Algemeen letterkundig lexicon

palimpsest-1

Etym: Gr. palin-psestos = opnieuw uitgekrabd; Lat. codex rescriptus.

Perkamentbladen of – zelden – papyrusbladen waarvan de oorspronkelijke tekst uit zuinigheidsoverwegingen werd weggewassen, afgeschuurd of uitgekrabd (rasuur), om daarna weer beschreven te worden. Vooral tussen de 7^de en de 9^de eeuw, toen de schrijfmaterialen bijzonder kostbaar waren, was dit een frequent gebruik. Vaak ging het hierbij om toentertijd waardeloos geachte teksten, bijv. oude liturgische teksten na een hervorming, of rechtsteksten die verouderd waren. Men herhaalde bij deze behandeling een deel van het proces dat bij de productie van perkament gehanteerd werd. Men maakte het perkament wat vochtig, schuurde het met puimsteen en wreef het in met kalk. Hierna was het perkament weer geschikt om te beschrijven.

In de middeleeuwen werd een palimpsest ‘charta rasa’ of ‘charta deletica’ genoemd. Dergelijke palimpsestbladen werden gedurende de hele middeleeuwen gebruikt en men heeft er belangrijke, verder geheel verloren gegane teksten, o.a. van Seneca en Cicero, op teruggevonden, omdat met behulp van infrarood en ultraviolet licht de verwijderde tekst vaak nog leesbaar te maken is.

De term wordt ook metaforisch gebruikt: palimpsest-2.

Voorbeeld van een nog deels leesbare tekst (palimpsest) waar een latere tekst overheen is geschreven. [bron: B. Bischoff, Paläographie des römischen Altertums und des abendländischen Mittelalters (2009⁴), p. 418]

Lit: W. Wattenbach, Das Schriftwesen im Mittelalter (1958⁴), p. 299-317 • E.A. Lowe, ‘Codices Rescripti’ in Mélanges Eug. Tissérant, dl. 5 (1964), p. 67-113 • J.M.M. Hermans & G.C. Huisman, De descriptione codicum (1981³), p. 18-20.

palillogie

palimpsest-2