Dagen van honger en ellende

[p. 101]

Derde uittocht

Na een reeks van jaren vol gruwelijke honger moesten wij ook Amsterdam verlaten. Ditmaal gingen wij naar België. De stad betaalde de verhuizing. Weer werden wij 's avonds op een boot ingescheept. Het bederf waarin ik vijftien jaar was geworden, had mij een scherpte van geest gegeven waardoor ik mij de omvang van onze ellende volledig bewust was, - en ik hield van Amsterdam. Toen wij onder de brug van de Hogesluis in de Amstel doorvoeren en wij de stad achter ons lieten, werd ik bleek en ik klappertandde alsof ik de koorts had.

De boot werd bevolkt door een verdacht gezelschap. Een man en een vrouw die aan één stuk door ruzie maakten, werden midden in de nacht van boord gezet op een sluis, vanwaar zij de kapitein nog een tijdje bleven uitschelden. In de gezamenlijke ruimte zaten verschillende passagiers te kaarten en met dobbelstenen te spelen. Ze hadden allemaal wat teveel op; de reuk van tabak en alcohol en een flauwe lucht die ik niet thuis kon brengen, verpestten de atmosfeer. Een dronken man had een hele bank in beslag genomen; hij lag op zijn rug en sloeg allerlei wartaal uit, waarbij hij zich hard met de vuisten op het hoofd bonkte; zijn adem stonk zo naar drank dat je er misselijk van werd. Onze kinderen sliepen op hoeken van banken; Mina liet zich door een van de stokers aanhalen en moeder en ik zaten in een hoekje op de grond tegen elkaar aangedrukt, bevend en te bang om te slapen.

Wij kwamen 's morgens in Rotterdam aan, waar politie-agenten ons stonden op te wachten; zij spraken moeder aan en vroegen ‘of zij die vrouw was’. Ik voelde mij

[p. 102]

door die manier van spreken zo beschaamd dat ik, toen wij de loopplank overgingen, luid tot een van hen zei: ‘Ze zullen nog denken dat wij misdadigers zijn!’

‘Nee, kindje,’ antwoordde hij, ‘die behandelen wij zo niet.’

Nou, dat stelde mij een beetje op mijn gemak. Toen zij ons naar een schuit brachten die op Antwerpen voer, bleken zij trouwens heel vriendelijk te zijn.

Moeder had een voorraad oudbakken broodjes ingeslagen, die voor minder werden verkocht. Hein kwam me opgetogen vertellen dat hij reizen wát prettig vond, omdat je dan tenminste goed te eten kreeg; hij had wel vier broodjes gehad. Ik had zelf niets gegeten: mijn keel was dichtgeknepen en mijn maag ook. En bij ons werd nooit gevraagd of je soms trek had - je kreeg alleen wat als je erom vroeg.

In de sluizen van Hansweert kwamen Zeeuwse vrouwen aan boord om kersen te verkopen. En daar zou ik wel graag wat van gegeten hebben, van die kersen, als ik een paar centen had gehad om ze te kopen. Ik had de Zeeuwse dracht nog nooit gezien en was meteen verrukt over de mooie kanten muts met de grote vleugels en de gouden versiering aan weerskanten van de slapen. Maar het meest bewonderde ik de rijke bloedkoralen ketting en het lijfje met geborduurde bloemen erop, langs de schouders afgezet met een zwart fluwelen stuk. Ik had best een Zeeuwse boerin willen zijn om zo gekleed te kunnen gaan; zelfs de massa rokken die uitstonden als een klok, vond ik mooi. Terwijl een van de vrouwen de ladder naar de sluis weer opging, woei haar rok op zodat je kon zien dat zij geen broek aan had. En lachen dat de

[p. 103]

mensen deden! Mij ergerde vooral het lachen van de vrouwen aan boord, waarbij mijn zuster Mina die zich op kersen had laten trakteren. ‘Vuile rotmeid!’ siste ik haar toe.

Aan de kade in Antwerpen werden we opgewacht door vader. De stad, waar in die tijd niets te doen was, stond me allesbehalve aan. Het Vlaams dat de mensen er spraken, leek mij het grofste taaltje dat ik van mijn leven gehoord had. Een goedgeklede dame zei tegen een kind: ‘Vooruit, vooruit of ik sla je op je gat!’ Ik zag grote meisjes die zonder enige schaamte op straat gingen zitten om haar behoefte te doen, en haar rokken hoger optrokken dan nodig was. Nou, als dat België was! Ik vroeg waar de grachten waren - ik kon mij geen stad zonder grachten voorstellen.

‘Die zijn er niet,’ zei vader, ‘of alleen in de rosse buurt, en wát voor grachten dan nog!’

Geen grachten ook. Alles in die stad stond mij tegen.

Wij laadden onze spullen op een handkar die Hein en ik voortduwden tot ergens in een buitenwijk.

Ditmaal had vader zelfs geen moeite gedaan om een woning voor ons te zoeken. Een vriendelijke herbergier bij wie hij onderdak had gevonden, stond ons toe op zijn zolder te slapen.

‘Alleen heeft de schoenmaker van het eerste verdiep hier zijn werk plaats,’ zei de vrouw ons.

Wij legden stro op de vloer en daar lagen we, allemaal met hoofdpijn, vlak bij de schoenmaker die mijn zuster en mij met begerige ogen aankeek en die van 's morgens vijf uur afhard op het leer hamerde.