Algemeen letterkundig lexicon

prolepsis-2

Etym: Gr. vooraf-neming < pro-lambanein = vooraf nemen.

Prolepsis of anticipatio (Lat.) is een term uit de stijlleer voor een tot de gedachtefiguren behorende uitspraak waarin een woord of zinsdeel logisch te vroeg geplaatst is, zoals in formuleringen als ‘heet water opzetten’ of ‘bont en blauw slaan’. Het betreft m.a.w. een voorbarige toeschrijving van een eigenschap aan het onderwerp of voorwerp van een werkwoord, terwijl deze eigenschap in feite slechts tot stand komt door de handeling uitgedrukt in het werkwoord.

Deze stijlfiguur is verwant aan de hysteron proteron, waarvan men het een variant zou kunnen noemen.

Lit: F.L. Zwaan, 'Hooftiana III: twee prolepsisgevallen' in Nieuwe taalgids 68 (1975) 6, p. 455-457.

prolepsis-1

prolepsis-3