Algemeen letterkundig lexicon

moment-milieu-race

Etym: Fr. moment = ogenblik; milieu = omringende werkelijkheid; race = erfelijkheid, bloed.

Trits van termen die in combinatie met elkaar de grondslag vormen voor het naturalisme. Onder invloed van de ideeën van Auguste Comtes sociologische beschouwingen en Charles Darwins On the origin of species by means of natural selection (1859) schreef Hippolyte Taine zijn Histoire de la littérature anglaise (1863-1864), waarin hij in schrijversportretten de determinerende factoren beschrijft die het werk van de geportretteerde auteurs hebben bepaald (determinisme). Om die factoren te benoemen gebruikt Taine de erfelijke achtergronden ('la race'), de sociale omgeving van de schrijver ('le milieu') en de gemeenschap in de tijd waarin de auteur leefde ('le moment'). Het gebruik van deze determinerende factoren zou een wetenschappelijke studie van de literatuur mogelijk maken (positivisme).

Taine had een grote invloed op een aantal tijdgenoten en vooral schrijvers, van wie met name Emile Zola diens ideeën in tal van romans in de praktijk bracht. Zola ontleende voor zijn naturalistische roman Thérèse Raquin (1867) het programmatische motto aan Taine: 'Le vice et la vertu sont des produits comme le vitriol et le sucre' (deugd en ondeugd zijn producten zoals vitriool en suiker). In het Nederlandse taalgebied ondergingen o.m. Marcellus Emants, Frans Netscher en Gustaaf Vermeersch op hun beurt grote invloed van het werk van Zola. Ook Lodewijk van Deyssel en Louis Couperus werden door hem beïnvloed.

Lit: E. Zola, Le roman expérimental (1880) • E. Zola, 'Préface de la deuxième edition' in Emile Zola, Thérèse Raquin, ed. R. Abirached (1979), p. 23-30 • G.J. van Bork, 'Naturalisme' in G.J. van Bork & N. Laan, Van romantiek tot postmodernisme (2010), p. 127-162.

molossus

mommerij