Algemeen letterkundig lexicon

simultaantoneel

Etym: Lat. simul = tegelijkertijd, tezamen.

Dramavorm waarin zonder verandering van het decor én in verschillende locaties én twee handelingen tegelijkertijd kunnen worden gespeeld. Het simultaantoneel werd in de middeleeuwen veelvuldig toegepast, bijv. bij de rederijkers in het speelhuis. Een bekend voorbeeld is ook de Esmoreit. Men maakte daartoe gebruik van een lang en ondiep toneel, waarop snelle verplaatsing van de handeling mogelijk was zonder decorwisseling. In de 20^ste eeuw maakt men van deze mogelijkheid opnieuw gebruik. In Herman Heijermans´ Eva Bonheur (1917) bijv. speelt de handeling zich voor het publiek zichtbaar gelijktijdig af op twee verdiepingen van een huis. Door sterkere belichting van een der handelingen kan de regisseur aan het publiek duidelijk maken wat als hoofdhandeling beschouwd moet worden. Het procédé van het simultaantoneel was zeer populair bij de Amerikaanse theatervenieuwing van de jaren ’30. Simultaantoneel stelt in staat om een tijdsdimensie meer in te bouwen, zodat bijv. bepaalde frustraties, getoond op het ‘eerste plan’, geplaatst kunnen worden tegenover een traumatiserende jeugdervaring op het ‘tweede plan’. Van een dergelijke flashback-techniek maakt Hugo Claus gebruik in zijn De dans van de reiger (1962).

Lit: W. Hoogendoorn, Lezen en zien spelen: een studie over simultaneïteit in het drama (1976) • W. Tydeman, The theatre in the middle ages (1978) • H. van den Bergh, ‘Simultaneïteit’ in Teksten voor toeschouwers (1979), p. 59-62 • E. Scherf, ‘Simultantheater. Ein Werkstattbericht’ in Forum Modernes Theater (1994), p. 207-212.

simultaanaspect

simultaneïteit