Logo DBNL
Den Ryper zee-postil, bestaende in XXII. Predicatien toegepast op den zeevaert (1699)

Den Ryper zee-postil, bestaende in XXII. Predicatien toegepast op den zeevaert

(1699)–E. Az. van Dooregeest, C.A. Posjager–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Tweede Predikatie
Over Psalm. 107.23.24.

Den Text.

Die met Scheepen ter Zee afvaren, handel doende op groote wateren, die zien de werken des Heeren, zijn wonderwercken in de diepte.

Geliefde in den Heere.

IN 't aenschouwen van Gods wercken, vint men, als in een zeer klaren Spiegel, over groote stoffe, tot hertelijcke verwondering. Want niet een van alle zijn schepselen is zoo kleyn of men ziet'er zijn groote naem, mitsgaders de teykenen van zijn onbegrijpelijcke wysheyt, opgeteeckent staen. Gevende aen ons groote reden om daer over dickwils uit te roepen met den Heyligen David: + hoe groot zyn uwe wercken, o Heer! Gy hebtze alle met wysheyt gemaeckt, het aerdtryck is vol van uwe goederen. Immers als men over Gods wercken niet ligtvaerdig heen en loopt, gelijck Paerden en muylen, die geen verstant en hebben; maer dat men alleen een weynig aendagtig ende opmerckende is, wat wysheydt, ordere, ende verstant ziet men niet in alle dingen. Ende dewyl, dat volgens de zeeckere bevinding van alle tyden niets hem selven kan voortbrengen, hoe klaerlijck wordt, uit alle

dese wercken, den grooten werckmeester niet wel gekent? gelijck de H. Paulus daerom seyde: + zijn onsienelijcke dingen worden van de scheppinge der werelt aen, uit de schepselen verstaen ende doorsien, beyde zijn eeuwige kragt ende goddelykheyt, op datmen niet te verontschuldigen en zou zijn. Verwonderen wy ons dan over de menschelijcke konsten en wetenschappen voornamelijck aenmerckende, hoe dat zommige door zeer nette Schilderyen, en zeer aengenaeme gedaentens konde voortbrengen, wat is het? vergeleecken by de werken van de natuer en van Gods magtige handt, meer dan een enckel niet. Kon den vermaerden Zuexis, de Druyven soo natuerlijck schilderen, dat hy daer mede de vogelen bedroog, of ging den beroemden Parrhaesius Zuexis in dese Konst, nog zoo verre te boven, dat hy, met zijn geschildert voorhangsel, ofte gordijn, niet de vogelen, maer dat veel meer is selfs de menschen, en onder die, een groot meester in de konst mislyden kon. Ten was dog niet meer, dan een ydele schyn, ende nietige schaduw: maer aengaende de wercken Gods, daer in is alles suyverlijck leven, ende waerheyt. Ende daerom de nietigheyt van 't menschelijck doen, ende de onbegrijpelijcke groote van Gods wercken beschouwende, moetmen dan niet uitroepen met Elihu, een der vrienden Iobs: + By Godt is een vreeselijcke Majesteyt. Den almagtigen en konnen wy niet uit vinden: Hy is groot van kragt. En wat hebben wy hier al proeven, en menigte

der bewijsen van, en wie isser die des zelfs getal kan uit spreecken? men moet van die alle in groote verwondering zeggen met den H. David: + gy ô Heere, myn Godt, hebt uwe wonderen, ende uwe gedagten aen ons veele gemaekt; men kanse niet in ordere by u verhalen; zal ik se verkondigen, ende uitspreecken, zoo zynse menigvuldiger, dan dat ik se zoude konnen vertellen.

Immers dit vind elck mensch overvloedig in zijn eygen zelven, zijnde de wonderen van ons eygen maeksel zoo veel, ende zoo groot, dat selfs het grootste verstant, in des zelfs beschouwen, als blint moet worden. Elck mensch weet, dat hy een geest ofte ziel heeft, en niemant isser nogtans, die des selfs verheven aerd, vermogens, en werckingen, eens regtschapen verklaren, en uitleggen kan; en uit hoe veel leden, het eene groot, het ander uitnement kleyn, is ons lighaam wel t'samen gestelt? Sommige stellen het getal des zelfs, alleen onder de beenderen, wel tot 248 toe; ende nogtans, met hoe grooten konst, en hoe net, zijn die alle niet t'samen gevoegt? ende hoe perfeckt zietmen dat elk van de zelve, zijnde kleyn, of groot, zijn werck doet? en selfs in eenige menschen, 60 of 70 jaren lang levende, de zelve, zoo veel jaren aan een, gesont en fris. En inder daet dit, en veel meer andere dingen, in den mensch aanmerckende, moetmen dan niet bekennen, dat de Philosophen van outs, de zelve, te regt, een kleyne wonderlijcke werelt, noemden? ende hebben

wy niet over dubbelt reden, om daer over uit te roepen met den H. David: + Ik loove u, ô Heere, om dat ik op een heel vreesselyke wyse wonderbaerlyck gemaekt ben; wonderlyk zyn uwe wercken! ook weet het myn ziele zeer wel, myn gebeente en was voor u niet verhoolen, als ik in 't verborgen gemaekt ben, ende als een borduersel gewrogt ben, in de neederste deelen der aerde.

Maer wy menschen zijn 't alleen niet, waer in dat Gods wonderlijcke magt, wysheyt, ende goetheyt, te kennen ende te speuren is, over al vintmen daer mercken en voetstappen van: de Hemel, de Aerde, en alles watmen ziet, of kent, geeft hier van reden en spraeke, tot getuygenis. En uit reden van die alle, en van elck in 't besonder, moetmen tot den Heere spreecken, met den Psalmist: + hoe kostelyck zyn my, ô Godt, uwe gedagten! hoe magtig veele zijn hare sommen! zoude ikse vertellen! haerder is meer, als des zants: worde ik wacker, zoo ben ik nog by u.

Maer boven al, hoe wordt dat den vroomen Zeeman niet wel op een ongemeene wyse gewaer, als hem het diepe ontsag voor Gods magt en wonderen op de groote wateren der Zee, door de hooge en bruyschende golven, met vreesen en beven diepelijck op het herte wordt ingedrukt. Waer van sommige nu nog uit des zelfs bevinding te spreeken hebben. Gelijk men al ten tijden van den H. David uit de ervarentheyt daer van spreecken konde, ende ook spreecken moest, blykende zulcks ook uit desen text waer in geseyt wordt

Die met de scheepen ter Zee afvaeren, handel doende op groote waeteren, die zien de werken des Heeren, zyn wonderen in de diepte.

Tot een korte verhandeling, zoo merckt hier in aen twee dingen, als

Eerstelijck, van hoedanige persoonen hier wordt gesproocken, en ten anderen, wat aengaende de zelve wordt getuygt.

Belangende dan het eerste punct, namelijck van hoedanige persoonen hier wordt gesprooken, daer van vintmen in den Text aldus: + die met de scheepen ter Zee afvaeren, handel doende op groote waeteren, moetmen zeggen, de Hemel is des Heeren, maer de Aerde heeft hy der menschen Kinderen gegeven. Of is het seecker dat den mensch zig op de aerde, zijnde aen hem geschonken, door allerleye bequame, en wel betamende middelen, onder Gods zegen, moet onderhouden ende versorgen, zoo is onder dese middelen begreepen den eenvoudigen ackerbouw, of het hoeden van runderen ende van schapen, gelijck de Patriarchen Abraham, Isaak, ende Iacob, Veehoeders waren in haren tijdt: woonende regt, en slegt, maer in hutten ende in tenten: of het doen van een ambagt, zijnde eerlijk ende deftig: gelijck selfs de Apostel Paulus eenigh hantwerk dede, zijnde besig met Tente te maken, om aen niemant lastig te vallen. Gelijck de vroome, elck haer bysonder beroep hebbende, den eenen aldus, ende den anderen alsoo, het zelve, om eerlijck te wandelen, en geenes dings van nooden te hebben, neerste-

lijck pleegen waer te nemen: men kan niet loghenen dat hier onder oock het eerlijck beroep der schipvaert, ofte het vaeren ter Zee voor al te begrijpen ende te tellen valt. Aengesien het selve tot aenschouwing van Gods wonderen en derhalven tot des menschen verbetering en stigting, volgens den text, zoo zeer dienen en strecken kan. Wat nu in 't bysonder den schipvaert belangt, zijnde in dese landen, grondig en wel bekent, die is ten aensien van haer eersten oorsprong zeer oud, ende van over veele honderden van jaren afkomstig. Moses, dien eerwaerdigen ende alderoutste schryver, welck alle anderen volgens de Historien, ten minsten honderden jaren in ouderdom overtreft ende te boven gaet, die en gedenkt in zijn Historien van geen schip in de wyde werelt eerder dan van de Arke Noach, den Predikant der geregtigheyt, tegen den Zuntvloet, op Goddelijcke ordinantie toegerust, 't welck was omtrent 1657 jaren na de schepping der werelt, en ruym 4080 jaren voor de tijt die wy tegenwoordig nu beleven: + de Arcke van Noag, was meer een Kist, dan een schip; zijnde drie hondert ellen lang, dertig ellen hoog, en vyftig ellen breet, veel bequamer om te dryven, en groote last te dragen, dan om te Zeylen. 't Is te gelooven, dat het in volgende tyden, met de scheepsbouw, als met alle andere konsten en wetenschappen toeging: namelijck datse door bevinding ende ervarentheyt, als zijnde de beste Leermeester van alles allenskens verbetert wierdt, en toenam. Den eene dit gemak, den anderen dat met 'er tijt,

vindende, tot verbetering. Het schynt datmen op de geboorte tijdt van Mosis oock eenige kennisse van scheepen hadde, 't zy groot, 't zy kleyn, als zijn ouders hem een Kistken van biesen maekten, dat, tot beter digtigheyt bepekt en onder hoop, was 't mogelijck, van zijne behoudenis, hem tot ontvlugting van de toorne des Konings, op het water, alsoo lieten dryven. Ia selfs ten tyde van de Patriarch Jacob, 't welck nog veel vroeger was, kon men al van scheepen, en van Haevenen der scheepen spreecken. Dog ten tijde van den Koning David, en insonderheyt van Salomon, quam de schipvaert in de Steden van Tarsis, Eseon, Geber, Tyrus, en misschien in nog veel andere meer, tot geen geringe fleur. Zendende daerom Hiram, Koning van Tyrus, aan Salomon schiplieden, zijnde kenners van de Zee: + dat is Piloten zonderling bequaem, om de Zeevaert wel voort te zetten. Zijnde dese natie uitnement magtig, door overvloet van Scheepen, en met een zeer hoogmoedig' en groots in des zelfs gebouw: vermits des selfs denningen, waeren van denneboomen. Haere Masten van Cederen houdt uit Libanus: + haere barderen van Elpenbeen, haere riemen van eyken uit Basan, hare Zeylen van fyn linnen, met stiksel uit Egypten. Ende des zelfs overdeksel, om sig daer onder te verbergen tot vermaekende playsier, van enkel Hemelsblauw en Purper uit de Eylanden van Elisa, derhalven alles over kostelijck en pragtig. Cleopatra Koninginne van Egypten, was in

haer regeering soo talrijck en magtig in scheepen, datse volgens de Historien alleen twee hondert groote Vragt-scheepen, ende met die van Markus Antonius vereenigt, een Armaede van scheepen, ten getale van wel agthondert tegen de Romeynse magt van Cesar Augustus ter Zee konde brengen. En wat haddense onder dit over groot getal niet een Schip ofte Galeye, welk op een alderuitnemenste wyse schoon ende kostelijck was. Zijnde des zelfs voor Kasteel (na de eygen woorden van de Historie) van louter goudt, de Zeylen van Purper, de riemen van silver, diemen sloeg na het geluyd, ende de Cadenie van een Musijck van Pypen, Schalmeyen, Cyters, Violen, en andere zulcke instrumenten, daer men daer binnen op speelde: leggende de Coninginne selfs, zijnde van natuere uitnement gevallig en schoon, onder een Pavillioen van goud Laecken, op 't kostelijckst en cierlijckst gekleet en toegerust, even als Venus in 't gemeen uitgebeelt ende vertoont wordt: vergeselschapt met Jonge Kinderen, alle zoo uitnement in schoonheyt, en minsaemheyt, dat zelfs de laghende vriendelyckheyt, by geen schieder ter werelt, soo volmaekt stont uit te beelden. Zijnde verder haere Vrouwen, ende Jonckvrouwen, ten schoonsten, en als Zee Goddinnen gekleet: leenende sommige (om een over schoon gesigt voor 't oog te maecken) op het stuur, andere op de Kabelen en Touwen des Schips, uit het welcke wonderlycke zoete, en liefelycke geuren en reucken van

perfumeeringe, sig beyde aen de eene en aan de andere zyde verspreyde.

En af wel de eerste aanvang der scheepen, buyten de H. Schrift, nergens niet te vinden of te toonen valt: nogtans verscheyde Volckeren, streeden in voorgaende tijden, niet weynig om dese eere. Die van 't Eylant Kandia, eertijts Kreta genoemt, roemden 't bouwen der scheepen by haer aldereerst gevonden te zijn. Plinius dien vermaarden autheur wil, alsoo men te vooren niet dan op hout-vlotten pleeg te vaaren, dat eenen Danaus het eerste groote Schip uit Egypten in Griekenlant gebracht zoude hebben. Zijnde het selve te vooren door den Koning Erichias, omtrent de Eylanden aen de roode Zee gevonden. Die van Engelant, of haer lant van over oude tyden aan Vranckryck, na 't oordeel van groote Autheuren, mogt vast geweest hebben, te meer dewijl datmen de landen aan de eene en andere zijde van 't Canael gelegen tot op heden nog beyde Britangien noemt, wanen, dewijl haer lant ten minsten over zeer veel jaeren, al een Eylant was, datmen dese eere aen haer niet weynig zoude verschuldigt zijn. En daer nevens datmen het eerste Schip omtrent Engelant, rontsom met leder bekleet, zoude gevonden hebben. Andere willen dit aan de Troyaners en Meyseris reysende over de Hellespontische Zee, (daer nu omtrent Konstantinopolen leyt) door Tarcien toegeschreven hebben. Men wil dat eenen Jason aldereerst met laage scheepen voer, dat de Erithiers de

scheepen met twee roeders hebben opgebragt, dat de last scheepen van Hubus Tirius quaemen, de Jachten of Galeyen van de Zyrenesers, de Kompassen van de Pheniciers, de Zeylen van Icarus, de Mastboom, en de Spriet van eenen Dedalus, het Ancker van de Tirigheners, de Anckers met twee Haecken van eenen Eubalamus.

Maer wat van alle dese dingen zy, of niet en zy: dit altoos is zeecker, dat de Schipvaert, tot groot gerijf en dienst der menschen gevonden is, en zijnde daerom in groote eere en waerden te houden.

Want is de werelt door veele verre afgelegene, en groote Eylanden verdeelt, ende zijn de menschen als gesaementlijck uit eenen bloede geschaepen, alle als kinderen van eenen Vaeder aan te mercken: door het zeer geriefelijck middel der scheepen kan men onderlinge kennisse en vrientschap, zijnde dit in 't menschelijck leven beyde zoet en dierbaer, met allerley menschen, in alle gewesten van de werelt onderhouden. En daerom menschen, die malkanderen anders noit en kenden, konnen door dit middel tot eere en vordering van de deugt, vrienden worden, even als David ende Jonathan.

Is het gaen en wandelen met de voeten, inzonderheyt als 't een zeer verre weg is, en over berg en dal geschieden moet, voor de menschelijcke natien uitnement moeijelijck ende lastig; 't Vaeren ter Zee, en met de scheepen dat kan selfs slaepende geschieden, of ten

minsten, al is de reyse verre, met veel gemack ende playsier. En wat winning geeft de Schipvaert oock aengaende den tijt niet wel? want kan men te Scheep, ofte ter Zee, by een goede gelegentheyt, alleen in vierentwintig uuren, vyftig of sestig Duytse mylen afleggen; een reysiger, te voet gaende, alle dagen ses uuren gaens, zoude daer toe selfs wel geheele negen ofte tien dagen noodig hebben. En is (om aangaende de Koopmanschappen oock iets te spreecken) het vervoeren der goederen en waeren, of het schoon Drommedarisen, Kamelen en andere beesten geschiet: gelijck in de hooge landen veeltijts geschiet, uitnement lastig en kostelijk, om datmen alleen van weynig goederen te vragt gantsch veel geven moet. De scheepen, die konnen, in vergelijckinge, voor geheel weynig gelt, veele, en groote goederen overbrengen. Of zijn anders veel groote Lantschappen, met haer Vrugten, en Rijckdommen, van wegen de tusschen wyte van groote Waeter-plassen, gantsch ontoeganckelijck? de scheepen over Zee Vaarende, die zijn, onder Gods zegen, als stroomen en Kanaelen, waer door ons, de goederen Gods, van de gantsche werelt, van Oosten en van Westen, van Zuyden ende van Noorden, met veel vermaeck, als in de schoot vloeyen.

En zijn dan de scheepen, en is de Schipvaert van sulck een over groote nuttigheyt voor ons menschen. Hoe billick is het dan oock, om tot verwondering over de Goddelijcke wys-

heyt ende bestieringe in alle zijn wercken, daer van te handelen ende te spreecken. Gelijck wy zien dat den man Gods David met zijn eygen voorbeelt, ten selven eynde ons oock voor gaet in den Text. Spreeckende niet alleen van Vaertuygen ende van scheepen, maer in 't bysonder oock van soodaenige persoonen die ter Zee afvaeren. Is het lant nu ten nutte ende tot dienst der menschen? ende segt daerom te regt den H: David van den Heere: + hy drenkt de bergen uit zyne oppersaelen: de Aerde wordt versaedigt van de vrugt uwer wercken (Heere) gy doet het gras uitspruyten voor de beesten, ende het kruydt tot dienst der menschen, doende het broodt uit de Aerde voortkomen: de Zee met alle zijn schatten en Ryckdommen en is niet minder voor ons te nut, en daerom sijn der menschen die haer op 't lant generen, door Gods zegen, den eenen met Acker bouwen, den anderen met vee hoeden, sommige met Koopmanschappen, eenige met een ambagt te doen. Daer zijnder oock die onder Gods goedertierentheyt, haer kost winnen ter Zee afvaerende op de groote wateren; die haer Vaederlant, Maachschap, Vrouw, en Kinderen, voor eenige tijdt verlaeten, om door dit eerlijck beroep, onder Godes mede zegen, het broodt haeres bescheyden deels te winnen, voor haer zelven, en voor haer huysgesin, wetende dat elck verpligt is, en volgens een eerlijck beroep, zijn eygen huys te versorgen, met alle neerstigheyt. Want dog de handt des vlytigen maeckt ryck. Gaen-

de dan ter Zee, + niet uit ydele lust, of vleeschelijck plaisier, om in afgelegen gewesten buyten daegelijcksche verkeering der menschen, met zoo veel te meerder vryheyt allerley quaet en sonden te bedryven: neen, maer om, volgens den text, handel te doen op groote wateren, den eene zig begevende tot de eerlijcke Visscherye, om door een goeden, en gesegenden Vischvangst zonder iemants schaede, winst en profyt te trecken uit diepten van de Zee; den anderen door Coopmanschap en handel te dryven in vreemde landen, ende met andere natien, gelijk Salomon, dien grooten Koning, + in zijn tijdt van de roode Zee sijn Scheeps-vloot uitsondt na Ophir ('t welck sommige voor Malacca, andere voor Seylan in Oostindien, nemen) brengende hem, om de drie jaeren, voor winning mede vierhondert twintig talenten goud, + beloopende, volgens de reeckening van vermaerde mannen, + de somme omtrent van ses-endartig hondert en seven duysent guldens. Waerlijck een grooten schat! en dus wierdt desen grooten Koning oock van de Schipvaert gedient, als hy het houd, tot bouwing des Tempels, van Overzee ontfing, daerom Hiram, den Koning van Tyrus tegen hem zeyde, + wy zullen houdt houwen uit den Libanon, na allen uwen nootdruft, ende sullen 't tot u met vlotten over de Zee na Japho brengen, ende gy sult het laeten ophaelen na Jerusalem.

En ziet zoo wordt ter Zee gehandelt by den eenen aldus, ende by den anderen alsoo, dog

onder Gods zegen dickwils tot groot profyt, ende veel vermaeck.

Maer als wy ingesien hebben de persoonen, daer in dese text van gesproocken wordt, behelsende het eerste stuck van den text, soo laet ons verder nu oock aenmerken

Het tweede punckt, naemelijck wat aengaende deselve getuygt wordt: daer van nu staet in den text, die sien de wercken des Heeren, zyn wonderen in de diepten. Zijn de wercken Gods veel, groot, ende wonderlijck, en moetmen daer om met Eliphas, een der vrienden Jobs, van de Heere seggen, dat hy het is, die groote dingen doet, diemen niet doorsoecken en kan: wonderen, diemen niet tellen kan. En is dit aen alle menschen openbaer, insonderheyt nogtans wordt dit by den vroomen Zeeman gespeurt, want die siet de wercken en wonderheden Gods selfs in de diepten, by uitnementheyt. Want is de Zee somtyds effen en slegt, als een Heyrbaen, en isser niemant van ons menschen, die dezelve bruyssende maken, of verheffen kan, nogtans is het Godt, die in een oogenblik haere baren verheft als aen den Hemel toe, en wederom inden diepen afgrondt als ter hellen toe nederstort, waer van den H. David zeyt: + de diepe kolcken der wateren werden gesien, en de gronden der werelt werden ontdekt van u schelden, o Heere, van 't geblaes des wints uwer neuse. Wil men een onnoemelijck getal van schepselen zien, de Zee, hoe groot en hoe ruym datse ook is, is op alle plaetse der wyde werelt daer vol van. Ia

wie isser, die het onnoemelijck getal der wrimmelende Visschen en Zee-dieren eens te regt kan bedencken en uitspreecken? of is men genegen tot dieren, die wonderlijck groot, of uitnement kleyn sijn, van beyde is de Zee, als een uitnement Toneel, waer in zoo wel Gods magt, als wijsheyt, sig ten klaersten vertoont, als opgevult. En verder, wat vint den Godvrugtigen Zeeman hier niet al proeven, en middelen, om daer door zijn Godt, als Schepper en onderhouder van alles, te verheerlijcken, groot te maeken, ende te dienen? somtijts wordt hy hier kragtig aengeset, om den Almagtigen te vreesen, ende te ontsien, seggende met den H. David: + al naeme ik vleugelen des dageraets, en woonde ik aen 't uiterste der Zee, ook daer zoude uwe handt my geleyden, ende uwe regterhandt soude my houden; aenmerckende het woordt van den Almagtigen: + en zult gy lieden my niet vreesen? en zult gy lieden voor myn aengesigte niet beven? die de Zee het sant tot een pael gestelt hebbe, met een eeuwige insettinge, datse daer over niet en sal gaen: ofschoon hare golven sig bewegen, zoo en sullense dog niet vermogen, ofze schoon bruysen, soo sullense dog daer over niet gaen. En menigmael ook wordt zijn vertrouwen in de magt en goedertierentheyt Gods hier ten uitnemensten versterkt ende opgewekt; want als hy in een alderuiterste Zee-noot is, zijnde (zoo het schynt) alle menschelijcke hulp, raet, ende wysheyt t'eenemael ten eynde, ende niet anders dan den doot voor oogen, dan zal de

Heere, na zijn Goddelijck welgevallen, als zijnde den genen, die selfs de aldervreeselijckste stormwinden en grouwelykste Zee-baren als met een enkele wenck bestiert, zomtyts buyten hope, ja tegen alle hoope, een soo wonderlijcken en onverwagten uitkomst geven, dat zelfs de alder min verstandigste zijn Goddelijcke en Vaederlijcke handt van bescherminge daer in als voelen en tasten kan; bevindende de waerheyt van het Godsalige woordt van den vermaerde Iode Philo: daer de menschelycke hulpe eyndigt, daer neemt de Goddelycke een begin. Want heeft hy, in dese noot zijnde, volgens schuldige pligt, tot den Heere geroepen met den H. David, + rukt my uit den slyk, ende en laet my niet versinken, laet my gereddet worden uit de diepten der wateren. Laet my de watervloet niet overstroomen, ende laet de diepte my niet verslinden: nog en laet den put zynen mondt over my niet toesluyten, hy ondervint nu, hoe wonderlijck den Heere ons helpen en verlossen kan. En daerom in dese, en menigerleye andere gevallen, die meerder zijn in 't getal, dan datmen deselve alle ordentelijck opnoemen kan, aenschouwthy, met geloove en Godvrugtigheyt, de Wercken, ja wonderwercken Gods in de Zee en inde diepten; seggende met den H. David: + gevet den Heere de eere zyns naems, aenbiddet den Heere in de Heerlykheyt des Heyligdoms. De stemme des Heeren is op de groote wateren, de Godt der eere dondert, de Heere is op de groote wateren.

Uit dese woorden, + dus verre verhandelt, ende uitgebreyd, staet aen te mercken ende te leeren, wat het werck en doen van deugtsaeme en Godvrugtige Zee-lieden is, die haer broodt ende bescheyden deel by de Schip-en zeevaert tragten te winnen, naementlijck, om als eerlijcke lieden haer Vocaetie en beroep in desen deele niet alleen vlytig met yver en lust in alle wackerheyt ende getrouwigheyt wel waer te nemen: maer voornamentlijck, en boven alle dingen, wel aen te mercken, ende met alle Godsaligheyt diep ter herten te nemen, de groote en menigvuldige wercken Gods in de Zee, en op de groote wateren; want van dese wordt nu in den H: Text geseyt: + die met Scheepen ter Zee afvaeren, handel doende op groote waeteren, die zien de werken des Heeren, zyn wonderwerken in de diepte. Want isser (na de tale van den vermaerden Cicero) niet een grasken zoo kleyn op der aerde, daer de naem van den grooten Schepper niet op geteeckent staet; ende worden Gods onsienlycke dingen (gelijck de H. Paulus getuygt) van de Schepping der werelt aen, uit de Schepselen verstaen ende doorsien, dat is by uitnementheyt, aengaende de Zee, met zijn bruysende golven, en diepe water-kolcken, en menigerleye wonderlykheden ook alsoo. En daerom het is meer als dubbelt reden, den Godvrugtigen Zeeman te vermaenen, om Godt den Almagtigen, over alle dese groote wercken, die hy alle dagen soo uitermaeten klaer verneemt en siet, te roemen ende te looven,

seggende tot hem, + singt, den Heere een nieuw liet, zynen lof van het eynde der aarde gy die ter Zeevaert, ende al wat daer in is, gy Eylanden ende haere inwoonders. Ten welcken eynde Zyrag zoo leersaem spreekt, seggende: + door den raet des Heeren staet den afgront stille, ende die heeft daer Eylanden in geplant. Die de Zee bevaeren, vertellen het peryckel van de selve, ende wy zyn verwondert, als wy het met onse ooren hoorden; want aldaer sijn ongelooffelycke en wonderlycke wercken: verscheydentheyt van alle gedierte, ende onderscheyt der Walvisschen.

En in der daet, wat overschoone en heerlijcke saecken heeft ons, tot glorie van Gods groote naem, de Schipvaert niet al ontdeckt? meenden men van outs, dat de Son onder de Linie, met sijn heete straelen, zoo een versengde Lugt-streek maeckte, dat daer nog gras nog kruydt wassen, en nog mensch, nog beest leven konde; de Schipvaert is 't, welk daer een lant heeft gevonden, door Gods zegen, soo zeer aengenaem en vrugtbaer, dat sommige oordeelen, dat dit de bequaemste plaets en contreye was voor Adam, onsen eersten Vader, om aldaer met allerleye vermaek en plaisier in sijn schoonste Paradys te woonen, ten minsten dat hier, door de alwyse bestieringe des grooten Scheppers, de aerde niet minder van de goedertierentheyt des Heeren vol is, dan op andere plaetsen: en was men, selfs ten tyden van de Oudtvaderen Lactantius en Augustinus ('t welck was om-

trent anno 320) nog niet meerder ervaren, als te dencken, dat de werelt uit een enckele vlackte bestont, welcke aen de andere zyde niet te bewoonen was, en derhalven datmen om Antipodes, of menschen, gaende met de voeten tegen ons aen, niet eens denken en mogt; de heerlijcke Schipvaert, door Gods goedertierentheyt na alle gewesten van de werelt voortgeset, zeylende met dese Kielen selfs de gantsche werelt (om soo te spreecken) rondt, die heeft, door de ervarentheyt selfs, ons doen sien, dat dezelve niet vlack en is, maer enckel rondt. En als een Kloodt of Bal, gelijck de man Gods Hiob getuygt, + aen een niet hangt in de wyde lugt, steunende nergens op, ten bewyse van Gods onbegrypelijcke magt, dan alleen op zijn woordt ende bevel; of was selfs het gantse Westerdeel van de werelt, tot op veel honderden van jaren na de geboorte van Christus, in dese Landen onbekent; Christophorus Columbus, een Edel en hoogervaeren man, uyt 't gebiedt der Genuesen, heeft door 't geluck der Schipvaert, Anno 1492. volgens de Historie, aldereerst ontdekt 't Westindiaensche Lant, gemeenelyck genoemt America, of de nieuwe werelt, 't welck zelfs de halve kloot begrypt. Behelsende in der daet, niet anders, dan een Goddelijck Schouwtooneel, waar in dat men met hertelijcke verwondering en dankbaerheyt uitnemende voetstappen en gedenckteeckenen vindt, gelijck ook over al, van de magt, wysheydt, ende goedertierentheydt des Heeren.

Of ziet gy, hoe groot, hoe wyd, en ruym dat de zee is, naemelijck, gelijck sommige verstandige Mannen oordeelen, omtrent tweemael zoo groot, dan de gantsche aerde, of ten minsten ses-en-veertig hondertduysent negen-en-dartig duysent en tnegentig teerlingse mylen in haeren boesem begrypende, zoo roept over zoo grooten (en by na) onbegrypelycken werck in den waren geloove uit tot den Almagtigen, groot en wonderlyk, Heere, zyn uwe werken, ende voor u, zynde groot van raedt, ende magtig van daet, kan geen ding te groot nog te wonderlyck zyn. Of merkt gy, door ervarentheyt, in den zeevaert aen de vervaerlijcke diepte van de zee, met zijn vreeselijcke kolcken en afgronden, dewyl datmen op sommige plaetsen in 't peylen vier hondert en meer vademen vint, en in eenige selfs geen gront altoos, en denckt gy, dat nogtans hier alles uit enkele deelen en droppelen bestaet, zijnde den onbegrypelijcken Godt, en zijn onmetelijcke wysheyt, oneyndig beter bekent, dan wy nietige aerdtwormen zelfs onse eygen vingeren eens tellen konnen, hoe en soud gy dan niet seggen, met den man Gods Hiob? + immers het is Godt, die den wint het gewigte maeckte, ende de waeteren in maete opwoeg. Ende is 't Godt oock selfs niet, die aengaende dese dingen spreekt: + Wie heeft de zee met deuren toegeslooten, doese uitbrack, ende uit den baermoeder voort quam, doe ick de Wolcken tot haere kleding stelde, ende de donckerheyt tot haeren Windeldoeck, doe ick voor

haer, met myn besluyt de aerde doorbrack, ende zettede grendel ende deuren, ende zeyde, tot hier toe zult gy komen, ende niet vorder: ende hier zal hy sig stellen tegen den hoogmoet uwer golven. Zyt gy gekomen tot aen de afgronden der zee, ende hebt gy in 't onderste des afgrondts gewandelt; of komt u te vooren het groot getal der wonderlijcke schepselen, en dieren, die in menigerleye soorten in de zee wriemelen, en die alle dagen den grooten Schepper aller dingen, onderhout ende besorgt, hoe en soude u het herte niet open gaen, om te spreecken met den H: David; + hoe groot syn uwe wercken, ô Heere! gy hebtse alle met wysheyt gemaeckt; het aerdtryck is vol van uwe goederen, dese zee, die groot ende wydt van ruymte is, daer in is het wriemelende gedierte, ende dat sonder getal, kleyn gedierte met de groote. Daer wandelen de Schepen, ende de Leviathan, dien gy geformeert hebt om daer in te speelen, zy alle wagten op u dat gy hen haere spyse geeft te zynder tydt, geeft gy se hen, zy vergaderense: doet gy uwe handt open, zy worden met goedt versaedigt. Of ontmoeten u op de reyse vreeselijcke tempeesten en Stormwinden, waer door de bruysende golven en zeebaeren sig verheffen, gelijck als Bergen tot aen den Hemel toe, schuddende en waggelende selfs den alderstoutsten zeehelt, als een droncken man, hoe en soudt gy dan niet vreesen voor den grooten Godt van Hemel ende van aerde, die dog vreeselijck is in Majesteyt, denckende by u selven, dat het alleen zijn Goddelijcke handt

is, welcke, om voor hem te beven sulcke groote dingen door de schepselen uitvoert, vermits hy 't is, die de bergen maekt, ende windt schept, ja de storm-winden uit zyn Schatkaemer voortbrengt. Of zyt gy oit, tegen hope, op een overwonderlycke wyse uit een aldergrootste zeenoodt ontkomen, schryft het niet aen 't blinde geval, ofte aen uw eygen wysheyt en kragten toe; maer merkt het aen, als een werk van Gods Vaderlijcke hant ende gunst t'uwaerts, spreeckende met Jonas den Profeet, + Heere, gy hadt my geworpen in de diepte, in 't herte der zeen, ende de stroom omving my, alle uwe baaren ende uwe golven gingen over my, ick was nedergedaelt tot de gronden der bergen, de grendelen der aerde waeren om my henen, maer gy hebt myn leven uit den verderve opgevoert, ô Heere myn Godt. Of zijt gy over de woeste zee, die zoo zeer wyd en ruym is, dat hem niemant te regt oversien, ofte in zijn eyndpaelen in 't alderminste eens beoogen kan, tot de haeven van uwe begeerte, ende tot vrienden en maegen met veel genoegen aengekomen, geeft Gods naem daer van prys en lof. Want is het Godt, die de menschen wetenschappen leert, hy heeft, onder veel andere zeer nutte konsten meer, die groot gemack, en zeer veel voordeel toebrengen, aen ons ook de Hemel-kunde ofte de Sterre-konst, en bygevolg ook die van het Stuermanschap, tot een onnoemelijke dienst der zeevaert geschonken. Ende daerom was het een ongemeene oorsaeck tot een danckbare verwondering voor Israel, dat de Heere haer in donkere Woestyn, en huylende

Wildernisse, des daegs leyde met een Wolk-kolom ende des nagts met een Vier-kolom, wat ist dan voor den Zee-man niet een aldergrootste saek, dat den Hemel ons, door 't middel van 't Compas, de regte aenwysing van 't Noorden en Suyden heeft verleent! want was men te vooren, in 't midden van de zee zijnde, buyten gesigte van eenig berg ofte dal, als op een dwaelweg, en in enckele donckerheyt en duysternisse, niet wetende waer heenen sig te keeren of te wenden, immers als den zeylsteen, ende by gevolg het Compas, over twee ofte drie hondert jaeren eerst gevonden wiert, soo sommige meenen door die van Phenicien, doen wasser als een veylige weg gebaent selfs door 't midden van de aldergrootste zee. Ende het gene te vooren de alderverstandigste mannen selfs menigmael niet en wisten, was nu voortaen, selfs aen de kinderen, door de Goddelijcke gunst bekent. En daerom, dit was als een nieuw ligt des Hemels, om daer door den Zee-man als met de handt te leyden tot de aengenaeme haven synder begeertenis. En om van Gods wonderen inde zee, diemen alle in ordre onmogelijck niet opnoemen en kan, nog verder te spreecken, wat sietmen in dit groote water alle daegen een alderuitnemenste verandering. Was de ebbe ende den vloet ten tyde van Alexander de groote, ten minsten onder die van Macedonien, nog onbekent, en waeren zy daerom soo verschrikt ende verbaest, menende met Schepen en volck al t'samen verlooren te zijn, als zy sa-

gen, dat het water der zee hun Scheepen ontliep, niet wetende, wat sulks was of beduyde; datse, of op zy, ofte met haer stevens voor, of achter over in 't zandt vielen, blyvende op bergen en heuvelen zitten: nu is 't gety der zee, maeckende op zommige Kusten een verandering in 't waeter alleen in ses ueren tyts, zelfs wel van tien of twintig vademen in de hoogte en laegte, soo na bekent, dat selfs een kint (om soo te spreecken) dit tellende op zijn vingeren, uit het beloop der Maen, op een uur selfs, net toonen en aenwysen; kan. Maer of dese beweeging en groote verandering der zee aen yder in desen deele kennelijck is, wie nogtans kan daer van, onder de natuerlijcke dingen, de waere oorsaeck beschryven, ofte toonen, op wat manier en wyse dese groote beweging, zoo net, en ordentelijck selfs in de woeste zee, op zijn gesette uure, doorgaens alle dagen voortbrengt? selfs onder de alderbeste natuerkundige zal, ten bewijse van des selfs onsekerheyt, den eene dit, en den ander wederom wat anders noemen, en daerom hoe zou men in een soo onbegrypelijcken beweging en groote verandering, die alle dagen op nieuws wederom voorvalt, en zoo wyselijck, tot zeer nutte, en noodige eyndens, bestiert wordt, niet de alleen magtige en wyse handt Godes, die hier zoo duydelijck bespeurt wordt, aenschouwen? seggende van den Heere met den Psalmist: + hy vergadert de wateren der zee als op eenen hoop, hy stelt de afgronden schatkaemeren. Ende met den man

Gods Hiob; + in de rotsteenen houwt hy stroomen uit, ende zyn oog ziet al het kostelycke, hy bindt de revieren toe, dat niet een traen uit en komt, ende het verborgene brengt hy uit in 't ligt. Of hebt ghy groote segen en veel voorspoet in uw Schip-vaert ende reyse ter zee ontfangen, is uw Visscherye na wensch wel uitgevallen, of zijn uw Koopmanschappen uit verre landen t'huys gebragt, tot groot profijt en voordeel gantsch wel gedijt, en wilt dog uwe eygen handen daer over niet kussen, nog oit uwe eygen netten roocken, denckende, na aerdt van een onverstandige en ondankbare verheffinge uwes selfs, dit is mijn wijsheyt, ende mijn kragt of kloekheyt, dat mijn deel so seer vet ende smoutig is geworden; neen, maer merckt het aen, dat eyscht de reden, als een werck van Gods Vaderlijcke handt ende gunst, want hy maekt arm ende hy maekt rijk, ende buyten sijn milden segen soud gy, als de Apostel Petrus ten aensien van zijn vrugteloosen Visscherye dede, hebben seggen moeten; + wy hebben den geheelen nacht over gearbeyt, ende niet gevangen. En daerom men moet altoos tot vernedering van zijn zelven, en tot glorie ende verheerlijcking van Gods naem, soo gantsch gaerne belyden met den Psalmist, + zoo de Heere het huys niet en bouwt, te vergeefs arbeyden des selven boulieden daer aen, zoo de Heere de Stadt niet en bewaert, te vergeefs waeckt de wagter. En derhalven moet den ackerman de naeme des Heeren sijn eere, en lof geven, als zijn ackeren wel gedragen

hebben, en als zijn Schueren met zegenrijcke schoven, gantsch wel ende overvloedig zijn opgevult, seggende uit een danckbaer hert; + Laet ons nu den Heere onsen Godt vreesen, die den regen geeft, soo vroegen regen als spaeden regen in syne tydt, die ons de weecken de gesette tyden des oogsts bewaert. Waerom zou dit den Godvreesenden Zee-man, in gelijcken geval, niet ook van gelijcken doen? want of de dingen verscheyden zijn, het is nogtans den selven zegen, en de selve handt, waer door 't gegeven wordt; want het is Godt, welcke segent niet alleen met seegeningen des Hemels van boven: maer oock, gelijck den Paetriarch Jacob seyde: + met segeningen des afgronts, die daer onderligt; en daerom weest noit als een Paert ofte muyl, soo onverstandig, dat gy selfs, als een vernufteloos Swyn, de aeckeren der Goddelijcke weldaden, volgens een onversaedelijcke begeerte maer sout opnemen, sonder eens op te sien van waer datse komen: maer heft, in 't midden van uwe segeningen en overvloeden, volgens een diepe vernedering des herten, altoos uwe ooge op na den Hemel tot den eenigen oorsprong van alle goet ende heyl, seggende met den H: David: + Heere, als ick uwen Hemel aensie, het werck uwer vingeren, de Mane ende de sterren die gy bereyt hebt, wat is den mensch, dat gy zynder gedenkt, ende de Sone des menschen, dat gy hem besoeckt ende doet'er altoos by met Jacob den Patrijarch, + o Heere, ik ben geringer dan alle dese weldaden, en dan alle dese trouwe, die gy aen uwen knegt gedaen hebt.

En daerom, wat een mensche op de aerde, of in de zee, mag bejegenen ende ontmoeten; een Godvrugtig Zeeman, by uitnementheyt, heeft seer veel bevindingen en ontmoetingen, 't zy in voor ofte in tegenspoet, die op een besondere wyse zeer seltsaem ende wonderlijk zijn, zijnde zomtyds als een mensche die ter doodt veroordeelt ende verwesen is, en dan wederom als een misdadigen, die in de gevanckenisse des doots het leven geschoncken wordt. Want moet hy somtyts bitterlijck huylen en schreyen van angst, na een oogenblik isser reden, om van vreugden en blyschap te huppelen ende op te springen, en daerom isser eenig mensch, die met den H. David moet spreecken: gy o Heere myn Godt hebt uwe wonderen, ende uwe gedagten aen ons veele gemaeckt, men kanse niet in ordre by u verhalen: sal ikse verkondigen ende uitspreecken, soo synse menigvuldiger, dan dat ikse zoude konnen vertellen; dat moest, by uitnementheyt, het daegelijckse werk zijn van een Godsalig zeeman, 't zy dat hy slapen gaet, ofte dat hy opstaet; zijnder dan menschen, die lust hebben in ydel ende in sot geklap, tot souteloose propoosten, die gantsch geen nut nog genaede konnen geven aen de genen, die de selve hoort, zijn hert ende mondt moet gestadig Gods wercken en wonderen betragten, om uit een heylig ontsag, liefde, ende vertrouwen tot Godsnaem met den H. David te spreken; + de Heere is groot, ende seer te prysen, ende sijn grootheyt is ondoorgrondelijk, geslagte aen geslagte sal uwe wercken roemen, ende

sullen sy uwe mogentheden verkondigen, ik sal uitspreeken de heerlyckheyt der eere uwer Majesteyt, ende uwe wonderlijcke daden.

En in der waerheyt, die in zijn reyse, en in al zijn doen, sulcken aenschouwen maeckt op de wercken en wonderen des Heeren, het zy op der aerden, het zy op de zee, ofte in de diepten, die zal de Heere aen de regterhandt houden, op dat zijn voeten noit en wanckelen, den weg zal hem, tot Gods eere, ende zijn eygen heyl, voorspoedig zijn, niet alleen om in dit leven te bereyken 't gene tot een eerlijcker noodtdruft behoort, maer ook om ten laetsten, door Gods genaede, daer af te brengen het eynde des geloofs, naemelijck de zaligheyt der zielen, 't welk de Heere, door sijn grondeloose barmhertigheyt ons allen geve. Amen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

plaatsen