Algemeen letterkundig lexicon

ex-tempore

Etym: Lat. ex-tempore = vanuit de tijd, vanuit het ogenblik; vandaar onvoorbereid, geïmproviseerd.

Term uit de wereld van het drama ter aanduiding van een vrije improvisatie. Later is deze term niet alleen gebruikt voor het onvoorbereid spreken, maar ook voor het onvoorbereid opschrijven van een stukje proza of poëzie, vaak fungerend als gelegenheidsliteratuur.

Bilderdijk schrijft in zijn gedicht ‘Ex Tempore’:

’k Las veel e x t e m p o r é - s (zoo 't heette), van mijn leven,
Maar weinigen waar ik die lofspraak aan kon geven:
‘Zy hebben ’t rechte zout naar tijdsvereischten in.’
(W. Bilderdijk, De dichtwerken, dl. 14, 1859, p. 352)

Als voorbeeld van een ex-tempore, van dezelfde dichter, kan dienen het gedicht ‘Aan een vriend die my op mijn verjaardag een vers vergde’, dat aan het eind, onder de slotstrofe, de vermelding heeft ‘Ex tempore. 1829’ (Id., dl. 11, 1858, p. 512). Voor een vergelijkbare vorm in de context van de rederijkerspoëzie, zie knie(ge)dicht.

Lit: G. Ueding (red.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik, dl. 10 (2012), kol. 1265-1274.

ex meis [libris]

exaggeratio zie amplificatio-1, amplificatio-2