Algemeen letterkundig lexicon

focalisatie

Etym: Fr. focalisation = plaatsing in het brandpunt; Lat. focus = haard, vuur.

Term uit de verteltheorie of narratologie waarmee de relatie wordt aangegeven tussen de instantie die verantwoordelijk is voor het vertelde en door wiens ogen dat vertelde wordt gezien, en dat wat gezien en verteld wordt. Het subject van de focalisatie of het punt van waaruit de waarneming geschiedt, noemt men de focalisator en dat wat waargenomen wordt het gefocaliseerd object. Focalisatie geeft antwoord op de vraag ‘wie ziet?’, terwijl de courante termen perspectief, vertelperspectief of point of view, hoewel eveneens visueel van aard, ook antwoord geven op de vraag ‘wie vertelt?’ (de vertelinstantie) en daardoor vaak dubbelzinnig zijn. Immers, de persoon die vertelt (de verteller) kan de visie van een andere persoon (focalisator) weergeven. In Louis Couperus’ roman Van oude menschen, de dingen die voorbij gaan (1906) ligt de focalisatie wisselend bij verschillende focalisatoren, bijv. bij Harold waar het de gebeurtenissen in Italië betreft, en dan weer bij Lot waar het zijn moeder Ottilie betreft.

Men onderscheidt drie vormen van focalisatie: 1. De zgn. nulfocalisatie of zerofocalisatie, d.w.z. de presentatie van gebeurtenissen zonder dat een beperkt gezichtspunt wordt ingenomen (alles overschouwende blik – editorial point of view – zoals vaak het geval is in traditionele verhaalkunst); 2. Interne focalisatie, uitgaand van één of meer personages uit het verhaal (selective of multiple selective point of view); 3. Externe focalisatie, waarbij de gebeurtenissen gepresenteerd worden als gezien door een camera (dramatic mode, camera eye).

Voor de interpretatie van verhalen en speciaal voor de karaktertekening der personages kan het belangrijk zijn na te gaan hoe ze functioneren als object van focalisatie (wie focaliseert hen wanneer ze beschreven worden?) en als subject van focalisatie (welke andere personages of situaties worden bij voorkeur vanuit hun gezichtspunt weergegeven?).

Lit: M. Bal, De theorie van vertellen en verhalen. Inleiding in de narratologie (1978; 1990⁵), p. 104-116 • G. Genette, Nouveau discours du récit (1983) • J.L. Brau, La focalisation (1992) • M. Strynckx & H. van Durme, Focalisatie: theorie en analyse (1993) • J. van Luxemburg, M. Bal & W.G. Weststeijn, Over literatuur (1996³; 2002⁵), p. 36-38, 164-170 • A.M. Musschoot, ‘From perspective over focalisation to vision: a look at new developments in the theory of narrative’ in D. de Geest e.a. (red.), Under construction. Links for the site of literary theory (2000), p. 13-23 • L. Hermans & B. Vervaeck, Vertelduivels. Handboek verhaalanalyse (2001; 2005³), p. 76-109 • W. Schmid, Elemente der Narratologie (2005) • P. Hühn, W. Schmid & J. Schönert (red.), Point of view, perspective, and focalization: modeling mediation in narrative (2009).

flyting

focalisator