Beschryvinge van Nieuvv-Nederlant, (Ghelijck het tegenwoordigh in Staet is) Begrijpende de Nature, Aert, gelegentheyt en vruchtbaerheyt van het selve Lant

Hare Huysen, Casteelen en By-een-wooningen.

HAre Huysen zijn meest al van een en het selfde fatsoen, sonder eenige bysondere kostelijckheydt, of curieusheydt in deser voeghen ghemaeckt, alsmen daer een Huys groot ofte kleyn, want sy maecken die somtijdts wel eenige hondert voeten langh, maer noyt meer als twintigh voeten breet maecken sal, steecktmen lange dunne geschelde Nooten-stocken inden grondt, soo wijdt van malkanderen als men het Huys hebben wil, en soo langh op de rijgh als 't wesen moet, die stocken werden dan ront over gheslagen en aen malkanderen vast gemaeckt, soo toont het als een Wagen ofte Galdery, ghelijck men inde Thuynen stelt, dan leytmen van het een eyndt tot het ander dwers over dese stocken, Richels gelijck gekloofde Latten, maer als de Huysen groot zijn, onder vry wat swaerder ende opwaerts naer advenant, tot een voet ofte daer ontrent, als de Latten op de dacken van malkanderen, dit dan werdt met heel taye Basten over al heel wel versorght, en om het dueren is alles geschelt, dan komt daer geen worm in, soo gaen sy dan voort, nemen de Basten van Essen, Ypen en Castanie-Boomen, en soo het diep inden Somer is, dese niet schellende sy evenwel Basten van nooden hebbende, nemen sy Imberen dat ontrent de Water-kanten wast, en sijn bast wel lost al is het ander droog, met sulcke Basten die ontrent een vadem langh en oock soo breet zijn, overleggen sy keerende de gladde zijde binnen, het heele houte geraemt staende als geseyt is, tot boven toe, op een voet naer aen malkanderen, en binden het daer 't vereyscht te deeghen vast; is daer een gat ofte scheure inde baste, dat weten sy te stoppen, en voor het krimpen laten sy de Basten over malkanderen schieten: Somma sy stellen het soo, dat hare Huysen Regen en Windt keeren, oock tamelijck warm zijn, maer van Kamers, Saletten, Saelen, Garde-Robbes of Cabinetten; daer in te maecken weten sy niet af, midden in het Huys stoocken sy langhs heen, van het een eynde tot het ander, soo dient dan de open gelaten reste, die oock in 't midden is voor den Schoorsteen om den Roock te lossen, dickwijls salmen daer in een Huys sesthien of achthien Familien hebben, minder en meerder naer de Huysen groot en kleyn zijn: Het Vuer leyt in 't midden, de Menschen aen weder-zijden, elck

[p. 59]

weet zijn besteck hoe verre zijn plaetse gaet, als sy ruymte hebben om Pot, Ketel, en wat sy voorts hebben, te laten, met gelegentheyt om te slapen, soo begeeren sy niet meer, dat maeckt datter dickwijls een hondert of anderhalf en meer in een Huys logeeren: Dit is de constitutie van een Huys, gelijck sy doorgaens over al staen, ten zy daerse gaen Iagen of Visschen, daer maecken sy maer een behelp. In de Dorpen en Casteelen maecken sy altijdt vast en goet werck, tot de plaetse: Om hare Casteelen op te leggen verkiesen sy in 't gemeen, of als sy het soo krijgen konnen, een hoogen of steylen Bergh ontrent een Water of Revier-kant ghelegen, daer het niet ghemackelijck op te komen en dickwijls maer een zijde beganckelijck is, sien oock altijdt daer naer dat hy boven plat ende effen is, die omringen sy dan met een seer sware houte Staecketsel, op een sonderlinge maniere Ruyts-wijse door malkanderen ghemaeckt: eerst legghen sy langhs den grondt een swaren Boom, met somtijdts noch een lichter daer boven op, so wijt en breet als sy het Fondament begrijpen willen, dan setten sy schuyn in de grondt aen weder-zijden sware Eycke Palissaden, die steecken boven daer sy ingelaten zijn om onder malkander dichter te voegen, met een kruys door malkanderen, daer dan weder een Boom in geleyt wordt, soo geeft het heel vast werck, en de Palissaden staen twee dick, genoeghsaem bestendigh, haer voor een overrompelingh ofte subijten overval harer Vyanden te bevrijden, maer van dit werck naer de konst, met Gardijnen, Punten en Flanckeringhen, Etc. te beleggen, heeftmen onder haer noch geen kennisse; sy maecken oock hier en daer, op het effen of lage landt ontrent hare Plantagien, wel eenige Fortjens, voor een aenloop, hare Wijven en Kinderen daer in te bergen: Als sy daer soo dicht ontrent eenige Vyanden hebben, dat sy met kleyne parthyen haer konnen komen bespringen, haer Fortressen of Casteelen in sulcker forme gesteldt zijnde, achten sy seer hoog, maer hebben inder daet niet veel te beduyden, en doen haer in Oorlogh tegens de Christenen meer quaet als goet, in soo een Casteel stellen sy dickwijls twintigh of dertigh Huysen, tot hondert Voeten en eenighe oock wel langer, gelijck die van ons Volck tot 180 treden toe gemeten zijn: En gemerckt sy haer soo naeuw, als verhaelt is, in sulcke Casteelen behelpen, propter sulcken menighte van Volck in by malkander, dat het ongelooflijck is, en men verwondert staet als men haer siet voor den dagh komen. Behalven dese Casteelen hebben sy noch andere By-een-wooningen, die Dorps-wijse open legghen, hebbende meest aen de eene zijde het Bos, ende hare Mayes Landen aen de andere zijde: Sy hebben oock op sommighe plaetsen by-een-woonste ontrent de Waters daer sy gewoon zijn alle Iaren veel te Visschen, en met een wat by Planten, maer sulcke plaetsen verlaten zy tegens den Winter weer, en gaen naer de Casteelen ofte inde dichte Bosschen, woonen daer het warm is, en sy het Branthout dicht by der handt hebben, oock van geenderley Wint begaen konnen werden, en goede gelegentheyt tot de Iacht hebben, daer sy haer dan in plaets van Visschen mede erneren. Hare vaste Casteelen ofte groote by-een-woonste, verlaten zy selden t' eenemael, anders zijn sy heel licht van op-breecken en verhuysen, blijven selden langh op een plaets, maer trecken het saysoen van het Iaer en den tijdt naer, dat is inden Somer wanneer datter veel te Visschen valt, begeven sy haer aen de Water-kanten en Revieren, des Herfst-tijdts ende in den

[p. 60]

Winter als het vleesch best is, soecken sy de Bosschen, somtijdts, maer meest in het Voor-Iaer, begeven sy haer met menighte naer de Zee-kanten, om de Oesters te eten en Provisie te doen van alderhande Schelp-vis, die sy weten te drooghen en langh te bewaren.