Middelnederlandse handschriften uit Europese en Amerikaanse bibliotheken

98. Heraut Beyeren, Die hollantsche cronike

Heraut Beyeren, Die hollantsche cronike, Holland, 1409.

Perkament; 1 + 125 + 1 bll.; blad en bladspiegel resp. 232 × 160 mm en 150 à 160 × 115 mm; 1 kol., 32 à 38 rr. per kol. Moderne foliëring met zwarte inkt. Eén hand (littera cursiva formata). 102 Wapenschilden van Hollandse graven en Utrechtse bisschoppen. Een gouden initiaal op een blauw-paarse grond, gehoogd met witte motieven; rode, blauwe en groene lombarden en paragraaftekens; zwarte titels op een gele grond en rood omhaald. Op fol. 125v^o door de kopiist (grote littera textualis formata): Explicit cronographia per manus beyeren. armorum regis de ruyris anno dominj. M.CCCC.IX. vrbani; daaronder, eveneens door de kopiist, met rode inkt (littera cursiva formata): Explicit Cronographia episcopatus traiectensis. et comitatus hollandie. per manus beyeren. quodam Gelre. armorum regis de Ruyris. Anno dominj. M.CCCCIX. ipsa die vrbani pape. Achttiende-eeuwse bruin kalfsleren band op houten borden; rood en blauw gespikkelde sneden. Op fol. 2r^o aantekening van Cornelius Duyn; op fol. 1v^o aantekeningen van Conrad Janninck en K. van Hulthem; op de binnenzijde van het voorbord, bovenaan, aantekening van K. van Hulthem. Ex-libris van K. van Hulthem.

Brussel, Koninklijke Bibliotheek, 17914.

In de kolofon van dit handschrift, dat als een autograaf wordt beschouwd, noemt Claes Heynensoen (1340/45-1414), de auteur van Die hollantsche cronike zich ‘Beyeren quondam Gelre’. Hij was heraut van Willem VI, graaf van Holland, die tevens als Willem IV graaf van Henegouwen en als Willem II hertog van Beieren was. Naar dit laatste gebied van zijn landsheer noemde hij zich ‘heraut Beyeren’. Voordien was hij heraut van een hertog van Gelre en noemde zich toen ‘heraut Gelre’. In Die hollantsche cronike behandelt Claes Heynensoen de geschiedenis van de Hollandse landsheren van Dagobert I tot Willem VI en die van de Utrechtse bisschoppen van de H. Willibrordus tot Fredericus III van Blankenheim. Ter voorbereiding van zijn werk liet hij in een handschrift, thans hs. 's-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, 71 H 39, een deel van de bronnen overschrijven, die hij voor zijn kroniek nodig had. Het grootste gedeelte van dit laatste handschrift wordt ingenomen door een Middelnederlandse bewerking van een gedeelte van het Chronicon episcoporum Trajectensium van Johannes de Beka. Het eerste gedeelte van Die hollantsche cronike is in

[p. 268]

hoofdzaak aan de kroniek van de Klerk uit de Lage Landen, de tweede helft voornamelijk aan de kroniek van Johannes de Beka ontleend. Als bron gebruikte Claes Heynensoen eveneens de Rijmroniek van Melis Stoke. Behalve in dit handschrift is Die hollantsche cronike eveneens in hs. Brussel, Koninklijke Bibliotheek, 5753-59 bewaard gebleven.

Het hier besproken handschrift heeft toebehoord aan Jacobus van Mierop, zoon van Vincent van Mierop (1469-1550), thesaurier-generaal der Nederlanden onder Karel V. Uit dankbaarheid voor bewezen diensten werd het door Catharina Oisterlinga, weduwe van Jacobus van Mierop, en door diens andere erfgenamen ten geschenke gegeven aan Cornelius Duyn, rechtsgeleerde en handschriftenverzamelaar, geboren te Amsterdam, maar later woonachtig in 's-Gravenhage. Tussen 1613 en 1629 werd het, samen met andere handschriften, door Cornelius Duyn aan Heribertus Rosweyde (1569-1629), voorloper van de bollandisten, geschonken. Daarna maakte het deel uit van het Museum Bollandianum, de bibliotheek van de bollandisten in het jezuïetenklooster te Antwerpen. In 1778, vijf jaar na de opheffing van de Sociëteit van Jezus in de Zuidelijke Nederlanden, werd de bibliotheek van de bollandisten naar de abdij van Koudenberg te Brussel overgebracht. In 1789 werd zij aan de abdij van Tongerlo verkocht. In 1794, toen de Franse de Zuidelijke Nederlanden waren binnengevallen, werd het ene gedeelte van de bibliotheek der bollandisten, eerst bij omwonende boeren, daarna in het kasteel te Westerlo, het andere gedeelte in Westfalen, in veiligheid gebracht. Dit laatste gedeelte, waarvan het hier besproken handschrift deel uitmaakte, werd in 1825, voor zover het uit Westfalen was teruggekeerd, te Antwerpen geveild. Op die veiling werd het door K. van Hulthem (1764-1832), de Gentse bibliofiel en botanicus, gekocht. In 1837 kwam het, samen met de verzameling-K. van Hulthem, in de Koninklijke Bibliotheek te Brussel.

Cat.-Abdij van Tongerlo, Antwerpen, 1825, p. 88, nr. 90; Bibliotheca Hulthemiana, VI, Gent, 1836, p. 279, nr. 946; S. Muller Fz., Lijst van Noord-Nederlandsche kronijken, met opgave van bestaande handschriften en litteratuur, Utrecht, 1880, p. 22; S. Muller Fz., Die Hollandtsche Cronike van den Heraut. Eene studie over de Hollandsche geschiedbronnen uit het Beijersche tijdvak, Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde, III, 2 (1885), p. 33; F. Lyna, Catalogue des manuscrits de la Bibliothèque Royale de Belgique, XI, Ronse, 1927, p. 82-83, nr. 7240; H. Bruch, Supplement bij de Noord-Nederlandsche geschiedschrijving in de middeleeuwen van Dr. Jan Romein, Haarlem, 1956, p. 37; M. Coens, Les

[p. 269]

manuscrits de Corneille Duyn donnés jadis à Héribert Rosweyde et conservés actuellement à Bruxelles, Analecta Bollandiana, 77 (1959), p. 108-134; H.F. Wijnman, Project voor een vervolg op het Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek, Leiden, 1963, p. 37-38; Karel van Hulthem, 1764-1832, Brussel, Koninklijke Bibliotheek, 1964, p. 275-277, nr. 111.