Beschryvinge van Nieuvv-Nederlant, (Ghelijck het tegenwoordigh in Staet is) Begrijpende de Nature, Aert, gelegentheyt en vruchtbaerheyt van het selve Lant

Van de verscheyden Wateren ende hare gedaente.

HIer sullen wy nu kortelijck noch een woordt van de Wateren spreken, eer wy van die materie scheyden, ende in 't generael segghen, want per species aen te wijsen, soude te langh vallen, ende ons t'eenemael buyten voornemen trecken. Men vindt in Nieuw Nederlandt verscheyde schoone wateren van Killen, Beecken en Kreecken, die navigabel, ruym en groot zijn, oock verscheyde Bayen, Inwijcken en Vlecken, soo wel ontrent de Zee-kant, als verre binnens Landts, oock veel waterloopen, spruyten, en stroom-killen, met veel schoone Afvallen, bequaem tot allerley Molen-werck: daer zijn oock te lantwaert inne verscheyden stil-staende Wateren, als groote Vijvers en Lacken die sommighe soo groot als Meyren, ende wel met Vis versien zijn, die door verscheyde Aders en Spruyten uyt Valleyen en Fonteynen haer beginsel nemen, ende tot onghelooffelicke grootte aenwassen, maer terwijle in de Remonstrantie, van dese saken niet vreemt gesproken werdt, soo sal het niet buyten propoost wesen het selve

[p. 12]

nae den sin ende principalen inhoudt, hier te verhalen; 't wert dan aldaer geseght, behalven dese Rivieren verstaet daer te vooren nu van gehandelt is, zijnder noch veel en verscheyden Bayen, Havens, en Inbochten, bequaem en dienstigh, die sommighe oock wel den naem van Rivieren souden moghen draghen. Daer zijn oock menighte van Binne-waters, sommighe groot, andere weder minder, maer principael ontrent de Zee-kant, by zuyden de Noordt-Rivier, midtsgaders groote bevaerlijcke Killen, en ruyme Kreecken, dienstigh om het Landt meest over al te bevaren; souden oock door industrie van menschen noch wel ter veel plaetsen konnen gheholpen worden, en beter ghemaeckt, en kan dit alles in 't langhe en breede in de Caerte van Nieuw-Nederlandt soo nae ghesien en bevonden worden. Noch zijnder verscheyden Afvallen, Stroom-killen, en Beecken, bequaem om Water-molens op te setten, van alderhande soorte, ten dienste der menschen, met ontallijcke veel Killekens en Spruytjens over al door het Landt als aders door een lichaem heel ghevoeghlijck vlietende, bestaende al uyt versch water, uytghesondert eenighe weynighe, aen de Zee-kant, die wel somtijdts zout of brack zijn, maer evenwel dienstigh om het wilde ende tamme Vee te drencken, ende de overtollighe Wateren, nae de Rivieren ofte in de Zee uyt te loosen: behalven dese zijnder noch ontallijcke veel schoone Fonteynen ende Water-wellinghen over al door het Landt, oock selfs op plaetsen daer men gheen water soude vermoeden, als op Berghen, hoogh verheven Klippen ende Rotzen, daerse springh-aders-ghewijse uytvlieten, ende langhs neer syperen, ende zijn sommighe soodanigh, datse waerdig in eeren ghehouden zijn, niet alleen om datse alle uytghesondert in de Kreupel-bosschen, daer haer gheen Son kan begaen, veel van de wilde Beesten betreden zijn, ende van het afvallende ende rottende Loof, en kruyt bemorst, worden seer klaer ende uytermaten, ja tot verwonderinghe toe suyver; ende hebben veele oock dese eygenschappen, datse des Winters als het fel kout is, en bitter vriest, van warmte roocken ende niet bevriesen, oock terstont alles ontdoyen, wat men daer in brenght, ende des Somers zijnse soo kout, al stondt de Son schoon op haer heetste daer op sonder eenighe belemmeringhe een gheheelen dagh en branden, datmender geen handt in lijden kan, weghens de koude, oock niet in het heetste van den Somer, ende dit toeval maeckt haer seer aenghenaem, ende bequaem tot het ghebruyck der Menschen ende Beesten, alsoose sonder eenigh perijckel daer van konnen ghebruyckt worden, want hoewel yemandt die verhit ofte andersins vermoeyt is, daer van ghebruyckt, het bekomt hem niet qualijck, al is het noch soo heeten weder. Ick hebbe oock noyt ghehoort, dat yemandt, hoewel het veel ghedroncken wordt, van Schutters ende ander Volck die het Bos veel ghebruycken, oock van de Wilden selfs, daer Pleuris ofte dierghelijcke onghelegentheydt van bekomen heeft.

De Wilden vertellen ons oock wel somtijdts, datter noch eenighe andere wateren daer in het Landt zijn, op verscheyde plaetsen, van bysondere krachten ende eyghenschappens: oock in smaeck t'eenemael van de ghemeene verschillende, ende souden voor verscheyden quellinghen ende sieckten goet bevonden zijn, oft dit nu soo heel seker gaet, ende aenghenomen moet worden, als ons de Indianen berichten; weten selfs niet, maer het soude konnen wesen, dewijle het

[p. 13]

Landt vol alderley mineralen ende metalen is, dat eenighe Water-aders daer door zijghende, de krachten ende eyghenschappen daer van souden deelachtigh werden, ende in eenigher voegen behouden.

Het is in Nieuw-Nederlandt een groot ghemack en deught voor het Landt, dat men daer niet ghequelt is met hooghe water-vloeden ofte inundatien, want omtrent de Zee-kant, of soo na, dat het zoute en bracke water op reyckt, is geen extraordinaris vloet; het water wast en valter met gemeen Ty vijf of ses voet op en neer, nae de plaetsen, altemet de eenen meer als de ander, van windt en stroomen begaen werden, ebbe en vloedt gater heel sterck, nochtans niet gheweldigh, ende met springh-ty als den windt uytter Zee op-steeckt, rijst het water wel een voet, oock somtijdts wel twee hoogher als ghemeenlijck, maer dat ghebeurt al heel selden, soo dat heel weynigh daer by gheincommodeert zijn, maer nae boven toe te lantwaert inne, als in de Colonie, Ranscelaers-wijck, Cats-kil, Esopus, en dierghelijcke, daer het principale opper-water van daen komt, ende de Rivieren heel versch zijn, loopt het leghe Landt wel somtijdts een ofte twee reysen in 't Iaer onder, als den windt en stroom malkanderen stuyten, maer voor die ghene dieder haer teghens wapenen, ende op versien willen, is het niet schadelijck: daer stroomt wel somtijts hier ende daer dan wat koorn uyt, maer het laet weer goet glib nae, ende is soo goet als een mastingh: het water blijft oock niet langh staen, maer ghelijck het schielijck wast, soo valt het in twee of drie daghen mede weder heel wech.