|
| |
Van het Hout ende Gewassen.
ONder anderen is Nieuw Nederlandt seer vruchtbarigh ende gheluckigh van schoone Hout-wassen, jae soo seer dat schier het gheheele Landt daer van overtrocken is, ende by manier van spreken, het Hout ons daer al te veel, ende in de weegh is, nochtans komt het wel te pas tot bouwinge van Schepen en Huysen, mede om het Bouw-lant te beschutten. Het Eycken-hout wast daer sommigh tot vijftigh, tsestigh of tseventigh voeten hoogh, sonder eenighe hinderlijcke quasten, valt oock swaer, en somtijdts wel tot twee vadem dick, maer weynigh meer, het isser verscheyde soorte als wit glat bast, ruygh bast, schimmel bast, en swart bast. Het is al t'samen so durabelen en bequamen natuur van Hout, als het maer ten orber gehanteert wordt, als van den Rhijn ofte Weser, komen kan, ghelijck ick my van verscheyden Kenders en Hierlandtsche Hout-kappers heb laten onderrechten, daerse de monsters by den anderen sagen. Het Noten-hout wast daer mede wel immers soo langh, maer niet soo swaer, en het is te ghelooven dat dit Noten-hout metter tijt tot verscheyden saken soude konnen worden ghebruyckt, als zijnde seer recht, taey, glat, en hart, nu richten wy dies weynigh mede uyt als kammen en staven in de Molens van te maken, oock Dorsch-houten en Evenaers voor het Acker-werck, om dat het soo taey is: voorts ghebruycken wy het tot brandt-hout, daer het seer bequaem toe is, ende het oude spreeck-woort te niet doet, daer men mede plach te seggen: Den Man is noch weer te komen, die het Eecken-hout om te branden, verbeteren sal. Dit Hout gaet het verre te boven, soo wel in hitte als in duer, en behalven dat het door een olyachtige vochtigheyt, die het by hem heeft, altijdt branden wil, het zy groen ofte nat, al haelde men het versch uyt het water op, en dat het doortrocken was, soo is het door sijn harde vastigheydt uytnemende durabel aan het Wier, soo dat men wel recht uyt seggen mach, dat geen Turf ofte andere gewoonlicke brandt hier te Lande het hantwater daer by halen kan, ende als het droogh is, houdt het vyer, ende vonckt voort als lont. Sommige Vrouwen prijsen de kolen oock seer in de stoven, en seggense beter te wesen als turf, want sy duren langhe, ende begraven haer selven niet in de assche: Dit slagh van Hout is in Nieuw Nederlandt over al het gheheele Landt door, in sulcken overvloet ende menighte, dat in de eerste hondert Iaren niet sal te kort komen, al was 't al schoon al vry wat naerder menschen daer quamen, en dan wasser oock Eycken en Essen genoegh, om het noten wat te helpen, behalven soo is het Landt seer ghenegen om uyt sijn selven in weynigh Iaren groote boomen te doen wassen, dat ick vryelijck seggen en besluyten kan, uyt een seecker voorval my daer te Lande bejegent. Het is gebeurt als ick met eenige Wilden (soo noemen wy daer de natuurlicke Ingeboornen, geen Christen Ouders hebbende) van diversche saken diversche propoosten hadde, een van haer-lieden teghens my seyde (soo als wy by occasie ontrent een jongh Bosch stonden) ick sie dat ghy dat Landt doet klaer maken, om te ghebruycken, ghy sult wel doen, 't is seer goet Landt, en draeght swaer koorn, dat | |
| |
ick wel wete, want het is noch maer 25 of 26 Iaren geleden, dat wy daer koorn op planten, en nu is het weder Bos geworden. Ick vraegden hem serieuselijck, oft dat waerlijck, ende in der daet soo ware: hy versekerde my van jae, gelijck oock verscheyden andere Indianen dieder by stonden, sijn ghetuyghen daer toe waren. Nu, om ter sake te komen, het was een Bos, van Noten en meest Eecken hout, daer verscheyde boomen van omtrent de vadem dick in stonden, veel van een half vadem dick, ende soo voort, maer soo dicht by malkanderen, dat men seer qualijck met een Paert daer door soude hebben konnen komen: dit maeckten my de saecke dies te lichter om aen te nemen, ende te ghelooven, dat noch een seer jongh Bos was, alsoo daer te Lande zijnde, dickwils by observatie hebbe waergenomen, dat de jonghe Bossen seer dicht van hout zijn, oock wel soodanigh, als seer jonck zijn, datmender schier niet kan door komen, maer als het Bos oudt ende swaer wordt, gaender veel boomen uyt, die verdrupt ende verdrongen wordende, achter blijven.
De Indianen hebben daer oock voor een jaerlijcksche ghewoonte, ende is by ons Christenen nu al mede aenghenomen, datse de Bosschen, Vlackten en Valleyen, die niet te vochtigh zijn, in den Herfst soo ras het loof geresen is, ende het kruyt dor wordt, branden, ende die dan, als 't somtijts gebeurt, over-geslagen werden, krijghen haer beurt in de volghende Maent van Maert of April. Dit heten soo wel de onse als de Indianen daer te Lande, Den Bos brant, en geschiedt uyt verscheyden redenen, daer wy kortelijck eenige van sullen aenteyckenen, namentlijck, om de Iacht des te gemackelijcker te konnen ghebruycken, alsoo het dorre kruyt en geresen loof niet alleen den Iager het gaen te swaerder maeckt, maer kraeckt oock soo dat hy altijdt verraden is, ende van het Wildt eerst ghesien wordt; ten anderen om het Bos mede te eylen, als doodende ende verstickende den brandt, veel jongh goedt in het opkomen; ten derden, om het Bos te suyveren van het oude dorre hout, soo wel tacken als boomen die ter neder leggen; ten vierden, oock om het Wildt wat te benauwen, ende de Iacht te faciliteren, midts het dan sulcken vryen loop niet heeft, ende oock is het op de ghebrande plaetsen naespeurlijck.
Den Bos brant is een seltsaem en speculatijf dingh, men soude seggen, als men het van buyten aensiet, dat niet alleen het loof en kruyt met het dorre hout verbranden soude, maer dat oock met eenen alle de boomen ende het gheheele Bos, datter omtrent is, voort gaen soude, want gesien het daer drooge Herften geeft, soo gaet den brant dickwils soo fel aen, ende vlieght soo geweldigh voort dat het schrickelijcken om aen te sien is, ende wanneer het omtrent Huysen, Hof-steden, of houte Schuttinghen te doen is, soo moet men wel op passen, ofte men lijdt schade, ghelijck met den eersten, eer de luyden daer wel op achten, verscheyden huysen soo verbrandt zijn; niettemin de groene boomen vragender weynigh nae, het buytenste van de basten bluystert soo wel een voet ofte twee hoogh, maer sy gaender niet van uyt, maer in de heel dichte groene Bossen, die out ende hersigh zijn, gebeurt het altemet, dat den brandt om hoogh slaet, door dat de uytgaende boomen langh en dwers over malkanderen vallen, oock half op het eynd blijven staen, ende droogh werden, daer de vlam dan in komt te vesten, ende langhs op loopt, ende soo wanneer dan als dickwils ghebeurt, datse boven aan de harpuy- | |
| |
sige masten en quasten vint, verstercktse haer geweldich, en vliecht vanden eenen in den anderen, soo dat wel dat somtijts de boomen boven een stukweeghs afbranden, ende onder staen blijven, oock wel somtijts heel daer heen vallen dan raeckter wel een groote partye Boomen schadeloos, maer dat het heele Bos afbranden soude gebeurt noyt niet, ick hebbe veel exempelen inde Colonie Renselaerswijck, daer veel Greenen hout is van gesien, desen brant staet seer speculatijf, alsmen by nacht door de Revieren vaert, ende dat dan de brant weederzijts van de Revier in't Bos is. Men siet dan over al, ende aller weegen vier en vlam, de meeste vlam waeyt wel voor de wint af en volcht haer voetsel, maer het dorre Hout en de drooge Boomen blijven ten veel plaetsen brandende, 't is heel soet om van verren aen te sien.
Het blijckt dan dat sulcken overvloet van Hout in Nieuw Nederlandt is, dat nimmermeer sal komen te ontbreecken, en sommige Menschen ghelijcker dickwijls gevonden worden onnoodige sorge hebben, die vreesen daer noch Hout te kort komen sal, ende daerom oordeelen datmender soo ruym niet meede behoorde te werck te gaen, 't is soo verre daer van daen dat de geene die op het Landt woonen, ende haer met Bouwen ofte Planten bemoeyen, gheen dinghen beeter ofte noodiger doen konnen, als het Hout rontom te destrueeren, soo datmen het oock dickwils met groote hoopen, op het Landt in den brant steeckt, alleenich maer om quijt te wesen, ende dat het in den weege is, daer is oock te Lande seer bequaem Greenen Hout, en naer wy de Noorluyden die daer te Lande woonachtich zijn, wel hebben hooren seggen, soo is het Greenen Vueren ende Inbeeren Hout, daer te Lande soo goet, als het in Noorweeghen is, maer het staet ontrent de Zee ofte soute water-kanten, soo heel overvloedich niet, als alleen op sommige plaetsen, anders veer in 't Landt ende hooch op de Revieren, is het by heele Bosschen, in grooten overvloet, swaer genoech tot Scheeps Masten ende alderley Ronthout, des zijn oock Castanien gelijck in Neerlandt, maer wasschen hier en daer in de Bosschen, verspreyt, des souder veel meer weesen, alsser zijn, indiense de Wilden niet met meenichte schenden, dewijle de Castanje Boomen seer gave en gladde basten hebben, diese oock licht aflossen, soo gebruycken en neemen de Wilden die heel veel, tot het decken van hare Huysen, ten anderen, als de Wilden ende Neerlanders selfs uytgaen om Castanien te plucken of te halen, soo kappense ghemeenlijck de Boomen een knie hooch vande gront af, of kappender alle de tacken af, en dit doetse vry minder zijn, verscheyden slagh van Beucken Boomen, maer dragen weynich, onder anderen worden de Water-beucken seer groove en sware Boomen, jae swaerder en kloecker als eenige Boomen. Ordinaris, hier te Lande wassen, den bast van desen boom is naer om hooch toe aengenaem om aen te sien, voorneemelijck als de boomen out beginnen te worden, dan is haer hout niet alleen uyttermaten wit, maer den bast is in't aensien gelijck of het wit Satijn ware, zijn blaederen behout hy langer, als eenig boom in't Bos, zijn heel groot en dick, van onderen uyt den asgrauwen gecoloreert, soo dat desen boom veel plaisanter is ende cierelijcker ontrent de Huysen te planten: Als de Linden hier te Lande, weten wijders geen gelijckenis van te geven, konnen hem oock geen anderen naem geven om bekent te maecken. | |
| |
Daer is oock Haech Beucken, en wast sommige, tot groote boomen, Bylesteels dat seer op de Ceederen treckt, Cano hout, daer de Wilden haer scheepen van maecken, om dat het seer groote boomen zijn, de onse gebruycken het veel tot solder en vloer plancken, om dat het seer wit sonder quasten is, en oock een glans heeft, daer is oock tweederley Essen, Linden, Bercken, Ypen, Peppelen, Abeellen, Elsen, Willigen, verscheyde Doornen Fliersassafracx, Mispelen, Moerbesien, Hulst, Grende, en verscheyde ander van groot en kleyn slach, daer ons de namen van onbekent zijn, maer evenwel in verscheyde gelegentheyt gebruyckt soude konnen worden, van dese boomen dragen eenige maer vruchten. Aldaer zijn Eycken die in't ghemeen over het ander jaer veel Aackers draghen van verscheyde soorte, maer den aert is Castanien, verscheyde soorten. Nooten ontrent soo groot als de hierlantse, Mispelen, maer het is wat een ander slagh, ende niet so goet als de hierlantse, Moerbesien beter als de hierlantse, doordiense vroech inde Soomer rijp zijn; oock veel herder en soeter vallen, verscheyde slach van Pruymen, wilde ofte kleyne Kerssen, Geneever-beesien, verscheyde kleyne Appeltjes, seer veel Hasenooten, swarte Aelbesien, Cruysdoorens, blauwe West-Indische Vijgen, Aertbeesien het heele Landt door, soo goet als hier te Lande. Half Mey heeftmense gemeenlijck al rijp, dueren tot Iuly toe, blauwe Besien ofte kraecke Besien, Fraem-boysen, Braembesien, Kapjens, Etc. Mitsgaders Artischocken onder de Aerde, Aert-aackers, Aart-boontjens, wilde Ajuyn, den Loock hier gelijck, met noch verscheyde andere Wortelen ende Vruchten, die de Wilden, in tijden van noot weeten toe te maecken, ende ghebruycken. Maer de Neerlanders achtense niet, vermits alderley van hier overgebrachte Tuyn-vruchten daer so wel voortkomen en wassen, het heeft daer te Lande oock meenichte van sulcke knopjens ghelijck de Spaense Cappers ende souden diergelijcke der wel konnen opgeleyt worden.
|
|
Auteursrechtvrij