Algemeen letterkundig lexicon

prolepsis-1

Etym: Gr. vooraf-neming, vooropgezette mening < pro-lambanein = vooraf nemen.

Prolepsis – ook wel met zijn Latijns equivalent anticipatio aangeduid – is een term uit de stijlleer voor een stijlverschijnsel, behorend tot de woord- en zinsfiguren, gekenmerkt door het grammaticale feit dat een persoon of zaak, genoemd in het begin van een zin, via een voornaamwoord in het vervolg van de zin herhaald wordt. De in het begin genoemde notie wordt vaak geïsoleerd voorop geplaatst, zoals in

'Mijn vroegere klasgenoot – ik zou hem niet meer herkennen’.

Men zou de prolepsis in dit voorbeeldzinnetje een van plaats verwisselde bijstelling kunnen noemen. Een andere vorm is echter ook mogelijk, zoals in het zinnetje: ‘Luister naar de bijen, hoe ze zoemen’.

Ten onrechte wordt de prolepsis-1 soms als synoniem beschouwd van inversie. Een van de verschillen tussen beide is het ontbreken van herhaling van noties bij de inversie.

Lit: F.L. Zwaan, 'Hooftiana III: twee prolepsisgevallen' in Nieuwe taalgids 68 (1975) 6, p. 455-457 • N. Corver, 'Proleptic agreement as a good design property' in J. Costa & M.C. Figueiredo Silva (red.), Studies on agreement (2006), p. 47-73.

prolegomena

prolepsis-2