Beschryvinge van Nieuvv-Nederlant, (Ghelijck het tegenwoordigh in Staet is) Begrijpende de Nature, Aert, gelegentheyt en vruchtbaerheyt van het selve Lant

Haere Religie ende oftse wel tot het Christendom te brengen sijn.

SY zijn alle Heydens, hebben sonderlinge gheen Religie ofte Devotie, daer is geen Afgodt ofte Beeldt onder haer bekendt, of ge-eert, veel min aengebeden, so sy eenen Eedt doen sullen, nemen sy de Son die sy toeschrijven alles te sien tot Getuyge, van den Maen, als gesagh over den Wasdom hebbende, houden sy heel veel, doense evenwel geen dienst ofte eere aen, de andere Planeeten kennen sy wel alle met namen, neffens andere Sterren, zijn oock daer door en uyt andere teyckenen vry wat weerwijs, Gebeden oeffenen, eenighe daghen vieren, ofte yetwes dat daer naer smaeckt, is onder haer niet bekendt, sy weten gelijck noch seggen sullen yetwes van Godt, ende vreesen seer voor den Duyvel, om dat hy haer veel quaedt ende quellinge aen doet, wanneer sy uyt visschen ofte op de Iacht ghetogen zijn, smijten sy gemeenlijck een deel van het geene datse eerst gevanghen hebben, in het vier te verbranden sonder eenighe Seremonyen daer ontrent te ghebruycken, als alleen te segghen hou daer Duyvel eedt ghy dat. Sy hooren heel geerne van Godt, en onse Religie spreecken, en gedurende den tijt onses Godtsdienst, ofte onser Gebeden zijn sy seer stil, en schijnen uytterlijck aendachtigh te wesen, maer in der daedt weten sy nergens van, en leven sonder eenige Religie, en innerlijcken ofte uytterlijcken Godts-dienst, ja kennen selfs geen Superstitie ofte Afgoderyen, maer volghen alleen het ingheven en de Wet der Naturen. Hierom meynen sommige sy te lichter tot kennis ende vreese Godts te brenghen souden zijn, onder eenige Natie is het woordt Sondagh bekent, en noemen die Kintowen, en willen de Oudste onder haer segghen, dat in voor-tijden meerder kennisse en vreese Godts onder haer geweest soude zijn, maer seggen sy; dewijle wy noch leesen noch schrijven konnen, en de Menschen hoe langher hoe booser werden sou den Sondagh in vergeetenheydt en ongebruyck zijn gekomen, daer de Ouden als men so in ernst met haer spreeckt, wel eenigh leedtwesen van schijnen

[p. 77]

te hebben, maer sonderlinge geen beweeginge. Als men haer in't particulier ofte generael bestraft over eenige boosheeden die sy doen, ofte spreecken, om redenen dat den Godt die in den Hemel is, hem daer over vertorent, is haer gemeene antwoort: wy kennen die Godt niet, wy hebben hem noyt ghesien, weten niet wie of waer hy is, en soo ghy-lieden hem kendt en vreest ghelijck ghy seght, hoe komt dan datter so veel Hoeren, Dieven, Dronckaerts en andere quadtdoenders onder u lieden zijn, alsser somtijts gevonden worden, gewis dien Godt sal u daer swaerlijck over straffen, dewijle hy u daer van gewaerschouwt heeft, ons heeft hy dat niet ghedaen, wy weten daer niet van, en verdienen daerom sulcke straffen niet, seer selden begeven sy haer tot onse Religie, oock zijnder noch noyt eenige sonderlinge Politijcque middelen aengewendt, of by der handt genomen om haer daer toe te brenghen, als de Kinderen jonck zijn werdense wel van eenige van d'onse om daer van gedient te zijn in Huys ghenomen, en so wel naer tijts gelegentheydt in de Religie ten luchsten over onderricht, maer als sy Vrijsters ofte Ionghmans beginnen te worden ende onder de Wilden weder beginnen te verkeeren, vergetense licht, dat sy van te vooren niet grondich gheweten hebben, en gaen weder de wilde gangen en manieren naer, de Iesuyten in Canada hebben daer moeyte om gedaen, en veele van de hare tot de Roomsche Religie ghebracht, maer door dien sy den innerlijcken smaeck van de selve niet hebben, ofte recht inde fondamenten onderwesen zijn, en alleenlick op de schorsse sien vervallen sy weder licht en spotten daer mede, gelijck gebeurde in den Iare 1639. dat seecker Koopman noch tegenwoordigh onder ons woonachtig, daer omtrendt quam handelen, en met seecker Oversten der Wilden die goet Francoys sprack, dat den Koopman mede heel wel verstondt, in discours over den Gods-dienst rakende, naer datter een glas Wijns vijf of ses in den Mensch was, seyde: Ick was selfs van u lieden so verre in de Religie onderwesen, dat ick onder de Wilden dickwijls Mis dede, nu gebeurdent eens dat de plaets daer het Altaer in stont, by ongeval in brandt geraeckten, het volck schoot datelijck vaerdigh op om den brandt te lesschen, maer ik verbrodde het, seggende: den Godt die daer staet is almachtigh ende sal het vier wel van selfs datelijck uyt doen gaen, soo wachten wy dan alle met aendacht, maer het vier gingh allengskens voort, tot het alles verteert was, met selfs uwen almachtigen Godt, met alle de moye dingen die by hem waren t'sedert dien tijdt, hebbe ick noyt van die Religie oyt meer gehouden, maer achte de Son en de Maen veel meer en beter als alle u lieden Goden, want die verwarmen de Aerde ende doen de Vruchten wassen, daer u lieden God zijn selven voor het vier niet bevrijden kan, daer in het geheele Landt kenne icker niet meer als een enigh persoon die fraey vande Religie is, het staet oock niet te verwachten dat so langh men het dusdanigh laet heenen sloeren, veele der selve met kennisse tot de Religie sullen gebracht worden, de publijcke handt moste daer aen gehouden worden, en men moste haer jeucht in goede Schoolen, ten dien eynde daer te Lande ter gelegener plaetsen op rechten, laten leeren onse Spraeck-lessen schrijven, en in't fondament vande Christelijcke Religie, wel ende grondich onderwijsen laten, soo dat sy metter tijdt malkanderen voort kosten en mochten leeren, en daer vermaeck en lust in scheppen, het soude wel wat veel moeyten en voeten op de Aerde hebben, maer evenwel sonder dit middel sal

[p. 78]

daer swaerlijck yet goets onder haer te doen zijn, en nochtans ist gheweldigh slecht dat men daer soo naerlatigh in is, daer de Wilden wel selfs naer haer seggen, ghenegen souden zijn om hare Kinderen in onse Religie en spraecke te laten onderwijsen en leeren.