Algemeen letterkundig lexicon

pop-up

Etym: Eng. omhoog komen.

Pop-up-boeken zijn boeken waarbij de voorstelling vanzelf omhoog komt wanneer een blad wordt omgeslagen. Pop-ups – gewoonlijk kinderboeken (kinderliteratuur) – worden in enkelvoudige of samengestelde vorm gemaakt sinds het eind van de 19^de eeuw. Boeken met beweegbare onderdelen worden al sinds de 13^de eeuw gemaakt. Verschillende technieken zijn gebruikt om een extra dimensie of een beweging tot stand te brengen: uitklapprenten, roterende schijven (volvelle), beweegplatenboeken van het menselijk lichaam. In de 18^de eeuw werden voor het eerst omlegboeken gemaakt, waarbij de pagina’s horizontaal of diagonaal doorsneden zijn of met flapjes die in- en uitklappen, waardoor de lezer steeds nieuwe afbeeldingen samenstelt, meestal met humoristisch effect. In de 19^de eeuw werden diverse andere technieken ontwikkeld: draaischijfprentenboeken, waarbij door het draaien aan een schijf de afbeelding verandert; kijkdoosboeken, waarin prenten als theaterdecors achter elkaar zijn geplaatst; trek- en schuifprentenboeken, waarbij de kijker zelf aan een lipje kan trekken en een onderdeel van de afbeelding kan laten verschuiven. Halverwege de 19^de eeuw werden boeken geïntroduceerd, waarbij je met een touwtje een afbeelding overeind kon zetten.

In 2011 kwamen de Bijzondere Collecties van de UB Amsterdam in het bezit van een fraaie collectie beweegbare boeken van prof. Wagenaar.

Pop-upboek. [bron: P. Haining, Movable books (1979), p. 138].

Lit:  P. Haining, Movable books: an Illustrated history (1979) • B. Whitton, Paper toys of the world (1986) • L. de Vries, A treasury of illustrated children's books: early nineteenth-century classics from the Osborne Collection (1989) • A.R. Montanaro, Pop-up and movable books: a bibliography (1993) • A. Borms, ‘Beweegbare prentenboeken’ in De Boekenwereld 12 (1996), p. 211-221 • J.H. Landwehr, ‘Ontluikende beweegbare boeken voor jong en oud; prentenboeken in beweging’ in De Boekenwereld 26 (2009), p. 87-94, 26 (2010), p. 280-283, 27 (2010), p. 96-102 • J.Ch. Trebbi, The art of pop-up: the magical world of three-dimensional books (2012).

ponsen zie pomsen

popliteratuur