Goede vrydag ofte Het lijden onses heeren Jesu Christi

(1978)–Jeremias de Decker– rechtenstatus


Christus gegeesselt, bespogen, bespot. Moest ghy de strengheyd oock der Roomsche sede smaken,Ga naar voetnoot389 390[regelnummer] O Jesu overgoed? Ach! mogt uw lichaem niet aen 't schandig hout geraken, 't En zy door felle roên gepurpert in sijn bloed?Ga naar voetnoot392 Had dan de Rechter sich niet grof genoeg vergrepen, Dat hy u dus verwees?Ga naar voetnoot394 395[regelnummer] Dus schuldeloos verwees? ach! moest hy noch met sweepenGa naar voetnoot394-395 Ga naar voetnoot395 En roeden morselen uw teer en edel vleesch? De beulen toonen sich elk even seer verbolgen,Ga naar voetnoot397 Hunn' krachten heulen t'saem.Ga naar voetnoot398 Ik sie op elken slag een' ope wonde volgen, 400[regelnummer] Op elken wederslag een' purper-roode straem.Ga naar voetnoot400 Amy! amy! die sweep komt op de teere lenden,Ga naar voetnoot401 Die op de ribben aen. O mijn' versteende siel, sie, sie op wat ellendenGa naar voetnoot403 En smerten uwen Heer uw' vuyle lusten staen.Ga naar voetnoot404
[pagina 102]
405[regelnummer] Sie, sie hoe d'onschuld moet voor uwe schulden bloeden, En stil en sonder stem De grouwelijcke breuk vergelden en vergoeden,Ga naar voetnoot407 Die Adam had gemaekt, en ghy helaes! in hem. Hoe kond ghy, kijckeren, dat smijten langer dulden?Ga naar voetnoot409 410[regelnummer] Ach! weet ghy wien men slaet? Men slaet de trouwe borg, die voor all' 's werelds schulden, De borge, die voor mijn', die voor uw' schulden staet.Ga naar voetnoot412 Men slaet den teeren rug, die met ons' schelmeryen Belast is al te swaer;Ga naar voetnoot414 415[regelnummer] Men slaet de schouderen, die d'ons' van slagen vryen;Ga naar voetnoot415 Men slaet een' God in 't vleesch, een' God en mensch te gaêr.Ga naar voetnoot416 Wilt, beulen, aen dit vleesch uw' hand niet vorder schenden,Ga naar voetnoot417 Roert, roertse niet soo vlug:Ga naar voetnoot418 Die slag (gelooft'et vry) viel nutter op uw' lenden,Ga naar voetnoot419 420[regelnummer] Die op des rechters borst, en die op mijnen rug. Verkeerde rechter, seg, is 't niet genoeg gesmeten,Ga naar voetnoot421 Niet lang genoeg gewoed? Ghy siet (ô wreed bedrijf!) den rug van een gereten, De schouderen gevilt, den boesem rood van bloed: 425[regelnummer] Ghy siet de sijden bey doorsweept aen alle zijden;Ga naar voetnoot425 En siet ghy dit verdriet, Dit bitter lijden aen ontkleed van medelijden?Ga naar voetnoot427 Dit weenende gelaet, en, wreede, weent ghy niet?
[pagina 103]
Och! noch al, noch al klinkt dat kletsen in mijn' oorenGa naar voetnoot429 430[regelnummer] Van sweep en taye roe: Daer valt de leste slag, of soud ick qualijk hooren?Ga naar voetnoot431 Ach neen; men bind hem los gemat tot swijmens toe.Ga naar voetnoot432 Maer sal de wreedheyd nu door 't woeden op de lenden En sijden zijn verzaed? 435[regelnummer] Neen, neen, nu salse sich tot hoofd en aensicht wenden, En die voorgaende smert verdubbelen met smaed. De Deugd schier uytgebloed, schier t'eenemael aen 't flauwen,Ga naar voetnoot437 En afgemartelt schier, Valt van de felle vuyst der beulen in de klauwen 440[regelnummer] Des woedenden soldaets, dat 's van den vloed in 't vier.Ga naar voetnoot440 Hier wordse weer bespot, bespogen en geslagen, En van gewaed berooft; Hier doetmen haer om 't lijf een slet van purper dragen,Ga naar voetnoot443 Een' spot-staf in de hand, een' sotskroon om het hoofd: 445[regelnummer] Om 't hoofd, dat binnen sich een' wijsheid houd verholen,Ga naar voetnoot445 Waer by de wetenschap, De wijsheyd en vernuft van all' des werelds scholen Niet, niet als sotheyd is, als wind, als kinderklap.Ga naar voetnoot448
[pagina 104]
Hier hoortse sich in spot Vorst, Prins en Koning noemen;Ga naar voetnoot449 450[regelnummer] Maer, ongenadig rot,Ga naar voetnoot450 Ghy lapt de waerheyd uyt en meentse te verbloemen:Ga naar voetnoot451 Hy is het in de daed, 't geen ghy hem noemt in spot. Flus riept ghy, lasteraer, tsa wil ons propheteren,Ga naar voetnoot453 Wie was het die u smeet?Ga naar voetnoot441-454 Ga naar voetnoot454 455[regelnummer] Nu kroont ghy hem met smaed: dus moet hy sich onteeren Sien in sijn ampt van Prins, van Priester, van Propheet.Ga naar voetnoot456 Schaemt ghy u, boeven, niet, met fluymen te besmettenGa naar voetnoot457 Dat suyver aengesicht, Waer voor de hemelen sich schamen en ontsetten,Ga naar voetnoot459 460[regelnummer] Waer by de sterren self onsuyver zijn van licht?Ga naar voetnoot460 Maer wat ontsich, helaes! wat schaemte soud' u dwingen,Ga naar voetnoot461 Die selfs de vuyst verwoedGa naar voetnoot462 Soo fel daer tegens drijft, dat neus en mond ontspringen,Ga naar voetnoot463 En 't blond geslagen oog sijn' tranen mengt in t' bloed?Ga naar voetnoot464
[pagina 105]
465[regelnummer] Noch meer. de distelkroon hem om het hoofd gewondenGa naar voetnoot465 (Ondraechelijcken hoon!) Die slaet, die drukt ghy neer, opdat hy soo veel' wonden Mag dragen aen sijn hoofd, als prickels aen die kroon.Ga naar voetnoot468 O ghy mijn schuldig hert terstond van spijt ontstekenGa naar voetnoot469 470[regelnummer] Ook om een kleen verwijt,Ga naar voetnoot470 Sie wat uw Koning lijd, ja lijd om uw' gebreken,Ga naar voetnoot471 Ia schuldeloos, ja stil en sonder morren lijd. Ia sie hem vry te deeg van boven tot beneden,Ga naar voetnoot473 Sulx is des rechters wensch 475[regelnummer] Die hem aldus verçiert doet voor elcx oogen treden, En elk vermaent tot sien, en roept: Siet daer den mensch,Ga naar voetnoot476 Sie daer den mensche, mensch, ach! stel uw' ydelheden Een weynig aen d'een sij.Ga naar voetnoot477-478 Wilt slechs een oogenblik aen dit tooneel besteden, 480[regelnummer] En sie den mensch, sie God, maer mensche, mensch, om dy.Ga naar voetnoot480 Hier staet de Sone Gods des Hemels welgevallen,Ga naar voetnoot481 Verdrukt van helschen nijd:Ga naar voetnoot482 Voor allen staet hy hier, hier staet hy om ons allen, Aen allen doende sien wat hy voor allen lijd.
[pagina 106]
485[regelnummer] Hier staet hy, die by God voor onse schuld moet spreken,Ga naar voetnoot485 Als stom en sonder mond: Ach! ach! die 't all vertroost, staet hier van troost versteken:Ga naar voetnoot487 Die 't all' verlost, geboeyt: die 't all geneest, gewond. Is dit het aengesicht, zijn dit de frisse kaken 490[regelnummer] Van 's Hemels bruydegom,Ga naar voetnoot490 Waer op het blos in 't blank soo vierig plag te blaken,Ga naar voetnoot491 Het purper van de roos in 't sneeu der leliblom? Is dit die schoone vriend die ieder deed ontvonken,Ga naar voetnoot493 Die beyde rood en wit,Ga naar voetnoot494 495[regelnummer] Wiens oogen lieffelijk als duyven-oogen blonken, Wiens mond was als korael, wiens geurig hair als git?Ga naar voetnoot496 Ach! ach! hoe siet hy nu, hoe jammerlijk vervallen,Ga naar voetnoot497 Hoe flaeu en ongedaen!Ga naar voetnoot498 Van all' die aerdigheyd en sien wy niet met allen;Ga naar voetnoot499 500[regelnummer] 't Is all door smert en smaed, door hertseer all vergaen.Ga naar voetnoot500 Helaes! men siet aen hem van boven tot beneden Geen lid dat niet en lijd: Sijn voorhoofd is gebuylt, sijn' sijden zijn doorsneden,Ga naar voetnoot503 Sijn' oogen vol verdriet, sijn' ooren vol verwijt,Ga naar voetnoot504
[pagina 107]
505[regelnummer] Sijn' lippen doodsch en bleeck, sijn' kaken ingevallen, Sijn' hairen stijf van bloed; En 't welk noch harder drukt, ja swaer valt boven allen, Hy draegt in 't seerig lijf noch seeriger gemoed.Ga naar voetnoot508 O ghy, die spottelijk all' 't aerdrijk loopt beroerenGa naar voetnoot509 510[regelnummer] Om ik en weet wat kroon,Ga naar voetnoot510 Siet welk' een' hoon-kroon hier der Vorsten voogd moet voeren,Ga naar voetnoot511 Ia voert vrywilliglijk, om ons t'ontslaen van hoon.Ga naar voetnoot512 Leert eens de sotte sucht tot 's werelds eer vergetenGa naar voetnoot513 Door liefde tot de sijn',Ga naar voetnoot514 515[regelnummer] Die t'uwen besten heeft een' staf een rijk versmeten,Ga naar voetnoot515 Daer all' uw' staven stof, uw' rijcken rook by zijn.Ga naar voetnoot515-516 Ach! die om ydel' eer met vier en yser woeden,Ga naar voetnoot517 Of om een' lichten hoon De wereld jammerlijk hier roocken doen, daer bloeden, 520[regelnummer] 't Sijn roovers, stroopers sijn 't, al draegt hun hoofd een' kroon. O ghy, die kinderlijk op hairlok of op kleerenGa naar voetnoot521 Verwaende lusten voed,Ga naar voetnoot522 Treet toe tot dit tooneel, siet, siet, hoe 't hair uws Heeren Om uw verwijft gebaer deurpoeyert hangt van bloed:Ga naar voetnoot524
[pagina 108]
525[regelnummer] Hy moet om uwen' t wil een hoofd vol wonden dragen, En soud ghy wel een' schaer Ter liefde van dat hoofd door uwen hairbos jagen? Neen, neen; uw Heer is u min waerdig als uw hair.Ga naar voetnoot528 O ghy, die uwen buyk tot God maekt van uw' herten,Ga naar voetnoot529 530[regelnummer] Treed ook al herwaerts aen, Siet eens hoe uwen Heer uw' quade lusten smerten,Ga naar voetnoot531 En op wat wonden hem uw' weelde-vonden staen:Ga naar voetnoot532 Sijt ghy niet fraey gestelt om voor sijn' eer te lijden,Ga naar voetnoot533 Die niet den minsten lust, 535[regelnummer] Den minsten buyklust soud om sijnent wil besnijden,Ga naar voetnoot535 Al mogt sijn' smert daer door en lijden sijn gesust?Ga naar voetnoot536 O ghy, die 't goud als God verheft in uw' gemoeden,Ga naar voetnoot537 Ghy word hier ook genood, Komt by, siet hoe om u de Gever aller goeden,Ga naar voetnoot539 540[regelnummer] Die 't all aen allen schenkt, van allen staet ontbloot.Ga naar voetnoot540 Ghy, die soo vierig sijt in schijven op te hoopen,Ga naar voetnoot541 Ghy (heb ik dik gedocht) En soud den Sone Gods van 't kruys niet willen koopen Tot noch geringer prys als Iudas hem verkocht.
[pagina 109]
545[regelnummer] En ghy, betoont ghy u noch even stijf van sinnen,Ga naar voetnoot545 Onmenschelijcke schaer? Kan dit droef schouspel dan niet op uw' herten winnen?Ga naar voetnoot547 Is 't noch al; kruyst den boef, kruyst, kruyst den lasteraer?Ga naar voetnoot548 Ghy siet sijn teeder vleesch tot stervens toe doorslagen;Ga naar voetnoot549 550[regelnummer] Noch perst ghy hem verwoedGa naar voetnoot550 Op dien gevilden rug 't vervloekte kruys te dragenGa naar voetnoot551 Tot die vervloeckte plaets alwaer 't hem dragen moet.Ga naar voetnoot552 Sijn bloed en tranen-nat en kan u niet versaden, Ghy vordert noch sijn sweet.Ga naar voetnoot554 555[regelnummer] Ach! siet hoe hy geboogt, gebukt gaet en beladen,Ga naar voetnoot555 En schier tot elcken stap beswijmelt dien hy treed.Ga naar voetnoot556 Siet hoe de wreedheyd hem met sweepen groet en roedenGa naar voetnoot557 Soo ras hy iet vertraegt. Soo, soo, Cyrener, soo, vat aen en help dien moedenGa naar voetnoot559 560[regelnummer] 't Kruys dragen, 't welk hy ook tot uwen besten draegt.Ga naar voetnoot560 Ghy helpt het Offerlam sijn eygen alter dragen,Ga naar voetnoot561 Dien alter, die terstond Een offer dragen sal, 't welk God met ons verdragenGa naar voetnoot563 En d'offers schorten sal vereyscht in 't oud verbond.Ga naar voetnoot564
[pagina 110]
565[regelnummer] Dus trad hem Isac voor, die op sijn' moede ledenGa naar voetnoot565 Hier ook sijn slachtbank brogt,Ga naar voetnoot566 Dus treed hy 't voorbeeld na, maer och! op dat hy hedenGa naar voetnoot567 Dat groote werk volvoer, 't welk Isac niet vermogt. Men drijft hem als een boef verachtelijk na buyten; 570[regelnummer] Ach! kond ghy, kond ghy hem Hem, wreed Ierusalem, uyt uwe vesten sluyten,Ga naar voetnoot571 Die 't kruys den sleutel draegt van 't nieu Ierusalem?Ga naar voetnoot572 Hy word gelijk een' pest een' schandvleck uitgestooten,Ga naar voetnoot573 Nochtans met reyner bloed 575[regelnummer] En hebt ghy, Joden, noyt uw' alteren begoten, Dat tuygt u Pontius, dat tuygt u uw gemoed.Ga naar voetnoot576 [Soo wierd de roode Koe oock voormaels uytgedreven;Ga naar voetnoot577 Soo sagmen haer voorheen Door 't bloedig offermes oock buyten 't leger sneven.Ga naar voetnoot579 580[regelnummer] Hoe geestig komen beeld en leven overeen!]Ga naar voetnoot580
[pagina 111]
Hoe dringt, hoe woelt men hier! de Stad schijnt uytgelatenGa naar voetnoot581 En over 't veld gespreyd:Ga naar voetnoot582 't Krielt hier van vrouwen, mans, van Priesters en soldaten; D'een scheld hier, d'ander swijgt; d'een lacht hier, d'ander schreyt:Ga naar voetnoot584 585[regelnummer] Maer 't vrouwelijck geslacht voornamelijck bewogenGa naar voetnoot585 Met 's Heylands diepe smert, Volgt sijn' bebloeden stap met rood bekretene oogen; 't Welk hem omsiende noch dees' woorden wringt van 't hert:Ga naar voetnoot588 Ghy Salems dochteren, laet (segt hy) af van weenen,Ga naar voetnoot589 590[regelnummer] Laet af, bedrukte schaer;Ga naar voetnoot590 Soo 't u om rampen lust of jammeren te stenen, Steent om de mijne niet, maekt over d'uw' misbaer: Want dagen staen u haest en tijden te verwachtenGa naar voetnoot593 Soo bange, soo beswaert,Ga naar voetnoot594 595[regelnummer] Dat elk die borst en buyk sal voor gesegent achten,Ga naar voetnoot595 Die noyt gesoogt en heeft, die noyt en heeft gebaert.Ga naar voetnoot589-596
[pagina 112]
Dus naekt, dus nadert hy met sweeten en met stenen Den heuvel, dien de doodGa naar voetnoot598 Met schedels heeft besaeyt, en half verrotte beenen, 600[regelnummer] Op dat hy haer aldaer als in haer vest bestoot.Ga naar voetnoot600 Daer klimt, daer houd hy stal, soo mat in all' sijn' ledenGa naar voetnoot601 Als in sijn' siel bedroeft: Daer word de Deugd gebloot van boven tot beneden,Ga naar voetnoot603 Daer staetse moedernaeckt in 't midden van 't geboeft. 605[regelnummer] Daer strekt men haer op 't hout: waer laet ick nu mijn' oogen? Soo wreed een 'raseryGa naar voetnoot606 En is myn teer gesicht niet machtig te gedoogen:Ga naar voetnoot607 Amy! mijn hert beswijkt; ick geef my aen d'een zy.Ga naar voetnoot608	voetnoot389 Roomsche sede: Romeinse gebruik (Kantt. bij Matth. 27:26: ‘De Romeynen hadden ... de gewoonte, datse de gene die tot de doot verwesen waren, eerst opentlick deden geesselen’). voetnoot392 't En zy: Tenzij eerst; gepurpert: rood gekleurd; sijn, nl. van het lichaam. voetnoot394 verwees: veroordeelde. voetnoot394-395 dus: zó, op deze wijze. voetnoot395 noch: ook nog. voetnoot397 even seer verbolgen: even grimmig. voetnoot398 heulen t'saem: verenigen zich (tot een gemeenschappelijk doel). voetnoot400 wederslag: volgende slag (van de tweede beul); straem: striem. voetnoot401 Amy: Ai mij; die ... die: de ene ... de andere. voetnoot403 versteende: steenharde (in tegenstelling met teere lenden). voetnoot404 smerten: pijnen. [tekstkritische noot]417 A. voorder voetnoot407 breuk: misstap, zonde; vergelden: betalen (voor); vergoeden: weer goed maken. voetnoot409 kond: kunt; smijten: slaan. voetnoot412 staet: aansprakelijk is. voetnoot414 belast: beladen. voetnoot415 van ... vryen: vrijwaren voor. voetnoot416 een' Godt in 't vleesch: een vleesgeworden God; te gaêr: te zamen. voetnoot417 uw' hand ... schenden: u vergrijpen. voetnoot418 Roert: Beweegt. voetnoot419 vry: voorzeker. voetnoot421 Verkeerde: Ontaarde; gesmeten: geslagen. voetnoot425 sijden-zijden: men lette op het kunstmatig verschil tussen de begrippen ‘zijde’ in engere en ruimere zin (vgl. Stv. zijn esse en sijn suus); doorsweept: met zweepslagen doorstriemd; aen alle zijden: overal. voetnoot427 ontkleed: ontbloot. [tekstkritische noot]447 A. 't vernuft voetnoot429 noch al: nog steeds. voetnoot431 qualijck: niet goed. voetnoot432 gemat: uitgeput. voetnoot437 De Deugd, vgl. aant. bij vs. 259; schier uytgebloed: bijna doodgebloed; t'eenemael: helemaal; aen 't flaeuwen: op het punt te bezwijmen. voetnoot440 des woedenden soldaets: van de tierende soldaten, vgl. Matth. 27:27: ‘Doe namen de krijghsknechten des Stadthouders Jesum met haer in het Rechthuys, ende vergaderden over hem de gansche bende’; van den vloed in 't vier: van de ene onaangename toestand in de andere, vgl. de uitdr. uyt de roock in 't vier (Stoett, Ned. Spreekw. II, no 1920). voetnoot443 slet: versleten kledingstuk, vod. voetnoot445 verholen: verborgen. voetnoot448 niet als: niets dan; kinderklap: kinderpraat. [tekstkritische noot]452-456 A. ontbr. voetnoot449 se, nl. de Deugd, Christus. voetnoot450 ongenadig rot: wrede bende. voetnoot451 lapt ... uyt: flapt ... uit; en: terwijl ge. voetnoot453 Flus: Kort tevoren, Zoëven, nl. in de vergadering van het Sanhedrin, vgl. Matth. 26:67-68: ‘Doe spogen sy in sijn aengesichte, ende sloegen hem met vuysten. Ende andere gaven hem kinnebacksslagen, seggende, Propheteert ons Christe, wie is 't die u geslagen heeft?’; propheteren: onthullen hetgeen verborgen is. voetnoot441-454 Vgl. Matth. 27:27-28: ‘Ende als sy hem ontkleet hadden, deden sy hem eenen purperen mantel om. Ende een kroone van doornen gevlochten hebbende, setteden (die) op sijn hooft, ende eenen rietstock in sijne rechter(hant): ende vallende op hare knijen voor hem, bespotteden sy hem, seggende, Weest gegroet, gy koningh der Joden.’ voetnoot454 smeet: sloeg. voetnoot456 van Prins, van Priester, van Propheet: het ‘drievoudig ambt’ van Christus. Deze trias is te vinden in Zondag 12 van de Heid. Cat. en is o.a. gebaseerd op Deut. 18:15, Ps. 110:4, Ps. 2:6. Als koning werd Chr. onteerd door de spotkroon, als profeet door de spot inzake het profeteren, als priester door de betiteling (Gods)lasteraer. voetnoot457 fluymen, vgl. Matth. 27:30: ‘Ende op hem gespogen hebbende, namen sy den rietstock ende sloegen op sijn hooft.’ voetnoot459 Waer voor enz., nl. nu het zo met speeksel besmet is. voetnoot460 Waer by: Waardoor; self: zelfs; onsuyver van licht: dof (vgl. suyver in vs. 458: het heelal lijdt mee met de Zoon van God). voetnoot461 ontsich: eerbiedige vrees; dwingen: in toom houden. voetnoot462 de vuyst verwoed: de dolle vuist. voetnoot463 daer tegens drijft: erop laat neerkomen; ontspringen: openspringen, beginnen te bloeden. voetnoot464 blond: bont en blauw (eig. geelachtig blauw). [tekstkritische noot]470. oock tekst heeft Ook zonder c. 477 C. Siet voetnoot465 distelkroon: doornenkroon. De woorden doornen en distelen worden in de Stv. op tal van plaatsen in één adem genoemd. voetnoot468 prickels: doornen. voetnoot469 van spijt ontsteken: van woede ontstoken, in drift ontbrand. voetnoot470 oock: zelfs. voetnoot471 gebreken: boze neigingen. voetnoot473 sie: bezie; te deeg: goed, met volle aandacht. voetnoot476 vermaent: aanspoort; vgl. Joh. 19:5: ‘Jesus dan quam uyt, dragende de doornen kroone, ende het purperen kleet. Ende (Pilatus) seyde tot haer, Siet, de mensche.’ voetnoot477-478 stel uw' ydelheden ... aen d'een sij: laat uw nietswaardige vermaken nu eens varen. voetnoot480 maer mensche, mensch, om dy: maar mens geworden, o mens, om u. voetnoot481 des Hemels welgevallen, vgl. Matth. 3:17 (bij de doop van Jezus door Johannes): ‘Ende siet, een stemme uyt de hemelen, seggende, Dese is mijn Sone, mijn geliefde, in den wekken ick mijn welbehagen hebbe’, en Matth. 17:5 (bij de verheerlijking op de berg). voetnoot482 van: door; nijd: vijandschap. [tekstkritische noot]500 A. hartseer voetnoot485 voor ... spreken: zich borgstellen voor, 1.: opkomen voor; om ‘spreken’ te behouden mét de tegenstelling in volgend vs. zou ik ‘vertalen’: ten beste spreken, pleiten. voetnoot487 versteken: beroofd. voetnoot490 's Hemels bruydegom: Christus, zo genoemd op grond van het Hooglied, Ps. 45, Openb. 19 en 21, in mystiek huwelijk verbonden met de Bruid, d.i. de kerk. voetnoot491 het blos: de blozende kleur; vierig: vurig; plag te blaken: eertijds gloeide. voetnoot493 die schoone vriend, vgl. Hoogl. 5:16: ‘Sulck een is mijn Liefste, ja sulck een is mijn Vrient, gy dochters van Jerusalem’; ontvonken: in liefde ontvlammen. voetnoot494 rood en wit (nl. was), vgl. Hoogl. 5:10: ‘Mijn Liefste is blanck ende root’; duyven-oogen: ‘Sijne oogen zijn als der duyven by de waterstroomen’ (vs. 12). voetnoot496 als korael, vgl. ‘Uwe lippen zijn als een scharlaken snoer’ (van de bruid gezegd, Hoogl. 3:4); als git, vgl. ‘sijne hairlocken zijn gekrult, swart, als een rave’ (5:11). voetnoot497 siet hy nu: ziet hij er nu uit. De volgende verzen zijn geïnspireerd door de profetieën over de lijdende knecht des Heren (Ps. 22, Jes. 53); vervallen: uitgeteerd. voetnoot498 flaeu: krachteloos, mat; ongedaen: lelijk, afzichtelijk. voetnoot499 aerdigheyd: schoonheid. voetnoot500 smert: pijn; smaed: hoon; hertseer: zielsverdriet; vergaen: verloren gegaan. voetnoot503 gebuylt: met builen bedekt. voetnoot504 sijn' ooren vol verwijt: hij hoort nog al de tot hem gerichte woorden van hoon. voetnoot508 't seerig lijf: het pijnlijk lichaam; seeriger gemoed: groter zielepijn, 1.: pijnlijker zielsgesteldheid. voetnoot509 spottelijk: tot spot (van anderen); beroeren: in beroering brengen. voetnoot510 ik en weet wat kroon: ik weet niet wat voor een kroon. voetnoot511 der Vorsten voogd: der vorsten heer, vgl. Openb. 1:5: Jezus Christus, ‘de Overste der koningen der aerde’; 17:14: ‘want het (Lam) is een Heere der heeren, ende een Koningh der koningen’ (ook 19:16). voetnoot512 ontslaen: bevrijden; hoon: schande. voetnoot513 sucht: begeerte. voetnoot514 de sijn', nl. de eer van hem ... voetnoot515 t'uwen besten: om uw bestwil; staf: scepter; versmeten: verworpen. voetnoot515-516 Vgl. de geschiedenis van de verzoeking in de woestijn, inz. Luc. 4:5-8, waar Christus al de macht en de heerlijkheid van al de koninkrijken der wereld verwerpt; voorts Joh. 18:36: ‘Mijn Koninckrijck en is niet van dese werelt: Indien mijn Koninckrijck van dese werelt ware, soo souden mijne dienaers gestreden hebben, op dat ick den Joden niet en ware overgelevert.’ voetnoot517 met vier en yzer woeden: oorlog voeren. voetnoot521 kinderlijk: onwijs, dwaselijk; op ... op: met ... met. voetnoot522 Bet.: aan wulpse begeerten voedsel geeft, 1.: opgeblazen begeerten koestert. voetnoot524 gebaer: uiterlijk; deurpoeyert: doordrenkt (met bijgedachte aan het haarpoeder der vrouwen). voetnoot528 waerdig als: waard dan. voetnoot529 Vgl. Philipp. 3:18-19: ‘vyanden des kruyces Christi ... welcker Godt is de buyck’. voetnoot531 smerten: pijn doen. voetnoot532 weelde-vonden: grillen door genotzucht ingegeven; staen: te staan komen. voetnoot533 fraey gestelt: uitstekend geschikt (ironisch). voetnoot535 buyklust: vleselijke begeerte; besnijden: besnoeien. voetnoot536 gesust: gelenigd. voetnoot537 als God verheft: als Mammon eert, vgl. Kantt. op Matth. 6:24: ‘Is een Syrisch woort, ende beteeckent rijckdom, winste, ofte schatten, die de menschen dickmael als eenen Godt eeren ende dienen.’ voetnoot539 Komt by: Komt dichterbij; aller goeden: van alle zegeningen. voetnoot540 van allen: van alles; een datief mv., die in de Stv. veel voorkomt, b.v. Hand. 20:35, Phil. 4:12, 1 Tim. 4:15, Tit. 2:9, 10, Hebr. 7:2); staet ontbloot: is beroofd. voetnoot541 vierig: vol ijver (vgl. voor deze bet. Neh. 3:20 en Kantt.). [tekstkritische noot]547 A. harten voetnoot545 stijf van sinnen: stijfzinnig, onvermurwbaar. voetnoot547 niet op uw' herten winnen: niet uw hart vertederen. voetnoot548 noch al: nog steeds, 1.: toch, nochtans. voetnoot549 doorslagen: doorwond. voetnoot550 perst: noopt; verwoed: ontzind. voetnoot551 vervloekte kruys, vgl. Gal. 3:13: ‘Want daer is geschreven, Vervloeckt is een yegelick die aen het hout hanght.’ voetnoot552 vervloeckte plaets: Golgotha of ‘hooftscheelplaetse’ (‘Of, plaetse des beckeneels, of, der hooftpanne, welcke plaetse alsoo schijnt genaemt te zijn, om dat aldaer de justitie plagh te geschieden, ende over sulcks vele dootshoofden van misdadige aldaer gevonde wierden’ (Kantt. Matth. 27:33) voetnoot554 sweet, nl. door de inspanning van het dragen van het kruis. voetnoot555 geboogt: gekromd (lett.: boogvormig). voetnoot556 tot: bij. voetnoot557 groet: ranselt. voetnoot559 Cyrener, vgl. Luc. 23:26: ‘Ende als sy hem wech leydden, namen sy eenen Simon van Cyrenen, komende van den acker, ende leyden hem het kruyce op, dat hy 't achter Jesum droege.’ voetnoot560 tot uwen besten: om uw bestwil: voorstel voor omschrijving: tot uw voordeel, voor uw zieleheil. voetnoot561 Offerlam: Lam Gods, voor de zonden der wereld geslacht; alter: altaar; Christus is priester (offeraar op het altaar) en offer tegelijk (Hebr. 10:10-12). voetnoot563 verdragen: verzoenen. voetnoot564 schorten: doen ophouden: 't oud verbond: het Oude Testament. Vgl. voor de afdoening van de ceremoniële wet en over de verzoening met God door het kruis: Hebr. 8-10, Eph. 2:14-16. [tekstkritische noot]577-580 alleen in C. voetnoot565 Isac, prefiguratie van Christus, vgl. Gen. 22:1-19; Kantt. op vs. 2: Abrahams offerande ‘kan ons eenighsins afbeelden het genaden-werck Godes, die sijnen eygenen welbeminden Sone niet gespaert, maer voor ons allen overgegeven heeft, om onse sonden te dragen op het hout’. voetnoot566 Hier, nl. in het land Moria, vgl. Gen. 22:2 en de Kantt.: ‘Dit is het lant daer in Jerusalem gelegen, ende de Tempel op den bergh Morija gebouwt is’; sijn slachtbank, vgl. vs. 6: ‘Ende Abraham nam het hout des brand-offers, ende leyde 't op Isaac sijnen sone.’ voetnoot567 't voorbeeld: het prototype. voetnoot571 wreed Ierusalem, vgl. Matth. 23:37: ‘Jerusalem, Jerusalem, gy die de Propheten doodet, ende steenight die tot u gesonden zijn’; uyt uwe vesten: buiten uw muren. voetnoot572 den sleutel, vgl. Jes. 22:22: ‘Ende ick sal den sleutel des huys Davids op sijne schouder leggen’, hetgeen blijkens Openb. 3:7 op Christus ziet: ‘de Heylige, de Waerachtige, die den sleutel Davids heeft’; 't nieu Ierusalem: de hemel, vgl. Openb. 3:12 en 21:2. voetnoot573 pest: verderfelijk mens (vgl. Hand. 24:5, waar Paulus ‘een peste’ genoemd wordt door de hem vijandig gezinde joden. voetnoot576 tuygt: verzekert; Pontius: Pilatus, vgl. aant. bij vs. 343; uw gemoed, vgl. Luc. 23:48: ‘Ende alle de scharen, die daer te samen gekomen waren om dit te aenschouwen, siende de dingen, die geschiet waren, keerden wederom slaende op hare borsten.’ voetnoot577 de roode Koe: de ‘roode volkomene veerse, in dewelcke geen gebreck en zy, op dewelcke geen jock gekomen en zy’ uit Num. 19:1-10; zij werd ‘buyten den leger’ geslacht; de as ervan werd vermengd met water: dit was ontzondigingswater, dat onrein vlees reinigde, als het erop gesprenkeld werd. Deze ganse ceremonie was prefiguratief, gelijk blijkt uit Hebr. 9:13; voormaels: eertijds. voetnoot579 leger: legerplaats, vgl. Hebr. 13:11-13: ‘Daerom heeft oock Jesus, op dat hy door sijn eygen bloet het volck soude heyligen, buyten de poorte geleden. Soo laet ons dan tot hem uytgaen buyten de legerplaetse, sijne smaetheyt dragende’; sneven: sterven. voetnoot580 geestig: sprekend. [tekstkritische noot]585-596 A. ontbr. voetnoot581 de Stad schijnt uytgelaten: het lijkt of men de hele stad naar buiten heeft laten gaan; vgl. Luc. 23:27: ‘Ende een groote menigte van volck, ende van vrouwen volghde hem.’ voetnoot582 gespreyd: verspreid. voetnoot584 scheld: schimpt. voetnoot585 't vrouwelijck geslacht voornamelijck: vooral vrouwen, vgl. Luc. 23:27: ‘vrouwen ... welcke oock weenden ende hem beklaegden’. voetnoot588 wringt van 't hert: met moeite afperst. voetnoot589 Salem: oude naam voor Jeruzalem (Gen. 14:18); laet af van: houdt op met. voetnoot590 bedrukte schaer: bedroefde mensen. voetnoot593 haest: weldra. voetnoot594 beswaert: bitter zwaar. voetnoot595 die, met klemtoon. voetnoot589-596 Vgl. Luc. 23:28-29: ‘Gy dochters van Jerusalem, en weent niet over my, maer weent over u selven, ende over uwe kinderen. Want siet daer komen dagen, in welcke men seggen sal, Saligh (zijn) de onvruchtbare, ende de buycken die niet gebaert en hebben, ende de borsten die niet gezooght en hebben.’ [tekstkritische noot]597 A. Hy naeckt, helaes! hy naeckt met sweeten en met steenen voetnoot598 Vgl. aant. op vs. 552. voetnoot600 haer, nl. de Dood (dus als vrouwelijk wezen gezien); vest: vesting; bestoot: aantast. voetnoot601 houd hy stal: blijft hij staan; soo mat ... Als: even moe ... Als hij ... is. voetnoot603 de Deugd, vgl. de aant. op vs. 259; gebloot: ontbloot. voetnoot606 rasery: woest optreden. voetnoot607 teer gesicht: ogen die weinig kunnen verdragen; is ... machtig te gedoogen: kan lijdelijk aanzien. voetnoot608 geeft my: begeef me, ga, aen d'een zy: terzijde.

Vorige Volgende

Christus gegeesselt, bespogen, bespot.