|
| |
| |
| |
Van het Wilde Vee.
HOewel Nieuw Nederlandt van de koude des Winters vry wat ghesuyvert wordt, soo werden daer nochtans veel Leeuwen gevonden, maer noyt van eenigh Christen, al-hoe-wel sy dickwijls het Lant wijt en breet doorreyst hebben levendigh ghesien, maer alleenigh bekent bij de vellen vande Wijfkens, die somtijdts een ende seer selden, by de Indianen ter Marckt ghebracht worden, en die vertellen dan wel, daer na ghevraeght zijnde, datse heel verre daer van daen wel 15 of 20 dagh reysens, naer het Zuyden of Zuydt-Westen toe ghevanghen worden in seer hoogh geberghte, en dat de Mannetjens, te gauw en te quaet om te krijgen zijn.
Oock werden daer te lande veel Beeren ghevonden, maer geen sulcke grauwe ofte vaele van Hayr, als in Moscovien, ofte in Groenlant, sy zijn daer meest al glimperigh en pick swart, bequaem om Moffen van te maecken, ende hoewel daer van dese Beesten veel zijn, werden sy nochtans selden van de Christenen ghesien, wegens den scherpen reuck diese hebben, en soo ras als sy yemant ruycken, soo vluchtense, daerom weten de Wilden als sy daer opter Iacht gaen sullen, ende het niet inden slaep-tijt (daer hier naer van spreecken sullen) en is, haer lichaem en kleedinghen daer toe te bereyden, dat het Esaus lucht heeft, dat is gelijck het Veldt ofte Bos ruyckt, om by geen contrarie lucht ontdeckt te worden: Somtijdts werden sy evenwel van de Christenen oock gesien, als sy boven wint ontrent haer komen, ofte als sy (gelijck het dickwijls gebeurt) in het over swemmen van eenigh Water zijn, maer men heefter gheen ghevaer van te verwachten, alsmen haer niet selfs aenranst ofte verstoort, gelijck die deselve schieten, ofte andersints vanghen willen, want dan verweeren sy haer dapper, soo langh sy eenighsins konnen, en die op haer schieten sal, dient voorsichtigh te wesen; en eer hy schiet een Boom in 't oogh te hebben, daer hy hem metter haest op kan retireren, anders soo hy niet wel hadde getroffen, en hertsteegh doot geschooten, dat nochtans selden gebeurt, door datse seer hart en tay zijn, soude den schutter groot perijckel loopen, want den ghetroffen Beer maeckt terstondt van Bladers ofte het ghene dat ontrent hem is, een prop (ick sal den lief hebbenden Leser dit omstandelijck verhalen, gelijck ick het uyt den mondt van verscheyden Wilt-schutten die het selve wedervaren is, gehoort hebbe) met sulcken prop stopt hy de ontfanghen wonde, en komt soo op den Schutter ofte plaetse (daer hy den roock heeft sien opgaen) aen-gheschooten, ondertusschen moet den Wildt-schut op een Boom wesen, het dient oock wel een Boom te wesen die dick is en veel tacken heeft, anders soude de Beer oock daer konnen op komen, ende wanneer daer veel tacken aen zijn weet hy daer weynigh raet toe, is dan den Schutter soo behendigh dat hy hem uyt den Boom de rest weet te gheven, dat is sijn voordeel, anders (gelijck het oock al gebeurt is) moet hy daer soo langh op sitten wachten, tot dat het Beest sijn grammen moet over, ende wegh ghegaen is, dat wel licht een paer uren aen loopen kan.
De Beeren geneeren ende voeden haer selven daer niet als in groen Landt, en in Moscovien ofte elders, met roof van verscheurt goedt of krengen, maer dese | |
| |
met Gras, Cruyt, Noten, Castangien ende Aackers, die sy oock (ghelijck ons de Wilden vertellen) selfs op de Boomen weten te gaen plucken: 't Wert oock by verscheyde Christenen gheaffirmeert dat de Beeren selfs op de Boomen klimmen om de vruchten daer van te eten, ende als sy dan weder daer af willen wesen steecken sy de hoofden tusschen haer beenen, ende sonder aensien of het hoogh ofte leegh is, laten sy haer selven los van boven neer vallen en gaen haers weegs, sy worden somtijdts oock wel uyt de Boomen geschoten. De Indianen ende oock de Christenen in Nieuw Nederlandt stellen vast dat de Beeren des Winters twaelf weecken lang slapen, ende dit gaet soo toe, inden Herfst werden de Beeren altijdt heel vet, des Winter over eten sy niet, maer legghen haer op een zijde ter neder, en met een Poot inde mont daerse aen suygen ende op brommen, leggen sy soo ses weecken, op de eene zijde, daer naer keeren sy haer op de ander zijde, ende doen als vooren: Tot dit werck kiesen sy in 't ghemeen een oversteeckende Klip, in 't gheberghte, een hol of dicht Kreupel-bos, daer veel groote Boomen in ter neder legghen, om uyt den windt ende in verseeckertheydt te wesen. De Wilden seggen dat sy dan meest gevangen worden, ende oock het best te vanghen zijn: Het swaerste ende groffste slagh van Beeren datmen daer vindt, naer men aen de Huyden oordeelen moet, ende selfs oock wel vande grootste daer levendigh op aengesien hebbe, is ghelijck ghemeen slagh van Veerse Koeyen, sy vallen heel vet, somtijdts is haer Speck tot ses of seven vingheren dick. By de Wilden werden sy voor goet eten ghehouden, voorneemelijck den Afval met den Kop, en de Pooten die zijn by haer seer begheert: Ick proefden het selfs noyt maer hebbe van verscheyde Christenen die daer van gegeten hadden hooren seggen, dat het soo goeden ende smaeckelijcken spijse was, als eenigh Speck ofte Verckensvlees soude mogen wesen.
Eelanden vintmen aldaer oock tamelijck veel, sy houden haer meest wat Zuydelijck, daer niet veel menschen en komen, het is heel goet eten ende by vele lieflijcker ende beter begeert als het Herte-vlees, hoewel het by lange soo fijn niet is, haer Huyden bereyt zijnde vallen redelijck swaer ende bequaem tot Colders, eenighe ghevoelen van dese Beesten, datse wel tam te maecken souden zijn: De Mannetjes, te weten, als sy gesneden waren, ende de Wijfjens in Melck ghehouden, en met de Koeyen gehanteert waren, sy zijn niet schichtigh ofte weerbarstigh wildt van nature: eenige diese voor playsier aen-gehouden, ende van jonghs gewent hebben, bevinden datse seer tam werden, en het wilde Bos licht vergeten. Dit oordeelt men met Lubben, ende onder de Koy-Beesten te houden, noch seer beteren en toenemen soude; vele zijn oock van gevoelen dat men haer by den Bul, te weten de Wijfjens, behoort te doen spelen, het soude naer haer sustinue een goet slagh gheven, seer bequaem tot den arbeydt, alsoo het een sterck Beest in der nature is, seer goet om vet te Weyen, alsoo sy selfs in het wilde, nu oock krachtigh vet laden, soude oock wel goede Melck gheven ende een nieuw slagh van Runt-Beesten wesen, na desen haer seggen, en dat sonderlingh als sy ruym half daer uyt het lant genomen, met het landts gestaltheyt accorderen en aert grijpen soude.
Daer zijn oock menighte ende onghelooflijck veel Herten, want niet teghenstaende datter de Wilden, het heele Iaer deur, alle Iaren principael op de Herfst | |
| |
als sy vets zijn, meenichte van duysenden dooden, en de Wolf als sy gheworpen werden en noch kleyn zijn daer groote schade onder doet, soo is 't heele lant noch over al vervult, en het schijnt niet te minderen, want seer selden datmen buyten komt en te velde gaet, of men sieter den eenen tijt min, de ander tijt meer, met heele troupen, haer vlees is goet voor de menagie en bequaem eeten, het is in 't gemeen soo wel te bekomen dat een goet Hert, niet boven de vijf gulden gelt, maer dickwijls wel minder.
Daer zijn oock witte Herten en Daenen en andere die swartachtigh zijn, ende de Wilden segghen dat waer erghens een wit Hert ofte Daen sigh verkeert, heel veel toeganck van andere Herten is, als van haer seer bemint en ghesocht zijn, maer met de swarte naer haer ghevoelen ist recht anders, dit is het Indiaens segghen, het rechte bescheyt hebben uyt gheen Christen voor alsnoch daer van niet konnen vernemen, daer is oock noch ander slagh van grof Vee, maer niet by sulcke meenichte, oock by onse Christenen soo niet ghesien, als alleen by die van Canada die ons daer veel vreemde dinghen van vertellen. Ick hebbe uyt een Iesuwijts mont gehoort, die door occasien van onder de Mequarse Wilden gevangen te zijn, by onse Neerlanders verlost werdende, soo tot mijn quam, datse in Nova Françia ofte Canada, meenichte van Wout-ossen, die sy in 't Latijn Boves Silvestres noemden, hadden wel soo swaer en groot als Paerden, maer den hals bykans als een Cameel, boven op lanck hair, als Peerts manen, een kortachtigen steert, met gekloofde klauwen niet wilt ofte verscheurende, ontrent van naturen als d'Elanden zijn, ick hebbe oock vande Macquase Wilden dickmaels gehoort dat veer en diep in 't landt Beesten waren maer haer selven seer selden lieten sien, van groote ontrent als een ghemeen Paert, en ontrent sulck fatsoen, maer oock gespleten klauwen, en dat deselve Beesten een hooren recht voor het voor-hooft hadden staen, die wel somtijts anderhalf of twee voet langh waren, en door datse soo vluchtigh ter been en sterck zijn, konnense qualijck ghevangen of verstrickt werden, ick hebbe noyt eenighe waer-teecken van gesien, meene evenwel dat sy daer zijn, door dien het de Wilde Iaghers seer eenpaerlijck afirmeeren, daer zijn oock Christenen die seggen de vellen maer gheen hooren daer van ghesien te hebben.
Men vint daer oock veel Wolven, zijn niet wel soo quaet ofte groot als in Neerlandt, sullen oock niet licht yet aentasten als het kleyne Vee, te weten: Herten maer meest als sy jongh zijn, jonge Calvers, Schapen, Geyten, en Verckens, maer op de Verckens, alsser een trop by malkander is hebben sy niet veel kans, om dat sy haer weeren en malkander helpen, de Herten weten sy des Winters alsser sneeuw leyt, Iaghers gewijs te besetten en te vangen, maer weten dan wel acht of thien in 't getal te zijn, somtijts sal oock wel een Wolf alleen een Hert soo lang jaghen en vervolgen tot dat het moede wort en hy het krijcht, maer kan ondertusschen het Hert aen water komen soo is de Wolf daer af, want het Hert gaet te water en de Wolf derft het niet volghen, maer moet het op de kant blijven staen aensien, door dit middel wetende dat de Wolven de Herten te water drijven, en de Herten als sy gejaeght worden soo sy eenighsins konnen, het water kiesen, wordender veel Herten in de wateren en Revieren gevangen, van die geene die ontrent de Revier ofte het water woonen, en het oogh geway daer over | |
| |
hebben, ofte by gheval met vaertuygh daer op en ontrent zijn, want die roepen daer naer toe, en soo het Hert naerder de wal is als dat het met roepen onderschept kan worden, soo roepen die geene die op de vanghst uyt zijn, en het schijnt dat door de weerklanck die van het landt komt, dat in 't gemeen wat hoochachtigh ende aen de kant met boomen beset is, de Beeste verschrickt ende afgekeert wert, meenende de stemme van het landt daer het naer toe swemt te komen, soo dat sy dan wederom keeren, ofte langhs het landt dat sy niet dorven aen doen, hen houden ende soo in haer doodt vervallen.
Sommighe gevoelen dat een gejaecht Hert maer alleen begheerich soude zijn naer vers water, maer wy bevinden in Nieuw-Nederlandt datse sonder onderscheyt gejaeght zijnde het water begeeren, ende op Eylanden en plaetsen die ontrent de Zee-kant leggen vervolcht zijnde sullen sy de openbare Zee aendoen, ende oock somtijts wel soo diep in swemmen dat sy het omkeeren vergeeten.
Men heeft in Nieuw-Nederlandt oock veel Bevers, daer wy hier naer omstandelijck van handelen sullen, seer schone en kostelijcke bruyne Otters, heel moye Vissers, Catelossen die sy in Neerlandt Loesen noemen, sy hebben ten nasten by vellen als Leeuwinnen, ende zijn oock ontrent soo van fatsoen, doch kleynder met korte staerten, als een Haes ofte Konijn, Vossen, Espannen diemen in Nederlandt Schobben noemt, is een seer warm Bont, ende uyttermaten ghesont voor yemandt die hem beseert, ofte verlempt heeft. Als sy gebraden zijn is het vlees oock seer goet eeten, maer door dien sy uyttermaten vet vallen zijn sy ghestooft veel te machtich, sy zijn oock playsierigh om te vanghen, vermits sy in holle Boomen haer provisie voor den Winter maeckende, daer oock seer selden uyt komen als om te drincken, en daer door haer kribbelen, en spoor op de uytterste schorsse van den Boom verraden en na gespeurt zijnde, worden sy inde Bomen nedergevelt, daer sy dan uyt komen loopen of sy droncken en duyselich door het vallen waren, haer leven eyndelijck tot playsier van de Iaghers latende, Mincken, Hasen en Konijnnen. Maer onder ons geen Konijnnen, als tamme of verwilderde, maer in Nieuw Engelandt veel in 't wilt, Muscus Katten, dese Beeste is ontrent soo groot als een middelbare Katte, heeft oock een langhen hairachtigen steert, en ruyckt soo swaer en krachtigh, naer het Muscus datter qualijkck by te dueren is, en al zijn de vellen seer veroudert en opghedroocht, soo behouden sy evenwel den reuck, gelijck oock doen alle dingen daer sy by gelegen hebben. Maeters, swerte en grauwe Enckhoorens, die oock sommige verscheyden roeden veer vliegen konnen, en hebben deselve dan dunne vellen aen, beyde zijden vande voorste tot de achterste beenen, die sy van malkanderen uytspreyen en openstaende, op heen seylen waer sy wesen willen met ongelooflijcke rassigheyt, daer zijn oock Aertoerckens, Egelsdassen, Trommelslaghers, en verscheyde andere soorten die wy niet kennen ofte gesien hebben, en sommige wel gesien hebbende, maer weten niet te noemen, daerom voor by gaen.
|
|
Auteursrechtvrij