Beschryvinge van Nieuvv-Nederlant, (Ghelijck het tegenwoordigh in Staet is) Begrijpende de Nature, Aert, gelegentheyt en vruchtbaerheyt van het selve Lant

Vande Dieren, in Nieuw Nederlant.

NU sullen wy spreecken vande Beesten ende Dieren, soo in Nieuw Nederlant door Christenen ghebracht als van naturen zijn, beginnende van het tamme Vee, welckens aert, in aenbeginne van hier overghebracht is, ende soo wel in gestalte, als andersins, met het geene in Neerlant is weynich verschilt, het meeste en rechte slach van Paerden die wy daer hebben en recht tot den lantbouw bequaem zijn, is het gebracht uyt het Sticht van Wtrecht ghenomen, en derwaerts over gebrocht, het behout oock den selven aert en groote, men heefter oock veel Engelsche Paerden maer zijn soo bequaem niet tot den Lantbouw al soo sy wat licht vallen. Evenwel goet om te berijden ende tot de Sael te ghebruycken, sy kosten oock soo veel niet als het Nederlantse slach, en zijn beter te bekomen, daer zijn en komen oock somtijts Curacouse en Arubase Paerden, doch konnen den aert daer te lande niet heel wel aennemen, om datse geen koude gewent zijn, die haer daer des Winters dickmaels de doodt aen doet, of ten minsten alser niet heel wel opghepast wort in perijckel stelt. De Paerden in 't ghemeen teelender wel voort, en leven langh, zijn oock niet veel sieckten onderworpen, maer daer is een seer uytsteeckende plaegh die daer te lande somtijdts veel schade onder de Paerden doet. Een Paert als het die plaegh op het lijf krijght, kan in weynich tijt ghesont en doodt wesen, en het is als of het een beroerte kreegh en gaet als een mensch die seer droncken is, en valt eyndelijck onder den voet, ende sterft soo schielijck wegh, sonder datter helpen aen schijnt te wesen, dit heeft de luyden doen omdencken en daer zijn nu eenighe persoonen

[p. 33]

die raet daer voor weten te doen, ende 't leven daer door brengen, soo dat het perijckel nu soo groot niet meer is als het voor desen wel gheweest is; den oorspronck waer uyt dese sieckten ontstaet wordt seer verscheyden van gesproocken, dat het daer aen schijnt of niemant de rechte gronden daer noch van bekent waren, doch men houdt het alle daer voor, dat kloecke Paerde-meesters (die op sommige plaetsen wel soo dick zijn dat sy weynigh te doen krijgen, maer in Nieuw Nederlandt heel schaers) daer zijnde, de oorsaeck deser qualen ende de remedien daer tegen wel souden uytvinden. Het gemeen slagh van Koeyen in Nieuw Nederlandt is Hollandts slagh, maer werden door de banck daer niet wel soo groot als hier, door dien het Hoy niet wel soo krachtigh is, en dat de luyden de Veersen op haer tweede Iaer gemeenlijck laten speelen, om het voordeel vande aenteelinge te eerder te ghenieten; maer anders als sy op haer behoorlijcke tijdt speelen ende wel op gepast werden, ghelijck men in Hollandt doen moet, sullen sy soo kloeck worden en soo veel geven als het gemeen slagh in Hollandt doet, doch de Hollandtse Koe-beesten zijn daer de quaellen vry wat onderworpen, als sy op verse gronden gheweyt, ofte met vers Hoy uytgevoedert worden: dit was in 't eerste als men daer noch gheen raedt toe wiste seer schadelijck, maer werdt nu voor-ghekomen met Sout te voederen, ofte somtijdts bracken dranck, ofte Hoy dat in soute Valleyen ghewassen is, te gebruycken. Daer zijn oock Koe-beesten ghebracht uyt het Sticht van Wtrecht, op het hooghe Landt omtrent Amersfoort inghekocht, en sy bevinden dat die immers alsoo wel slaen als de Hollantse, doch sy vallen niet wel soo swaer, en evenwel sy gheven melck genoegh, teelen braef voort, en zijn seer bequaem om vet te weyden, door dien sy veel smeer setten.

Daer zijn oock Engelse Koe-beesten, doch niet by de Nederlanders gebracht, maer van de Engelse in Nieuw Engelant gekocht: Dese Beesten willen daer te Lande immers soo wel aerden als het Hollandts slagh doet, behoeven oock soo veel op-passen ofte onderhoudt niet, en konnen ghelijck in Engelandt haer selven heele Winters door buyten behelpen, maer sy werden oock lange soo kloeck niet als het Hollandtse slagh, en sijn vry wat minder in prijs, sy gheven oock geen groote plas van Melck, maer sy is seer vet, ende heeft veel Booter in: Voor die ghene die de mesnagie willen practiseeren en het beste slagh van Beesten souden willen hebben, die nemen een Bul van Hollandts aert by de Engelse Koeyen, en dat geeft heel goet slagh door malkanderen, sonder veel te kosten. De Ossen doen daer oock goeden dienst, en werden niet alleen by de Enghelse maer oock sommige Nederlanders inde Wagen en Ploegh gebruyckt: Het vet weyen gaeter oock wel aen, en so wel de Ossen als alles wat ter vet-weyde bestelt wort, dyen daer wel uyt, soo wel tot vleesch als tot smeer.

Verckens zijnder mede seer vele, en werden by menighte voortgheteelt en aengehouden van de ghene die buyten woonen, daer de ghelegentheyt vande Bossen en Valleyen ontrent zijn: sommighe luyden prijsen de Engelse om datse harder zijn, en des Winters haer beter als d'onse buyten konnen erneren, maer de onse vallen weder veel grooter en swaerder, setten oock dicker Speck, by eenighe Iaren zijnder soo veel Aackers inde Bosschen, dat de Verckens daer een handt dick Speck by konnen setten, en als het nu soo gheen Aacker Iaren en zijn, ofte

[p. 34]

voor die daer geen gelegentheydt toe hebben, dan worden de Verckens gemest met Mayes ofte Turcksche Tarwe, en naer het gemeen ghevoelen is het Speck dat sy daer van setten niet te verbeteren, en beter als het Westphaelsche, jae als het swaer is, gelijckmen daer wel tot vijf, ses en seven vingeren dick heeft, kraeckt het van hardigheyt alsmen daer door snijt, voor die gene die veel Verckens trachten te hebben, maecken dat hare Suggen ontrent Kers-tijdt by den Beer zijn, dan komen de Biggen in April, als dan het Gras op sijn best is, soo gaen de jongen met haer moeder ten Bos waert en soecken de kost, en teghen dat de jonghe Seugen een Iaer out zijn, krijgense selfs weder jonghen, soo dat de Verckens in Nieuw Nederlandt heel meenighvuldigh en in overvloet zijn.

Schapen zijnder in Nieuw Nederlant maer niet heel veel, in nieuw Engelant zijnse vrij abondanter, ende werdt meer werck van haer ghemaeckt, door dien sy de Weverij met kracht willen voortstellen, daer onse Nederlanders soo seer niet naer trachten. De Schapen werden anders onder ons vet genoegh, ja dickwijls (gelijck ick selfs gesien heb) soo vet, dat het overdraeght, ende afsienelijck is, sy teelen daer oock wel voort en sijn gesont genoegh, daer is oock bequaeme plaets en ruymte genoegh om haer te voeden, en goet Hoy voor des Winters, maer om datse gehoet of in 't veldt opgewacht moeten zijn voor de Wolf en andersins, en wy het volck daer gemeenlijck niet wel te missen hebben: mede door dien het Herte-vlees daer seer overvloedigh is, vertrouwt men die selve eenighsins te minder begheert zijn, daer is oock noch een ander toeval, dat ick oordeel het voornaemste belet te wesen, dat het daer te lande niet Schaeprijcker is. In nieuw Nederlandt zijn de Landen doorgaens houtachtigh, dat is: over al beset met Bomen, Struycken en Strugelen, en de Schapen daer door en ontrent wayende, verliesen veel van haer Wol daer aen, soo dat de Wol daermense meest en principael in soodanige Landen behoort om aen te houden, daer in lange ofte in vernaer soo veel niet uytbrenght ofte beschiet. Als men van buyten aen wel soude meenen, om als geseght is voor de scheer-tijdt te veel achter laten: de luyden houden daer meer van Geyten als Schapen, het schijnt dat die daer oock wel soo wel voort willen, want als de Schapen eens vet zijn moghense sonder groot perijckel niet weder mager werden, daer weten de Geyten soo niet af. De Geyten gevender oock vry wat melck, ende die is altijdt begeert, ende om datter weynigh gelt aen hanght, komt het voor Planters ofte luyden die eerst beginnen ende niet in handen hebben metten eersten heel gheleghen: In plaets van Koeyen Geyten te houden, daer hanght weynigh gelt aen, sy teelen dubbelt voort, en de Bocken jongh ghesneden, konnense altijdt verkoopen, het is seer lieffelijck vleesch.

De Nederlanders hebben daer oock alderhande slagh van Hoenders, soo wel als hier te Lande, mitsgaders Capoenen, Calkoenen, Gansen, Eenden, daer zijn oock Duyven-melckers, die verscheyde slagh van Duyven aenhouden, ghelijck hier te Lande, met een woort het Tamme Vee isser van alle soorte gheen uytghesondert, tot Katten en Honden incluys, en wat de Honden belanght die zijn daer soo bequaem ter Iacht te woonen, op het Roer te leeren, en te Water te doen gaen, als men deselve ergens soude konnen vinden, sulcks onnoodigh is, eenighe mede derwaerts aen te voeren.