Algemeen letterkundig lexicon

collocatie

Etym: Lat. co(l)-locare = samen-plaatsen.

Term afkomstig uit de linguïstiek, meer bepaald uit de studie van woordenschat (lexicologie) en woordbetekenissen (semantiek), die soms ook in de stilistiek gehanteerd wordt. De collocaties van een woord zijn de lexicale syntagmatische relaties die het woord kan aangaan. Het gaat, eenvoudiger gezegd, om het lexicale ‘gezelschap’ dat een woord om zich heen verkiest, duldt of weigert. Dit betreft een zuiver statistisch gegeven (zie in dit verband ook ngram). Zo heeft een woord ‘hectaren’ bijv. ‘bos’ en ‘bouwgrond’ als waarschijnlijke collocaties, terwijl het samengaan binnen één syntagma van ‘hectaren’ met ‘vee’ al wat minder frequent zal voorkomen en met ‘democratie’ of met ‘geheugen’ nog veel minder.

De studie van de combinatorische eigenschappen van woorden is vooral nuttig bij een analyse van de samenhang of cohesie van een tekst. Literaire teksten vertonen vaak zeer onwaarschijnlijke collocaties (verg. metaforen zoals ‘de hectaren van het geheugen’ bij H. de Coninck, surrealistisch taalgebruik, enz.), terwijl te frequente woordverbindingen als ‘klateren’ met ‘beekjes’ veroordeeld worden als cliché-1.

Lit: M.A.K. Halliday & R. Hasan, Cohesion in English (1976), vooral p. 284-291 • R. Murray, ‘Poetry and collocation’ in Style 14 (1980), p. 216-234 • Th. Herbst, ‘What are collocations: sandy beaches or false teeth?’ in English studies 77 (1996), 4, p. 37-56 • G. Booy, Een web van woorden (2006).

collationeren

colloquium