Middelnederlandse handschriften uit Europese en Amerikaanse bibliotheken

9. Roman van Limborch; Roman van Walewein

Heinric, Roman van Heinric ende Margriete van Limborch; Penninc en Pieter Vostaert, Roman van Walewein, West-Brabant en West-Vlaanderen, ca. 1350 en 1350.

Pl. 9, 10 en 11

Perkament; 2 + 183 + 2 bll.; blad 249 × 165 mm; marges sterk besnoeid. Twee gedeelten, die reeds in de tweede helft van de 14de eeuw samen zijn gebonden. Eerste gedeelte (fol. 1-119): bladspiegel 199 à 207 × ca. 125 mm; 2 kol., 46 rr. per kol.; achttiende-eeuwse foliëring met zwarte Arabische cijfers (de folieerder hield er rekening mee dat het handschrift reeds in de 15de eeuw verkeerd is gebonden: fol. 21 volgt op fol. 9, fol. 11 op fol. 30 en fol. 31 op fol. 20). Eén hand (littera textualis), behalve de zeven laatste verzen van de Limborch, die op fol. 120r^o, deel uitmakend van het tweede gedeelte, in een andere hand (littera textualis) zijn geschreven. Opengewerkte rood-blauwe initiaal met rood penwerk; opengewerkte rood-blauwe initialen; rode lombarden; beginletters van de verzen in een aparte kolom en doorlopend geel doorstreept; sommige beginletters van de kolommen, alsook enkele lange letters van de eerste regel van de kolommen, groot geschreven en met geel opgehaald; fol. 1r^o en 1v^o door het gebruik van een reagens grotendeels onleesbaar. Tweede gedeelte (fol. 120-182): bladspiegel 214 à 226 × 135 mm; 2 kol., 45 à 48 rr. per kol.; achttiende-eeuwse foliëring met zwarte Arabische cijfers van 1 tot 62, evenwel met potlood doorgehaald; moderne potloodfoliëring van 121 tot 182, aansluitend bij de achttiende-eeuwse foliëring met zwarte Arabische cijfers in het eerste gedeelte. Twee handen (littera textualis): de eerste hand schreef fol. 121r^oa-152v^oa, vs. 1 en 2, de tweede fol. 152v^oa, vanaf vs. 3-182r^oa. Opengewerkte rood-blauwe initiaal met paars penwerk en blauwe staaf in drie marges; afwisselend rode lombarden met paars en blauwe lombarden met rood penwerk; beginletters van de verzen in een aparte kolom, maar niet doorstreept; beginletters van de kolommen met zwart penwerk en grotesken versierd, soms met rood opgehoogd (daarin 21 wapens); op fol. 120v^o een miniatuur, voorstellend Walewein te paard, het schaakbord achtervolgend. Op fol. 182r^o: Dese bouc was ghescreuen int jaer Dat seggic iv wel vorwaer Als men screef m ccc ende .L. mede God gheue ons sinen euwegen vrede Amen. Achttiende-eeuwse gespikkelde kalfsleren band; rug met gouden stempels; rood gespikkelde sneden.

Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Letterk. 195.

[p. 40]

Het eerste gedeelte van dit handschrift (fol. 1-119) bevat de Roman van Heinric ende Margriete van Limborch, een oorspronkelijke oosterse roman van 22.000 verzen, verdeeld in 12 boeken, die in 1291 werd begonnen en op 20 januari 1318 voltooid. De dichter noemt zich alleen Heinric. De inhoud van de roman kunnen we hier slechts in een paar woorden aangeven. Margriete, dochter van hertog Otto van Limborch, raakte op de jacht verdwaald. Zij werd door de toverkunst van de duivel mijlen ver van haar land gevoerd en door zeerovers verkocht aan de graaf van Athene, die haar daarna aan de keizer van Constantinopel afstond. Haar broer Heinric trok erop uit om haar te zoeken en slaagde er na vele avonturen in haar terug te vinden. Margriete trouwt met Echites, zoon van de graaf van Athene. Heinric huwt met Eusebia, dochter van de Griekse keizer, en wordt keizer van Constantinopel. De Roman van Limborch is alleen in dit handschrift nagenoeg volledig bewaard gebleven. Verder zijn nog de volgende fragmenten tot ons gekomen: Antwerpen, Museum Plantin-Moretus, M 15.10; Brussel, Koninklijke Bibliotheek, II 5949 en IV 209, 6; Gent, Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde, fragment-L. Willems; Keulen, Historisches Archiv, W. 4^o 323*; Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Letterk. 196 en 1792 (afschrift van een zoek geraakt fragment); Parijs, Bibliothèque Nationale, all. 118g en Xanten, Stiftsarchiv, 41. Verder bevindt er zich nog een excerpt in hs. 's-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, 75 H 57. Ook buiten de grenzen van het Nederlandse taalgebied was de Roman van Limborch bekend: een Ripuarisch afschrift komt voor in hs. Brussel, Koninklijke Bibliotheek, 18231, geschreven in 1474, en een Middelhoogduitse vertaling in hs. Heidelberg, Universiteitsbibliotheek, Pal. germ. 51, die in 1470 op verzoek van Filips de Oprechte door Johannes van Soest te Heidelberg is vervaardigd. De Roman van Limborch werd ook in proza bewerkt. De oudste bekende druk van die prozabewerking verscheen in 1516 bij Willem Vorsterman te Antwerpen (Nijhoff-Kronenberg, 3168).

Het tweede gedeelte van het handschrift (fol. 120-182) bevat de Roman van Walewein, een oorspronkelijke Britse roman van 11.198 verzen, die kort na 1200 door Penninc is ontworpen en tot vs. 7834 gedicht en die niet lang daarna door Pieter Vostaert is voltooid. Daarin wordt de avontuurlijke zwerftocht verhaald, die Walewein ondernam om een prachtig schaakbord dat op een dag 's konings zaal kwam binnenzweven, maar spoedig weer verdween, voor

[p. 41]

koning Arthur te veroveren. De Roman van Walewein is alleen in dit handschrift bewaard; wel bevindt er zich een fragment van een ander handschrift als hs. 1619 in de Bibliotheek der Rijksuniversiteit te Gent.

De eerste bekende bezitter van het hier besproken handschrift is de Amsterdamse taal- en letterkundige B. Huydecoper (1695-1778), die het vóór 1772, samen met de hss. Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Letterk. 191 en 537, in zijn bezit kreeg. In 1779 werd het op de veiling-B. Huydecoper gekocht door Z.H. Alewijn (1742-1788), eveneens een Amsterdamse taal- en letterkundige, die het, samen met andere handschriften, aan de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde legateerde.

Rijmkroniek van Melis Stoke, met historie-, oudheid- en taalkundige aanmerkingen door B. Huydecoper, Leiden, 1772, 3 dln., passim; Cat.-B. Huydecoper, Amsterdam, 1779, p. 119, nr. 86; H. Hoffmann von Fallersleben, Horae Belgicae, I, Breslau, 1830, p. 56-57, 67-68; G.J. Meyer, Nalezingen op het Leven van Jezus. Verslag van den Roman van Walewein; e.a. bijdragen tot de oude Nederlandsche letterkunde, Groningen, 1838, p. 29-83; Roman van Walewein door Penninc en Pieter Vostaert, uitgegeven door W.J.A. Jonckbloet, Leiden, 1846-1848, 2 dln.; Roman van Heinric en Margriete van Limborch, gedicht door Heinric, uitgegeven door L.Ph.C. van den Bergh, Leiden, 1846-1847, 2 dln.; Catalogus der bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden, I, Leiden, 1887, p. 10; G.S. Overdiep, Fragmenten van den Roman van Walewein, Zwolle, 1924 (Nederlandsche Schrijvers, 9); A.W. Byvanck en G.J. Hoogewerff, Noord-Nederlandsche miniaturen in handschriften der 14de, 15de en 16de eeuwen, 's-Gravenhage, 1922-1925, Eerste deel, pl. 42 en Tekst, p. 2, nr. 3; G.J. Hoogewerff, De Noord-Nederlandsche schilderkunst, I, 's-Gravenhage, 1936, p. 74-77; G.I. Lieftinck, De herkomst van het Walewein-handschrift, Bulletin van den Nederlandschen Oudheidkundigen Bond, 5de Serie, 1 (1947), p. 12-18; G.I. Lieftinck, Codices 168-360 societatis cui nomen Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde, Leiden, 1948, p. 16-18 (Bibliotheca Universitatis Leidensis. Codices manuscripti, V. Codicum in finibus Belgarum ante annum 1550 conscriptorum qui in bibliotheca universitatis asservantur, Pars I); H.A. Ett, De briefwisseling Balthazar Huydecoper-Gerard Meerman en Huydecoper's onvoltooide voorrede tot de Rijmkroniek van Melis Stoke, Bijdragen en Mededelingen van het Historisch Genootschap (gevestigd te Utrecht), 66 (1948), p. 164-169; Roman van Heinric en Margriete van Limborch. Uitgegeven volgens het Brusselse handschrift door R. Meesters, Amsterdam-Antwerpen, 1951; Volksboek van Margarieta van Lymborch (1516), uitgegeven en van litterair-historische aantekeningen voorzien door F.J. Schellart, Amsterdam-Antwerpen, 1952; J. van Mierlo, Ter datering van den Roman van Walewein, Verslagen en Mededelingen der Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde, 1953, p. 711-737; W. Gs Hellinga, De datering van de ‘Roman van Limborch, Vooys voor De Vooys. Hulde-nummer van De Nieuwe Taalgids ter gelegenheid van de 80ste verjaardag van Prof. Dr. C.G.N. de Vooys op 26 mei

[p. 42]

1953, Groningen-Djakarta, 1953, p. 42-47; De jeeste van Walewein en het schaakbord van Penninc en Pieter Vostaert. Arthur-epos uit het begin van de 13e eeuw, uitgegeven, verklaard en ingeleid door G. van Es, Zwolle, 1957, 2 dln. (Zwolse Drukken en Herdrukken voor de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden, 26a en 26b); W.H. Hegman, Nog eens datering en attributie van de ‘Roman van Limborch’, De Nieuwe Taalgids, 51 (1958), p. 159-167; R. Lievens, De dichter Hein van Aken, Spiegel der Letteren, 4 (1960), p. 57-74.