Middelnederlandse handschriften uit Europese en Amerikaanse bibliotheken

29. Lodewijk van Velthem, Spiegel Historiael, Vijfde Partie

Lodewijk van Velthem, Spiegel Historiael, Vijfde Partie, Brabant, ca. 1325.

Perkament; 3 + 94 + 2 bll. (oorspronkelijk 95 bll., want tussen fol. 69 en 70 ontbreekt een blad); blad en bladspiegel resp. 272 × 195 mm en 210 × 155 mm; 3 kol., 50 rr. per kol. Achttiende-eeuwse inktfoliëring. Eén hand (littera textualis). Rood-blauwe initialen met rood penwerk; rode lombarden en titels; beginletters van de verzen noch in een aparte kolom noch rood doorstreept. Perkamenten

[p. 99]

(hoornen) band uit de tweede helft van de 17de eeuw; voor- en achterplat met dubbele filets, een vignet (middenin) en bloemstempels (in de hoeken) versierd.

Pl. 30

Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, B.P.L. 14 E.

Toen Lodewijk van Velthem in 1315 de Vierde Partie van de Spiegel Historiael had voltooid, die Jacob van Maerlant niet had afgewerkt, bewerkte hij de Vijfde Partie, waarin hij naar Latijnse bronnen, de Rijmkroniek van Jan van Heelu en verhalen van ooggetuigen de geschiedenis van 1256 tot 1316 behandelde. Op aanraden van Jan Visier droeg hij zijn werk op aan de heer van Voorne, waarschijnlijk Gerard van Voorne, een Zeeuws edelman. De Vijfde Partie, die omstreeks 30.000 verzen telt, is alleen in dit handschrift, bijna volledig, bewaard gebleven. Verder zijn nog fragmenten van andere handschriften bewaard o.a. de hss. Büdingen, Ehem. Fürstl. Ysemburgisches Archiv en Gent, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, 2541, fragment 12-16. Een fragment dat in de Universiteitsbibliotheek te Leuven werd ontdekt en in 1906 door C. Lecoutere werd uitgegeven, is in 1914 bij de brand van de voornoemde bibliotheek verloren gegaan. Excerpten bevinden zich in de hss. Antwerpen, Stadsbibliotheek, B 15.828; Brussel, Koninklijke Bibliotheek, 15.589-623 en IV 684 en Wenen, Österreichische Nationalbibliothek, 13.708. Het hier besproken handschrift werd ca. 1325 in Brabant geschreven. Het heeft toebehoord aan A. van Meusenbroek († 1630), advokaat te Dordrecht. Vervolgens kwam het in het bezit van P. Scriverius (1576-1660). Op de veiling van diens bibliotheek werd het in 1663 door F.A. van Westphalen gekocht. Nadien behoorde het toe aan A. Matthaeus (1635-1710), professor aan de Universiteit te Leiden, wiens bibliotheek in 1717 te Leiden werd geveild. Op die veiling werd het gekocht door M. Ooster, die het vóór 1727 aan I. le Long overdeed, die er in 1727 een uitgave van bezorgde. Op de veiling-I. le Long werd het in 1744 door de Bibliotheek der Rijksuniversiteit te Leiden gekocht.

Cat.-P. Scriverius, Amsterdam, 1663, p. 5, nr. 91; Cat.-A. Matthaeus, Leiden, 1717, p. 108, nr. 19; Spiegel Historiaal, of Rym-Spiegel, zynde de Nederlandsche Rym-Chronyk, van Lodewijk van Velthem, voor ruym 400 Jaaren in Dichtmaat gebracht. Getrouwelyk uytgegeven, volgens het oorspronklyke Handtschrift, op Perkement geschreeven, en met noodige verklaaringen opgeheldert, door I. le Long, Amsterdam, 1727; Cat.-I. le Long, Amsterdam, 1744; p. 5, nr. 25; Specimen e literis

[p. 100]

Neerlandicis, exhibens Ludovici de Velthem chronici, quod inscribitur Speculum Historiale, librum III, denuo editum secundum codicem ms. unicum, ad publicam disceptationem proponit G.J.A. Jonckbloet, 's-Gravenhage, 1840; J. Geel, Catalogus librorum manuscriptorum qui inde ab anno 1741 Bibliothecae Lugduno Batavae accesserunt, Leiden, 1852, p. 194, nr. 657; W.A.J. Jonckbloet, Fragmenten van een tweede handschrift van Velthem, Verslagen en Berigten uitgegeven door de Vereeniging ter bevordering der Oude Nederlandsche Letterkunde, 3 (1846), p. 72-76; Jacob van Maerlant's Spiegel Historiael, met de fragmenten der later toegevoegde gedeelten, bewerkt door Philip Utenbroeke en Lodewijc van Velthem. Uitgegeven door M. de Vries en E. Verwijs, I, Leiden, 1863, p. LXXVII-LXXXIX; C. van de Water, Velthem's Spiegel Historiael. Tekstcritiek, Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde, 9 (1890), p. 22-89, 204-219 en 246-262; C.J.M. van den Gelder-van de Water, Velthem's Spiegel Historiael. Tekstcritiek, Tijdschrift voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde, 12 (1893), p. 150-166 en 223-239; N.M. Hoogenhout, Untersuchungen zu Lodewijk van Velthem's Spiegel Historiael, Leiden, 1902; Bibliotheca Academiae Lugduno-Batavae. Catalogus, XIV. Inventaris van de handschriften. Eerste afdeeling, Leiden, 1932, p. 98; C. Lecoutere, Een nieuw fragment van Lodewijk van Velthem's ‘Spiegel Historiael’, Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde, 1906, p. 755-768; Lodewijk van Velthem's voortzetting van den Spiegel Historiael (1284-1316), opnieuw uitgegeven door H. vander Linden, P. de Keyser, W. de Vreese en A. van Loey, Brussel, 1906-1938, 3 dln.; S.G. de Vries, Het Büdinger fragment van Lodewijk van Velthem's Spiegel Historiael, Handelingen en Mededeelingen van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde, 1906-1907, p. 71; J. Deschamps, De fragmenten van twee handschriften van de ‘Spiegel Historiael’ in vier kolommen, Hulde-album Prof. Dr. J.F. Vanderheyden, Leuven, 1970, p. 71-73.