Algemeen letterkundig lexicon

stereotypie

Etym: Gr. stereos = hard; tupos = mal, vorm.

Procedé waarbij in kartonachtig materiaal op een speciale pers een afdruk gemaakt wordt van loodzetsel. Van deze zogenaamde styps kon – als ze in een oven verhard waren – steeds weer opnieuw een gehele pagina zetsel gegoten worden. Deze wijze van zetten was vooral aantrekkelijk in geval van teksten die voortdurend in ongewijzigde oplagen op de markt gebracht konden worden, zoals edities van de klassieken of de Bijbel.

Of reeds in 1673 in Nederland door Joseph Athias een bepaalde vorm van stereotypie uitgevonden werd voor Bijbeldruk is zeer de vraag; hij kan ook van staand zetsel gedrukt hebben. Begin 18^de eeuw zijn er duidelijker aanwijzingen voor stereotypie door Johann Müller die samenwerkte met de Leidse drukker Luchtmans. In de 19^de eeuw volgde een heruitvinding van de stereotypie in Engeland en Frankrijk, waarbij gebruik gemaakt werd van gips, later van karton.

De stereotypie bood het voordeel dat in nieuwe oplagen geen nieuwe zetfouten zoals bij herdrukken konden optreden, dat zetsel niet meer in pastei kon vallen en dat de styps weinig opslagruimte vergden. Het was wel mogelijk correcties in de stereotypie-teksten aan te brengen door in het cliché-2 nieuw gezette stukken in te lassen of gehele pagina's opnieuw in lood te zetten en daarvan een nieuwe styp te maken. Omdat er vaak twee styps gemaakt werden van zetsel, één om te gebruiken en één om te bewaren, kunnen bibliografisch gezien ondoorzichtige situaties optreden: een late oplage kan gemaakt worden van een niet-gecorrigeerde styp uit het magazijn en dus chronologisch gezien een oudere redactie-2 vertegenwoordigen dan een eerdere oplage.

In de 19^de eeuw zijn tal van literaire werken via stereotypie tot stand gekomen, bijv. J.J. Cremer, I. da Costa, De Genestet en De Schoolmeester. De stereotypie is verdrongen door de offset.

Loden stereotypieplaat voor de druk van het Nieuwe Testament in de Statenvertaling (17^de eeuw). [bron: A.Th. Bouwman e.a., Stad van boeken. Handschrift en druk in Leiden (2008), p. 164]

Lit: Ph. Gaskell, A new introduction to bibliography (1974²), p. 201-205 • H. Carter & G. Buday, ‘Stereotyping by Joseph Athias. The evidence of Nicholas Kis’ in Quaerendo 5 (1975), p. 312-320 • F.A. Janssen, Zetten en drukken in de achttiende eeuw (1986²), p. 386-387 • H. van Krimpen, Boek over het maken van boeken (1986²), p. 108-109 • F. van der Linden, De grafische technieken (1990⁵) • K. Gnirrep, ‘Staand zetsel of stereotypie in de zeventiende eeuw’ in Van pen tot laser; 31 opstellen over boek en schrift aangeboden aan Ernst Braches (1996), p. 100-120.

stereotiep zie cliché-2

sterfboek zie ars moriendi