Beschryvinge van Nieuvv-Nederlant, (Ghelijck het tegenwoordigh in Staet is) Begrijpende de Nature, Aert, gelegentheyt en vruchtbaerheyt van het selve Lant

Vande Landt-bouw en Acker-vruchten.

DEn Landt-bouw in Nieu Nederlandt valt niet soo arbeytsaem ofte beswaerlijck als hier te lande: Eerstelijck om dat het bevryen ofte schatten daer soo kostelijck niet valt als hier, want in plaetse van de hierlantsche sloten of grachten, setmen daer te lande posten en richels of palissaden: en daermen nieuwe plaetsen aenmaeckt vintmen ghemeenlijck de gelegentheydt van het Hout by de wercke, sonder dat het yets kost als den arbeydt, die oock al redelijck wel te bekomen is, alsmen het volck aen sijn selven heeft, ende sonder volck kanmender niet veel uytrechten, het landt daer weynigh boomen op staen, ofte als het redelijcker wijs wat uytgeroeyt is tweemael geploeght zijnde, houtmen volkomen bequaem om alderhande Winter-vruchten in te saeyen, tot Somer-vruchten behoeft het maer eens geploeght te worden, ende alsmen het dan weder met Winter-vruchten, te weten Rogge ofte Tarwe sayen wil, ploechtmen de stoppelen om ende saeyter soo in, en het wast heel wel naer de jaer-gangen zijn: Ick soude het konnen seggen dat inde negen jaren die ick daer ontrent in't Lant geweest ben, oyt niet over het Landt hebbe sien voeren, 't werdt oock seer selden gedaen. Het landt werdt meer met braecken onderhouden, ende gheschiedt dickwils soo wel om dat het onkruyt ofte de ruychte de overhandt neemt, als om dat het de ruste van nooden heeft: sommighe luyden dat ick oock voor heel goet houde, als haer landt wat vuyl wordt ende haer dunckt dat het braeckens noodigh heeft, saeyen het met Erreten, om dat die (soo men seyt) het landt sacht, vet en suyver maecken; maer daer is veel landt dat te gul is om Erreten te dragen, ende soomense daer op saeyt wassense soo mals, datse te vroegh leggen gaen ende op het veldt verrotten, soodanige landen dan moeten met Terwe en Garst eerst uytgebouwt worden eerder Erreten op komen mogen, en men heeft daer wel dickwils gesien, dat het Winter-stroo oock te gul wies, soo dat de Tarwe of Rogge by lange soo veel niet uytbrochte als het anders soude gedaen hebben.

Het meeste en ghemeen slagh van Erreten zijn van die groote Graeuwe, diese oude Wijven noemen, met blaeuwe en witte, oock groote witte schellen, maer werden weynigh op den acker gesaeyt ende meest inde hoven.

't Is de pijne niet waert ende ick kan hier niet naerlaten te verhalen, dat daer

[p. 26]

te lande met goet fatsoen ende ordinaris alle jaer, alsmender wel op past, op een en het selfde landt, tweemael rijpe Erreten konnen ghewonnen worden: het is verscheyde reysen ghedaen, ende gaender dus mede te werck, te weten: in het leste vande Meert ofte eerste van April, naer somtijdts de jaren vallen saeyense haer Erreten, die zijn dan in 't eerste van Iulij rijp, dan doetmense af ende het landt naer dattet wederom omgheploeght is, werdt dadelijck met het selve saet dat het voorgebracht heeft weder besaeyt, soo heeftmen in September of eerste van October wederom rijpe Erreten, ende het is noch dickwijls lang daer naer fraey somerigh weder: dit selve soude oock gedaen konnen werden met de Boeckweyt, gelijck geloofwaerdighe luyden my verhaelt hebben: segghende sy sulcks versocht hadden; maer alsoo de Boeckweyt daer veel aenstoot van de Vincken ende ander ghevogelte lijdt, oock de Tarwe ende Rogge daer overvloedich is, werdtse niet veel gesaeyt, te meer alsoo het Mayes Kooren, dese plaetse over-al waerneemt en vervult.

De Turckse Tarwe ofte Mayes, gelijckmense daer noemt, en veel meynen te zijn gelijcke de grooste Aren, daer Iesse Davits vader hem mede geboot na den Leger tot sijn Broeders te gaen, is een seer handigh kooren ende komt over al toe te pas, soo in het planten als anders, het wil in alderley landt wassen, selfs in het schraelste ende steenachtighste datter is, al is het noch so seer uyt-gebouwt ende vervuylt: het is oock seer bequaem om het bos mede tot Bouwlant te maken, want als maer de struycken en boomen op het velt afgekapt ende verbrandt zijn, soo maecktmen met breede Hauwelen in den grondt kuylen ses voeten van malkanderen, soo datmen in yder kuyl vijf ofte ses korrels, en steeckter daer na soo men wil noch Turckse boonen by, als vooren gehoort is, dat wast dan, ende alsmen het tweemael wiet is het genoegh; het wieden valt oock niet heel swaer, alsoo den grondt niet opgebroocken maer alleen met een breede dissel de ruychte boven af gevlaeckt, ende de eerste rijsen tusschen de tijlen op een ruychten geleyt wordt: de tweede reyse is het lichter, want men doot het uytspruytsel maer enhaelt het eerste wietsel, om de Mayes spruyten tot kleyne hoopjens: ondertusschen schiet het kooren hoogh op, ende smoort alle ruychten, stompen en struycken die daer onder staen, so dat daer onder niet in 't leven blijft, maer de Pepoenen alleen willender wel by wassen, ende tusschen de tijlen deur, over al heen loopen.

Als het landt nu soo een Somer ghebruyckt is, kan het over al toe te pas komen, ofte om weder Mayes in te planten, die daer dan beter en met veel minder moeyten wast, als de eerste reyse, ofte om Touback in te planten, ofte om klaer te maecken, voor de Ploegh in te setten, dat dan lichter als anders te doen is, voor dien de Wortelen verstickt, versmoort ende ten deele vergaen zijnde wel uyt de gront willen, en aen stucken breecken; men kan oock als de Mayes afkomt, weder Winter-kooren op het veldt sayen, sonder te bloeyen, dan trecktmen de Mayes struycken uyt de gront ende verbrandtse: haelt de hoopen van een, sayt het kooren daer in, eght het effen toe, ende men krijght goet kooren: Ick hebbe Rogge geweeten die op de voorverhaelde manier gesayt was, nochtans soo langh werde dat een man van ghemeene lenghte het boven zijn hooft konde toe binden, ende daer by soo swaer was, datse seven en acht Amsterdamsche

[p. 27]

Scheepels door malkander de vinne uyt-brachte, zijnde een vinne 108 Gerven of Schooven, daer van 2 een wagen vol maecken.

Den eerwaerden Johannis Megapolensis Junior, geweesen Predicant inde Colonie Renselaerswijck, in seeckeren brief door hem aen sijn vrienden gheschreven ende door haer inden druck laten uytgaen, tegens sijn voornemen, ghelijck ick selfs uyt sijn mont gehoort hebbe, en wel te gelooven staet, alsoo 't een man van groote geleertheyt is, die krachtigher stijl hadde konnen ghebruycken, verhaelt onder anderen, dat seecker Huysman hem vertelt hadde, elf mael Tarwe in elf jaren aen malkanderen, op een ende het selve landt gewonnen hadde, dit is voor veel luyden een hoogh woort, en sy konnen het qualijck aennemen, nochtans is het waer, en die gheene die daer te lande verkeert hebben, souden daer getuychenis van konnen geven, en noch meerder, van aenbeginne af was dit lant tot dese elf schooven niet meer als twaelf mael gheploeght, dat was de eerste reyse tweemael ende soo voorts, uyt de stoppelen in 't saet geploeght, tot elf reysen toe: Ick hebbe landt gehadt aen het selfde landt aen, oock den elfden schoof ghesien, hy was tamelijck goet: den Man dien het gebeurt is sijn naem was Brandt Pelen uyt het Sticht van Wtrecht geboortigh, en datmael Scheepen inde Colonie van Renselaerswijck. Men moet bekennen dat dit van vooren aen te sien is, soo wel wat vreemt ghelijckt, maer het is evenwel daer te lande geen wonder: het zijn oock veel duysenden van Mergens soo goet ende soo vruchtbaer als het lant daer hier van gesproocken is.

Het is oock by mijn tijdt ende doen ick daer te lande was gebeurt, dat seecker eerlijk Man, genaemt Ian Evertsz Bout, die mede aen hare Ho: Mo: by de Gemeente in Nieu Nederlandt gecommitteert is geweest, om een stuck gelt wedden, een plecke Garst te hebben, van naer goet onthout seven Mergen groot, so hoogh en schoon, datter geen onder was of men konse ghemackelijck boven zijn hooft toebinden: men gingh daer op de plaetse besien, en bevondt datse door de banck halm voor halm tusschen de ses en seven voeten langh was, ende maer eenige seer weynige korter onder bevonden worden: Ick hebbe mijn oock voor de waerheyt laten segghen, datter dickwils Garste (maer het is evenwel geen ghemeene gangh) elf Scheepel Amsterdamse maete de vim geschooten heeft, soo dat alle kenders en liefhebbers oordeelen dat Nieu Nederlant soo vruchtbaer en bequaem is, voor allerley soorte van Greynen als ergens eenigh deel inde werelt, tot noch toe by Nederlanders bekent of beseten.

Onder de Acker-vruchten moetmen mede reeckenen de Toubacq, als mede op den Acker groeyende, ende een seer bequame vrucht zijnde om het Landt te bereyden en klaer te maecken, in sulcker voeghen ofte immers soo wel als den Mayes, hy gheeft oock wel ruym soo veel profijt ende alsser op ghepast werdt waster seer goet ende weeldrigh, soo dat niet alleen ick maer honderden met mijn meenichte van bladeren tot vijf vierendeel langh gheschat ende ghesien hebben. Den Toubacq is daer mede lieflijck ende luchtigh verschilt (principael vande Verinis Toubacq) weynich inde geur, ende hoewel de Verinis beter is, soo verschilt het evenwel soo veel inde deucht niet, als het in de prijs doet, naest de Verinis sal het wel de beste zijn ende naer veeler oordeel de Virginise te boven gaen: veel houden het daer oock voor, ende het is heel waerschijnelijck, dat als nu de

[p. 28]

menschen daer beginnen te vermeenighvuldigen, en den Toubacq daer wat in meerder overvloet geplant wort, noch in groote renomi ende aensien sal komen, dat oock het defect inde geur als alleen naer sommighe sustineeren, inde onsuyverheyt des gronts bestaende door haestige cultulatie sal t'eenemael wegh ghenomen ofte seer vermindert werden.

De Gerst wil mede heel wel daer te Lande wassen, maer werter noch niet begeert, Cummijn, Canarie zaet, en diergelijcke zijnder oock al beproeft ende den Commandeur Mirunt ghetuycht, datse daer uyttermaten wel aerden willen, maer het komter noch soo nauw niet om, dat het op diergelijcke dingen gesocht wort, daer wast oock heel goet Vlas en Hennip, maer alsoo de Vroutjens daer te lande gants niet ofte seer weynich spinnen, en dat de Wilden, Hennip aen haer selven in 't Bos hebben, daer sy haer selven mede konnen behelpen ende stercke touwen, en netten voor haer gebruyck van maecken, soo wert daer weynich Vlas ofte Hennip geteelt, maer evenwel by die geene die daer gheteelt wort, kanmen wel sien, datse goet en bequaem is.