Beschryvinge van Nieuvv-Nederlant, (Ghelijck het tegenwoordigh in Staet is) Begrijpende de Nature, Aert, gelegentheyt en vruchtbaerheyt van het selve Lant
(1655)–Adriaen van der Donck–
AuteursrechtvrijAdriaen van der Donck, Beschryvinge van Nieuvv-Nederlant, (Ghelijck het tegenwoordigh in Staet is) Begrijpende de Nature, Aert, gelegentheyt en vruchtbaerheyt van het selve Lant. Evert Nieuwenhof, Amsterdam 1655
DBNL-TEI 1
Wijze van coderen: standaard
-
gebruikt exemplaar
exemplaar Universiteitsbibliotheek Gent, signatuur: BIB.MEUL.003537, scan van Google Books
algemene opmerkingen
Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Beschryvinge van Nieuvv-Nederlant, (Ghelijck het tegenwoordigh in Staet is) Begrijpende de Nature, Aert, gelegentheyt en vruchtbaerheyt van het selve Lant van Adriaen van der Donck uit 1655. Er is gebruik gemaakt van een door Stichting Vrijwilligersnetwerk Nederlandse Taal o.l.v. Nicoline van der Sijs en Hans Beelen aangeleverd bestand.
redactionele ingrepen
In het origineel komen verschillende drukletters voor die in deze digitale editie niet kunnen worden weergegeven. Om dit onderscheid niet verloren te laten gaan, is in de hoofdstukken waar gotische en romeinse drukletters door elkaar voorkomen, alle romeinse tekst weergegeven als cursief. Gotisch is in deze hoofdstukken zonder opmaak weergegeven.
fol. *1v: de kop ‘Approbatie’ is tussen vierkante haken toegevoegd.
fol. *2r: geheere → geheele: ‘door de geheele Wereld’.
fol. *3r: lantscbap → lantschap: ‘om dat Lantschap met bequame Colonien van Menschen te versien’.
p. 17: Colome → Colonie: ‘inde Colonie Renselaerswijck’.
p. 24: Colome → Colonie: ‘inde Colonie van Renselaers wijck’.
p. 28: Lieft → Kieft: ‘ten tijde van den Directeur Willem Kieft’.
p. 30: pipulatie → populatie: ‘by populatie ende aenwas’.
p. 50: zijn, → zijn): ‘(gelijck sy oock in der waerheyt zijn)’.
p. 52: gebruytkt → gebruyckt: ‘voor niet genoten, gehaelt en gebruyckt wert’.
p. 54: geteouwt → getrouwt: ‘al haddense maer onlanghs getrouwt gheweest’.
p. 66: bybrende → bybrengende: ‘daer toe bybrengende dat maer weynigh Iaren’.
p. 79: meerdet → meerder: ‘veel meerder en hooger dan den Duyvel’.
p. 79: heerlijtkste → heerlijckste: ‘den Mensche die doch de heerlijckste Creature onder alle is’.
p. 92: Colomen → Colonien: ‘soo veel Buytenlandtse Colonien te hebben’; ‘sonder zijne uytheemse Colonien’; ‘dat hare Colonien heel veel volck naer haer neemen’; ‘die in Nieuw Nederlandt of dierghelijcke Colonien woonen’.
p. 95: Indianem → Indianen: ‘maer je hebt de Indianen van binnen’.
p. 103: volkken → volcken: ‘Van het algemeen volcken-recht,’.
Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (voorplat, binnenkant voorplat, 104, binnenkant achterplat, achterplat) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.
[fol. *1r]
Beschryvinge
Van
NIEUVV-NEDERLANT,
(Ghelijck het tegenwoordigh in Staet is)
Begrijpende de Nature, Aert, gelegentheyt en vruchtbaerheyt van het selve Lant; mitsgaders de proffijtelijcke ende gewenste toevallen, die aldaer tot onderhout der Menschen, (soo uyt haer selven als van buyten ingebracht) gevonden worden.
Als Mede
De maniere en onghemeyne eygenschappen vande Wilden ofte Naturellen vanden Lande.
Ende
Een bysonder verhael vanden wonderlijcken Aert ende het Weesen der BEVERS,
Daer Noch By Gevoeght Is
Een Discours over de gelegentheyt van Nieuw Nederlandt, tusschen een Nederlandts Patriot, ende een Nieuw Nederlander.
Beschreven door
ADRIAEN vander DONCK,
Beyder Rechten Doctoor, die teghenwoordigh noch in Nieuw Nederlant is.
t'AEMSTELDAM,
By Evert Nieuwenhof, Boeck-verkooper, woonende op 't Ruslandt in 't Schrijf-boeck, Anno 1655.
[pagina 101]
REGISTER,
Van de Capittelen en Materien die in dit Tractaet verhandelt en beschreven werden, waer van yder getal de Folio aenwijst.
De Inleydinge om met fatsoen tot de Beschrijvinge te komen, daer reden gegeven vvert, vvaerom niet eer tot diergelijcke Beschrijvinge getreden is, en gerefereert, op het vertoogh der Gemeente van Nieuw Nederlant.
| WAer Nieuw Nederlandt gelegen is, | Fol. 1. |
| Wanneer en van wien Nieuw Nederlandt gevonden is. | ibid. |
| Waerom dit Landtschap Nieuw Nederlandt genaemt werdt, en hoe de Christenen daer eerst quamen, | f. ibid. |
| De Nederlanders zijn eerste Besitters van Nieuw Nederlandt, en hoese daer Possessie genomen hebben, | f. 3. |
| De Limiten van Nieuw Nederlandt ende hoe verre deselve strecken, daer uyt de grootheyt kan afgenomen werden, | f. 4. |
| Vande Kust, Voorlandt en Zee-Havens, | f.ibid. |
| Vande Zuydt-Revier, | f. 7. |
| Vande Noort-Revier ende groote afval met hare sonderlinghe speculatien, | f. 8. |
| Vande verse Revier, | f. 10. |
| Vande Oost-Revier, | f. 11. |
| Vande verscheyde Wateren en hare gedaente, | f. ib. |
| Vande gedaente en stoffe der Landeryen, | f. 13. |
| Van het Hout ende Gewassen, daer onder van het Bos-branden en de overvloedige Hout-was daer te Lande gesproocken wert, | f. 15. |
| Vande Fruyt-Boomen uyt Nederlandt over gebracht, | f. 18. |
| Vande Wijngaerden en ghelegentheden om Wijn te maecken en te Planten, | f. 19. |
| Vande Tuyn-vruchten in 't gemeen, | f. 21. |
| Vande Bloemen, | f. 23. |
[pagina 102]
| Vande Genees-kruyden en het Indigo, | f. 24. |
| Vande Landt-bouw en Acker-vruchten, | f. 25. |
| Vande Mineralen en vande Aerdens en Steenen, | f: 28. |
| Vande Verwen ofte Couleuren, | f: 30. |
| Vande Dieren in Nieuw Nederlandt, | f: 32. |
| Van het Wilde Vee haren aert, ende hoe de Beeren haer geneeren, | f: 35. |
| Van het Pluym-ghedierte, soo wel te Water als te Lande, en eerst vande Roof-vogels, | f. 38. |
| Van 't Gevogelte dat sich te Landt onthout, | f. 40. |
| Vande Water-vogels, | f. 42. |
| Vande Vis, soo in het soute als verse Water, | f. ib. |
| Vande Fenijn, | f. 44. |
| Vanden Windt, | f. 45. |
| Vande Lucht, | f. 46. |
| Vande vier Jaer-getijden, | f. 47. |
Vande Seeden en onghemeene eygenschappen der oorspronckelijcke Ingeboornen in Nieuw Nederlandt.
| Hare ghedaente der Lichamen en waerom men deselve Wilden noemt, | f. 52. |
| Vande Spijse en het voetsel der Wilden, | f. 54. |
| Vande Kleedinge en Cieraden der Mannen en Vrouwen, | f. 56. |
| Van hare Huysinge, Casteelen en By-een-wooninge, | f. 58. |
| Manieren van Huwelijcken en Baren der Kinderen, | f. 60. |
| Van het Kinder-suygen en versamelen der mannen en vrouwen, | f, 62. |
| Manieren van Begraven, Wee-klachten en Rouw-teeckenen, | f, 63. |
| Van hare Feest-dagen en sonderlinge by-een-komste, | f. 64. |
| Hoe de Menschen en Dieren eerst in Nieuw-Nederlandt gekomen zijn, | f. 65. |
| Vande verscheyde Geslachten en Talen, | f. 67. |
| Van het Gelt en hare Munterye, | f. ib. |
| Vanden besonderen aengebooren aert en tijdt-verdrijf der Wilden, | f. 68. |
| Van hare voorsorge der Lichamen en Medeçijnen, | f. 69. |
[pagina 103]
| Het bouwen, planten en Thuynen der Wilden, | f. 70. |
| Besonder verhael van haer Jagen en visschen, | ibid. |
| Het onderscheyt der geboorten, staten en qualiteyten, | f. 71. |
| Van hare Oorlogen en wapenen, | f. 72. |
| Van hare Iustitie en Straffe, | f. 73. |
| Van het algemeen volcken-recht, | f. 74. |
| Vande schenckagien en vereeringen, | ibid. |
| Vande Wilden hare Regeeringe en gemeene Politie. | f. 75. |
| Hare Religie ende oftse wel tot het Christendom te brengen sijn, | f. 76. |
| Van haer gevoelen der hoope naer dit leven, | f. 78. |
| Vande kennisse Godts, en vreese der Duyvelen, | f. 79. |
| Haer gevoelen vande Scheppingen, en voorsettingen der Menschen en Dieren inde wereldt, | f. 80. |
| Van den Aert, ongehoorde manieren en eygenschappen des Bevers, daer aengewesen werden de groove misverstanden der ouden, en den Bever met alle sijn gelegentheden heel distinct beschreven. | f. 82 |
| Discours over de gelegentheden, van Nieuw Nederlandt tusschen een Nederlants Patriot, en een Nieuw Nederlander daer onwederleggelijck in bewesen wort, dat de Populatie van Nieuw Nederlandt dienstich voor desen Staet sal sijn. | f. 90 |
| Ten anderen dat het landt genoechsaem en bestandich is tegen alle vyanden en Roovers zyn selven te beschermen. Ten derden, de goede en oevervloedige gelegentheden tot veelderley Negotie meest de geheele werelt over. | f. 91. 92. &c. |
EYNDE.