Algemeen letterkundig lexicon

apocalyptische literatuur

Etym: Gr. apokaluptein = onthullen, openbaren.

Laat-joods en vroeg-christelijk literair genre. Teksten waarin een onheilspellend toekomstbeeld wordt geprofeteerd over de ondergang van de wereld en de definitieve komst van God op aarde. Deze feiten, die verlopen volgens een vastliggend goddelijk schema, worden beschreven in een geheimzinnige, visionaire en beeldrijke taal vol getallensymboliek en astrologische verwijzingen. De auteurs ervan beroepen zich vaak op beroemde zegslieden uit het verleden en geven aan dat hun werk in opdracht van God is geschreven en dat hun profetieën voor waar gehouden moeten worden. De dreiging van de ondergang staat doorgaans in dienst van een scherpe veroordeling van de heersende zeden en een sterk zondebesef.

Het apocalyptische inspireerde eeuwenlang de iconografie, bijv. bij Memling, Dürer en Bosch. In de Bijbelcanon werd alleen de ‘Openbaring van Johannes’ opgenomen. Andere apocalyptische geschriften uit de vroegchristelijke context worden als apocrief beschouwd.

De term wordt in ruimere zin gebruikt voor literatuur waarin de ondergang van een cultuur, de mensheid of de aarde wordt voorspeld of gethematiseerd. Een voorbeeld uit de moderne literatuur van een dergelijk apocalyptisch verhaal is ‘Het grote gebeuren’, opgenomen in Nieuwe verhalen (1945) van Belcampo.

Lit: G. Lernout (red.), Apocalypse (1988) • St. D.O’Leary, Arguing the Apocalypse: a theory of millenial rhetoric (1994) • P. Eligh, Leven in de eindtijd (1996) • J. van Eijnatten, ‘Hollandse apocalyps: eindlectuur en publieke vertogen in Nederland 1740-1840’ in Jaarboek geschiedenis van het protestantisme 8 (2000), p. 21-45 • J.R. Hall, Apocalypse: from antiquity to the empire of modernity (2009) • M. Himmelfarb, The Apocalypse. A brief history (2010) • Apocalypse in contemporary culture, themanummer van Frame (2013) • J.J. Collins (red.), The Oxford handbook of apocalyptic literature (2014) • A. Tate, Apocalyptic fiction (2017) • C. McAllister (red.), The Cambridge companion to apocalyptic literature (2020).

aphodos

apocope