeren, de stoutheyt niet sou durven nemen, om in plaetse van schuldige danckbaerheyt, daer over berispinge te plegen, soo komt dit voor ons menschen ten aensien van Godt en sijn bestiering, nog veel minder te pas. Hoe zou het nietige schepsel tegen den grooten Schepper seggen: waerom doet gy dit, ende om wat reden werckt gy zoo. Hy die ons niet en behoeft, en kan

aen ons geen reekeningh schuldig zijn, ende daer benevens, in hoe veel gevallen geeft ons Godt, om wyse redenen niet de middelen, daer het noghtans, ten aensien van sijne almagtigheyt, anders zonder middelen, zeer wel sou geschieden konnen. Hy sou immers, + ons met Israël het Manna wel konnen uit den Hemel geven, noghtans geeft hy ons den ackerbouw, + ende doet het broodt uit de aerde voortkomen, dat des menschen herte versterkt. Het en waer voor hem niet ondoenelijck, als wy armoede en gebreck lyden, + om ons door een raaven, met Elias, spyse uit de lugt te geven, en evenwel is 't zijn gebodt, en welbehaegen, + dat den rycken aen den armen geven sal. En indien 't dan hem wel gevalt, als onder ons swacke menschen, den een den ander dient, wat wonder is 't dat het hem aengenaem is, als dit door de Engelen, (die na de tael van de H. Petrus) sterker en meerder syn dan wy, + ook also geschiet, en is het een eerlijk, en goedtaerdig vader niet ten hoogsten aengenaem, selfs tot vreugde-tranen, ende het overloopen zijnder oogen toe, ziende dat zijne kinderen, voornaementlijck de outste aen de jongste ende swackste, den eene den anderen, zeer getrouw ende behulpsaem zijn? Ende hoe zou het Godt dan, + die immers de Godt der liefde ende des vreedes is, niet zeer behaegelijck zijn, als de H. Engelen, wesende zijn eerst geboren kinderen, ons menschen, welcke zoo veel hulpe noodig zijn, ende zijnde na Gods beeld geschaepen, zoo gantsch gae-

rene, volgens de waere aerdt van liefde ende vriendschap, helpen ende bystaen? Immers het is Gods voornemen om de H. Engelen, + met de vroomen menschen, ten laetsten daege, ende voort in alle eeuwigheyt, + als burgers van een stadt, en kinderen van 't selve huys, in den Hemel, voor sijn troon, in de aldervolmaektste vriendschap en heerlyckheyt, te doen t'saemen leven: maer sal dit in den Hemel door den Heere zelve dus voltrocken worden, wat kan 't dan anders, als schoon en aengenaem voor zijn oogen wesen, wanneer het selve nu van de H. Engelen tot zijne eere, en tot nut der menschen, in zijn maete, ende na vermogen, begonnen ende aengevangen wordt? Immers die zelve goed, + ende goedertieren is (gelijck men Godt voor al, als hier in aldervolmaeckst, moet erkennen) die en belet het goede niet, maer hy zet het zelve, als iets dat hem ten hoogsten aengenaem is, met alle kragten voort.

En daerom, wat isser voor ons menschen niet al in gelegen, dat de H. Engelen den God vreesenden mensch rontom omlegeren, om den selve van 't quade en verderf uit te rucken.

Verblijden wy ons somtyts in noodt sijnde over de liefde der menschen, en om dat deselve ons nog helpen en bystaen willen, de H. Engelen, welke ten tijden, als de boose geesten, door de sonde, uit goede Engelen quade duyvelen wierden evenwel in de waerheyt zyn staende gebleven, die zyn volgens de bevestiging in de aldervolmaekste geregtigheyt, zodanig door

de volmaeckte fonteyn der goddelijcke liefde, als verslonden ende weg gerukt, datse nu niet anders en konnen, dan steets Godt verheerlijcken, ende aen de menschen, na Gods beelt gemaekt, gunstig ende behulpelijk zijn. En in der daet, dit is de reden, na de eygen taele, selfs van de groote Heylant Jesus selve, + dat'er in den Hemel voor de Engelen Gods meer blyschap is over eenen sondaer die hem bekeert, dan over negen-en-tnegentig regtveerdige, die geene bekeeringe niet en behoeven. Was het dan Eleazar, den vromen huysknegt van den grooten Abraham, welcke als hy sag, dat sijnen Heere, ten aensien van de boodschap, die hy dede, zoo veel gunst ende liefde by de menschen, in 't huys van Laban, hadde ontfangen, dat hy daer over met vreugde den Heere loofden en danckte, gelijck geseyt wordt: + Doe neygde de man zyn hooft, ende aenbadt den Heere, ende hy seyde: gelooft sy de Heere de Godt myns Heeren Abrahams. Hoe en zouden wy dan de Heere, de almagtige, niet van herten roemen ende prysen? aengesien hy ons, niet de geringe menschen, maer zelfs de H. Engelen, die geestelijcke Krygshelden, schoon menigmael voor onse oogen onsienelyk, so zeer gunstig, ende vriendelijk maekt.

En sijn de menschen ons zomtyts wel gunstig, maer ontbreekt het haer aen magt, om 't selve uyt te voeren, de H. Engelen, gelijk wy al te vooren, na het exempel van de H. Petrus zeyde, + zyn sterker en meerder dan wy menschen zijn. Het was

maer eene Engel, + welck hondert en vyf-en-tachentig duysent menschen in 't leeger van Syrien, volgens de woorden der H. Schrift, op eenen nacht versloeg, en wat zoude men dan, om uit alle perykelen geredt ende verlost te worden, van soo een groote sterkte niet al verwagten kunnen?

Of zijn by ons menschen, de helden om te konnen helpen ende ontsetten, tegen de groote menigte der vyanden, na onse oordeel, somtyts in getal, veel te weynig ende te kleyn? Selfs den man Gods Enog, de zevende zijnde van Adam, die konde ons al, van veele duysent heylige, + te weten Engelen, verseeckeren. En immers den Psalmist die getuygter van, dat Gods wagenen zyn twee mael tienduysent, de duysenden verdubbelt, + en de Heere is onder hen een Sinai in heyligheyt, en waerom sou men dan niet seggen, dat dese helden, om ons te beschermen, veel meerder dan zelfs alle de vyanden in de werelt sijn?

Ende wordt ons de menschelijcke liefde menigmael in enkele droefheyt verandert, mits dat zelfs de beste vrienden, om ons dienst te konnen doen, door de doot verhindert worden, altyt te blyven. De H. Engelen, die zuyvere geesten, welck noit sonde en dede, die zijn onsterffelyck: zy, die in de aldersuyverste geregtigheyt voor Godt bestaen, die de aldervolmaecktste goetheyt selve is, en daerom van selfs ook de doot noyt en maekten, die en hebben gantsch voor geen quaat, en derhalven ook voor de doodt niet te vreesen, en hy

die tegen den zaede Jacobs noit en zeyde, + zoekt myn te vergeefs, hoe zou die de H. Engelen zijnde dienstknegten van de aldervolmaeckste gehoorsaemheyt, te vergeefs, dat is om maer te vernietigen, geschaepen hebben? dat was nog met sijn lof, nog met sijn geregtigheyt, over een te brengen. En daerom, na de aert van dese bondige redenering, zeyde de Heere Jesus ook selve, + dat de Engelen in den hemelen altyt sien het aengesigt sijns vaders, die in de hemelen is, maer siense Gods aengesigt altyd, so zijnse, en blyvense oock altyd: om dat het gene niet, ofte vernietigt is, niets doen nog bedryven, en derhalven oock niet sien, of aenschouwen en kan. Gelijck ook, om dat aen te wysen, den Apostel aen de Hebreen aengaende Christus seyde: + dat die een weynig minder dan de Engelen geworden was, van wegen het lyden des doots. Maer was Christus van wegen het lyden des doods, minder dan de Engelen, soo en moeten dan de Engelen niet sterven, om dat de gene, die het lyden des doods niet onderworpen is, noit sterven en kan. En immers, op dat fondament seyde selfs den Heylant Jesus, tegen de Sadduceen, die zelfs de opstanding uit den dooden looghende: als hy sprack van de gene die waerdig sullen geacht worden, om die saelige eeuwe te verwerven. Zy en konnen niet meer sterven, want zy zyn de Engelen gelyk, maer indien nu de Engelen stierven, sou soude de geloovigen de Engelen gelyk zijnde, selfs niet eens onsterfelyck konnen zijn: maer zoude,

dat meer is, regt tegen het woordt van de Heere Jesus aen, selfs daerom sterven moeten. In de H. Engelen dan, hebben wy zulcke getrouwe en stantvastige vrienden, om ons, in alle nooden uit te helpen, dat die in haer eygen wesen en vermogen niet minder geduersaem zijn, dan in haere liefde t'onswaerts, volmaeckt ende overschoon. En derhalven den Apostel aen de Hebreen, vast stellende dat de Engelen die de vroomen omlegeren en uitrucken, altyt blyven, die mogt seer wel seggen en vraegen tot onser troost, + en synse niet alle gedienstige geesten, die tot dienst uitgesonden worden, om der gener wille, die de zaligheyt be-erven zullen.

Uit dese woorden nu dus verre uitgebreydt ende verhandelt, + staet tot onser troost ende stigting af te nemen ende te leeren, dat de menschen, zijnde waerlijck godvreesende, ende vroom, soo seer in de goddelijcke gunst, ende vrientschap staen, dat haer in die staet niets kan aengedaen worden, ofte overkomen, dat niet voor haer, door Gods genaedige hulpe ende bystandt, selfs mede zoude konnen werken ten goede. En derhalven oock niets dat in der daet, tot waere schaede ende nadeel, voor haer, voornaementlijck nader zielen, dienen en strecken soude. Want om ons dit te verseeckeren, ende tot gerustigheyt, ten alderduydelijksten te toonen, wat konde daer toe nader, en kragtiger dienen, als dat God, uit enckele gunst ende weldaedigheyt, sulcke voortreffelyke en alderwaardigste booden, en-

de gesanten, zelfs van voor zijn hemelsch aengesigt, in 't traenen dal van dese werelt afzent, om de vroome, welck hy als het swart van zyn eygen oog-appel lieft ende bemint, te beschermen ende te bewaeren. Waer van den H. David, gelijck gehoort is, in den text aldus getuygt: Den Engel des Heeren legert sig rontom den gene die hem vresen, ende rucktse uit. En immers, met dese aengenaeme waerheyt, wordt ons herte, over al in Gods woort, gesterkt ende getroost, soo zeyt den Psalmist: + Heere gy zyt ons geweest een toevlugt van geslagte, tot geslagte. En wederom: + die in de schuylplaetse des alderhoogsten is geseten, die zal vernagten in de schaduwen des almagtigen. Ik sal tot den Heere seggen, myn toevlugt, ende myne burgt, myn Godt op welcken ik vertrouwe. Want hy zal u redden van den strik des vogelvangers. Van de zeer verderffelycke pestilentie, hy zal u decken met syne vlercken, ende onder zyne vleugelen sult gy betrouwen, zyne waerheyt is een rondasse ende beuckelaer, gy en sult niet vreesen voor den schrik des nagts: voor den pyl die des daegs vliegt, voor de pestilentie die in de donckerheyt wandelt, voor 't verderf dat op den middag verwoest. En op dit fondament en hertelijck vertrouwen vraegde ook de H. Paulus: + wat sullen wy dan tot dese dingen seggen? soo Godt voor ons is, wie zal dan tegen ons zyn? + En insgelijckx ook de Apostel Petrus, seggende: wie is het die u quaet doen zal, indien gy navolgers zyt van het goedt?

En wat hebben wy een groote wolcke van getuygen rontom ons leggen, om dese waerheyt in des zelfs uitkomst ende vervullinge selfs, aen ons te bevestigen, ende te bekragtigen. Immers dus spreeckt'er den H. David van: + Vertrouwt op den Heere, ende doet het goede, bewoont de aerde ende voet u met getrouwigheyt, ende verlust u in den Heere, soo zal hy u geven de begeerten uwes herten, wentelt uwen weg op den Heere, ende vertrouwt op hem, hy zal 't maecken. Ende hy zal u geregtigheyt doen voortkomen als het ligt, ende u regt als den middag. Ik ben jong geweest, ook ben ik oud geworden, maer en hebbe niet gesien, den regtveerdigen verlaeten, nog zyn zaedt zoeckende broot. Let op den vroomen ende ziet na den opregten, want het eynde van dien man zal vreede zyn. En om nu alle voorbeelden hier van niet op te noemen, dat niet wel mogelijck en zoude sijn. Immers de Heere onsen Godt heeft, selfs de gantsche natie des Joodschen volkx, honderden van jaeren agter een, tot een bewys, dat hy alleen 't vertrouwen van de gantsche aerde is, tot een alderdoorlugtigst exempel, en overwonderlyk voorbeelt, in 't gesigte van de gantsche werelt gestelt, toonende daer door met een, op het alderduydelijckste, dat hy, om zijn volck voor alle quaet en onheyl te beschermen, onse geringheyt ende swackheyt in 't alderminste niet en behoeft. Want hadde de Heere aen Israel een bevel gegeven, dat haer gantsche manschap driemael in 't jaer

moesten optrecken tot Jerusalem, om te verschynen voor het aengesigt des Heeren, seggende: + al wat mannelyk is onder u, zal driemael in 't jaer voor 't aengesigt des Heeren, des Gods Israels, verschynen? Ende lagen dus alle jaeren driemael alle de frontieren en steden van gantsch Israel, zijnde van manschap en soldaeten t'eenemael ontbloot, selfs voor de alderwreetste, ende bloetgierigste vyanden, die menigmael nog zeer sterck en magtig waren, gantsch bloot en open, zijnde dan geen menschelijcke middelen in 't alderminste meer overig, of voor handen, waer door zy haer voor den overval der vyanden beschutten of beschermen konde. Wat dede de Heere, in dat geval nogtans, was dan gantsch Israel in dese dagen, op zijn bevel, t'eenemael ontwaepent en weereloos? Hy, die alles door zijn goddelijcke almagtigheyt, als met een enkele wenck bestiert, + ende zoo wel den kragteloosen als den stercken helpen kan: die neemt alle de zorge ende bekommernisse op hem, op dat se hem maer gehoorsaemen en dienen zoude. Sullende hy, die alleen ook kragtig in raed en magtig in daet is, en trouwe houdt tot in alle eeuwigheyt, zeeckerlijck te weege brengen, dat (om zoo te spreecken) het ruyschen van een bladt, of het bassen van een hondt, het gantsche lant niet eens en sou verschricken. Want dit was de belofte des Heeren aen den volcke Israels: + wanneer ik de volkeren voor u aengesigte uit de besittinge zal verdryven, ende uwe lantpaelen verwy-

den: dan en zal niemant u lant begeeren; terwyle gy heenen opgaen zult, te verschynen voor het aengesigte des Heeren uwes Gods. Ende het is ook zeecker, hoe wonderlyk dit anders in 't oog van de blinde en onwetende werelt mogt schynen, dat Godt, + welck niet liegen en kan, dese belofte, trouwelijck aen dit volck heeft vervult, ende volbragt. Waerom dat men in geen historien zal vinden, dat het volck Israels, op een van haere hooge feesten, door des zelfs vyanden, is overvallen, dan na het verloop van veele honderden van jaren, wanneer zy 't door haere menigvuldige zonden, en boose wercken soo maeckte, dat de Heere haer vyand zijn, ende met zijn goddelijke hulp en gunst van haer wycken moest. Dit dan alleen ontbrekende, niet aen God, maer dus aen haer eygen selve. Maer het geen van dese natuer nog meer is, ende het voorgaende seer verre te boven gaet, om dat het veel meerder voorviel, en derhalven te zigtbaarder voor des menschen oogen ook was, dat was dit, datse niet alleen driemaal in 't Jaer, gelijk op de hooge feesten geschiede, maer selfs alle weecken wederom, op elcken sevensten dag, zijnde den Zabbath des Heeren, voor alle overval der vyanden, zonder eenig middel van menschen, soo sigtbaar van God bewaert wierden, dat al de werelt dit als voelen en tasten konde. Want meer dan gantsche dertien hondert jaren aen een, waren de Joden in 't gemeen van gevoelen, datse op den Zabbath des Heeren selfs in 't alderminste niet vegten nog stry-

den, en mogte daerom, alsse onder de Romeynen, of andere Heydense volckeren, om onder de zelve, + als Krijgs-knegten, en Soldaten te stryden ende te oorlogen, dienst namen, soo bedongense menigmael selfs uitdruckelijck, datse op den Sabbath des Heeren daer toe niet geperst en soude worden, maer soude rusten mogen: dewijl dat het selve onder haere natie en volk geen gebruyck en was, om selfs eenig swaart ofte geweer op dien dag alleen maer te dragen: aengesien in de goddelijke Wet geboden was: Gedenckt des Zabbathdaegs, dat gy dien heyliget, ses dagen sult gy arbeyden, ende al u werk doen: maer den sevenden dag, is de Sabbath des Heeren uwes Gods, dan en sult gy geen werk doen. Het was ook, gelijk de vermaerde historien van Josephus, + en Egisippus ons leeren, + eenen Mathatias, ten tyden der Machabeen, welk de Joden eerst riedt aen den Sabbath te vegten: en die haer heeft beweegt datse tot op den tegenwoordigen dag, (zeyt den eerst gemelden Auteur) in der noot ook aen den Sabbath tegen de vyanden plegen te stryden. Maer of de Joden dus alle seven dagen eens, dat is het gantsche sevendeel van al de tydt haeres leevens, t'eenemael als schapen en lammeren, zelfs in 't midden van hare vyanden weereloos en wapenloos waeren: hebbende anders geen toeverlaet, dan alleen Godt, die haer met sijn goedertierentheyt en magt beschermde en bewaerde; nogtans en salmen in geen historien zien, datse zelfs in een reekx van meerder als dertien hondert jaeren lang

oit van haere vyanden, die anders rontom haer woonden, eens aengetast, ofte overvallen zyn, wykende de getrouwe Godt in desen nooit van haer af, dan met de ongeluckige tyden der Machabeen, wanneer zy, door haere hooggaende zonden, en menigvuldige grouwelen ten hoogste verdient, ende hem getergt hadde, dat hy haer, dus zigtbaerlyk niet meer beschermen nog bewaeren wilde.

Maer als wy dese, en nog veel meer andere exempelen van Gods bewaering en sorge voor sijn volck aenmercken en bedenken, moet men dan niet, dewyl dat Gods hand dog nog niet en is verkort, dat hy de vroome Christenen nu niet soo wel, dan ooit te vooren de Joden zoude konnen en willen helpen, met een vast vertrouwen in hem, als zijnde een aldergoedertierenst, en barmhertigst vader, met den H. David spreecken. + De Heere is myn ligt, ende myn heyl, voor wien soude ik vreesen. De Heere is myns levens kragt, voor wien soude ik vervaert zyn: of my schoon een leger belegerde, myn herte en soude niet vreesen, of schoon een oorlog tegen myn op stonde, soo vertrouwe ik hier op. + Laet dese vermelden van wagens, ende die van paerden; wy zullen vermelden van de naem des Heeren onses Gods. Want hy, + welcke spreeckt, ende het isser, die gebied, ende het staet'er, is immers den genen, in welcken dat wy ons, met alle gerustheyt, volkomentlijck wel verlaeten mogen; ende ziet, dus uitnemende en overheerlijck vinden wy sijn eygen belofte ook

tot onser troost: + Ik hebbe u by uwen naeme geroepen, gy zyt myne. Wanneer gy sult gaen door het waeter, ik sal by u sijn, ende door de rivieren, sy en sullen u niet overstroomen. Wanneer gy door het vier zult gaen, en sult gy niet verbranden, en de vlamme en sal u niet verteeren; en wederom: + Kan ook een vrouwe haeres suygelings vergeeten? dat zy haer niet en ontferme over de Sone haeres buyckx, of schoon dese vergaeten, zo en zal ik dog uwer niet vergeten. Ziet, ik hebbe u in de beyde handtpalmen gegraveert, uwe mueren sijn steets voor my. Gronden en fondamenten immers, waer uit een vroom gemoet ten vollen hopen ende vertrouwen mag, wat tegenspoeden ende swarigheden dat hem oock in dese werelt mogen overkomen, dat het alles door de goedertierene en gunstige bestieringe van Gods handt, welck zelfs het ligt uit de duysternisse voortbrengt, tot zijns groote nut ende verbetering dienen en strecken sal. Even gelyk een medicyne, die somtyts wel onaengenaem en bitter is op de tong, maer evenwel tot vordering van gesontheyt, gantsch nut ende noodig, zoo dat een godvrugtige en opmerckende ziele, hier door geoeffent, en meer ende meer geheyligt, met den H. David uit ter herten bekennen ende belyden moet: + ick weet dat uwe gerichten de geregtigheyd sijn, ende dat gy my uyt getrouwigheyt verdruckt hebt. 't Is my goet dat ick verdrukt ben geweest, op dat ick uwe insettinge leerde. Want eer ick verdrukt werd, dwaelde ik, maer

nu onderhoude ik u woordt. En daerom, uit bevinding van Gods vaderlijke kastyding tot der vromen nut, + weten wy dat den genen die Godt lief hebben, selfs alle dingen, het sy dan voorspoet, ofte tegenspoet, mede werken ten goede, soo datse selfs tegen haere vyanden ende verdruckers, met den man Gods Joseph moeten seggen: + gy lieden hebt wel quaet tegen my gedacht: doch God heeft dat ten goede gedacht of gewent.

Begeeft gy u dan op een verre weg, om te reysen over de ongestuymige zee, ofte door huylende woestyne en wildernisse, wandelt maer altijt met Godt ende houd u vroom, en de Heere zal u behoeden, en met u sijn op den weg dien gy reysen sult. Hy sal u, als een getrouwen Leytsman, aen de regterhandt vatten, op dat gy nooit en wankelt.

Of zijt gy in 't midden van de zee, in groote en gevaerlijke stormwinden en tempeesten, ziet de hairen uwes hoofts zijn alle getelt, ende niet een van dien, zal zonder uwen Hemelschen vader, op der aerden vallen. De Heere zal by u zijn, om u een uitkomst te geven, gelijk u aldermeest nut en noodig zal zijn. Want sijn weg is in de zee, en zijn padt in 't midden van de groote wateren. Of zijn 't vyandelijke en boose menschen, die u aen alle kanten besetten ende benaeuwen willen, en stelt dog, op dat gy van Godt niet al te verre af en wykt, dan u vertrouwen in den vleeschelijken arm niet, maer werpt u bekommernisse op den Heere, want hy sorght voor u; spreekt

uit een waaraghtigh vertrouwen des herten

 
Weg, weg, dan aertsche stut,
 
Die ramp, noch leet af schut
 
Maer ramp, maer doet verswaeren,
 
Gy kont geen dreygent quaet
 
Afweeren in der daet;
 
Maer Godt moet ons bewaeren.
 
Ende laet de taele uwes herten, uit den waeren geloove, met den H. David zijn: ik vertrouwen niet op myne booge, ende myn sweert en sal myn niet verlossen, maer gy (ô Heere) verlost ons van onse wederpartyders, ende gy maeckt onse haeters beschaemt.

Of zyt gy in duystere, ende benaeude gevangenisse opgeslooten: ende worden uwe voeten in den stock, of met yser gedruckt, alles is Godt uwen vader in den Hemel bekent. Hy die de kopere deuren verbreekt, ende de yseren grendelen aen stucken slaet, zal ook uwe gevanckennisse wenden ter regter tyt: want hy, gelijck den H. David getuygt, + die den verdruckten reght doet, die den hongerigen broot geeft, die maeckt dog de gevangene los. Immers het was de Heere, + welck de H. Petrus uit sijn bange gevanckenisse, door sijn Engel, verloste en uitvoerde, al was hy in 't gevangenhuys ook met twee ketenen gebonden, en al bewaarde de wagters de deure gestadig. Want de ysere poorte wiert van selfs geopent, en hy ging door de eerste en

tweede wagt, vry uyt op der straeten. Maer de handt des Heeren en is niet verkort, om u te konnen, en te willen helpen, als 't maer tydig en nut of noodig wordt.

En daerom, ten besluyt, laet ons in alle voorvallen ons vertrouwen vast stellen in den Heere, want na het woordt in den text, zijnen Engel legert sig rontom den geenen die hem vreesen en rucktse uit. De Heere geve, dat wy alle dese weldaet altoos met een vroom gemoed ook mogen erlangen. Amen.



illustratie


Vorige Volgende

Over het gehele werk

plaatsen