Algemeen letterkundig lexicon

digital humanities

Etym: Eng. digitale geesteswetenschappen.

Overkoepelende benaming voor recente vormen van onderzoek binnen de geesteswetenschappen waarbij de digitale technologie een belangrijke rol speelt, in de gebruikte methodologie (bijv. corpus-1) en/of bij de presentatie van de onderzoekresultaten (elektronische publicatie: websites, blogs, online publicaties, enz.), of zelfs bij de theoretische vraagstelling (bijv. intermedialiteit). Enerzijds verschaft de enorme rekenkracht van computers aan onderzoekers nieuwe en voorheen ongekende mogelijkheden om enorm grote corpora teksten en ook beeld- en klankmateriaal, te doorzoeken en te analyseren. Anderzijds heeft de opkomst van de digitalisering een grote weerslag op de samenleving en ook op de geesteswetenschappen zelf, en ook dit is inmiddels een prominent onderzoeksobject van de digital humanities.

Zo zullen beoefenaars van de digital humanities uiteraard belangstelling tonen voor fenomenen uit de moderne digitale cultuur, maar ze dragen ook bij tot de vernieuwing van de studie van ‘oudere’ onderzoeksobjecten. Zo is het gebruik van hypereditie in brede kringen doorgedrongen in een ‘traditioneel’ onderzoeksgebied als de teksteditie. In dezelfde zin wordt ‘Terug naar de bron: de geschiedenis ontrafeld met nieuwe technologie’ omschreven als de missie van het Huygens ING, een onderzoeksinstituut op het gebied van geschiedenis en cultuur, dat met nieuwe innovatieve tools ‘oude, ontoegankelijke bronnen’ wil ontsluiten, begrijpen en analyseren. Een studie als Het gewicht van de auteur. Stylometrische auteursherkenning in Middelnederlandse literatuur (2013) door M. Kestemont biedt een specifiek voorbeeld van auteursherkenning d.m.v. de computer, waarbij kwantitatieve methodes gebruikt worden voor de analyse van de unieke stijl van schrijvers en het toeschrijven aan bekende auteurs van anoniem overgeleverde teksten.

Binnen de letterenstudie werd een pioniersrol vervuld kort na WO II door de zoektocht naar automatisch werkende vertaalmachines en door de zgn. computationele taalkunde, die computers inschakelt bij het automatisch en semi-automatisch onderzoek van taal- en stijlfenomenen. Niet toevallig ontstond de huidige ‘European Association for Digital Humanities’ (EADH) uit het reeds in 1973 opgerichtte ‘Association for Literary and Linguistic Computing’ (ALLC). Ook de computerpoëzie kent een vrij lange geschiedenis; in dit geval lopen het maken en het onderzoeken van digitale kunst in elkaar over.

Ondertussen is de betrouwbaarheid van de transcripties van veel gedigitaliseeerde teksten een bron van grote zorg. Veel teksten zijn via OCR (optical character recognition = optische tekenherkenning) doorzoekbaar gemaakt, wat met name voor oudere taalfasen (vóór ca. 1960) tot grote hoeveelheden verminkingen van de oorspronkelijke tekst heeft geleid, met alle gevolgen voor de werking van zoektechnologie en analytisch gereedschap van dien. Wat betreft de Nederlandse letterkunde in het bijzonder geldt de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL) als een model van een hoogwaardige en betrouwbare open access digitale bibliotheek dat de meeste taalgebieden ons benijden. Daarnaast worden door het Instituut voor Nederlandse Lexicologie en de Koninklijke Bibliotheek (Den Haag), en buitenlandse partijen als Google en ProQuest grote corpora met Nederlandstalige teksten opgebouwd.

Sinds enige jaren wordt het gebruik van computertechnologie in het geesteswetenschappelijk onderzoek als onontkoombaar gezien – sommigen spreken van een ‘digital turn’ of zelfs ‘ digitale revolutie’ – terwijl het benodigde gereedschap (tools) en ook het benodigde digitale tekstmateriaal nog maar in beperkte mate voorhanden zijn. Daarbij profileren de digital humanities zich als een ‘apart’ domein, dat zich als een interdisciplinair platform voor innovatie wil profileren. Zo hebben verschillende universiteiten inmiddels een hoogleraar in de digital humanities.

Lit: Digital humanities quarterly (2007-) • M. Terras, J. Nyhan & E. Vanhoutte (red.), Digital humanities: a reader (2013) • M. Kestemont, Het gewicht van de auteur. Stylometrische auteursherkenning in Middelnederlandse literatuur (2013) • Digital humanities, themanummer van Vooys. Tijdschrift voor letteren (2019).

digesta

digressie zie digressio