Algemeen letterkundig lexicon

hysteron proteron

Etym: Gr. husteron = later; proteron = eerder, vroeger.

Term uit de stijlleer voor een (chrono)logische omkering van zaken, ook wel proteron hysteron, prothysteron of hysterologia genoemd. Bijv. het begin van ‘Een brief’ van Willem van Iependaal:

Ze hebben vader vrijdagavond
Op een handkar thuisgebracht
Hij zonk ineen bij 't werkschooien.
(J. Klöters, Omdat ik zoveel van je hou, 1991, p. 131)

Soms wordt het procédé toegepast onder invloed van rijmdwang, zoals bij Jacob van Maerlant in zijn Spiegel historiael over Karel de Grote:

So staerc was hi inden strijt,
Dattem gheviel meer dan tere tijt,
Dat hi eenen ridder ontwee clovede
Vanden sittene toten hovede
(ed. De Vries en Verwijs, 1863, IV¹, 2, p. 51-54)

Hier is geen enkele reden om te veronderstellen dat het slachtoffer op zijn kop in het zadel zit.

Lit: G. Ueding (red.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik, dl. 4 (1998), kol. 128-131 • S. Adamson, G. Alexander & K. Ettenhuber (red.), Renaissance figures of speech (2007), p. 133-145.

hysterologia zie hysteron proteron

ico(o)n zie iconiciteit