Middelnederlandse handschriften uit Europese en Amerikaanse bibliotheken

49. Epistelen en evangeliën

Epistelen en Evangeliën, tweede Westvlaamse vertaling, West-Vlaanderen, ca. 1400.

Perkament; 2 + 90 bll.; blad en bladspiegel resp. 265 × 190 mm en 213 × 140 mm; 2 kol., 43 of 44 rr. per kol. Moderne potloodfoliëring. Eén hand (littera textualis formata). Een rood-blauwe initiaal met rood en blauw penwerk; afwisselend rode en blauwe lombarden; rode titels. Op fol. 1r^o, midden in de onderste marge, het wapen van Lodewijk van Gruuthuse: een gekwartileerd schild, het eerste en het derde kwartier met een Latijns kruis van sabel op een gouden veld, het tweede en het vierde kwartier met een sint-andrieskruis van sinopel op een veld van keel, het geheel omhangen met de keten van het Gulden Vlies. Oorspronkelijke eiken borden, echter ontdaan van het leder, waarmee ze bedekt zijn geweest; op het voorplat sporen van een middenbeslagstuk en van hoekbeslagstukken, op het achterbord van hoekbeslagstukken en een titelplaatje; rug met lichtbruin varkensleer vernieuwd. Op de binnenzijde van het voorbord het ex-libris van Karel van Hulthem.

Pl. 48

Brussel, Koninklijke Bibliotheek, 15.054.

De tweede Westvlaamse vertaling van de epistelen en evangeliën is slechts in dit handschrift bewaard gebleven; wel is als hs. Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Letterk. 1897 een besnoeid dubbel blad tot ons gekomen uit een ander handschrift, daterend van ca. 1350, waarin de tweede vertaling eveneens voorkwam. Hieruit blijkt dat deze vertaling even oud of nagenoeg even oud is als de eerste en dat er dus in West-Vlaanderen gelijktijdig of bijna gelijktijdig twee Middelnederlandse vertalingen van de epistelen en evangeliën tot stand zijn gekomen. De tweede vertaling bevat geen glossen, tekstverklaringen of toepasselijke preken. Het hier besproken handschrift heeft deel uitgemaakt van de beroemde bibliotheek van de Brugse patriciër Lodewijk van Gruuthuse († 1492), ridder van het Gulden Vlies en trouw dienaar van drie Bourgondische vorsten. Daar het handschrift omstreeks 1400 tot stand is gekomen, kan het niet in opdracht van Lodewijk van Gruuthuse zijn geschreven. Hij heeft het door schenking of aankoop in zijn bezit gekregen en nadien zijn wapen in de onderste

[p. 152]

marge van fol. 1r^o laten schilderen. Op 9 november 1812 werd het handschrift door de Gentse bibliofiel en botanicus K. van Hulthem (1764-1832) op een veiling te Brussel gekocht, waarvan we tot nog toe de catalogus niet hebben kunnen terugvinden. In 1837 kwam het, samen met de verzameling-K. van Hulthem, in de Bourgondische Bibliotheek, thans Koninklijke Bibliotheek, te Brussel.

Bibliotheca Hulthemiana, VI, Gent, 1837, p. 3, nr. 8; J. Van Den Gheyn, Catalogue des manuscrits de la Bibliothèque Royale de Belgique, I, Brussel, 1901, p. 297, nr. 476; C.C. de Bruin, Middelnederlandse vertalingen van het Nieuwe Testament, Groningen-Batavia, 1935, p. 514-517; W. de Vreese, Het Gruuthuse-handschrift, Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde, 59 (1940), p. 241-261; G.I. Lieftinck, Een veertiende-eeuwsch fragment van een onbekende bijbelvertaling, Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde, 61 (1941), p. 1-12; Karel van Hulthem 1764-1832, Brussel, 1964, p. 274-275, nr. 110.