Vaderlandsche historie. Deel 9

[p. 248]

Zevende hoofdstuk.

kryg met frankryk. - gevecht van guinegate. - inneming van teruanen en doornik. - huwelyken. - ontvoogding van prins karel. - verzoening met frankryk. - toestand van castielje. - adriaen van utrecht derwaert gezonden. - dood van ferdinand v. - karel neemt den titel van koning. - kapittel van het gulden-vlies. - nieuwe onlusten met de gelderschen. - karels vertrek naer spanje.

1513-1517.

Koningen van Frankryk.	Keizer.
Lodewyk XII, † 1515.	Maximiliaen I.
Frans I.

Maximiliaen van Oostenryk was in het Mechelsch bondgenootschap getreden als keizer, niet als voogd van zyn' kleinzoon, wiens erflanden derhalve voor onzydig moesten gehouden worden, blyvende met Frankryk in vrede⁽¹⁾. Zulks belette echter niet

(1) Zie Maximiliaens brief van den 17 Mei aen Margareet, by Van den Bergh, bl. 75, vlgg. Zie mede Macquéreau, Liv. II, ch. 6.

[p. 249]

dat er krygsvolk hier te lande gewerfd werd, om dienst te nemen onder Hendrik VIII die, volgens de termen van het verbond, binnen de twee maenden Pycardië of Normandyë aen moest randen⁽¹⁾. Terwyl talryke benden zich in gereedheid hielden, vertrokken er eene menigte platgebodemde schepen uit Holland en Zeeland om de Engelschen te gaen afhalen, en op de klagten van koning Lodewyk dat zulks strydig was met de voorgewende onzydigheid, antwoordde Margareet dat de onderdanen van haren neef uit eigen beweging en voor eigen rekening handelden, weshalve zy daer niet tusschen had te komen, zoo min als zy het doen zou, indien anderen soldy van hem wilden nemen en onder zyne vaendels stryden⁽²⁾. Daerenboven had de koning niet meer reden van klagen dan zy of haer neef, die de Franschen zoo dikwerf hadden

(1) De Paus moest in eene of andere fransche provincie vallen aen deze zyde der Alpen; koning Ferdinand van Arragon behoorde hetzelfde te doen aen deze zyde der Pyreneën; Maximiliaen mogt kiezen waer en hoe het hem best zou gelegen zyn den kryg tegen Frankryk te voeren.

(2) Zie Margareets brief aen koning Lodewyk, in de Lettres de Louis XII, IV, bl. 153, vlgg.

[p. 250]

zien deel nemen aen den Gelderschen oorlog, zonder dat uit dien hoofde de vrede met Frankryk voor gebroken werd gehouden⁽¹⁾. Onze landvoogdes was echter te wys om te denken dat koning Lodewyk zich met zulke uitvlugten zou laten paeijen⁽²⁾: ook deed zy de Henegauwsche, Vlaemsche en Atrechtsche grenssteden in tyds voorzien om tegen eenen aenval bestand te wezen.

Weldra had de Engelsche vorst een aenzienlyk leger te Calais verzameld, onder het bevel van zynen maerschalk Joris Talbot, graef van Shrewsbury, die, na wat heen en weêr geloop om den vyand te verbysteren, den 17 Juny het beleg ging slaen om Teruanen⁽³⁾, wachtende naer 't overige

(1) Zie Maximiliaens brief van 29 April aen zyne dochter, by Van den Bergh, bl. 73-74.

(2) Het was er zoo ver van daen, dat Lodewyk, den 26 Mei, klagten deed aen den jongen aertshertog zelf. Indien deze, zei de koning, ouder ware geweest, hy zou hem opgemaend hebben om, als leenman der fransche kroon, hem tegen den Engelschman te komen dienen. Zie Lodewyks brief in de collectie van D^r Lanz, Correspondenz des Kaisers Karl V, Leipzig 1844, I, bl. 1.

(3) Teruanen, eene zeer oude bisschoppelyke stad, ofschoon langs alle kanten omringd van Nederlandsch (versta vlaemsch of artesisch) grondgebied, behoorde sedert onheugelyke tyden toe aen de koningen van Frankryk die, naer het schynt, des bisschops heerlyke regten afgekocht of aengematigd hadden, en van lieverlede daer meester geworden waren, even als in den Burg van Atrecht (Zie ons achtste Deel, bl. 608, aenteek. 4), en in de stad van Doornik. Zie ons vierde Deel, bl. 91, aenteek. 3.

[p. 251]

van het engelsch leger, om door te werken tegen eene stad die wel versterkt was en gunstig gelegen tot verwering. Het duerde niet lang of koning Hendrik ontscheepte, op zyne beurt, te Calais; hy kwam vervolgens met negen duizend man naer Ardres⁽¹⁾, en trok voort tot Teruanen, alwaer de keizer zelf hem ging helpen aen het hoofd van Belgische en Duitsche krygsbenden⁽²⁾: zoodat daer, den 9 Augusty, met de ruitery uit Henegau, Vlaenderen en Brabant aengebragt, een leger ver-

(1) Bezuiden Calais.

(2) Maximiliaen was den 20 July te Namen aengekomen, en had van daer de leenmannen opgeroepen om hem den verschuldigde dienst te bewyzen. Vervolgens Brussel en Mechelen bezocht hebbende, trok hy naer Audenaerde, en voorts door Vlaenderen naer Teruanen. Zie onderscheidene brieven by Le Glay, II, bl. 179-96.

[p. 252]

eenigd was van 30,000 voetknechten, ongeveer 6,000 peerden, en wel voorzien van grof geschut. Hoe talryk echter en hoe magtig ook, moesten zy niettemin daer hun volle werk vinden, want de stad had eene bezetting in van meer dan 4000 man, onder het bevel van twee kloeke en krygskundige ridders, Frans van Téligny en Antonis van Créqui, maer die, wonderlyk genoeg, vergeten hadden de benoodigde levensmiddelen in te nemen, weshalve zy eerlang gedwongen waren voorraed te vragen aen den hertog van Longueville. Deze lag, met een leger dat dagelyks aengroeide, te Blangy naby Hesdin⁽¹⁾; de koning had hem verboden slag te leveren, maer hy kreeg bevel van leeftogt aen de stad te verschaffen. Zoodan den 16 Augusty verliet hy zyne tenten en trok, aen 't hoofd van een paer duizend mannen van wapenen, naer de hoogte van Guinegate, om de aendacht der belegeraers derwaert te lokken, terwyl eene sterke ruiterbende, onder den hertog van Alençon, ylings tot tegen de wallen van Teruanen voort moest rukken, en iedere man het stuk gezouten spek met een tonnetje bus-

(1) Zie ons achtste Deel, bl. 657, aen teek. 2.

[p. 253]

kruid dat hy op de schoft van zyn peerd gebonden had, in de vest moest afwerpen. De overleg was goed, als men ziet; maer keizer Maximiliaen, die door zyne bespieders onderrigt was van het opzet, en ten andere zeer wel bekend met de plaetsen als waer hy vroeger nog gevochten had⁽¹⁾, was in tyds, met groote magt, en vergezeld van koning Hendrik, de Lei overgegaen⁽²⁾, hebbende aen Talbot last gegeven van de stad te bewaken. Wat gebeurt er? Toen de Franschen de hoogte bereikten⁽³⁾, zagen zy, beneden hen, tien duizend man in slagorde geschaerd, en stonden paf. Op het eigen oogenblik schoot er, van achter een bosch, eene talryke ruiterbende vooruit, die hun op het lyf stortte. Te midden dier eerste worsteling, raekt ook het voetvolk in beweging; het kanon begint te ronken; de aenval wordt algemeen, en dit alles jaegt den Franschen een dusdanigen schrik aen, dat zy, niet den rug keeren, neen, maer hals over kop de vlugt nemen, loopende in éénen adem tien mylen ver,

(1) Zie ons achtste Deel, bl. 658.

(2) Teruanen lag op den linken oever der Lei, die door Kortryk stroomt.

(3) Zie ons achtste Deel, bl. 658, aenteek. 4.

[p. 254]

namelyk tot Blangy toe. Hadden de archiers van Hendrik VIII zoo veel yver getoond als de belgische ruiters, daer ware misschien van het vyandlyk leger weinig overgebleven: thans lieten de vlugtelingen al hun geschut op het veld, met eene menigte van standaerts, vaendels, kurassen en ander wapentuig, benevens dooden en gekwetsten⁽¹⁾; terwyl hunne koenste ridders en edellieden, waeronder de beroemde Bayard, de onzen in de handen vielen en gevankelyk weggevoerd werden. Ook de pooging om de stad te voorzien mislukte, ondanks een uitval door de belegerden gelyktydig gedaen: zy werden teruggedreven, zoo wel als de hertog van Alençon, die mede veel manschap verloor, naest al het aengebragt proviant⁽²⁾. Men gaf aen

(1) De schryvers verschillen zeer in het opgeven der dooden. Macquéreau, op het einde van zyn dertiende hoofdstuk, spreekt van tweeduizend vyf honderd, terwyl de postmeester De Taxis, schryvende den eigen avond aen onze landvoogdes, het verlies der Franschen slechts begroot op een honderdtal. Zie de Lettres de Louis XII, IV, bl. 195.

(2) Zie het feit verhaeld by Pont. Heut. bl. 161-62. Zie mede de Mémoires van Du Bellay, Liv. 1 cit. die van Fleurange, door Buchon uitgegeven, chap. 39, doch vooral de Chronique van Robert Macquéreau, die er over uitweidt, Liv. II, chap. 7 tot 14.

[p. 255]

dit gevecht den naem van sporenslag, omdat de Franschen meer gebruik hadden gemaekt van hunne sporen, dan van hunne wapens.

Het was de tweede mael dat Maximiliaen te Guinegate eene volkomen victorie behaelde⁽¹⁾. Zy werd in onze steden gevierd door processiën en vreugdebedryven, doch bragt niets anders voort dan de overgaef van Teruanen, waer de keizer met koning Hendrik, den 24 Augusty hunnen intreê in deden⁽²⁾. De beide vorsten hadden eenig verschil omtrent het bezit der veroverde stad, maer zy bleef voor het oogenblik aen Hendrik VIII die, kort daerna, op verzoek des keizers, naer Doornik trok en daer insgelyks het beleg om sloeg. Deze stad, ofschoon ook te midden van België gelegen, behoorde, sedert de tyden van Philip-Auguste, aen

(1) De eerste mael, in 1479, was hy nog jong; dit mael, ruim 54 jaer oud, maer toch niet minder moedig. Om zyne Duitschers en Belgen op te wekken, zeide hy hun: ‘Ik zal aen de spits vechten, volgt my slechts; gy zult my erkennen aen mynen gryzen baerd en hairen, op het slagveld wit geworden.’ Zie Pont. Heut. bl. 162.

(2) Zie Le Glay, Corresp. II, bl. 196.

[p. 256]

Frankryk, welks koningen haer immer zeer begunstigd hadden; maer in dit oogenblik van moedeloosheid zou het aen Lodewyk XII moeite gekost hebben genoegzame hulp aen de inwoonders te geven. 't Is waer, deze meenden in staet te zyn om, achter hunne stevige vesten, zich zelven te beschermen; doch wanneer zy die omringd zagen van meer dan vyftig duizend man, begon hun het hart te krimpen, en alhoewel zy toch nog kloeken wederstand deden, moesten zy het niet te min weldra opgeven. De stad ging over den 23 September, en twee dagen later trok de koning er triomfantelyk binnen⁽¹⁾.

Hendrik VIII kon met Doornik even zoo weinig verrigten als met Teruanen. Hy hadde zeker veel beter gedaen verder Frankryk in te dringen, en gebruik te maken van de verslagenheid die daer heerschte, in stede van zynen tyd te verspillen aen nuttelooze veroveringen: ook mag men zeggen dat hy niets van zyn eerste opzet had uitgevoerd, toen hy den 17 October met zyn leger naer Enge-

(1) Zie Macquéreau, Liv. II, chap. 15, en Liv. III, chap. 1-12.

[p. 257]

land wederkeerde. Omtrent denzelfden tyd vertrok de keizer naer Duitschland.

Wat ook Maximiliaen en zyne dochter mogten gedaen hebben om den bestaenden vrede tusschen Frankryk en deze landen niet opentlyk te schenden, de voorgewende onzydigheid onzer provincien, gedurende den afgeloopen veldtogt, kon zekerlyk betwist worden, en koning Lodewyk, althans na het vertrek van legers en vorsten, had middelen genoeg aen de hand om het Margareet en haren neef duchtig betaeld te zetten, want de geldelyke toestand en de tucht onder het krygsvolk waren en bleven hier zeer gebrekkig. Gelukkiglyk vond hy het voordeeliger zynen yver te besteden om het bondgenootschap van Mechelen gebroken te krygen, en aldus nieuwe ondernemingen tegen zyn ryk voor te komen. De winter ging dan voorby zonder merkelyke vyandlykheden op onze grenzen. Lodewyk, reeds verzoend met paus Leo⁽¹⁾, werkte tevens by den koning van Arragon om vrede te maken, en kreeg dat gedaen den 1 December⁽²⁾,

(1) Zie beider tractaet van 6 October 1513, by Du Mont, IV, P. I, bl. 175.

(2) Zie de oorkonde aldaer, bl. 178-79.

[p. 258]

waerdoor Hendrik VIII, zoo haest hem zulks ter ooren kwam, van zynen kant ook minder genegen werd om den kryg te hernemen: zelfs ja wist de Franschman den keizer te tokkelen door gunstige voorstellen, in weêrwil van al de moeite door Margareet aengewend om haer vader den vrede met dien nabuer, in het belang zyns kleinzoons, te ontraden⁽¹⁾. Zy drong meer dan ooit aen op eene nauwere verbindtenis met Engeland, door het voltrekken van haers neefs huwelyk met Hendriks jongste zuster Maria, aen wie hy sedert jaren verloofd was⁽²⁾; doch terwyl dit nog sleepte, was koning Lodewyk haer te slim, hebbende bekwame gezanten afgeveerdigd tot dien van Engeland, met wien zy, in 't begin van Oogstmaend 1514, niet alleen den vrede sloten, maer tevens eenen echt bewerkten tusschen de pas genoemde Maria en Lodewyk XII zelf⁽³⁾, sedert eenige maenden weduwe-

(1) Zie hare brieven aen Maximiliaen van 14 en 24 February en van 6 Maert, by Le Glay, II, bl. 221-32.

(2) Namelyk sedert 1508. Zie de oorkonden by Du Mont, IV, P. I, bl. 93-108.

(3) Zie de oorkonden aldaer, bl. 183-90, en het huwelyks-contract, bl. 194. By die gelegenheid werd Teruanen aen Frankryk weêrgegeven; maer Doornik bleef nog eenige jaren aen Engeland.

[p. 259]

naer van zyne eerste gemalin Anna van Bretagne⁽¹⁾.

Een ander huwelyk, het jaer te voren reeds besproken, was onlangs ook tot stand gekomen, namelyk tusschen Karels tweede zuster Isabelle en Christiaen II, die den 26 February 1513 den troon van Denemarken en Noorwegen beklommen had. De bruiloft werd gevierd te Brussel den 11 Juny⁽²⁾ met groote feesten; maer de vorstin vertrok eerst het volgend jaer naer Copenhagen⁽³⁾. Deze echtverbindtenis, was zy al niet zeer schitterend voor het keizerlyk huis waer Isabelle uit stamde, kon ten minste voordeelig zyn aen de erflanden haers broeders, welke toen ter tyd grooten handel dreven met het Noorden, en daer meer dan eens ernstige moeijelykheden, ja vyandschap

(1) Anna was gestorven den 9 January 1514.

(2) Zie Margareets brief van den dag daerna aen haer vader, by Le Glay, II, bl. 256. - De jonge Karel had, te dier gelegenheid, zoodanig gedanst, dat hy er de koorts van kreeg. Zie daer, bl. 260.

(3) Isabelle van Oostenryk was nog geene volle veertien jaer oud, toen zy den echt aenging met Christiaens gevolmagtigden, handelende in zynen naem.

[p. 260]

ontmoet hadden. Hetzelfde hoogbelang maekte dat Margareet, zoo wel als haer vader, bedacht werd om zich met Frankryk te verstaen; want zonder bondgenooten kon zy het tegen Lodewyk XII niet volhouden. De keizer stemde dan toe dat zyn kleinzoon begrepen wierde in het verdrag onlangs door de koningen van Engeland en van Frankryk te Londen gesloten⁽¹⁾; ja meer, om de verzoening zekerder en duerzamer te maken, werden er eerlang onderhandelingen aengeknoopt voor eenen echt van Karel met Lodewyks tweede dochter Renata⁽²⁾; maer zy bleven steken door de dood van den franschen vorst kort daerop voorgevallen, namelyk den 1^sten January 1515.

Onze aertshertog naderde thans tot den ouderdom van zyn' vader, wanneer deze, in 1494, de teugels van het landbestier overnam en in eigen naem begon te regeeren⁽³⁾. Groot en klein verlangde naer de ontvoogding van Karel, in de hoop

(1) Zie des keizers verklaring van 1 October 1514, by Du Mont, bl. 196.

(2) Renata of Renée was kwalyk vier jaer oud, geboren zynde den 25 October 1510.

(3) Zie hiervoren, bl. 45.

[p. 261]

dat hy, met goede raedslieden, de algemeene belangen beter zou gewaerborgd hebben dan zy het tot dan toe geweest waren: niet dat men den yver, de bekwaemheid of den goeden wil van Karels moei in twyfel trok, neen; maer de aenhoudende tusschenkomst van den keizer, wiens bevelen of toestemming men immer vragen moest, belemmerde dikwerf de landvoogdes of deed haer tyd verliezen, en verzwakte noodwendig haer gezag. Men zocht dan dit bezwaer weg te ruimen, en toen, in het begin van December, de Staten te Brussel vergaderd zynde, het hoofd des Ryks hen deed verzoeken zyn' kleinzoon naer Duitschland te laten komen, ten einde hem bekend te maken met de Oostenryksche erflanden die op hem moesten overgaen: zoo namen de Staten daer gelegenheid uit om te vertoonen dat Karel, nu zoo goed als bejaerd, eerder diende erkend, ontvangen en gehuldigd te worden in de provinciën waer hy reeds sedert acht jaren bezitter van was, dan in andere landen welke hem eerst na de dood van zyn grootvader moesten toekomen. Zy verzochten derhalve den keizer om zulks in te willigen, en lieten hooren dat zy voornemens waren aen Zyne

[p. 262]

Majesteit eene gift te doen van honderd duizend goudguldens, tot dankbaerheid voor de door hem zoo lang waergenomen voogdy⁽¹⁾.

De graef van Werdenberg⁽²⁾, des keizers commissaris hier te lande, werd gelast dit voorstel aen zyn' meester te gaen doen, en kwam eerlang weder met opene brieven, gedagteekend uit Innspruck den 23 December, waerby Maximiliaen in alles toestemde en meteen zyne dochter, den paltsgraef Frederik van Beijeren en eenige andere edellieden aenstelde om, in zynen naem, over te gaen tot de ontvoogding zyns kleinzoons, en aen dezen het bewind op te dragen van alle de landen en heerlykheden hem uit de vaderlyke erfenis van regtswege toebehoorende⁽³⁾.

Deze plegtigheid had plaets te Brussel den 5 January 1515, in eene algemeene vergadering der Staten. De keizerlyke patentbrieven afgelezen zynde, zoo werden de zegels gebroken waer Karel en zyne moei zich tot dan toe van bediend hadden,

(1) Zie Gachard, Doc. inédits, I, bl. 285, aenteek. 1.

(2) In Zwitserland.

(3) Zie de oorkonde in de Bulletins de la Commiss. d'Histoire, 2^e série, VII, bl. 71.

[p. 263]

Margareet legde hare voogdy neêr, en haer neef begon zelf te regeeren⁽¹⁾. Zyn eerste werk was aen de Raedkamers en geregtshoven daer kennis van te geven, met bevel van alle brieven en vonnissen voortaen op zynen naem uit te veerdigen⁽²⁾, en met aenduiding der titels daerby te vermelden⁽³⁾. Meteen benoemde hy zynen Groot-Kanselier⁽⁴⁾ en zyne raedslieden⁽⁵⁾, en trok vervolgens naer

(1) De beloofde geldsom werd eerlang aen Maximiliaen afgeteld, waerby Karel nog eene tweede gift voegde van 150,000 livres, behalve eene jaerwedde van 50,000, welke men reeds gewoon was aen zyn grootvader te betalen. Zie de oorkonde in de pas beroepen Bulletins, bl. 76-77.

(2) Zie Karels brieven van 8 January aen den Raed van Vlaenderen, by Van den Bergh, II, bl. 113. En die van 9 Jan. aen den Grooten Raed van Mechelen, by Gachard, Documents inédits, I, bl. 283.

(3) Zie de reeks dier titels, aldaer, bl. 284.

(4) Zie de oorkonde in de Bulletins de la Commiss. d'Histoire, 2^e série, V, bl. 314.

(5) Leden van 's vorsten staetsraed waren, behalve den Groot-Kanselier Jan Le Sauvage heer van Escaubecque, de paltsgraef Frederik van Beijeren, prins Karel van Chimay, graef Hendrik van Nassau, de heer van Chièvres, de heer van Roeulx, heer Karel van Lannoy, heer Adolf van Beveren, Adriaen van Utrecht en anderen. Zie Henne, Histoire de Charles-Quint, enz. II, bl. 88-89.

[p. 264]

Leuven, alwaer hy den 24 gehuldigd werd en zyne Blyde Inkomst gaf⁽¹⁾. Den 28 deed hy zynen intrede te Brussel, en des anderdags zynen eed. Den 4 February werd hy te Mechelen feestelyk ingehaeld; den 11 te Antwerpen, en vervolgens in de hoofdsteden van Vlaenderen, waerna hy Zeeland en Holland bezocht, en van daer weêrgekeerd zynde, in het Henegauwsche en het Naemsche de gewoone eeden aflegde en afnam⁽²⁾.

Terwyl onze vorst aldus de provinciën doorwandelde⁽³⁾, en overal van zyne onderdanen met geestdrift ontvangen werd, werkte de keizer in Duitschland om het huis van Oostenryk te vermeerderen. Reeds sedert een paer jaren had hy

(1) Zie daer den tekst van in de Placcaerten van Brabant, I, bl. 192, vlgg. en de byvoegsels, aldaer, bl. 205 en 207.

(2) Zie voor deze en andere datums, Gachard, Rapport sur les archives de Lille, bl. 254, vlgg. Zie mede over Karels inhuldiging te Namen, den 22 Nov. de Bull. de la Commiss. d'Hist. 2^e série, VII, bl. 80, vlgg.

(3) Hy werd eerst het jaer daerna, 1516, doch niet in persoon, gehuldigd in het hertogdom van Luxemburg.

[p. 265]

Karels derde zuster Maria naer Weenen doen komen⁽¹⁾, alwaer hy, den 22 July 1515, haer ten huwelyk gaf aen Lodewyk gekozen koning van Hongaryë en Bohemen⁽²⁾, terwyl Lodewyks zuster Anna verloofd werd aen Karels eenigen broeder Ferdinand⁽³⁾, met besprek dat, byaldien uit eerstgemelden echt geene kinderen sproten, Ferdinand de beide kroonen erven zou⁽⁴⁾.

Van zynen kant, beyverde Karel zich al vroeg om met den nieuwen koning van Frankryk in goede verstandhouding te komen, wykende aldus af van de politiek zyner moei (die immer naer

(1) Zie Margareets brief van den 4 Mei 1514 aen haer vader, by Le Glay, II, bl. 252.

(2) Het was, in zekeren zin, slechts eene verloving, want Lodewyk, eenige zoon van Ladislaus, had nauwelyks zyn negende jaer bereikt, geboren zynde den 1 Mei 1506, en Maria telde er nog geene tien. Om de twee kroonen, beide nog aen den keus onderworpen, aen Lodewyk te verzekeren, had diens vader gezorgd dat hy den 4 Juny 1507 tot den troon van Hongaryë, en den 11 Maert 1509 tot dien van Bohemen gekozen wierde.

(3) De beide huwelyken werden eerst voltrokken in 1521.

(4) Zie de oorkonde by Du Mont, IV, P. I, bl. 212, vlgg.

[p. 266]

Engeland overgeheld had), en luisterende naer den raed des heeren van Chièvres die, van fransche herkomst zynde, met geheel zyne maegschap zeer franschgezind was⁽¹⁾. De vorst had echter geen ongelyk by zyn betrachten van eene nauwere vriendschap met Frankryk, want de geheime vyandigheid van wylen Lodewyk XII, door diens gedurig aenstoken of voeden der geldersche twisten, had de Nederlanden deerlyk verarmd, ja bykans uitgeput. Wanneer dan Frans I op den troon was geklommen, werd Karel door hem uitgenoodigd om zyne zalving en krooning by te woonen, welke den 25^sten January plaets moesten hebben; doch verhinderd zynde door de werkzaemheden zyner eigen bezitneming, noemde hy graef Hendrik van Nassau om hem te Rheims te vertegenwoordigen, en tevens in zynen naem aen den koning hulde te doen voor de graefschappen van Vlaen-

(1) Zie daeromtrent een merkweerdig verslag, in 1516 gedaen aen den Kardinael Ximenes, door den bisschop van Badajoz, dien Margareet, in 1509, naer deze landen had geroepen, om van hem te weten wat er in Spanje verrigt werd. Het stuk is opgenomen in de Bull. de la Commiss. d'Hist. 1^e série, X, bl. 6, vlgg.

[p. 267]

deren en van Artois, die van de fransche kroon leenroerig waren⁽¹⁾. De Nassauwer was vooral belast om de onderhandelingen nopens het huwelyk van zyn' meester met Renata, door de dood van Lodewyk XII onderbroken, op nieuw aen te knoopen en mitsdien een gunstig verbond tot stand te brengen. Zulks kostte veel tyd en veel moeite, want men kon het niet eens worden over den bruidschat en over eene menigte andere zwarigheden⁽²⁾: ten laetste echter kwamen de beide partyen tot akkoord, en een plegtig verdrag werd gesloten te Parys den 24 Maert⁽³⁾, doch waervan, door het schielyk veranderen der omstandigheden, niet een enkel artikel uitgevoerd werd.

Voor het oogenblik nogtans mogt Karel vertrouwen dat hy met Frankryk geen spel zou hebben. Van zyn engelschen nabuer had hy even min te vreezen: integendeel, zyne moei en haer vader

(1) Zie den tekst der beide commissien van 22 January 1515, in de Bulletins de la Commission d'Histoire, 2^e série, V, bl. 317-19.

(2) Zie de brieven van Karels afgeveerdigden, by Lanz, Correspondenz, enz. I, bl. 2-41.

(3) Zie de oorkonde by Du Mont, IV, P. I, bl. 199, vlgg.

[p. 268]

werkten zelfs om de bestaende verbonden met Hendrik VIII te handhaven en te bevestigen. Maer Karel had reden van bekommerd te wezen wegens den toestand van Spanje waer hy, mag men zeggen, weinig of geene vrienden en daerentegen veel vyanden telde. Zyn grootvader, koning Ferdinand van Arragon, zou hem, van in 1508, geerne hebben zien naer Spanje komen, om kennis te maken met zyne toekomstige onderdanen, met de zeden en gebruiken dier landen, met den volks-aert en den geest der inwoonders; doch zulks had hy van Maximiliaen niet kunnen verkrygen⁽¹⁾. Sedert ontving hy immer ongunstige berigten over het gedrag dergenen die hier zyn' kleinzoon omringden. De deugdzame Ximenes, Regent van Castielje in Ferdinands naem⁽²⁾, zond geregeld aenzienlyke geldsommen herwaert, tot onderhoud van Karels hof; maer hy wist tevens dat die penningen grootendeels verspild werden of aen de vingeren der hovelingen bleven hangen, en beklaegde zich daer vruchteloos over in alle zyne brieven⁽³⁾.

(1) Zie Mariana, III, bl. 351.

(2) Zie Vandervynckt, I, bl. 59-63.

(3) Zie daer, bl. 63, cit.

[p. 269]

Hy en de koning waren byzonderlyk gebeten op den heer van Chièvres, die hier de hoofdspil was waer alles op draeide, zonder wien geestelyk noch wereldlyk eerambt vergeven werd, en die uit alles goud wist te smeden⁽¹⁾. Ongelukkiglyk, Karel zag door geene oogen dan door die van Chièvres, en wat men hem ook raden mogt om zyn baetzuchtigen gouverneur te verwyderen, volhardde hy in hem een onbegrensd vertrouwen te schenken.

Dit alles was in Spanje overbekend, en had daer een algemeen misnoegen verwekt. Er liepen velerlei kwade geruchten: men zeide dat Karel, betooverd door de Vlamingen, zich om zyn moederlyk erfdeel niet bekreunde; dat hy nooit naer Castielje komen zou; dat het bewind der landen en het heil der onderdanen zouden overgelaten worden aen vlaemsche Regenten, die van alles naer willekeur en tot hunne eigen baet zouden beschikken, enz. Deze en andere zulke vooringenomenheden tegen Karel gaven aenleiding tot verdere uitzigten. Karels broeder, zoo veel jonger niet dan hy, was in Spanje geboren en opgevoed, en

(1) Zie het verslag des bisschops van Badajoz aen Ximenes, bl. 7, vlgg. Zie mede Vandervynckt, bl. 64.

[p. 270]

aldaer woonachtig: waerom dan zou men hem niet aenstellen tot erfgenaem van Castielje en van Arragon⁽¹⁾, dewyl de oudste zoon, reeds in bezit van de Nederlanden en nog zoo veel te verwachten hebbende van zyn grootvaders kant, rykelyk genoeg bedeeld zou blyven, behalve dat hy nog keizer kon worden na de dood van Maximiliaen, en dus geene reden had om nog grootere magt te wenschen. De hovelingen welke Ferdinand omringden en hunne eigen verheffing door die huns meesters verhoopten, wachtten zich wel zulken roep tegen te spreken: zy voedden zelfs de menigte in haren onwil; en ofschoon de kooing van Arragon daer geen deel aen nam, was het echter niet twyfelachtig dat hy weinig over had voor zyn oudsten kleinzoon, en veel meer genegenheid toonde aen diens broeder.

Om dan alle kwade gevolgen of verordeningen voor te komen, en waerschynlyk ook op raed des

(1) Koning Ferdinand had geene kinderen uit zyn tweede huwelyk met Germaine de Foix. Deze had hem een enkelen zoon gebaerd, maer die aenstonds weêr gestorven was. Zie by Le Glay, Maximiliaens brief van 8 Juny 1509, I, bl. 150.

[p. 271]

heeren van Chièvres, die des te doenvryer was naer dat de oogen van klaerziende andersgezinden minder op hem letten konden, vaerdigde Karel, in October 1515, zynen vertrouwden leermeester, Adriaen Floriszoon, naer Spanje, ten einde daer de omstandigheden waer te nemen en zyne belangen voor te staen. Deze weerdige man werd zeer heuschelyk ontvangen van den Regent⁽¹⁾, minder wel door Ferdinand, die zich van Adriaen mistrouwde en, na een eerste verhoor, hem aenzocht zyn verblyf te gaen nemen in het klooster van Guadalupe⁽²⁾, werwaerts hy zelf zich ook eerlang begeven moest⁽³⁾ om reden van godsvrucht.

De koning van Arragon ontvlugtte de dood. Hy was uit Madrid vertrokken den 7 November, met het inzigt van naer Andalusië te gaen, op welks kusten hy eene zeevloot bereidde, maer had zynen weg gekozen over Plasencia⁽⁴⁾, in de hoop dat de

(1) Zie Héfelé, bl. 511, vlgg.

(2) Kleine stad van Estramadura, dertig mylen in 't zuidwesten van Toledo, met een vermaerd Hieronymieten-klooster en bedevaertplaets.

(3) Zie Héfelé, bl. 512.

(4) Bisschoppelyke stad in het noordelyk gedeelte van Estramadura, gelegen in een uitgebreid plein omringd van bergen.

[p. 272]

lucht dier landstreek weldadig zou geweest zyn voor zyne gezondheid, sedert een paer jaren zeer wankel. Het was daer dat de vorst aen Karels afgeveerdigde voor de eerste mael gehoor gaf; maer hebbende sedert brieven ontvangen van den kardinael Ximenes, die hem toonde hoe kwalyk zyne wantrouw ten aenzien van Adriaen gegrond was, zoo riep by dezen andermael, en gaf hem nu blyken van betere gevoelens, regelende onderscheidene zaken van groot gewigt in het belang van onzen vorst en van diens erfenis⁽¹⁾.

Plasencia verlaten hebbende den 27 December, begaf zich de koning naer Truxillo⁽²⁾, en vervol-

(1) Zie het werk van Ferreras, VIII, bl. 419; doch vooral de Epistolae Petri Martyris, Lib. XXVIII, Epist. 565, in de uitgave van Amsterdam, 1670, in fol. bl. 311.

(2) Spaensche stad gelegen in het zuidoosten van Plasencia. Het is waerschynlyk dat hy daer een tweede gesprek had met Adriaen. Petrus Martyr noemt de plaets niet, maer zegt dat de koning op den uitersten rand van zyn graf stond: regi per extremos jam vitae margines ambulanti.

[p. 273]

gens, nog zes mylen meer in 't zuiden, naer Madrigalejo⁽¹⁾, alwaer zyne ziekte zoo erg toenam, dat de artsen meenden hem te moeten verwittigen van zyn aenstaende einde. Ferdinand voelde zelf dat de dood aenklopte. Hy had, jaren te voren, by schikking van uitersten wil, het regentschap der beide ryken⁽²⁾ aen zyn jongsten kleinzoon opgedragen⁽³⁾, te samen met de dry Groot-Meesterschappen⁽⁴⁾ in vollen eigendom; doch nu het op sterven aenkwam, herriep hy die schikkingen en erkende al de regten van Karel, met besprek dat de kardinael Ximenes Castielje, en de aertsbisschop van Saragossa Arragon zou bestieren, tot de overkomst van zyn oudsten kleinzoon naer Spanje. Dit zyn laetste testament werd

(1) Een dorp gelegen op den weg naer Guadalupe.

(2) Arragon verstierf, van regtswege, op Ferdinands dochter Joanna, maer die onbekwaem was te regeeren.

(3) Volgens Vandervynckt, zou de koning Arragon en Castielje en zelfs de italiaensche bezittingen aen Ferdinand vermaekt hebben, met volkomen uitsluiting van diens broeder; maer zulks wordt door de Spaensche geschiedschryvers niet bevestigd, en is dus niet aennemelyk.

(4) Zie hiervoren, bl. 200.

[p. 274]

geteekend den 22^sten January 1516; den zelfden dag ontving de koning de heilige Sacramenten der stervenden, en sloot daegs daerna de oogen in den ouderdom van 64 jaren⁽¹⁾.

Na de eerste lyksplegtigheden vertrok het hof naer het bygelegen Guadalupe, alwaer eerlang ook de kardinael aenkwam om 's konings wensch te vervullen, en nog eens den last der regeering op te laden. 't Is waer, Ferdinands kleinzoon zou liever hebben gehad dat zyn vertrouweling Adriaen van Utrecht in het Regentschap ware gesteld geworden; doch hebbende kennis gekregen van zyns grootvaders beschikking, en voelende dat het moeijelyk zou geweest zyn om, in dat oogenblik, eenen Nederlander door adel en volk te doen aenveerden, bevestigde hy Ximenes in den post die hem opgedragen was⁽²⁾, en schreef hem zelfs eenen zeer vriendelyken brief⁽³⁾, waerin hy, onder

(1) Zie Héfelé, bl. 514-16. Ferdinands overschot werd naer Grenade gevoerd, waer zyne echtgenoot rustte. Zie Petrus Martyr, Epist. 566, en Pont. Heut. bl. 172.

(2) Zie Héfelé, bl. 520-22.

(3) Gedagteekend uit Brussel, den 14 Febr. 1516. Zie er den tekst van by Héfelé, bl. 523-25.

[p. 275]

anderen, het verlangen uit om, van stonden af, den titel van koning te mogen voeren, dien de Paus en de Keizer hem reeds gegeven hadden, alhoewel hem, zoo lang zyne moeder leefde, in de beide ryken, van regtswege de titel van Prins alleen toekwam⁽¹⁾. Deze aenvraeg ontmoette onder de spaensche raedslieden ernstige tegenspraek; maer Ximenes wist de gemoederen zoo wel te kneden, dat zy aldra toegestemd werd, althans in Castielje, terwyl de Cortès van Arragon zich eerst later daer lieten toe overhalen⁽²⁾.

Hier te lande had Karel reeds, by omzendbrieven van den 10 February, plegtige lykdiensten doen vieren in de voornaemste steden⁽³⁾. Vervolgens beyverde hy zich om de goede verstandhouding met de koningen van Frankryk en Engeland

(1) Zie Héfelé, bl. 525.

(2) Zie Héfelé, bl. 526-30. Zie mede Vandervynckt, bl. 70-72.

(3) Zie den tekst van Karels omzendbrief aen die van Mechelen, in de Bull. de la Commiss. d'Histoire, 2^e série, VII, bl. 85. - Zie mede byzonderheden over de uitvaert des konings van Arragon te Brussel gevierd den 13 en 14 Maert 1516, in de Revue de Bruxelles, aflevering van September 1838, bl. 113, vlgg.

[p. 276]

te bevestigen, ten einde aen zyne Belgische provincien de rust te verzekeren, wanneer hy zich naer Spanje zou begeven om daer bezit te nemen van zyne erfryken. Hy had nu, sedert Ferdinands dood, onderscheiden twisten met Frans I te slechten rakende het koningryk van Napels, waer de fransche vorst, even als zyn voorganger, immer aenspraek op maekte. Daeromtrent kwam het, den 13^den Augusty, tot een akkoord: Karel zou nu, in stede van Renée, de dochter des regeerenden konings Ludovica⁽¹⁾ tot echtgenoot nemen⁽²⁾, aen wie de vader zyne regten op het Napelsche tot bruidschat af zou staen. Op deze en andere voorwaerden, welke het te lang zou zyn hier aen te halen⁽³⁾, sloten de beide vorsten een nieuw verbond van onderlinge vriendschap en hulp in alles wat tot ieders belang strekken zou, maer hetwelk zoo min stand hield als het vorige.

(1) Deze was nog geen volle jaer oud, geboren zynde den 19 Augusty 1515.

(2) Namelyk Ludovica zou hem toegezonden worden zoohaest zy acht jaren zou bereikt hebben, en op haer dertiende zou het huwelyk worden ingezegend.

(3) Zie den geheelen tekst van dit verdrag gesloten te Noyon, by Du Mont, IV, P. I, bl. 224-28.

[p. 277]

Karel was ter zelver tyd in onderhandeling met Engeland, waer hy beter op rekenen mogt. En dit mael kwam er ook de keizer tusschen die, naest zyn kleinzoon, den 29 October, met koning Hendrik VIII te Londen een altyddurend verdrag teekende, door hetwelk alle dry zich verbonden om elkander te ondersteunen tegen alwie een hunner aen zou randen⁽¹⁾.

Terwyl Karels gevolmagtigden aldus den vrede met onze naburen waerborgden, hield de vorst zelf te Brussel een Kapittel der Orde van het Gulden Vlies. Vyftien plaetsen van even zoo veel afgestorven ridders stonden open; maer behalve dier aenvulling door nieuwe keuzen, werd er mede gesproken van het getal der leden, oorspronkelyk bepaeld tot een en dertig⁽²⁾, te vermeerderen, nu dat de erfstaten van het Burgondisch Huis zoo merkelyk aengegroeid waren. Karel, als hoofd der Orde, deed, in zitting van 6 November, het voorstel van de edele Broederschap te verhoogen tot het getal van vyftig ridders, of ja een en vyftig, de Souverein medegerekend. Dit voorstel toege-

(1) Zie de oorkonde by Du Mont, bl. 240-45.

(2) Zie ons achtste Deel, bl. 30, aenteek. 1.

[p. 278]

stemd zynde, zoo ging men, den volgenden dag, over tot den keus van vyftien nieuwe leden, waeronder de koning van Frankryk, don Ferdinand van Castielje Karels broeder, de Paltsgraef Frederik van Beijeren, de markgraef Jan van Brandenburg, Philip van Croy, naderhand hertog van Aerschot geworden, Antonis van Lalain heer van Montigny, Karel van Lannoy heer van Sanzelles, Antonis van Croy heer van Sempy en Thoux, Adolf Philips-zoon van Burgondië heer van Beveren, graef Felix van Werdenberg, Philibert van Châlons prins van Oranje, graef Hugo van Mansfeld, en dry andere min vermaerde⁽¹⁾. Na den middag werden er nog tien ridders genoemd om de nieuwe plaetsen te vervullen, terwyl tien andere aen Karel voorbehouden bleven, om later door hem aen Spaensche edellieden ingeruimd te worden, met toestemming der Vliesridders die den vorst naer ginder zouden vergezellen. De nieuwgenoemden waren de koningen van Hongaryë en van Portugal, Maximiliaen de Hornes heer van Gaesbeeck, heer Jan van Wassenaer, heer Jan van

(1) Zie Reiffenberg, Hist. de l'Ordre, bl. 307, vlgg.

[p. 279]

Egmont, Maximiliaen de Berghes heer van Zevenbergen, Frans de Melun heer van Espinoy, baron Jan van Trazegnies, en twee anderen⁽¹⁾. Daerop volgden dan de eedsafleggingen der bygekomen ridders, de overgaef der halsbanden, nieuwe verordeningen nopens de pligten der leden, en wat er al meer te regelen was in het belang der Orde: zoodat de vergaderingen, den 25 October 1516 aengevangen doch meermaels onderbroken, voortduerden tot in de eerste maenden van 1517⁽²⁾.

Alles was nog niet afgedaen, toen keizer Maximiliaen in de laetste dagen van January te Brussel aenkwam⁽³⁾, met het voorname inzigt van zyn' kleinzoon goeden raed te geven en hem aen te manen tot meerder vertrouwen in Margareet die, sedert zyne ontvoogding nagenoeg ter zyde was gelaten geworden⁽⁴⁾. Vervolgens bezocht hy Ant-

(1) Zie Reiffenberg, bl. 310-11.

(2) Zie Reiffenberg, bl. 293-335. Zie mede Pont. Heut. bl. 174, en Robert Macquéreau, Liv. IV, chap. 4.

(3) Zie eenen brief van Karel aen Frans I, in de Bullet. de la Commiss. d'Hist. 2^e série, VII, bl. 88.

(4) Zie Maximiliaens brief van 8 Maert 1517 aen zyne dochter, by Le Glay, Correspondance, II, bl. 345.

[p. 280]

werpen⁽¹⁾, Mechelen en andere steden, en vertrok, in het begin van Juny, naer Duitschland dat hy sedert niet meer verliet⁽²⁾.

Koning Karel was thans ernstig bedacht om zyne reis naer Spanje te ondernemen, van waer hy gedurig kwaed nieuws vernam, en telkens met meer aendrang door den Regent gesmeekt werd om zyne overkomst te verhaesten. Ximenes had, van onmiddelyk na Ferdinands dood, te worstelen gehad met den Castiljaenschen adel, die zich aen zyn gezag wilde onttrekken⁽³⁾. Om de kwaedwilligen in den toom te houden, had hy eene groote verandering toegebragt aen het leger dat, sedert onheugelyke tyden, meerendeels bestond uit vreemde benden, welke, na den afloop der krygstogten, weêr afgedankt werden, en wier moedwil veelal zeer scha-

(1) De keizer moet nagenoeg de beide maenden van February en Maert te Antwerpen hebben doorgebragt, als blykt uit onderscheiden brieven, van daer gedagteekend, en opgenomen by Le Glay, Correspondance, II, bl. 343, vlgg.

(2) Zyn laetste brief, hier te lande geschreven, is uit Maestricht gedagteekend den 1^sten Juny. Zie Le Glay, bl. 350.

(3) Zie Héfelé, bl. 531, vlgg.

[p. 281]

delyk was aen de ingezetenen. De Regent, wilde die vervangen door bestendige legerscharen, samengesteld uit vrywilligers in het land zelf gewerfd, en welke behoorlyk ten wapenhandel afgerigt, voor 't minst eenige jaren in dienst zouden blyven. De eerste proef was boven alle verwachting gelukt: op korten tyd hadden er zich dertig duizend jonge lieden uit de steden van Castielje aengeboden, wier krygsoefeningen, onder het oog hunner medeburgers dagelyks herhaeld, er nog ontelbare andere deden bykomen; en alhoewel de nieuwe instelling hier en ginds opspraek leed, werd de kardinael zoo wel ondersteund door zynen vorst, dat hy eerlang allen tegenstand overwon⁽¹⁾. Zulks gaf hem moed om ook de hand te slaen aen de zeevloot welke, op hare beurt, merkelyk vermeerderd en beter ingerigt werd, dan zy tot dan toe geweest was⁽²⁾.

Gelyken yver besteedde de Regent aen de handhaving der openbare orde, aen de versterking der voornaemste steden, aen het goed bestier der koninklyke schatkist, aen den billyken omslag der

(1) Zie Héfelé, bl. 536, vlgg.

(2) Zie daer, bl. 539, vlg.

[p. 282]

tollen en belastingen: kortom alle de bestaende misbruiken werden afgeschaft of krachtdadig bevochten, het huishouden van den Staet beter geregeld, de vorstelyke en volksbelangen even ernstig bezorgd met eene onbaetzuchtigheid waer, op den duer, groot en klein van overtuigd bleef.

By dit alles had de onvermoeide stadhouder meer dan eens den oorlog te voeren tegen de opstandelingen van Navarre⁽¹⁾, tegen de zeeroovers van Algiers, waer de spaensche vloot verslagen werd⁽²⁾, of tegen de wederspannige steden en

(1) Het koningryk van Navarre was, in 1512, door Ferdinand V veroverd geweest op Jan d'Albret, en in 1515 aen Arragon of Spanje toegevoegd, althans tot aen de Pyreneën, terwyl het dusgenaemde Neder-Navarre, aen deze zyde der bergen gelegen, en heden deel makende van Frankryk, voor Jan d'Albret nog behouden bleef. Het jaer daerna beproefde deze om zyn ryk weêr te krygen, maer werd verslagen, en stierf kort na zyne nederlaeg, den 17 Juny, latende aen zyn oudsten zoon Hendrik II het weinige dat hy aen den noordkant overhield. Niettemin bleven er in Opper-Navarre nog vele edellieden, die tegen den Regent van Castielje opstonden. Zie Héfelé, bl. 540, vlgg.

(2) Zie Héfelé, bl. 554-56.

[p. 283]

Grooten⁽¹⁾. In deze aenhoudende beslommeringen werd hy immer bygestaen en geholpen door Adriaen van Utrecht die, zonder den titel van mede-regent te voeren, eene trouwe hand leende aen het bestier des ryks. Ook was Ximenes hem zoo dankbaer voor de bewezen diensten, en zoo diep overtuigd van 's mans deugd en geleerdheid⁽²⁾, dat hy niet aerzelde onzen landgenoot by Karel dringend aen te bevelen voor den bisschoppelyken Stoel van Tortosa, in dat oogenblik openstaende, en dien hy werkelyk kort daerna beklom⁽³⁾.

(1) Zie Héfelé, bl. 545, vlgg.

(2) Adriaen was algemeen bekend voor een heilig man. De gelyktydige Petrus Martyr, die hem van naby zag, noemt hem in een zyner brieven (Epist. 576) Vir omni celsa sede dignus. In een vroegeren brief (Epist. 515) van Adriaen sprekende, zegt hy: qui nec literis divinis inter transmontanos, neque sanctitate morum in christiana religione habet superiorem.

(3) Zie Héfelé, bl. 562. De koningin weduwe van Arragon had mede Adriaen voorgesproken, als blykt uit Karels antwoord aen haer, waerin hy belooft de verheffing zyns leermeesters tot de bisschoppelyke weerdigheid van den Paus te zullen vragen. Karels brief van den 28 Juny 1516 is opgenomen door Gachard in zyne Corresp. de Charles-Quint et d'Adrien VI, bl. 238. Daerop volgt een brief, met facsimile, van Adriaen zelf aen Margareet van Oostenryk, die hy bedankt voor hare gelukwenschen ter gelegenheid zyner benoeming. Deze laetste brief staet ook by Van den Bergh, III. bl. 136.

[p. 284]

Zoo lang de beide kerkvoogden, te goeder trouw en met zuivere inzigten, elkander den last hielpen dragen, bleef de inwendige vrede gehandhaefd; maer in 1516-17 zond koning Karel den heer De la Chaux alsmede een hollandsch edelman den baron van Amersdorf naer Spanje, om plaets te nemen in den raed van Castielje⁽¹⁾, en kort daerna lag alles overhoop. La Chaux vooral zocht den kardinael den voet te ligten en werkte, met de inlandsche misnoegden, om zyn gezag te ondermynen. Weldra vroeg men van alle kanten eene algemeene vergadering der Cortès, welke, in de afwezigheid van den vorst, hoogst gevaerlyk was, als kunnende aenleiding geven tot velerlei onlusten, gelyk er reeds in sommige steden ontstaen waren. Gelukkiglyk wist de Regent tyd te winnen en, zonder den volksroep regtstreeks tegen te gaen, de vergadering uit te stellen, voor reden gevende dat

(1) Zie Vandervynckt, bl. 64.

[p. 285]

Karel zelf welhaest zou overkomen, en in eigen naem de Cortès vereenigen⁽¹⁾. Intusschen schreef hy brieven op brieven aen zyn jongen meester, hem dringend biddende zyne reis te verhaesten, als zynde dit het eenigste middel om de beginnende opschuddingen te stuiten, de openbare rust in beide koningryken te herstellen en den moedwil der Grooten te teugelen.

Karel was te wel overtuigd van de opregtheid zyns stadhouders, om diens raed te verwaerloozen: ook had hy vast besloten omstreeks Sint Jan van hier te vertrekken, toen nieuwe onlusten, in het Noordelyk gedeelte van Nederland uitgeborsten, de afreis nogmaels kwamen verhinderen, even als in 1505 ten tyde van Philip den Schoone. De Friezen waren in vollen oproer; te Utrecht stond het bykans even zoo slecht, en Karel van Egmont, verre van het laetste bestand na te komen, stookte daer niet alleen kwaed vuer, maer nam opentlyk party voor de Friezen die, in hunne plondertogten op Holland, geweldig veel kwaed deden. De Geldersche kryg begon dan weêr op nieuw en, naer

(1) Zie Héfelé, bl. 593.

[p. 286]

het schynt, met hulp van Frankryk. 't Is waer, Frans I loochende zulks; hy gaf ja de stelligste verzekeringen aen onzen vorst dat hy eerder hem helpen zou tegen Karel van Egmont, dan dezen in de hand te werken⁽¹⁾, en alhoewel daer juist niet veel staet op te maken was, mogt de koning toch zynen vyand aenranden zonder vrees van in 't zuiden ontrust te worden, of de Franschen in groot getal onder de Geldersche standaerts te bevechten te hebben. Alles viel dan ook vry gunstig uit: de Egmonder zwichtte en sloot een verdrag⁽²⁾, de Friezen onderwierpen zich, en die van Utrecht ontvingen, zoo goed als uit 's konings handen, een nieuwen bisschop, Philip van Burgondië⁽³⁾, terwyl zy onzen vorst tot Voogd of Ruwaerd erkenden, en aldus op zekere wyze de aenstaende vereeniging van het Sticht zelf voorbereidden⁽⁴⁾.

(1) Zie twee brieven van Karel aen den franschen koning van 6 Mei en 14 Juny 1517, in de Bullet. de la Commiss. d'Hist. 2^e série, VII, bl. 93 en 96.

(2) Zie op welken voet, by Wagenaar, IV, bl. 407.

(3) Onechten zoon van wylen Philip-den-Goede. Zie Wagenaar, bl. 408.

(4) Zie alle de feiten breedvoerig verhaeld in het opstel van Gerardus Noviomagus, by Matthaeus, Veteris aevi Analecta, enz. I, bl. 147, vlgg.

[p. 287]

Zoo kreeg Karel ten laetste de handen ruim, en mogt nu gereedschap maken voor zyne reis. Weldra begaf hy zich naer Middelburg in Zeeland, alwaer eene vloot van veertig schepen hem wachtte. Reeds had hy, by brieven van 12 July 1517, het opperbevel over de Nederlandsche krygsmagt toevertrouwd aen graef Hendrik van Nassau⁽¹⁾. Voorts stelde hy nog eenen Staetsraed aen⁽²⁾ van meer dan dertig leden⁽³⁾, waeronder ook zyne moei Margareet⁽⁴⁾, om de landen te bestieren gedurende zyne afwezigheid: en eindelyk den 7^den September scheepte hy in te Vlissingen, vergezeld van een zestigtal edellieden⁽⁵⁾, eene lyfwacht van hon-

(1) Zie den tekst in de Bull. de la Commiss. d'Hist. 2^e série, VIII, bl. 107-110. Zie mede een eigenhandigen brief van hetzelfde datum aen graef Hendrik, by Groen Van Prinsterer, Archives de la Maison d'Orange, I, bl. 60.*

(2) Onder den naem van Conseil privé.

(3) Zie die opgenoemd by Henne, II, bl. 201.

(4) Karel gaf haer toen niet, maer eerst in 1519, den titel weêr van Landvoogdes of Gouvernante.

(5) Zy zyn aengeduid by Henne, bl. 207.

[p. 288]

derd ruiters en dry honderd dienaers of beambten. De zeereis liep dit mael vry gunstig af: den 19 September zette de vorst voet aen land naby Villaviciosa⁽¹⁾ in Asturië⁽²⁾.

(1) Zie Héfelé, bl. 617, en Petrus Martyr, Ep. 599.

(2) Zie Pont. Heut. bl. 177. Zie mede Vandervynckt, bl. 76, vlg. en eenen brief van Karel aen den graef van Nassau, by Groen, bl. 61.*