Algemeen letterkundig lexicon

amanuensis

Etym: Lat. a manu (bij de hand, uit de uitdrukking ‘servus a manu’ = slaaf bij de hand) + -ensis (behorend tot).

In een literair-historische context: iemand die neerschrijft of typt wat een auteur dicteert; in iets bredere zin, de persoonlijke secretaris van een schrijver, geleerde of kunstenaar.

Auteurs kunnen hun toevlucht nemen tot amanuenses om velerlei redenen. Sommige mystici (mystiek, mystieke literatuur) zouden op een amanuensis gerekend hebben om hun visoenen in woorden te helpen vatten en neer te schrijven. Erasmus (c.1467-1536) liet zich dan weer omringen door een hele huishouding van assistenten allerlei om hem toe te laten zijn talrijke en omvangrijke projecten te realiseren. Weer een andere context is die van het slavenverhaal, waarbij de auteurs/vertellers niet steeds geletterd waren of de nodige stilistische vaardigheid bezaten om een ‘overtuigende’ getuigenis af te leggen, zodat de tussenkomst van een amanuensis noodzakelijk was. Ook auteurs met een fysieke beperking kunnen behoefte hebben aan een amanuensis; een bekend voorbeeld is John Milton (1608-1674), die blind werd en zijn grote heldendichten dicteerde aan helpers.

Hoewel dit doorgaans niet gedocumenteerd is en moeilijk aan te tonen valt, kan men aannemen dat de amanuensis in sommige gevallen meer doet dan alleen maar neerschrijven wat gedicteerd wordt, en tijdens het noteren deelneemt aan de creatieve processen van de auteur of ingrijpt in de tekstformulering (editing).

Zie ook kopiist.

Lit: A. Blair, ‘Erasmus and his amanuenses’ in Erasmus studies 39 (2019), p. 22-49 • A. Gibson & N. O’Mahony (red.), Ludwig Wittgenstein: Dictating philosophy to Francis Skinner. The Wittgenstein-Skinner manuscripts transcribed and edited with introductory chapters and notes (2020).

Amadis-roman

amateurtoneel