Goede vrydag ofte Het lijden onses heeren Jesu Christi

(1978)–Jeremias de Decker– rechtenstatus


Christus gekruyst. Ik hoor de spijckeren met ysselijcke slagen 610[regelnummer] Door hout en handen jagen: 't Geklop gaet overhand;Ga naar voetnoot611 De wreedheyd treft by beurt dan d'een dan d'ander' hand. Nu salse gaen aen 't hout de teere voeten hechten: Daer smijtse door den rechten, 615[regelnummer] Daer door den slincken heen;Ga naar voetnoot615 Amy! wat slaen is dat! dat knerst door vleesch en been.
[pagina 113]
Men recht het hout om hoog: ach! ach! dat dreunen, draeyen,Ga naar voetnoot617 Dat waggelen en swaeyenGa naar voetnoot618 Dan van dan na den grond,Ga naar voetnoot619 620[regelnummer] Is elk hier weer op nieu een slag in elke wond.Ga naar voetnoot620 Sie daer het kruys gerecht, sie daer des Heeren leden Van boven tot beneden Soo jammerlijk gerekt, Dat laes! het vel geen' rib geen' senuw houd bedekt:Ga naar voetnoot624 625[regelnummer] Sie daer het wondenbloed verspreyt in twee paer bekenGa naar voetnoot625 Langs hout en armen leken, Dat suyver wondenbloed Gestort tot suyvering van ons besmet gemoed: Mijn siele (seg ik) sie, maer sie met een uw' sondenGa naar voetnoot629 630[regelnummer] Den oorsprong van sijn' wonden En onverdiende pijn; Hier siet ghy watse sijn, en watse waerdig sijn.Ga naar voetnoot632 Want soo de gramme God de straf van ons' misdadenGa naar voetnoot633 Had liever op te ladenGa naar voetnoot634 635[regelnummer] Een' schuldeloos' persoon, Ia sijnen Sone self, ja self sijn' eenig' Soon, Als ongestraft de smet der sonde te gedoogen; Soo moetse voor sijn' oogen Seer leelijk sijn en snood,Ga naar voetnoot639 640[regelnummer] Ia leelijker als hel, als duyvel sijn en dood:
[pagina 114]
O laet u dan niet meer van sulk' een' vloek verheeren.Ga naar voetnoot641 Nu wilt u weder keeren Na 't kruysse, mijn gemoed, En sie wat uwen Heer hier sien en hooren moet: 645[regelnummer] Hier siet hy in sijn' smert sijn' weynig' kleeders stelen, En of door 't stael verdeelenGa naar voetnoot646 Van 't woeste krijgers rot,Ga naar voetnoot647 Of wat ondeelbaer is verspelen door het lot.Ga naar voetnoot645-648 Twee moorders siet hy hier met sich ter wedersijden 650[regelnummer] Een selve straffe lijdenGa naar voetnoot650 Als waer de misdaed een,Ga naar voetnoot651 Ia sich (ô spijt!) als 't hoofd gespijckert tusschen tween.Ga naar voetnoot649-652 Ga naar voetnoot652 Hy siet sijn' moeder hier met half gebroken' oogenGa naar voetnoot653 Tot in haer siel bewogen 655[regelnummer] Om 't geen hy uyt moet staen, Ia door haer' droeve siel een swaerd van droefheyd gaen.Ga naar voetnoot653-656 Sijn' Vader siet hy hier, maer toornig en ontsteken,Ga naar voetnoot657 Maer vaerdig om te wrekenGa naar voetnoot658 Den schandelijcken hoon, 660[regelnummer] Sich aengedaen by ons, op sijn' beminden Soon:Ga naar voetnoot660
[pagina 115]
Hier siet, hier voelt hy hem soodanig als de poelenGa naar voetnoot661 Des afgronds hem gevoelen; Hy siet, hy voelt hem hierGa naar voetnoot663 Als een' vergrimden Leeu, als een verterend vyer.Ga naar voetnoot657-664 665[regelnummer] Hier siet hy 's Hemels boôn als tuygen van sijn lijden Vergaert van alle sijden; Maer och! van allen geen, Geen, die hem hier vertroost, hier lijd hy 't all alleen.Ga naar voetnoot665-668 Hier hoort hy, nu byna van helschen angst verslonden,Ga naar voetnoot669 670[regelnummer] Der lasteraren monden Soo onbeschaemt als wreed Noch smaden op sijn' smert, noch lachen in sijn leet. Hier hoort hy: dit 's de man die tempelen kan slechten, En in dry dagen rechten,Ga naar voetnoot674 675[regelnummer] Die goddelijke man Dael neder van het kruys, en toon nu wat hy kan.Ga naar voetnoot669-676 Ga naar voetnoot676 Hier hoort hy: Dit 's de man die raed wist tot elcx pijne,Ga naar voetnoot677 En suft hy op de sijne?Ga naar voetnoot678 In God heeft hy vertrout, 680[regelnummer] Laet sien eens of hem God nu helpen sal van 't hout.Ga naar voetnoot677-680
[pagina 116]
Ongoddelijk gebroed, dit pak van pijn te dragenGa naar voetnoot681 Is thans sijn welbehagen; Ia weet dat hem de pijn, Die ghy aen hem verdient, meer druks doet als de sijn'.Ga naar voetnoot683-684 685[regelnummer] Hy bid hier niet alleen dat God u wil vergeven Den hoon aen hem bedreven, Maer bovendien hy pleyt Voor u, en schuyft uw schuld op uw' onwetenheyd.Ga naar voetnoot685-688 Hy dalen van het kruys? 't en komt hem niet gelegen;Ga naar voetnoot689 690[regelnummer] Hy is te kruys gestegen, Onmenschelijk geslacht,Ga naar voetnoot691 Om meer sijn' lijdsaemheyd te toonen als sijn' macht.Ga naar voetnoot689-692 Ga naar voetnoot692 Gods Sone wil ons thans door lijden en door sterven Gods soen aen 't kruys verwerven;Ga naar voetnoot694 695[regelnummer] De liefde tot dien soen Houd hem aen 't hout gehecht meer als uw' nagels doen.Ga naar voetnoot696
[pagina 117]
De bange mist ('t is waer) der menschelijke qualenGa naar voetnoot697 Houd hier een wijl de stralen Van sijne Godheyd doof:Ga naar voetnoot698-699 700[regelnummer] Maer waert ghy niet verblind door nijd en ongeloof, Ghy soud in hem iet meer als menschelijks sien stralen Ook door den mist der qualen:Ga naar voetnoot702 Siet maer den moorder an: Die stijgt een boef te kruys, en sterft een eerlijk man;Ga naar voetnoot704 705[regelnummer] Dien weet hy van een' leeu terstond een lam te maken, Sijn dat geringe saken? Ia heden (sweert hy hem) Word u mijn Rijk gemeen; is dat eens menschen stem?Ga naar voetnoot703-708 Ga naar voetnoot708 En lust u meer te sien? soo slaet uw' duyster' oogenGa naar voetnoot709 710[regelnummer] Eens opwaerts na den hoogen,Ga naar voetnoot710 En schaemt u, schandig rot,Ga naar voetnoot711 Voor 't aensicht van de Son dien sienelijcken god;Ga naar voetnoot712
[pagina 118]
Die sienelijcke god die prince der planetenGa naar voetnoot713 Tast u in uw geweten, 715[regelnummer] En toont u naekt en klaer Dat of Natuur of God in angst is en gevaer; Hy suft, ach! ach! hy swicht voor 's hemels minder' lampen;Ga naar voetnoot717 't En zijn nochtans geen' dampen,Ga naar voetnoot718 Geen' Maen, geen' swijmel-vlaeg;Ga naar voetnoot719 720[regelnummer] Apoll huyst in den Ram, sijn Suster in de Waeg:Ga naar voetnoot720 Ia heel onsGa naar voetnoot* Halve rond siet hem den moed ontsincken,Ga naar voetnoot721 En die den Niger drincken,Ga naar voetnoot722 En die aen 't Witte Meir Geplaetst totGa naar voetnoot** toppunt heeft de Vieren van den Beir.Ga naar voetnoot723-724 725[regelnummer] [En die den Tygerstroom, en die de smalle barenGa naar voetnoot725 Van Hercules bevaren,Ga naar voetnoot725-726 Sien in sijn flaeu gelaetGa naar voetnoot727 Den grouwel, dien ghy thans aen sijnen Heer begaet.]Ga naar voetnoot728
[pagina 119]
Wel (roept ghy) hoe? wat 's dit? wat sal ons nu gebeuren? 730[regelnummer] Wat doet den hemel treuren?Ga naar voetnoot730 Wat of hem schorten mag,Ga naar voetnoot731 Dat hy ons dag ontzeyt op 't schoonste van den dag?Ga naar voetnoot732 Den hemel, wreed gebroed, treurt om sijns Heeren lyen, Schaemt sich uw' schelmeryen, 735[regelnummer] En sluyt sijn groot gesicht,Ga naar voetnoot735 Om niet te sterven sien den Vader van sijn licht.Ga naar voetnoot736 De wolcken, die de Son thans decken voor de volcken,Ga naar voetnoot737 Sijn uwer sonden wolcken. Wat hoor ik? wat geluyd, 740[regelnummer] Wat angstig moordgeschrey barst tot die wolcken uyt?Ga naar voetnoot709-740 Ga naar voetnoot740
[pagina 120]
Ach! 't is des Heeren stem, die nu in siel en leden Ten uytersten bestreden Van 's duyvels rasery,Ga naar voetnoot742-743 Roept uyt: Mijn God, mijn God, waerom verlaet ghy my?Ga naar voetnoot744 745[regelnummer] Ia 't is der menschen stem, de stemme van ons allen, Die all' in een' vervallen, Tot vuyle afgrijslijkheên,Ga naar voetnoot746-747 All' weder voor een' wijl verlaten zijn' in een'.Ga naar voetnoot748 Gods Soon hangt desen dag (ô lijden niet om vaten!)Ga naar voetnoot749 750[regelnummer] Van Godes soen verlaten,Ga naar voetnoot750 Op dat hy desen dag Ons, ons verlaters Gods met God versoenen mag.Ga naar voetnoot752 Hy siet het aengesicht sijns Vaders als betrecken,Ga naar voetnoot753 En met de Son bedecken,Ga naar voetnoot754 755[regelnummer] Dat heylsaem aengesicht,Ga naar voetnoot755 Waer buyten self de Son noch leven heeft noch licht;Ga naar voetnoot756 Of soo hy 't hier en daer by wijlen door siet breken,Ga naar voetnoot757 't Vertoont hem een ontstekenGa naar voetnoot758 Een toornende gelaet:Ga naar voetnoot758-759 760[regelnummer] Ach! ach! het hoogste goed dreygt hem het hoogste quaed.Ga naar voetnoot760
[pagina 121]
Aen d'een zy voelt hy sich van Godes wraek gedrongen,Ga naar voetnoot761 Aen d'ander zy besprongen Van duyvel, hel en dood;Ga naar voetnoot763 Helaes! waer wend hy sich? wat raed in desen nood? 765[regelnummer] Hy rookt van heeten angst, hy voelt sijn ingewandenGa naar voetnoot765 Van binnen braên en brandenGa naar voetnoot766 Als in een' ovengloed, Van buyten smilt hy weg in tranen, sweet en bloed. Kortom hy voelt sich nu benauwen en beknellenGa naar voetnoot769 770[regelnummer] Als van den angst der hellen;Ga naar voetnoot770 Dat doet hem uyt sijn' borst Uyt sijn verdorde long uitsuchten, ach! My dorst.Ga naar voetnoot772 U dorst, maer, Iesu, meest na 't eeuwig heyl der herten Waerom ghy sijt vol smerten: 775[regelnummer] Ik twijffel (ik bely 't) Of ghy of hooger lieft, dan of ghy hooger lijd.Ga naar voetnoot776 Uw' dorre longe dorst: terwijl wy als de swijnenGa naar voetnoot777 Tot walgens toe met wijnen Beswaren maeg en moed:Ga naar voetnoot779 780[regelnummer] God stikt hier van gebrek, de mensch van overvloed.
[pagina 122]
Hy, die soo ree, soo ruym, soo mild is met sijn' gaven,Ga naar voetnoot781 Om al wat leeft te laven Met melk en soeten wijn,Ga naar voetnoot783 Word stervende gelaeft met alssen en azijn.Ga naar voetnoot784 785[regelnummer] Ik hoor, ik hoor hem na den lesten adem stenen, Noch strijd hy als voor henen,Ga naar voetnoot786 Noch toont hy moed en macht:Ga naar voetnoot787 Daer singt hy 't sege-lied: Het is nu all volbracht. Ia Iesu, 't is volbracht: ghy hebt in siel en ledenGa naar voetnoot789 790[regelnummer] Den grooten strijd volstreden, En als een dapper held Hel, duyvel, sonde, dood geslagen uyt het veld. Ia Iesu, 't is volbracht: ghy hebt met roode plassen Ons vlecken afgewasschen, 795[regelnummer] Het offer-vier geslist,Ga naar voetnoot795 Het handschrift tegens ons ten vollen uytgewist:Ga naar voetnoot796
[pagina 123]
Ghy hebt den vloek der Wet op uwen hals gedragen,Ga naar voetnoot797 Haer felle donderslagenGa naar voetnoot798 Van klem en kracht berooft, 800[regelnummer] En Sinaes blixemen op Sion uytgedooft.Ga naar voetnoot796-800 Ga naar voetnoot800 Dies gaet sich nu u hert vernoegt tot sterven strecken:Ga naar voetnoot801 Ach! ach! ick sie het trecken Van mond en aengesicht. Daer blust, daer blust de dood dat levens waerdig Licht:Ga naar voetnoot804 805[regelnummer] Sy sluyt die oogen toe; maer siet met een de deurenGa naar voetnoot805 Der graven openscheuren, En (wonder overgroot!) De dooden wederom herleven door die dood.Ga naar voetnoot808 De voorhang rijt van een op 't sluyten van die oogen, 810[regelnummer] En komt ons klaer betoogen Dat Japhet nevens SemGa naar voetnoot811 Nu toegang heeft tot God en 't nieu Ierusalem.
[pagina 124]
Wat 's dit? het aerdrijk beeft, het word door all' sijn' ledenGa naar voetnoot813 Als van een' korts bereden:Ga naar voetnoot814 815[regelnummer] Steenrotsen hard van steen Versmelten door den rou en morselen van eenGa naar voetnoot805-816.Ga naar voetnoot816 Ach! ach! Nature gaet om 't lijk haers Vaders quelen;Ga naar voetnoot817 All' all' haer' groote deelen,Ga naar voetnoot818 Locht, Aerde, Water, Vuur, 820[regelnummer] Bejammeren de dood des Scheppers der Natuur.Ga naar voetnoot820 En ghy, versteende Joôn, ja harder als de steenen, Onthoud ghy u van weenen? Dit lijden, soo ghy siet, Breekt harde steenen self, en breekt u 't herte niet?Ga naar voetnoot824 825[regelnummer] Het gantsche Wereld-rond van boven tot benedenGa naar voetnoot825 Weerspreekt uw' dulligheden,Ga naar voetnoot826 En doemt u schelmery, En spreekt hem, dien ghy doemt, van quade treken vry.Ga naar voetnoot827-828 Ia 't hoofd der Roomsche schaer tot spot thans ongenegenGa naar voetnoot829 830[regelnummer] Roept ernstig en verslegenGa naar voetnoot830 Voor d'ooren van sijn rot:Ga naar voetnoot831 Die mensch was schuldeloos, was meer als mensch, was God.Ga naar voetnoot829-832
[pagina 125]
Noch laet men na sijn dood sijn zy niet ongeschonden:Ga naar voetnoot833 Maer weet dat soo veel wonden 835[regelnummer] Als ghy hem slaet en steekt, Soo vele monden zijn waer met hy voor ons spreekt. Soo vele druppelen als uyt sijn' sijde leken, Sijn soo veel frisse beken Op ons verdort gemoed; 840[regelnummer] Sijn soo veel emmeren in 's afgronds heeten gloed.Ga naar voetnoot840 Dees bloed en waterbeek spoelt wech het slijk der sonden, Beek in de twee VerbondenGa naar voetnoot842 Verbeeld aen ons gemoed,Ga naar voetnoot843 Door water nu in 't Nieu, in 't Oud voorheen door bloed.Ga naar voetnoot844 845[regelnummer] Maer och! wie sal mijn hoofd nu vochts genoeg verleenen, Op dat ik stadig weenen, Op dat ik dag en nacht Bestenen mag 't vergrijp van dat versteent geslacht?Ga naar voetnoot848
[pagina 126]
Ghy hebt, halstarrig saed, nature, wet en redenGa naar voetnoot849 850[regelnummer] Als met den voet getreden, En sinneloos den tandGa naar voetnoot851 Geslagen in uws Gods uws Vaders ingewand: Des Vaders, die u heeft uyt slaverny getogen,Ga naar voetnoot853 Gemint heeft als sijn' oogen,Ga naar voetnoot854 855[regelnummer] En met veel soeter suchtGa naar voetnoot855 Getroetelt en omhelst als moeder oyt haer vrucht.Ga naar voetnoot856 En evenwel nochtans ghy hebt, veraerde loten,Ga naar voetnoot857 Noyt offerbloed doen vlotenGa naar voetnoot858 Uyt koe, of kalverstrot 860[regelnummer] Soo heylsaem voor den mensch, soo aengenaem by God.Ga naar voetnoot860 Dit offer heeft alleen de gramschap Gods doen vallen,Ga naar voetnoot861 Alleen alleen ons allen Meer segens aengebracht, Als all het offer-vee by Aron oyt geslacht.Ga naar voetnoot864 865[regelnummer] Bloed moest ons (ik beken 't) van onse schulden lossen;Ga naar voetnoot865 Maer och! geen bloed van ossen, Van lam, van ram of koe; Neen, neen, soodanig bloed was daer te snoode toe.Ga naar voetnoot868
[pagina 127]
't Moest bloed zijn van een mensch, die God en mensch te gaderGa naar voetnoot869 870[regelnummer] De wraek van God den Vader Kon uytstaen met geduld,Ga naar voetnoot871 En schuldeloose mensch voldoen der menschen schuld.Ga naar voetnoot869-872 Ga naar voetnoot872 't Moest bloed zijn, wreed gebroed, uyt Hemel-saed gesproten:Ga naar voetnoot873 Gelijk ghy nu vergoten, 875[regelnummer] Vergoten? ja verwoedGa naar voetnoot875 Gelijk als iet wat snoods geschopt hebt met den voet.Ga naar voetnoot876 Uw dulle boosheyd dan en onrechtvaerdig woedenGa naar voetnoot877 Heeft God beleyd ten goeden,Ga naar voetnoot878 En sijn' rechtvaerdigheyd 880[regelnummer] En wijsheyd uytgevoert door uw' uytzinnigheyd.Ga naar voetnoot880 Maer hoe? (dus mort alhier de vleeschelijke reden)Ga naar voetnoot881 Hoe? d'onschuld te vertreden,Ga naar voetnoot882 De schuldenaers t'ontslaen.Ga naar voetnoot883 Heet dat rechtvaerdigheyd? kan dat met recht bestaen?Ga naar voetnoot884
[pagina 128]
885[regelnummer] 't Schijnt tegens recht (ik ken 't) onschuldelijk te moetenGa naar voetnoot885 Eens anders schulden boeten: Maer die sich borge stelt,Ga naar voetnoot887 Indien hy boeten moet, lijd onrecht noch geweld. God wou ons straffe doen naer onse schulden lijên,Ga naar voetnoot889 890[regelnummer] Gods Soon, om ons te vrijen,Ga naar voetnoot890 Die badse van ons af,Ga naar voetnoot891 En nam de schuld op sich en met de schuld de straf. De Vader sloeg den Soon met recht dan soo veel wonden, Niet om sijn' eyge sonden, 895[regelnummer] Hy hadde geen' begaen, Maer om dat hy als borg voor d'onse wilde staen.Ga naar voetnoot896 Hy was wel schuldeloos ten opsicht van sich selven, Ia in sich d'onschuld selve; Maer om ons' schelmery 900[regelnummer] En wegens onse schuld geen schuldiger als hy.Ga naar voetnoot897-900 Ook was hy 't Offerlam van aenbegin gesondenGa naar voetnoot901 Ten offer voor de sonden Van 't menschelijk geslacht, Derhalven moest hy bloên, ja noodig zijn geslacht.Ga naar voetnoot901-904 Ga naar voetnoot904
[pagina 129]
905[regelnummer] Maer ghy, ô volckeren, van Japhet afgekomen,Ga naar voetnoot905 Die ook iet scheent te droomen,Ga naar voetnoot906 Dat namelijk met bloed De sonde moest geweert, Gods gramschap zijn versoet,Ga naar voetnoot908 Spaert spaert voortaen het bloed der redeloose dieren, 910[regelnummer] Der kalveren en stieren; Hier vloeyt het rechte bloed,Ga naar voetnoot911 't Welk en Gods gramschap blust en 's menschen schulden boet. Hier vloeyt een bloed van soen, 't welk als een milde regenGa naar voetnoot913 Van 't kruys-hout afgesegenGa naar voetnoot914 915[regelnummer] Teelt vruchten voor de siel Veel beter, als de dau die oyt in Eden viel.Ga naar voetnoot916 Het kruys-hout hoe veracht draegt nutter vrucht op heden, Als oyt het hout van EdenGa naar voetnoot918 Hier voormaels had gelaên. 920[regelnummer] Dat hout bracht ons de dood, dit hout het leven aen.Ga naar voetnoot920 Wat ging u aen, ô dood, uw' doodelijcke flitsenGa naar voetnoot921 Op desen Held te spitsen,Ga naar voetnoot922 Die door uw' eygene handGa naar voetnoot923 U overweldigt heeft, en stervende vermant?Ga naar voetnoot924
[pagina 130]
925[regelnummer] Wat, dwase, ging u aen dien Samson aen te randen,Ga naar voetnoot925 Die 't hert van sijn' vyanden Met sijnen val verdrukt,Ga naar voetnoot927 En moedig door sijn' dood hun 't leven heeft ontrukt?Ga naar voetnoot928 En ghy, o oude Slang, en smelt ghy niet van rouwe?Ga naar voetnoot929 930[regelnummer] 't Beloofde saed der vrouwe,Ga naar voetnoot930 Hoewel van angst en wee Gebroken en gemat, breekt u den kop in twee.Ga naar voetnoot932 En ghy, o hel, wat heyl staet u voortaen te hopen?Ga naar voetnoot933 Het Paradijs springt open; 935[regelnummer] Ik zie, ik zie den gloed Van 't vlammende geweer geblust in Jesus bloed.Ga naar voetnoot936 En ghy, myn siel, wat ramp staet u voortaen te duchten? Uw' vyanden of vluchten, Of liggen in het sand; 940[regelnummer] Hel, dood en duyvel sijn verloopen of vermant.Ga naar voetnoot940 Ontlast sijt ghy van schuld, dienvolgens ook van sorge: Uw' schuldeloose borge Heeft uwe schuld betaelt, En met een streke bloeds het schuld-blad deurgehaelt.Ga naar voetnoot944
[pagina 131]
945[regelnummer] Op, geef u naer het kruys, genaek uws Heeren wonden,Ga naar voetnoot945 De plaesters uwer sonden,Ga naar voetnoot946 Omhels sijn heylzaem bloed, Een' salve voor 't verseert en etterig gemoed:Ga naar voetnoot948 Maer poog, eer ghy genaekt, uw' lusten te versaken; 950[regelnummer] Die 't kruysse wil genaken Moet uyt sich selven gaen:Ga naar voetnoot951 Men kan de vrucht van 't kruys niet ongekruyst ontfaên.Ga naar voetnoot952 Men kan hem onbebloed niet kussen, niet omarmen;Ga naar voetnoot953 Hoofd, zijde, voeten, armen, 955[regelnummer] 't Is all van bloed besproeyt; Hy is een lelibloem, die tusschen distels bloeyt.Ga naar voetnoot956 Ten minsten laet sijn' smert wat tranen van medoogen Doen leken uyt uw' oogen; Nadien uw wanbedrijfGa naar voetnoot959 960[regelnummer] Heeft soo veel beken bloeds doen stroomen uyt sijn lijf. Indien ghy vleesch en bloed genegen sijt te minnen,Ga naar voetnoot961 Wend herwaerts uwe sinnen, Hier hebt ghy vleesch en bloed,Ga naar voetnoot963 Bloed 'twelk ons' geesten laeft, vleesch 'twelk ons sielen voed.Ga naar voetnoot964
[pagina 132]
965[regelnummer] Schep in dat vleesch en bloed uw hoogste welgevallen: Want of ghy 't schoon van allenGa naar voetnoot966 Alhier verstoten vind, Niet dient 'er boven dat, niet buyten dat bemint:Ga naar voetnoot968 Ia leven, lijf en bloed moet u soo waerd niet wesenGa naar voetnoot969 970[regelnummer] Als d'eere, mensch, van desen,Ga naar voetnoot970 Die leden, lijf en bloedGa naar voetnoot971 Soo mild ten besten geeft, op dat hy u behoed,Ga naar voetnoot972 Die tusschen u en 't stael op uwen hals getogenGa naar voetnoot973 Kloekhertig ingevlogen,Ga naar voetnoot974 975[regelnummer] Den houw (o trouw bestaen!)Ga naar voetnoot975 Uyt liefde t'uwaerts heeft op sijnen hals ontfaen. Dat God aen mensche denkt gelijck aen iet besonders Hiel David voor wat wonders:Ga naar voetnoot977-978 Maer dat hy te geval 980[regelnummer] Des menschen lijd en sterft, dat 's wonder boven all.Ga naar voetnoot979-980 En och! hoe menigmael ('t is waerheyd, dat wy schrijven)Ga naar voetnoot981 Schat ghy een' hand vol schijven, Een damp van ydel' eer, Een' vuyle verckens lust ver boven uwen Heer!Ga naar voetnoot984
[pagina 133]
985[regelnummer] O Iesu, help ons eens ons vleeschelijcke sinnen Bevechten, ja verwinnen, En geef dat mijn gemoed U keure voor sijn heyl, sijn all, sijn hoogste goed.Ga naar voetnoot988 En als ik nu den weg van alle vleesch betrede, 990[regelnummer] Soo laet (dit is mijn' bede) Door dit uw sterven 't mijnGa naar voetnoot991 Geen sterven, maer een weg na 't eeuwig leven zijn.	voetnoot611 overhand: om de beurt. voetnoot615 smijt: slaat. voetnoot617 dreunen: schudden (Kil. nutare). voetnoot618 waggelen: slingeren. voetnoot619 na: naar. voetnoot620 elk: altemaal; hier, nl. op Golgotha. voetnoot624 laes: helaas; senuw: spier; houd bedekt: verbergt. voetnoot625 twee paer beken, enz.: het bloed uit de handwonden vloeit langs de armen, dat uit de voetwonden langs het hout. voetnoot629 met een: tegelijkertijd. voetnoot632 se, nl. uw wonden, 1.: zonden; watse waerdig sijn: wat ze (voor straf) verdienen. voetnoot633 soo: indien; gramme: toornige. voetnoot634 Had liever: Verkoos. voetnoot639 leelijk: afzichtelijk; snood: verderfelijk. [tekstkritische noot]641 C. verheeren, voetnoot641 van sulk' een' vloek verheeren: door dit kwaad overheersen (voor de bet. van sulk' een' vgl. Jac. 4:13: ‘Wy sullen heden ofte morgen na sulcken stadt reysen’). voetnoot646 't stael: het zwaard. voetnoot647 van: door; krijgers rot: soldatenbende. voetnoot645-648 Vgl. Joh. 19:23-24: ‘De krijghsknechten dan als sy Jesum gekruyst hadden, namen sijne kleederen (ende maeckten vier deelen, voor elcken krijghsknecht een deel) ende den rock. De rock nu was sonder naedt, van boven af geheelick geweven. Sy dan seyden tot malkanderen, Laet ons dien niet scheuren, maer laet ons daerover loten, wiens (die) zijn sal.’ voetnoot650 lijden: ondergaan. voetnoot651 een: dezelfde. voetnoot649-652 Vgl. Marc. 15:27: ‘Ende sy kruycighden met hem twee moordenaers, eenen aen (sijn) rechter, ende eenen aen sijn slincker (zijde).’ voetnoot652 spijt: hoon; 't hoofd: de aanvoerder, de hoofdman. voetnoot653 half gebroken' oogen: bijna brekende blik (van Jezus gezegd). voetnoot653-656 Vgl. Joh. 19:25-27, tevens met toespeling op Luc. 2:35, waar Simeon van Maria profeteerde: ‘Ende oock een sweert sal door uw' selfs ziele gaen’). voetnoot657 ontsteken: verbolgen. voetnoot658 vaerdig: gereed. voetnoot660 by: door. [tekstkritische noot]677-696 A. ontbr. voetnoot661 hy, nl. Christus; hem, nl. de Vader; de poelen Des afgronds, lett.: de afgronden van de hel; de helse geesten en de verdoemden (vgl. Openb. 19:20: ‘den poel des vyers’ en 9:1 ‘den put des afgronts’). voetnoot663 een' vergrimden Leeu: een woedende Leeuw. In het O.T. wordt God soms een ‘felle leeuw’ genoemd: Job 10:16; Hos. 5:14, 13:7); een verterend vyer, vgl. Deut. 4:24: ‘Want de Heere uwe Godt die is een verteerende vyer’; Hebr. 12:29). voetnoot657-664 Vgl. Formulier om dat heylige Nachtmael te houden: ‘Aaengesien dat den toorn Gods tegen de sonde also groot is, dat hy die (eer dat hyse ongestraft liet blijven) aen sijnen lieven Sone Jesu Christo, met den bitteren ende smadelijcken doot des cruyces gestraft heeft.’ voetnoot665-668 's Hemels boôn: de engelen; tuygen: getuigen. Vgl. Matth. 26:53: Jezus bij de gevangenneming: ‘Of meynt gy dat ick mijnen Vader nu niet en kan bidden, ende hy sal my meer als twaelf legioenen bysetten?’ voetnoot669 van helschen angst verslonden, vgl. vr. en antw. 44 van de Heid. Cat.: het kruislijden was het dieptepunt van de ‘nederdaling ter helle’; byna, vgl. Ps. 16:10: ‘Want gy sult mijne ziele in de helle niet verlaten’ (Kantt.: ‘verstaet met sommige, de helsche pijne die Christus in sijn lijden om onsent wille gedragen heeft’). voetnoot674 rechten: oprichten. voetnoot669-676 Vgl. Matth. 27:39-40: ‘Ende die voorby gingen lasterden hem, schuddende hare hoofden, Ende seggende, Gy die den Tempel afbreeckt, ende in drie dagen opbouwt, verlost u selven. Indien gy de Sone Godts zijt, soo komt af van het kruys.’ voetnoot676 Dael: Dale; toon: tone. voetnoot677 tot elcx pijne: voor ieders lichamelijk lijden. voetnoot678 suft hy op: staat hij machteloos tegenover. voetnoot677-680 Vgl. Matth. 27:42-43: ‘Andere heeft hy verlost, hij en kan hemselven niet verlossen. Indien hy de Koningh Israëls is, dat hy nu afkome van het kruys, ende wy sullen hem gelooven. Hy heeft op Godt betrouwt: dat hy hem nu verlosse indien hy hem (wel) wil.’ voetnoot681 dit pak van pijn: deze last van lijden. voetnoot683-684 de pijn, Die ghy aen hem verdient: de pijn, Die gij (als straf) verdient door hem dit aan te doen; meer druks doet: meer benauwt, meer leed berokkent. voetnoot685-688 Vgl. Luc. 23:34: ‘Ende Jesus seyde, Vader, vergeeft het haer, want sy en weten niet wat sy doen..’ voetnoot689 't en komt hem niet gelegen: het voegt hem niet. voetnoot691 Onmenschelijk geslacht: Onmensen. voetnoot689-692 Vgl. Luc. 24:26: ‘En moeste de Christus niet deze dingen lijden, ende (alsoo) in sijne heerlickheyt ingaen?’ (ook vs. 44-46). voetnoot692 lijdsaemheyd: geduld in het lijden. voetnoot694 Gods soen: De verzoening met God. voetnoot696 nagels: spijkers. [tekstkritische noot]697 A. Ongoddelijck gebroedt, 't is waer, de mist der qualen 704 A. ten kruys voetnoot697 bange: benauwende; qualen: kwellingen. voetnoot698-699 Houd ... doof: Maakt ... dof. voetnoot702 Ook: Zelfs nog. voetnoot704 een boef: als een misdadiger; een eerlijk man: als een rechtvaardig mens. voetnoot703-708 Vgl. Luc. 23:42-43: De ene boosdoener zeide tot Jezus: ‘Heere, gedenckt mijner, als gy in uw Koninckrijcke sult gekomen zijn. Ende Jesus seyde tot hem, Voorwaer segge ick u, heden sult gy met my in het paradijs zijn.’ voetnoot708 gemeen: deelachtig. voetnoot709 duyster': verblinde. Op tal van plaatsen in het O. en N.T. wordt gesproken van duistere, verduisterde, verblinde ogen en van het ‘ziende niet zien’: men ziet de dingen wel met zijn lichamelijke ogen, maar de ‘ogen des verstands’ zijn verduisterd, zodat men de zin van hetgeen men ziet, niet begrijpt (o.a. Jes. 6:9; Matth. 13:14). voetnoot710 na den hoogen: naar de hemel. voetnoot711 schandig rot: schandelijk gebroed. voetnoot712 dien sienelijcken god: die zichtbare god, vgl. Hooft, Gedichten I (1899), blz. 50, Sonnet, r. 7. [tekstkritische noot]718 A. 't Zijn 721 C. ontsincken: 724 C. Beir, 725-728 alleen in C. voetnoot713 prince: voornaamste, vgl. Rym-oeff. II, blz. 81: ‘De Son ... aller lichten Prins.’ De D.'s wereldbeeld was nog voor-Copernicaans, vgl. b.v. a.w. 132. voetnoot717 suft: is ontsteld, verbijsterd; swicht voor 's hemels minder lampen: doet onder voor, geeft minder licht dan de (overige) planeten en sterren. voetnoot718 't: Er; geen' dampen, die de zon verduisteren, en van de aarde opstijgen of op geringe hoogte daarboven zweven (waardoor de duisternis alleen een plaatselijk karakter zou hebben). voetnoot719 Geen' Maen, die de verduistering kan bewerkstelligen. Vgl. Kantt. bij Matth. 27:45: ‘Dit en was geen ordinaris Eclipsis der sonne, alsoo het Paesschen op de volle maen gehouden wiert, wanneer de mane recht over de sonne staet op d'ander zijde des hemels, ende derhalven het licht der sonne niet en kan beletten: maer een overnatuerlick werck Godts, by mirakel geschiet, gelijck de duysternisse in Egypten, Exod. 10.22.’; swijmel-vlaeg: plotselinge aanval van bewusteloosheid, epilepsie (waardoor de zon a.h.w. valt, teruggaat). Hierbij denkt De D. misschien aan de geschiedenis van Hizkia, waarin verhaald wordt dat de zonneschaduw tien graden achterwaarts (d.w.z. terug naar het oosten) ging in ‘de zonnewijzer van Achaz’ (2 Kon. 20:9-11, Jes. 38:8). Voor de werkelijke gang van zaken volgens De D. zie vs. 737. voetnoot720 Bet.: De zon staat in het teken van de ram, de maan in dat van de weegschaal; vgl. aant. op vs. 365-366. voetnoot* Hemispherium voetnoot721 ons Halve rond: het noordelijk halfrond. voetnoot722 Bet.: En die in Afrika dicht bij de evenaar wonen (dus in het zuiden van het noordelijk halfrond). voetnoot** Zenith voetnoot723-724 die aen 't Witte Meir Geplaetst: die, aan de Witte Zee zijn woonplaats hebbend (dus in het noorden); tot: als; de Vieren van den Beir: de sterren van de grote beer. voetnoot725 Tygerstroom: Tigris (in het oosten). voetnoot725-726 smalle baren van Hercules: nauwe straat van Gibraltar (in het westen). voetnoot727 Sien in: Bemerken aan; flaeu gelaet, nl. van de ‘sienelijcke god’: krachteloze houding, kwijnend uiterlijk voorkomen. voetnoot728 sijnen Heer, nl. de Heer van de zon, Christus. [tekstkritische noot]736 A. Op dat hy niet en sie de doodt van 't eeuwigh Licht. voetnoot730 den hemel: het hemelruim. voetnoot731 schorten: mankeren. voetnoot732 dag: daglicht; 't schoonste van den dag: om twaalf uur (‘de seste ure’), vgl. Kantt. op Marc. 15:25: ‘Dese uren moeten na der Joden wijse gerekent worden, van den opgangh der sonne tot den nedergangh. Ende alsoo Paesschen doen quam ontrent den tijt, dat de dagen ende nachten even langh zijn, soo komt de derde ure over een met onse negende, de seste met onse twaelfste, ende de negende met onse derde na den middagh’. voetnoot735 sluyt sijn groot gesicht: doet zijn grote oog (nl. de zon) dicht. voetnoot736 den Vader van sijn licht: Christus. Jac. l:17 spreekt van God als ‘den Vader der lichten’; het is volkomen bijbels gedacht, deze benaming ook op Christus toe te passen (vgl. Joh. 1:9). voetnoot737 Op vele plaatsen in O. en N.T. wordt (vooral in verband met het Laatste Oordeel) gesproken over een verduistering of zwart worden van de zon; m.i. sluit De D.'s voorstelling zich ten nauwste aan bij Ezech. 32:7, waar over de ondergang van Pharao geprofeteerd wordt: ‘Ende als ick u sal uytblusschen, sal ick den hemel bedecken, ende sijne sterren swart maken: Ick sal de sonne met wolcken bedecken, ende de mane en sal haer licht niet laten lichten.’ voetnoot709-740 Vgl. Luc. 23:44-45: ‘Ende het was ontrent de seste ure, ende daer wiert duysternisse over de geheele aerde, tot de negende ure toe. Ende de sonne wiert verduystert.’ voetnoot740 moordgeschrey: noodkreet; barst tot ... uyt: breekt door ... heen. [tekstkritische noot]747 A. Tot sondigh overtreên voetnoot742-743 bestreden Van: bestookt Door; rasery: tomeloze woede. voetnoot744 Vgl. Matth. 27:46: ‘Ende ontrent de negende ure riep Jesus met een groote stemme, seggende, Eli, Eli, Lama Sabachthani? dat is, Mijn Godt, mijn Godt, waerom hebt gy my verlaten?’ voetnoot746-747 Bet.: die, allen in één, nl. Adam, gevallen in vuile zonden. voetnoot748 verlaten zijn' in een', nl. in Christus, de tweede Adam, vgl. vs. 119. voetnoot749 niet om vaten: onbegrijpelijk. voetnoot750 Godes soen: Gods gunst. voetnoot752 verlaters Gods: die God verzaken. voetnoot753 als betrecken: a.h.w. versomberen, betrokken worden. voetnoot754 met de Son bedecken: tegelijk met de zon zich verbergen. voetnoot755 heylsaem: heilrijk, zegenrijk. voetnoot756 self: zelfs. voetnoot757 't, nl. het aangezicht van zijn Vader. voetnoot758 ontsteken: verbolgen. voetnoot758-759 Vertoont ... een ... gelaet: ziet er ... uit. voetnoot760 Bet.: God (het summum bonum) stelt hem het hoogste kwaad (het summum malum) in het vooruitzicht. voetnoot761 wraek: straf (over de zonde der mensen, voor wie Christus zich borg heeft gesteld); vgl. Kantt. op Ps. 94:1: ‘Godt der wraken’, ‘die sware wrake of straffe doet over de ongerechtigheyt’; gedrongen: in het nauw gebracht. voetnoot763 duyvel, hel en dood, vgl. vs. 640; de twee laatsten zijn gepersonifieerd, vgl. Openb. 6:8: ‘Ende ick sagh, ende siet, een vael peert, ende die daer op sat, sijnen naem was de Doot: ende de Helle volghde hem na.’ De combinatie van deze drie in één trits reeds middeleeuws, vgl. het Duitse lied: ‘Lasz kommen die Hölle mit mir zu streiten, Ich werde durch Tod und Teufel reiten.’ voetnoot765 rookt: dampt; heeten: hevige. voetnoot766 braên: schroeien. voetnoot769 beknellen: beangstigen. voetnoot770 Vgl. Formulier om dat heylige Nachtmael te houden: ‘Ende heeft hem vernedert tot inde alder diepste versmaetheyt ende angst der hellen, met lyf ende siele aen den houte des cruyces, doen hy riep met luyder stemmen: Mijn God, mijn God, waerom hebt ghy mij verlaten.’ voetnoot772 verdorde: uitgedroogde; vgl. Joh. 19:28: ‘Hier na Jesus wetende dat nu alles volbracht was, op dat de Schrift soude vervult worden, seyde, My dorst.’ voetnoot776 hooger: meer; lieft: liefhebt. voetnoot777 dorre: droge. voetnoot779 Beswaren ... moed: de geest benevelen. [tekstkritische noot]795-796 A. Het handtschrift uytgewist, Uws Vaders wraeck gekoelt, en 't eeuwigh vyer geslist. 797-800 A. ontbr. voetnoot781 ree: bereidwillig. voetnoot783 melk en soeten wijn, vgl. Jes. 55:1, waar de Messias zegt: ‘komt koopt sonder gelt, ende sonder prijs wijn en melck.’ voetnoot784 alssen en azijn, vgl. aant. op vs. 76 en Joh. 19:29: ‘Daer stont dan een vat vol edicks, ende sy vulden een spongie met edick, ende omleydense met hysope, ende brachtense aen sijnen mont’ (edick = azijn). voetnoot786 strijd: worstelt; voor henen: tevoren. voetnoot787 macht: kracht. voetnoot789 Vgl. Joh. 19:30: ‘Doe Jesus dan den edick genomen hadde, seyde hy, Het is volbracht: ende het hooft buygende gaf den geest.’ voetnoot795 geslist: geblust; de offers zijn voortaan overbodig (einde van de oud-testamentische bedeling). voetnoot796 Vgl. Coloss. 2:14: ‘Uytgewischt hebbende het hantschrift dat tegen ons was in insettingen (bestaende)’ met de Kantt.: uytgewischt: ‘doorgetrocken, ende geroyeert, ofte t'eenemael gecasseert’; hantschrift: ‘de wet der ceremonien des Ouden Testaments’; tegen ons: ‘om dat deselve als een obligatie, ofte schuldtbrief waren, waer door de menschen hare misdaden ende schulden dagelicks voor Godt wel bekenden, ende nochtans door 't uyterlick oeffenen der selve noyt en wierden verlost.’ [tekstkritische noot]801 A. hart voetnoot797 vloek der Wet, vgl. Gal. 3:13: ‘Christus heeft ons verlost van den vloeck der wet, een vloeck geworden zijnde voor ons.’ Volgens de Kantt. is de vloek der wet: ‘de straffe, tijtlicke ende eeuwige, die de wet den overtreders dreyght, ende die wy door onse overtredingen verdient hadden.’ voetnoot798 Haer, nl. van de wet. voetnoot796-800 Vgl. Formulier om dat heylige Nachtmael te houden: ‘Jae’ (hij heeft) ‘sijn gebenedijde lichaem aent cruys laten nagelen, op dat hy dat handschrift onser sonden daer aen soude hechten. Ende heeft also de vermaledijdinge van ons op hem geladen, op dat hy ons met sijnder gebenedijdinge vervullen soude.’ voetnoot800 Sinaes blixemen: de wet is op de berg Sinaï gegeven onder ‘donderen en bliksemen’, vgl. Ex. 19:16 e.v.; Sion: de berg waar Jeruzalem op ligt, vervolgens: Jeruzalem zelf. Vgl. Hebr. 12:18-24 waar deze vergelijking tussen Sinaï en Sion uitvoerig wordt uitgewerkt. voetnoot801 vernoegt: voldaan; sich ... strecken: zich bereiden. voetnoot804 levens waerdig: dat zozeer verdiende te blijven leven. voetnoot805 Sy: de Dood. voetnoot808 door die dood, nl. de dood van Christus. voetnoot811 Japhet nevens Sem, vgl. Gen. 9:27, waar Noach profeteert: ‘Godt breyde Japhet uyt, ende hy woone in Sems tenten’, wat de Kantt. uitleggen als volgt: ‘sijne nakomelingen sullen tot de gemeynschap van Godts Kercke gebracht worden.’ Daarom scheurde het voorhangsel (gordijn) van de tempel, volgens de Kantt. het tweede voorhangsel, dat hing tussen het Heilige der Heiligen en het Heilige; maar De D. zal gedacht hebben aan het eerste voorhangsel ‘aen de deure des huyses’, dus tussen tempel en voorhof; in deze tempelhof mochten immers ook de heidenen (Jafetieten) komen. [tekstkritische noot]814 A. koorts 824 A. harte 829 A. thans tot geen spot genegen voetnoot813 door all' sijn' leden: in al zijn delen. voetnoot814 Bet.: Als het ware door koorts geteisterd. voetnoot805-816 Vgl. Matth. 27:51-52: ‘Ende siet het voorhanghsel des Tempels scheurde in tween, van boven tot beneden; ende de aerde beefde, ende de steenrotzen scheurden. Ende de graven wierden geopent, ende vele lichamen der heylige, die ontslapen waren, wierden opgeweckt.’ voetnoot816 morselen van een: vallen in stukken uiteen. voetnoot817 haers Vaders, vgl. de aant. op vs. 736; quelen: treuren, kwijnen. voetnoot818 haer' groote deelen: haar hoofdstoffen, elementen. voetnoot820 des Scheppers der Natuur: Christus, ‘Want door hem zijn alle dingen geschapen, die in de hemelen ende die op de aerde zijn, die sienlick ende die onsienlick zijn’ (Col. 1:16 en de Kantt. ‘D. door hem als een medewercker des Vaders’; vgl. ook het begin van het Johannes-evangelie over de scheppende Logos). voetnoot824 self: zelfs. voetnoot825 Wereld-rond: heelal. voetnoot826 Bet.: Komt in opstand tegen uw verdwazing. voetnoot827-828 doemt: veroordeelt; quade treken: laakbare handelingen. voetnoot829 Roomsche schaer: Romeinse soldaten. voetnoot830 verslegen: verslagen, somber. voetnoot831 rot: afdeling soldaten. voetnoot829-832 Vgl. Luc. 23:47: ‘Als nu de Hooftman over hondert sagh dat daer geschiet was, verheerlickte hy Godt, ende seyde, Waerlick dese mensche was rechtveerdigh’, en Marc. 15:39: ‘Waerlick dese mensche was Gods sone.’ [tekstkritische noot]833 A. zyd' 841-844 A. ontbr. voetnoot833 Vgl. Joh. 19:34: ‘een der krijgsknechten doorstack sijne zijde met een speere, ende terstont quam daer bloet ende water uyt.’ voetnoot840 's afgronds: der hel. voetnoot842 de twee verbonden: het Oude en het Nieuwe Testament. voetnoot843 verbeeld: afgebeeld. voetnoot844 water, nl. van de doop; bloed, nl. van de offerdieren. Vgl. 1 Joh. 1:6: ‘Dese is 't die gekomen is door water ende bloet (namelick) Jesus de Christus: niet door het water alleen, maer door het water ende het bloet’, waarbij de Kantt.: ‘D' Apostel siet hier op het water ende bloet dat uyt de doorgestekene zijde Christi gevloeyt is.’ Hier evenwel niet zo'n scherp onderscheid tussen O. en N.T. als bij De D.: ‘Ende is daer door vervult het gene afgebeelt was door de ceremonien des Ouden Testaments, die meest bestonden in reynigingen met water, ende bloetstortinge der beesten die geoffert wierden.’ Chiasme: bloed - waterbeek: water - bloed. voetnoot848 bestenen: jammeren over; dat versteent geslacht: die verharde mensen; op vele plaatsen worden de joden een verhard en hardnekkig (vs. 849) geslacht genoemd, b.v. Ps. 78:8, 95:8-10, Hand. 7:51, 2 Cor. 3:14-16. voetnoot849 saed: zaad van Abraham, nakomelingen van Abraham, volk (Israël); reden: redelijkheid. voetnoot851 den tand Geslagen: de tanden gezet; uws Vaders, vgl. de aant. op vs. 736; ingewand: lichaam. voetnoot853 uyt slaverny getogen, vgl. Ex. 20:2: ‘Ick ben de Heere uwe Godt, die u uyt Egyptenlant, uyt den diensthuyse, uytgeleyt hebbe.’ voetnoot854 Vgl. Deut. 32:10: God ‘bewaerde hem’ (nl. het volk Israël) ‘als sijnen oogen-appel.’ voetnoot855 sucht: liefde. voetnoot856 Getroetelt: Geliefkoosd; vrucht: kind; vgl. Jes. 66:12-13: gij, volk Israël, zult ‘op de knijen seer vriendelick getroetelt worden. Als een dien sijne moeder troostet, alsoo sal ick u troosten’; Kantt.: ‘D. ick sal u-lieden alle vaderlicke ende moederlicke affectie bewijsen, ende ick sal u-lieden met goedertierenheyt omhelsen.’ voetnoot857 veraerde loten: ontaarde afstammelingen (van het volk Israël). voetnoot858 vloten: stromen. voetnoot860 aengenaem by God, vgl. Hebr. 10:6: Brand-offeren ende (offer) voor de sonde en hebben u niet behaeght’ (ontleend aan Ps. 40:7). voetnoot861 doen vallen: doen bedaren. voetnoot864 by Aron: door Aäron, de eerste hogepriester; h.l. de priesters van Israël. voetnoot865 lossen: bevrijden. voetnoot868 snoode: gering in waarde; vgl. Hebr. 10:4: ‘Want het is onmogelick, dat het bloet van stieren ende bocken de sonden wechneme.’ [tekstkritische noot]869-872 A. ontbr. 874 A. Sulcks hebt ghy nu vergooten, 876 A. gestooten met den voet 878-905 A. ontbr. voetnoot869 God en mensch te gader: als God en mens tegelijk. voetnoot871 uytstaen: verdragen. voetnoot869-872 Vgl. vr. en antw. 15-17 van de Heid. Cat.: alleen uit kracht zijner godheid kon hij de last van de toorn van God dragen; en een mens, die zelf zondaar was, kon niet voor anderen betalen. voetnoot872 schuldeloose mensch: als een mens, vrij van de zonde. voetnoot873 uyt Hemel-saed gesproten: van de Zoon Gods. voetnoot875 verwoed: zinneloos. voetnoot876 iet wat snoods: iets waardeloos. voetnoot877 dulle: zinneloze, buitensporige. voetnoot878 beleyd ten goeden: ten goede gekeerd; vgl. Gen. 50:20, waar Jozef zegt tegen zijn broeders: ‘gy hebt quaet tegen my gedacht: (doch) Godt heeft dat ten goede gedacht.’ voetnoot880 uytgevoert: verwezenlijkt; uytzinnigheyd, vgl. Luc. 6:10, waar van de joden gezegd wordt: ‘Ende sy wierden vervult met uytsinnigheyt’ (tegen Jezus) (Kantt. ‘D. met eenen rasenden haet). voetnoot881 mort: sputtert tegen; de vleeschelijke reden: het ntauurlijk verstand, het verstand dat nog beladen is met de overblijfselen van de natuurlijke verdorvenheid. voetnoot882 d'onschuld, nl. de onschuldige (Jezus). voetnoot883 schuldenaers: de schuldigen, de zondaars; ontslaen: vrijuit laten gaan. voetnoot884 kan dat met recht bestaen?: rijmt dat met een goede rechtshandhaving? voetnoot885 ik ken 't: ik geef het toe. voetnoot887 borge, vgl. Hebr. 7:22: ‘Van een soo veel beter verbont is Jesus borge geworden.’ voetnoot889 straffe doen ... lijên naer: straf doen ondergaan overeenkomstig. voetnoot890 vrijen: verlossen. voetnoot891 Bet.: Die wendde haar door bidden van ons af. voetnoot896 als borg ... staen: borg zijn. voetnoot897-900 Vgl. 2 Cor. 5:21: ‘Want dien die geen sonde gekent en heeft, heeft hy sonde voor ons gemaeckt, op dat wy souden worden rechtveerdigheyt Godts in hem.’ voetnoot901 van aenbegin: van het allereerste begin; vgl. Openb. 13:8, waar gesproken wordt over ‘het boeck des levens, des Lams dat geslachtet is, van de grontlegginge der werelt’ en de Kantt.: ‘sijne doot ende offerhande (is) van den beginne der werelt krachtigh geweest tot verlossinge sijner geloovige, ende hy is van den beginne geslachtet in Godts besluyt, in Godts beloften, ende in het geloove der uytverkorene.’ voetnoot901-904 Vgl. voor deze verzen en voor verschillende wendingen uit de voorafgaande Jes. 53:5-12. voetnoot904 noodig: noodzakelijk. [tekstkritische noot]912 A. 't Welck en de gramschap Gods en sonde weeren moet. voetnoot905 afgekomen: afstammend. Na in vs. 849 tot 904 de joden te hebben toegesproken, wendt de dichter zich tot de heidenen. voetnoot906 Bet.: Die u ook, naar het scheen, een vage voorstelling maakte. voetnoot908 geweert: weggenomen; versoet: verzacht. Ook de heidenen hadden een flauwe notie van de noodzakelijkheid van zoenoffers. voetnoot911 rechte: ware. voetnoot913 soen: verzoening. voetnoot914 afgesegen: neergedruppeld. voetnoot916 oyt: eens; de dau die oyt in Eden viel: wsch. denkt De D. hier aan Gen. 2:6: ‘eenen damp was opgegaen uyt der aerde: ende bevochtighde den gantschen aerdtbodem’, zonder de daarbij behorende exegese van de Kantt. te aanvaarden. voetnoot918 het hout van Eden: ‘de boom der kennisse des goets ende des quaets’. voetnoot920 bracht ons de dood, vgl. Gen. 2:17: ‘ten dage, als gy daer van eet, sult gy den doot sterven’, en 3:19. voetnoot921 Wat ging u aen: Wat bezielde u; flitsen: pijlen. voetnoot922 spitsen: richten. voetnoot923 Bet.: Die door u zelf, o dood; m.a.w. door zijn dood. voetnoot924 vermant: overmeesterd. [tekstkritische noot]941-944 A. ontbr. voetnoot925 Wat ... ging u aen: Wat bezielde u; Samson, vgl. Richt. 16:25-30: Simson heeft door zijn dood een grote menigte Filistijnen van het leven beroofd; en Kantt. bij vs. 31: ‘Gelijck hy oock bysonderlick in sijn doot gehouden wort als een voorbeelt onses Heeren Christi, die alle sijne ende onse vyanden voornamelick door sijn doot heeft overwonnen.’ voetnoot927 verdrukt: verbrijzeld (nl. heeft). voetnoot928 ontrukt: benomen. voetnoot929 oude Slang, vgl. Openb. 12:9: ‘de oude slange, welcke genoemt wart duyvel ende satanas.’ voetnoot930 Bet.: Christus, vgl. Gen. 3:15: ‘Ende ick sal vyantschap setten tusschen u, ende tusschen dese vrouwe, ende tusschen dese vrouwe, ende tusschen uwen zade, en tusschen haren zade: dat selve sal u den kop vermorselen, ende gy sult het de versenen vermorselen.’ voetnoot932 gemat: uitgeput. voetnoot933 ghy, o hel, vgl. 1 Cor. 15:55: ‘Helle, waer is uwe overwinninge?’ heyl: goeds. voetnoot936 geweer: zwaard. Vgl. Gen. 3:24: ‘Ende hy dreef den mensche uyt: ende stelde Cherubim tegen 't Oosten des hofs Eden, ende een vlammigh lemmer eenes sweerts, dat sich omkeerde; om te bewaren den wegh van den boom des levens.’ Na Christus' dood staat de toegang tot de boom des levens, ‘die in het midden van het paradijs Godts is’, weer open (Openb. 2:7). voetnoot940 Vgl. de aant. op vs. 763; verloopen of vermant: gevlucht of overmeesterd. voetnoot944 een streke bloeds, vgl. de aant. op vs. 46 en voor de bet. de woorden ‘pennestreek’ en ‘penseelstreek’; het schuld-blad deurgehaelt, vgl. de aant. op vs. 796. [tekstkritische noot]953-964 A. ontbr. voetnoot945 geef u: begeef u. voetnoot946 plaesters: pleisters, vgl. 1 Petr. 2:24: ‘door wiens stramen gy genesen zijt.’ voetnoot948 verseert: gewond (vgl. voor deze bet. Ex. 22:10). voetnoot951 uyt sich selven gaen: de oude mens afleggen, vgl. Eph. 4:22: ‘den ouden mensche, die verdorven wort door de begeerlickheden der verleydinge.’ voetnoot952 ongekruyst: zonder dat onze oude mens met Hem gekruisigd is, vgl. Rom. 6:6, Gal. 5:24: ‘Maer die Christi zijn, hebben het vleesch gekruyst met de bewegingen en begeerlickheden.’ voetnoot953 onbebloed: zonder besprengd te zijn met het bloed van Christus, vgl. o.a. Hebr. 12:24. voetnoot956 Vgl. Hoogl. 2:1: ‘Gelijck een lelie onder de doornen, also is mijne Vriendinne onder de dochteren’, hier op Christus toegepast. voetnoot959 Nadien: Aangezien; wanbedrijf: ernstig misdrijf. voetnoot961 vleesch en bloed: ‘de Nature, 't Vernuft, de Swackheyt ende Verdorventheyt des menschen’ (Trommius, Ned. Concord. 1750, I 217), vgl. Matth. 16:17, 1 Cor. 15:50. voetnoot963 Vgl. Joh. 6:53-56, o.m.: ‘Die mijn vleesch eet, ende mijn bloet drinckt, die heeft het eeuwige leven.’ voetnoot964 ons' geesten ... ons sielen: onze geest ... onze ziel. [tekstkritische noot]962 B. sinnen,' C. sinnen', (verdwaalde hoge komma). 965-966 A. Schep, schep in uwen Heer uw' hooghste welgevallen; Want schoon ghy hem van allen 968 A. boven hem, niet buyten hem 973-980 A. ontbr. voetnoot966 of ghy 't schoon: ofschoon gij het. voetnoot968 Niet: Niets. voetnoot969 waerd: kostbaar, dierbaar. voetnoot970 d'eere: het eren. voetnoot971 lijf: leven. voetnoot972 mild: grootmoedig; ten besten geeft: opoffert. voetnoot973 't stael: het zwaard; op uwen hals getogen: tegen u getrokken. voetnoot974 kloekhertig: onbevreesd. voetnoot975 trouw bestaen: daad van trouw. voetnoot977-978 Vgl. Ps. 8:5: ‘Wat is de mensch dat gy sijner gedenckt? ende de sone des menschen, dat gy hem besoeckt?’ (overgenomen in Hebr. 2:6). voetnoot979-980 te geval Des menschen: ten behoeve Van de mens. voetnoot981 dat: wat. voetnoot984 verckens lust: vraat- en drankzucht, genotzucht. voetnoot988 keure voor: kieze als. voetnoot991 't mijn: het mijne.

Vorige Volgende

Christus gekruyst.