Dagen van honger en ellende

Wij leven van de liefdadigheid

Het was in 1870. Vader had zich het hoofd op hol laten brengen door een Duitse deserteur, die hem wijs had gemaakt dat, nu alle Duitse mannen aan het front stonden of waren doodgeschoten, in Duitsland groot gebrek aan mankracht bestond. Als er sprake was van reizen, verloor vader alle bezinning. Hij vertelde ons dus dat hij naar Duitsland ging, waar hij zonder de minste twijfel goedbetaald werk zou vinden, en dat hij ons dan over zou laten komen. Hij had zich al bij een Duits circus verhuurd om de reis gratis te hebben. Hij deed zijn spullen in een zak en ging met tranen in de ogen van ons weg.

[p. 65]

Wij bleven na die door niets gerechtvaardigde vlucht meer dood dan levend achter, want vader had vast werk gehad en hij was nog maar net vertrokken of de Duitse deserteur nam zijn plaats in. Het was midden in de winter dat vader vertrok, en hij liet moeder met negen kinderen zonder enige hulp achter.

Moeder stapte naar de pastoor, die vrij gauw enkele dames overhaalde om iets voor ons te doen. Zij waren het er al meteen over eens, dat ik tot mijn meerderjarigheid in een liefdadigheidsgesticht zou komen. De ontsteltenis bij ons was groot. Toen moeder naar die inrichting was geweest om daar de nodige schikkingen te maken en zij daar een paar bestedelingetjes had gezien, kwam zij terug met verhalen dat die kinderen er zo bedrukt uit hadden gezien, dat ze zo diep hadden gebogen voor de moeder-overste, en zo al meer... om kort te gaan, het idee alleen al dat haar kleine Keetje zon droevig lot zou treffen kneep haar de keel dicht, en toen zij een papier moest tekenen waarmee zij alle rechten over mij afstond, weigerde zij. Nee, dan had ze liever dat ik honger met haar leed; tenslotte hadden wij wel vaker in de puree gezeten. En we waren enorm opgelucht, toen wij besloten hadden met elkaar van de honger om te komen.

In die tijd maakten wij kennis met alle liefdadigheidsinstellingen van Amsterdam. Eén ervan gaf ons elke week drie roggebroden; een andere alle veertien dagen een gulden in centen; er was altijd wel voor vijf cent slecht geld bij, maar wat deed je eraan - zonder die liefdadigheid per krummel zouden wij van honger en kou gestorven zijn. Ze gingen er trouwens van uit dat een mens door ontbering een beetje inkrimpt. Als ze bijvoorbeeld een

[p. 66]

hemd gaven voor een kind, was het zo nauw dat het om je lichaam spande als een tweede huid; je kon de ribben er doorheen zien steken en ondanks de kou stikte je erin. En als ze je klompenmaat niet hadden, gaven ze steevast een kleinere.

We kregen ook bonnetjes voor briketten en turf. Hein en ik gingen ze aan 't andere eind van de stad halen met de slee; hij ervoor gespannen en ik duwend, zó baanden wij ons een weg door de sneeuw die tot halverwege de knieën kwam. Ook kregen we kaartjes voor erwtensoep, waarvan wij er soms een paar van de hand deden om zeep en soda voor de was te kunnen kopen.

Om zeven uur 's morgens gingen wij in de rij staan voor de deur van de ‘rijke huizen’ aan de hoofdgrachten. De knechts lieten hun afkeer van ons vuile zoodje duidelijk merken door te zeggen dat er in de grachten toch genoeg water was om ons te wassen, als we daar zin in hadden gehad. En dan kregen we bonnetjes voor erwten, bonen en gort aangereikt.

Wij waren overgeleverd aan een liefdadigheid die opzettelijk zo bekrompen mogelijk werd gehouden en waardoor wij voor altijd werden ingedeeld bij de klasse der zwervers en paria's.

In alle zes maanden dat zijn tocht door Duitsland duurde, gaf mijn vader geen enkel teken van leven. Op een zondagmorgen ging de deur open en stond hij op de drempel, zijn reiszak op de rug. Hein rende naar hem toe met een luide vreugdekreet: ‘Vader!’

Moeders houding zei: ‘Je komt ons het brood uit de mond stoten.’

Het raakte inderdaad gauw bekend dat vader terug

[p. 67]

was, en wij kregen niets meer. Moeder had een jonge man in de kracht van zijn leven, nietwaar? En hij was heel goed in staat om te werken voor de negen kinderen die hij in de wereld had geschopt.