Vaderlandsche historie. Deel 9

[p. 134]

Vierde hoofdstuk.

maximiliaens huwelyk met anne van bretagne, verydeld door karel viii. - margareet door dezen verstooten. - vrede van cadzant. - beleg en overgaef van sluis. - philip van kleef verzoend met onze vorsten. - vrede van senlis. - maximiliaen volgt zyn vader op in het ryk. - philip ontvoogd en in het bestier zyner landen gesteld. - verbond met den koning van arragon. - de spaensche huwelyken. - philip en zyne gemalin worden erfgenamen van arragon en castielje. - hunne reis naer ginder en hare ongunstige uitkomst.

1489-1503.

Koningen van Frankryk.	Keizers.
Karel VIII, † 1498.	Frederik III, † 1493.
Lodewyk XII.	Maximiliaen I.

Even als wylen hertog Philip de Goede en diens opvolger Karel de Stoute, zoo had ook Maximiliaen immer in nauwe vriendschap geleefd met hertog Frans II van Bretagne⁽¹⁾ die, van zynen kant, in

(1) Deze had, in 1458, nog jong zynde het hertogdom geërfd van zyn' oom Artur III.

[p. 135]

geene betere betrekkingen stond met koning Karel VIII, dan hy gestaen had met diens vader Lodewyk XI. Nog laetst, namelyk in 1487, waren er dry fransche legers in Bretagne gevallen, en hadden daer veel kwaed gedaen, zonder nogtans den wreveligen hertog tot onderwerping te kunnen brengen; maer in den volgenden zomer sloeg de krygskans hun beter meê, want Frans II vond zich genoodzaekt den vrede te vragen, die eindelyk den 21^sten Augusty gesloten werd, doch hem dusdanig griefde, dat hy er, kort daerna, te weten den 6^den September, van stierf.

Des hertogs oudste dochter Anna, geboren in het begin van 1477, volgde hem op zonder tegenspraek. Zy was, naer de gewoonte van den tyd, al vroeg verloofd geworden aen Eduard, prins van Wallis, erfgenaem der Engelsche kroon; maer deze overleed eer Anna den ouderdom van zeven jaer bereikt had. Sedert werd zy door verschillende vorsten ten huwelyk gevraegd, en na haers vaders dood, verklaerde zy zich ten voordeele van den Roomsch-Koning, wien hare hand in 1486 reeds toegezegd was. Het huwelyk kon echter thans niet voltrokken worden, zynde Maximiliaen nog altyd

[p. 136]

in Duitschland opgehouden; maer hy deed zich vervangen door een vertrouwden edelman, den prins van Oranje⁽¹⁾, zoodat de echt, ten jare 1490, wettiglyk ingezegend werd, ofschoon voor het oogenblik nog stil gehouden⁽²⁾.

In deze landen werkten de prins van Chimay en graef Engelbrecht van Nassau om Philip van Kleef, die nog altyd vyandig en meester was van Sluis, tot reden te brengen, doch vruchteloos⁽³⁾. Ter zelver tyd riep Maximiliaens zoon, volgens diens bevelen, de ridders van het Gulden-Vlies tot eene vergadering die gehouden werd deels te Hoogstraten, deels te Bergen-op-Zoom, om onderzoek te doen over het gedrag van sommige leden der Orde in de Vlaemsche onlusten, en om over te gaen tot den keus van nieuwe Vliesridders in vervanging van velen die overleden waren, of die ter

(1) Zie Maximiliaens procuratie aen den prins van Oranje en dry andere afgeveerdigden te Inspruck gegeven den 24 Maert 1488, by Du Mont, III, P. II, bl. 218.

(2) Maximiliaen was op dat oogenblik in Hongarye. Zie de Bulletins de la Commiss. d'Hist. III, bl. 245. Zie mede Molinet, bl. 95, vlgg. en bl. 141, vlgg.

(3) Zie Molinet, bl. 144-45.

[p. 137]

oorzake van meineedigheid buiten de broederschap dienden gesloten te worden. Dit zou gebeuren in een algemeen kapittel te Mechelen te vieren het jaer daerna. Inderdaed, den 20 Mei 1491 en volgende dagen had de vergadering plaets in Sint-Rombouts kerk, alwaer, den 26^sten, een vyftiental nieuwe ridders gekozen werden, onder anderen hertog Albrecht van Saksen, de prins van Chimay, de graef van Egmont⁽¹⁾, de markgraef Christoffel van Baden en de heer van Chièvres⁽²⁾.

In dat oogenblik stond alles weêr te Gent het onderste boven; de hoofden vielen er op nieuw het een achter 't ander⁽³⁾. Reeds had de heer van

(1) Hy was de grootvader van Lamorael, graef van Egmont, dien wy in de Geschiedenis der zestiende eeuw zullen aentreffen. De heerlykheid van Egmont, in Noord-Holland, werd ten jare 1486 tot een graefschap verheven door den Roomsch-Koning. Zie Reiffenberg, Hist. de l'Ordre, bl. 203.

(2) Willem van Croy, van wien wy in het vervolg van dit Deel meer zullen te zeggen hebben. - Zie over het Mechelsch Orde-feest, Reiffenberg, bl. 189-219. Zie mede Molinet, bl. 154, vlgg. en van Gestel, Historia Archiep. Mechl. I, bl. 45, vlgg.

(3) Zie het Dagboek der Gentsche Collatie, bl. 500.

[p. 138]

Rasseghem zyne geneigdheid tot onderwerping met de dood betaeld⁽¹⁾, en waren er verschillende steden aengerand of veroverd⁽²⁾, Brugge getokkeld om nog eens meê te doen⁽³⁾, het vuer des oproers gedurig aengeblazen door de twee Coppenols Jan en Francis⁽⁴⁾, en geen eind aen het kwaed te voorzien dat, naer gewoonte, gevoed en ondersteund werd door den koning van Frankryk.

Karel VIII had kennis van Maximiliaens huwelyk met Anne van Bretagne, maer zocht dat te breken en de vorstin voor zyne eigen vrouw te vragen, derhalve met verstooting van Margareet van Oostenryk, aen wie hy sedert negen jaer door de ondertrouw verknocht was. 't Is waer, de plegtige inzegening van

(1) Zie het Dagboek, bl. 499, en Despars, bl. 457.

(2) Zie Despars, bl. 498, vlgg.

(3) Zie, in de Bulletins, bl. 249, eenen brief des heeren van Tinteville, Kapitein van Brugge voor den Roomsch-Koning, aen de Schepenen van Gent, en het onbeschoft antwoord van Jan Coppenolle, Heuverdeken en Kapitein der Gentenaers, aldaer, bl. 251-56.

(4) Hun ryk liep echter naer zyn einde, want, gelyk het gaet, beide broeders werden het jaer daerna te Gent op de Vrydag-markt onthalsd. Zie het Dagboek, bl. 503, en de omstandigheden by Molinet, bl. 201-204.

[p. 139]

het huwelyk, immer uitgesteld om reden van Margareets onmondigheid, had tot dus verre nog geene plaets gehad; doch niet te min voerde zy sedert lang reeds den titel van koningin, en de dubbele echtbreuk van Karel met zyne verloofde en van de hertogin Anna met Maximiliaen, kon niet dan eene groote ergernis verwekken door gansch Europa, behalve dat een nieuwe kryg tusschen Frankryk en den Roomsch-Koning er bykans noodwendig uit volgen moest. Dit alles kon echter den franschen vorst niet tegenhouden: hy wist wel dat, met de elfjarige Margareet aen haer vader weêr te zenden, hy tevens de landen welke zy tot bruidschat had meêgebragt af moest staen: doch voor alsnu ten hoogste begerig naer het hertogdom van Bretagne, dat hem en zyn' voorganger zoo veel spel had geleverd, verkoos hy dit aen zyne kroon te vereenigen, en eene nadere gelegenheid af te wachten om de graefschappen, welke hy nu los zou laten, op eene andere wyze aen het huis van Burgondië te ontvreemden⁽¹⁾.

(1) Daer kwam het inderdaed toe, doch slechts twee eeuwen later.

[p. 140]

De vrede van 21 Augusty 1488 was onuitgevoerd gebleven, zynde hertog Frans II kort daerop gestorven. Sedert had diens dochter hulp van Engeland gekregen, en werd daerenboven ondersteund door een paer duizend voetknechten van Maximiliaens wege derwaert gezonden; doch zulks mishaegde aen koning Karel VIII, en gaf hem gelegenheid om een nieuwen krygstogt tegen Bretagne te ondernemen, gelyk hy deed in den nazomer van 1491. Rennes⁽¹⁾, waer Anna haer verblyf had, werd omstreeks Allerheiligen belegerd, doch op zulke wyze dat de koning immer verstandhouding in de stad bewaerde, en door vertrouwde persoonen vriendelyke voorstellen aen de vorstin doen kon. Om kort te zyn, de hertogen van Orleans en van Bourbon bragten het zoo ver, dat Anna eindelyk toestemde om van haren echt met den Roomsch-Koning af te zien, en hare hand beloofde aen Karel VIII. Het huwelyk werd ingezegend den 6 December, en, op het einde van February 1492, werd de nieuwe koningin gekroond in de kerk van St Denis⁽²⁾.

(1) Eene der voornaemste steden van Bretagne, in het Noorden van Nantes.

(2) Zie Molinet, bl. 172, vlgg. en Pont. Heut. bl. 108. Wat er in dezen nieuwen echt strydig was met de kerkelyke wetten, werd geëffend door Paus Innocentius VIII. Zie de oorkonde by Du Mont, bl. 274.

[p. 141]

Maximiliaens gezanten, die te Rennes by Anna waren, hadden zoo haest geene kennis van hetgeen daer heimelyk was bewerkt geworden, of zy verlieten de stad en kwamen van alles verslag doen aen den jongen hertog te Mechelen⁽¹⁾. Daer werden dan de algemeene Staten beroepen tegen den 8^sten February 1492, om raed te slaen over het invorderen van Margareets bruidschat, over het vergunnen eener behoorlyke jaerwedde aen Albrecht van Saksen, en over den nog bestaenden twist met Philip van Kleef en de Gentenaers⁽²⁾. Aldra verscheen daer een fransch gezantschap van

(1) Zie Molinet, bl. 176.

(2) De brief van oproeping, uit Mechelen gedagteekend den 14 January 1492, en meêgedeeld in de Bulletins, bl. 256, is geschreven in den naem van Maximiliaen en diens zoon. De Roomsch-Koning was echter nog altyd in Duitschland, want hy schreef uit Augsburg den 25 Mei (aldaer, bl. 258), dat de belangen des Ryks hem tot dan toe belet hadden naer deze landen te keeren, maer dat men hem in 't kort verwachten mogt. Zulks was echter toch het geval niet.

[p. 142]

koning Karels wege, om diens gedrag te ontschuldigen. Zy moesten zeggen dat Maximiliaen, zoo wel als de hertog zyn zoon, het huwelyk van Margareet nimmer met goede oogen aengezien hadden, en zy derhalve niet konden verwonderd zyn dat hun meester eenen anderen echt gekozen had. Voorts kwamen zy om den vrede van 1482 uit te voeren met den Roomsch-Koning en hertog Philip, welke beide zy tevens aenmaenden de verbonden te breken door hen gemaekt met Engeland en met Spanje⁽¹⁾. Op dit alles werd niet veel geantwoord, behoudens dat Philip en de Staten de laetste vraeg stellig van der hand wezen⁽²⁾. Kort daerop nogtans vertrok er van hier een ander gezantschap naer Parys, om Margareet weêr te eischen, te samen met de landen welke haer tot huwelyksgoed waren afgestaen, maer krachtens denzelfden vrede van 1482 thans aen haren broeder terug moesten

(1) Maximiliaen had onlangs een nieuw verbond aengegaen met koning Hendrik VII van Engeland en met Ferdinand V, koning van Arragon of van Spanje, het een en het ander gerigt tegen Frankryk. De oorkonden staen by Du Mont, III, P. II, bl. 254, vlgg.

(2) Zie Molinet, bl. 178-79.

[p. 143]

komen. Deze afgeveerdigden werden in Frankryk niet beter onthaeld dan die van Karel VIII het hier geweest waren: zoodat alles voor het oogenblik nog bleef hangen. Alleenelyk ontving de vorstin een plegtig bezoek van den graef van Nassau en diens medegezellen, welke haer in deftigen toestand vonden, rykelyk voorzien van alles en omringd van een honderdtal edele hofdamen⁽¹⁾.

De onderhandelingen, met Philip van Kleef aengeknoopt, duerden lang maer bragten niets voort⁽²⁾; daerentegen waren het de Gentenaers moede geworden⁽³⁾, en vroegen den vrede door eenige afgeveerdigden die zy te dien einde naer Mechelen zonden. De jonge hertog ontving hen zeer vriendelyk; vervolgens gaf hy last aen Albrecht van Saksen om zich met de stedelingen te verstaen, en de pais werd den 30^sten Juny op Cad-

(1) Zie Molinet, bl. 199-200.

(2) Zie daer veel over by Molinet, bl. 204, vlgg. en onder anderen, eene wydloopige memorie van Philip, waerin hy zich ontschuldigt van alles wat hem te last was gelegd, bl. 218-249.

(3) Zulks bleek wel uit de reactie tegen de Coppenols, die den 16 Juny het hoofd verloren hadden.

[p. 144]

zant⁽¹⁾ gesloten. De Gentenaers kwamen er goedkoop af: zy moesten Maximiliaen en zynen zoon erkennen ieder in zyne hoedanigheid en hun gehoorzaemheid zweren. Voorts hadden zy hun aendeel te betalen in de boet van Montils, en eene nieuwe van acht en twintig duizend pond voor hunne styfhoofdigheid. Voorts zouden zy zich getroosten met eenige verandering in het jaerlyksch vernieuwen der wet of stedelyke overheid, en de Witte-Kaproenen afzetten, die het in de laetste tyden weêr verbruid hadden; doch voor het overige scheldt men hun al hunne misdaden kwyt, met verbod zelfs van daer nog van te spreken⁽²⁾.

Alsdan keerde Albrecht van Saksen al zyne aendacht op Sluis, waer Philip van Kleef nog nestelde, en waer men een eind wilde aen brengen. De Engelschen hadden de stad van op het water reeds beschoten⁽³⁾; maer nu kwamen de krygsbenden

(1) Toen ter tyd een eiland benoorden Sluis.

(2) Zie Molinet, bl. 284-87. - Despars, bl. 523-24, de conditiën opgevende, voegt daer nog eenen voetval by, waer Molinet geen gewag van maekt; maer het spreekt bykans van zelf, en de Gentenaers vonden daer overigens weinig of geenen last in.

(3) Het was daerom, zegt Despars, bl. 522, dat die van Gent, vreezende dat zy, na het verlies van Sluis, geheel alleen en zonder steun zouden blyven, zich gehaest hadden om vrede te krygen.

[p. 145]

van uit alle provinciën toegesneld, alsof het te doen ware geweest om Troje te belegeren en in te nemen. Trouwens, Sluis was niet groot, maer zeer sterk: ook verweerde er zich Philip van Kleef gedurende bykans vyf maenden⁽¹⁾, met zulk gevolg, dat hy een aental engelsche schepen in den grond boorde of verbrandde en, by herhaelde uitvallen aen de land-zyde, niet alleen veel lyken maekte, maer eene menigte stukken geschuts uit de handen der belegeraers haelde. Het ging ja zoo ver, dat deze reeds bedacht werden om het beleg te laten steken, toen, ongelukkiglyk voor die van binnen, het vuer aen hun buskruid kwam dat met een deel van de stad in de lucht sprong. Hierdoor was Philips magt gebroken en hy genoodzaekt het hoofd in den schoot te leggen⁽²⁾. Hy zond dan

(1) Onder het beleg, namelyk den 20 September, ontving hy de tyding dat zyn vader, Adolf heer van Ravenstein, in de buert overleden was, hetgeen hem veel droefheid baerde, maer toch van zyn opzet niet deed afzien.

(2) Zie het beleg van Sluis wydloopig voorgedragen by Molinet, bl. 287-303.

[p. 146]

eenen trompetter tot den graef van Nassau, om vrygeleide voor hem te vragen en eene plaets te doen aenwyzen, waer hy in gesprek konde komen met Albrecht van Saksen. Alles viel naer wensch uit: Philip had zich zoo manhaftig gedragen, dat er niet gedacht kon worden om hem drukkende voorwaerden op te leggen, welke hy overigens niet zou hebben aengenomen. Neen, de vrede werd gesloten den 12 October op zulken voet, dat Philip enkel getrouwheid zweren moest aen Maximiliaen en aen den jongen hertog; voorts zou hy het klein kasteel van Sluis aenstonds overgeven aen Albrecht van Saksen, alsmede de sleutels van het groote kasteel, van welk laetste hy echter in bezit zou blyven, tot dat hem van des Roomsch-Konings wege dertig duizend pond, voor bewezen diensten in vorigen tyd, zouden betaeld zyn. Daerby zou hy zyne oude jaerwedde van zes duizend pond behouden, en op nieuw in het eigendom treden van alles wat hem te voren had toebehoord of van hetgeen sedert op hem verstorven was. De overige bepalingen mogen wy stilzwygend voorbygaen⁽¹⁾.

(1) Zie de voorloopige onderhandelingen, en den tekst van het verdrag, by Molinet, bl. 304-318, waeruit het opgenomen is door Du Mont, III, P. II, bl. 289, vlgg.

[p. 147]

Terwyl men aldus den kryg in Vlaenderen eindigde, was Maximiliaens bondgenoot, koning Hendrik van Engeland, bezig Beunen⁽¹⁾ aen te randen met een leger van twintig duizend man; en ter zelver tyd loerden eenige duitsche krygsbenden van den Roomsch-Koning om Atrecht te verrassen, gebruik makende van het beleg van Beunen, waer aller aendacht op gevestigd was. Het stuk werd inderdaed beproefd den 3 November, en lukte volkomen, tot groote schade der stad welke van die vreemdelingen zeer veel te lyden kreeg⁽²⁾. Doch wat gebeurt er? Koning Karel van Frankryk zond in aller yl zynen Maerschalk Philip van Crèvecoeur naer Beunen, om den Engelschen vorst de handen met geld te vullen, en hem door dat middel eene onderneming te doen staken welke, in het loopend jaergetyde, van dag tot dag moeijelyker stond te worden. Dit aenbod vond gehoor by Hendrik VII, en de vrede werd geteekend den 13 November. Karel zou zeven-honderd-vyf-en-veertig duizend kroonen aen den Engelschman aftellen, en deze

(1) Of Boulogne.

(2) Zie het feit van naeld tot draed beschreven by Molinet, bl. 332-51.

[p. 148]

niet alleen het beleg van Beunen opbreken, maer tevens het verbond herroepen dat hy laetst met den Roomsch-Koning had aengegaen⁽¹⁾.

Na dezen by uitstek gunstigen ommekeer, had Crèvecoeur de handen weêr ruim om ze aen Atrecht te steken, dat hy inderdaed poogde te hernemen, ofschoon te vergeefs⁽²⁾; maer zyn meester deed eerlang beter werk: namelyk Karel VIII tokkelde den koning van Spanje met het graefschap van Roussillon⁽³⁾ en dat van Cerdagne⁽⁴⁾, die sedert 1462 aen Frankryk gekomen waren⁽⁵⁾. Hy zou ze aen dien zuidelyken nabuer wedergeven, en raekte eerlang met hem in goed akkoord, door den vrede

(1) Zie de oorkonde by Molinet, bl. 328-31; doch veel nauwkeuriger en vollediger by Du Mont, bl. 291-97.

(2) Zie Molinet, bl. 351-55.

(3) Het landschap van dien naem ligt aen het Pyreneesch gebergte, hebbende eene oppervlakte van 258 vierkante mylen, en tot hoofdstad Perpignan.

(4) Andere landstreek, vlak in de Pyreneën gelegen, en thans gedeeltelyk tot Frankryk, gedeeltelyk tot Spanje behoorende.

(5) Roussillon werd in later tyd, namelyk in 1642, op Spanje weêr veroverd door Lodewyk XIII, en vervolgens, door den Pyreneeschen vrede van 1659, aen Frankryk voor goed afgestaen.

[p. 149]

van Barcelona, geteekend den 19 January 1493, waerby Ferdinand, op zyne beurt, afzag van alle bondschap met den Roomsch-Koning⁽¹⁾.

Wat bleef Maximiliaen nu over, anders dan water in zynen wyn te doen, en insgelyks peis te maken met Karel VIII? Daer kwam het toe den 23 Mei: beide vorsten sloten te Senlis een plegtig akkoord, waervan de hoofdzakelyke bepalingen neêrkomen op Margareet van Oostenryk en haren uitzet. De dertienjarige vorstin zou, in de eerste dagen van Juny, met edelen stoet naer St-Quentin geleid, en daer ter stede in de handen van haers vaders afgeveerdigden besteld worden. Meteen zou men aen den Roomsch-Koning en aen diens zoon wedergeven de graefschappen van Burgondië, van Artois en van Charolais, alsmede de heerlykheid van Noyers, behoudens, in de dry laetste domeinen, des konings souvereine regten, en met uitzondering der dry steden Hesdin, Arië en Bethune, welke in fransche handen zouden blyven, tot dat hertog Philip meerderjarig zou geworden zyn en hulde gedaen hebben aen de fransche kroon. Wat

(1) De oorkonden staen by Du Mont, bl. 297.

[p. 150]

de heerlykheden van Mâcon, Auxerre en Bar-sur-Seine betreft⁽¹⁾, daer zou koning Karel in bezit van blyven, tot dat er uitspraek gedaen ware over de regten welke beide partyen er meenden op te hebben. Voorts zouden de huizen of hôtels van Vlaenderen en van Artois te Parys, en dat van Conflans buiten Parys, ingeruimd worden aen den Roomsch-Koning, als vader en voogd van hertog Philip. De overige artikels, in vry groot getal, zyn clausulen van uitvoering, of raken de belangen van byzondere edellieden en steden, de kerkelyke beneficiën en persoonen, den wederzydschen koophandel zoo te water als te land, de hypotheken, testamenten, erfenissen, enz. der onderdanen, en eindelyk de waerborgen tot handhaving des verdrags, gelyk die meerendeels ook in den Atrechtschen vrede van 1482, en ja in alle dergelyke tractaten van den tyd gewoonlyk voorkomen⁽²⁾.

Gelyk het besproken was, werd de jonge Margareet, den 12^den Juny, te St-Quentin afgehaeld, en

(1) Zie hiervoren, bl. 12.

(2) De tekst van dezen vrede staet by Molinet, bl. 358-81, by Du Mont, bl. 303-310, in de Preuves de Commines, V, bl. 426-51, en elders.

[p. 151]

met groote staetsie naer deze landen gebragt⁽¹⁾, alwaer de Roomsch-Koning ten zeerste begerig was zyne dochter te zien en te omhelzen. Maer in stede van zyne lang gewenschte overkomst, kreeg men hier van hem de treurige tyding dat zyn vader, keizer Frederik III, den 19^den Augusty te Linz overleden was, zoodat hy zich genoodzaekt vond naer Weenen te verreizen om de lykdiensten by te woonen⁽²⁾, en zyne opvolging, zoo in de erfelyke staten van zyn stamhuis als in den Rykszetel te regelen⁽³⁾.

Het was te voorzien dat Maximiliaen, mogt hy nu al haestig wezen om zyne kinderen te bezoeken, in het vervolg hier geen lang verblyf meer zou kunnen houden, dewyl hy al zynen tyd en zyne zorg zou dienen te besteden aen de hooge belangen des Duitschen Ryks. De nieuwe keizer werd dan bedacht om zynen zoon, nu ruim vyf-

(1) Zie de omstandigheden by Molinet, bl. 387-89, en de acten van overgaef en ontlasting by Du Mont, bl. 310-311.

(2) Molinet weidt uit over die lyksplegtigheden, bl. 393-405.

(3) Zie Maximiliaens brief uit Inspruck geschreven den 26 Augusty, in de Bulletins, bl. 268-69.

[p. 152]

tien jaer oud, te ontvoogden, en hem het bestier der landen over te geven met wyze raedslieden en trouwe dienaers; maer zynde nogmaels verhinderd geworden door eenen kryg met de Turken, kon hy eerst het jaer daerna herwaert komen en Philips inhuldiging bywoonen⁽¹⁾.

In de eerste dagen van July begaven zich de aertshertog⁽²⁾ en zyne zuster Margareet naer Maestricht hun' vader te gemoet die, kort te voren, Keulen bereikt had. De keizer was vergezeld van Blanca, dochter van wylen hertog Jan Galeas van Meiland, met wie hy onlangs een nieuwen echt had aengegaen⁽³⁾. Van Maestricht namen de vorsten hunnen weg door Gelderland, in dat oogenblik weêr zeer ontrust; en kwamen vervolgens naer Mechelen, alwaer,

(1) Hoogst waerschynlyk had hy tot dan niet gewacht om den jongen vorst mondig te verklaren, want Philip werd den 27 Maert 1494 plegtiglyk ingehuldigd als heer van Mechelen. Zie onze Geschiedenis van Mechelen, bl. 263.

(2) Philip voerde dien titel sedert lang, maer tot dus verre hebben wy hem kortheidshalve eenvoudig hertog genoemd.

(3) Het huwelyk was, den 16 Maert 1494, te Inspruck, gesloten. Zie Molinet, bl. 409, vlg.

[p. 153]

omstreeks half Augusty, de inwoonders hen feestelyk onthaelden⁽¹⁾. Den 9 September deed de aertshertog, omringd van den keizerlyken hofstoet, zynen plegtigen intrede te Leuven, alwaer hy, naer oud gebruik, tot hertog van Brabant werd ingehuldigd, en zyn vader de voogdy of het regentschap neêrlegde⁽²⁾. De zelfde, ja nog grooter feestelykheden hadden plaets te Antwerpen, waer de aertshertog, den 5^den October, als Markgraef des heiligen Ryks werd ingehaeld⁽³⁾, gelyk hy al mede naer Romerswale gereisd zynde, daer ter

(1) Zie Molinet, V, bl. 3, en Pontus Heut. bl. 123.

(2) Zie Molinet, bl. 10, vlgg. en Divaeus, Annales op. Lov. bl. 67. - De aertshertog gaf, te dier gelegenheid en naer ouder gewoonte, zyne dusgenaemde Blyde Inkomst (zie ons vyfde Deel, bl. 540), doch met herroeping van al de byzondere vergunningen en privilegiën, aen wylen zyne moeder in 1477 zoo goed als afgeperst. Zie ons achtste Deel, bl. 600, vlgg. De oorkonde van 9 September 1494 staet in de Plakkaerten van Brabant, I, bl. 179, vlgg. en in den Luyster van Brabant, II, bl. 181, vlgg. In beide deze verzamelingen is de Blyde Inkomst van vrouw Maria weggelaten omdat zy, zeggen de uitgevers, door Maria's zoon en opvolger gecasseerd werd.

(3) Zie Molinet, bl. 14, vlgg.

[p. 154]

stede als graef van Zeeland, en voorts te Geertruidenberg, op 12 December, als graef van Holland telkens den gewoonen eed aflegde, en dien der onderdanen ontving. Van daer kwam de vorst naer Gent dat, op zyne beurt, hem als graef van Vlaenderen hulde en trouw zwoer den 26 December⁽¹⁾. Het bezoek der andere provinciën werd verschoven tot het volgend jaer.

Terwyl de keizer hier te lande aldus zynen zoon in bezit stelde van diens erfstaten, en hem van stad tot stad vergezelde, had koning Karel VIII een stuk gewaegd dat heel Europa verwonderde. Steunende op zekere onlangs verworven regten, doch veeleer aengespoord door sommige raedslieden, en meêgesleept door eigen roemzucht, ondernam hy het koningryk van Napels te veroveren op Alfons II, uit het huis van Arragon, die pas sedert eenige maenden zyn' vader Ferdinand I daer op den troon gevolgd was. Karel vertrok in September van dat zelfde jaer aen het hoofd van ongeveer twintig duizend man, voer door Lombardyë en Toskanen, kwam te Roomen aen op het

(1) Zie Kervyn, bl. 505.

[p. 155]

einde van December, zette zynen togt voort den 27 January 1495, en deed dry weken daerna zynen intrede te Napels, zonder bykans ergens tegenstand of beletsel ontmoet te hebben⁽¹⁾.

Deze ongemeene voorspoed was echter van korten duer. Reeds den 6^den April werd er te Roomen een verbond gesloten tusschen paus Alexander VI, keizer Maximiliaen, den koning van Spanje en den staet van Venetië om de Franschen⁽²⁾ met vereende krachten aen te randen, terwyl deze op korten tyd het Napelsche volk zoo wel als den adel dusdanig tegen hen verbitterden, dat zy, tot een derde van hun vorig getal versmolten, op het einde van Mei naer Frankryk moesten wederkeeren, en met zeer veel moeite t'huis geraekten⁽³⁾.

Men ziet, daer dienden palen gesteld te worden aen de fransche heerschzucht, zou er nog een naburig of zelfs verwyderd vorst in zyn land gerust blyven. Hiervan overtuigd, vertrok keizer Maximiliaen, den 6 April 1495, uit deze gewesten naer Duitschland, alwaer hy te Worms eenen ryksdag

(1) Zie Molinet, bl. 24-34.

(2) Zie het bewys by Molinet, bl. 34-35.

(3) Zie Molinet, bl. 36, vlgg.

[p. 156]

beschreven had, met het inzigt van de vrysteden en de groote leenheeren, graven, hertogen, enz. tot eene algemeene wapening op te wekken, en hem in staet te stellen om, des noods, Frankryks overmoed te teugelen. Doch zulks had in dat oogenblik weinig byval, weshalve Maximiliaen raedzaem oordeelde door een nieuw verbond zich nader aen Spanje aen te sluiten, ten einde de beide landen die, het een met zyne noordelyke, het andere met zyne zuidelyke grenzen aen Frankryk raekten, door wederkeerige ondersteuning krachtdadiger te beschermen tegen alle verdere aenslagen der fransche kroon. 't Is waer, een desgelyk verbond, vroeger beproefd, had geenen duer gehad; maer dit mael zou men er vastheid aen geven, met de twee stamhuizen van Spanje en van Burgondië, of liever van Oostenryk, door onderlinge huwelyken zou nauw aen elkander te sluiten, dat de belangen van het eene telkens die van het andere zouden wezen.

Het schiereiland van Spanje, door de West-Gothen en andere volksgemeenten, in den loop der vyfde eeuw, op de Romeinen veroverd, werd, in het begin der achtste, hun betwist en ontrukt

[p. 157]

door de Araben of Mauren, aenhangers van Mahomet, die aldra meester geworden zynde van nagenoeg heel het binnenland, dit voor en na verdeelden in zoo veel koningryken als er krygshoofden waren geholpen hebbende om het aen den Koran te onderwerpen. Men telde er met der tyd tot twaelf toe, als daer waren de ryken van Andalousië, Arragon, Castielje, Cordova, Gallicië, Grenade, Murcie en andere. Eenige christene vorsten wisten zich echter met hunne onderdanen staende te houden in het Asturisch gebergte en andere bykans ongenaekbare streken van noordelyk Spanje, alwaer zy ja gedurig te worstelen hadden tegen de ongeloovigen, doch niets ontziende, en voordeel trekkende uit de twisten der Araben zelf, omtrent het midden der achtste eeuw het koningryk van Leon stichtten, onder Alfons I. Sedert drongen zy al verder en verder in, langzaem maer bestendig, en latende aen de verschillende provinciën die zy veroverden, hare vorige namen van koningryken. Allengskens nogtans raekten deze weêr vereenigd in dezelfde handen, zoodanig dat, omstreeks het midden der vyftiende eeuw, door afstand, door vermeestering of door erfenis, geheel Spanje,

[p. 158]

behoudens Portugael en Grenade, op nieuw tot twee groote ryken vereenigd was, dat van Arragon en dat van Castielje. Het eerste behoorde toe, sedert 1479, aen Ferdinand V bygenaemd den Katholieke⁽¹⁾, het andere aen Isabelle welke dat, vyf jaren vroeger, van haer broeder Hendrik IV geërfd had⁽²⁾. Beide waren, sedert 1469, door den echt vereenigd; maer ook nadat zy beurtelings in bezit van hun erfdeel waren getreden, hielden zy voortdurend ieder het eigendom en het bestier hunner ryken, ofschoon immer samenwerkende tot het gemeene voordeel der landen en der onderzaten. Zoo veroverden zy nog, in 1492, het koningryk van Grenade, hetwelk aen Castielje werd toegevoegd, en waerdoor Spanje eindelyk voor goed aen de magt der ongeloovigen onttrokken was.

Ferdinand en Isabelle hadden vyf kinderen, éénen zoon en vier dochters, de oudste van welke,

(1) Ferdinands koningryk bestond alsdan uit Arragon, Valentia, Roussillon, alsmede uit de eilanden van Majorca, Minorca en Ibiza.

(2) Isabelles ryk besloot Oud- en Nieuw Castielje, Gallicië en Leon, een deel van Estramadura en van Andalousië, en geheel Murcie.

[p. 159]

naer hare moeder genaemd, reeds weduwe van den prins van Portugael⁽¹⁾, thans weêr verloofd was aen Emmanuel erfgenaem van hetzelfde naburig ryk⁽²⁾. Hunne tweede dochter Joanna werd dan bestemd om den echt aen te gaen met onzen aertshertog Philip, terwyl hun eenige zoon Jan, prins van Asturië⁽³⁾, in het huwelyk treden zou met Philips zuster Margareet van Oostenryk. Aen deze laetste verbindtenis, sedert een paer jaren reeds besproken doch onlangs beslist, werd onmiddelyk gevolg gegeven. Den 5^den November 1495 geschiedde de ondertrouw in Sint-Pieters kerk te Mechelen, met al de pracht die er toe behoorde⁽⁴⁾.

(1) Alfons, zoon van koning Jan II, maer die den 12 July 1491, eenige maenden na zyn huwelyk, verongelukt was.

(2) Emmanuel, nauw verwant met Jan II, was, na de dood van diens eenigen zoon Alfons, tot zynen erfgenaem verkozen geworden, en volgde hem op den troon den 25 October 1495.

(3) De oudste zoon van Spanje voert alleen den naem van Prins, de anderen heet men Infanten.

(4) De prins van Asturië was er vertegenwoordigd door eenen Spaenschen ridder. Zie Molinet, bl. 54. - De oorkonden staen by Vredius, Sigilla comitum Flandriae, bl. 127.

[p. 160]

Het jaer daerna, kwam Joanna van Arragon naer deze landen. Eene vloot van meer dan honderd schepen bragt haer, in den loop van September, naer Zeeland, van waer zy, met haer edel gevolg, te Antwerpen ingehaeld werd door hare aenstaende zwagerin Margareet die zich derwaert begeven had met eenen hofstoet zoo luisterlyk als ooit gezien was. De verloofde nam haren intrek in de abtdy van Sint-Michiel⁽¹⁾, wachtende naer haren bruidegom die, sedert het einde van April door zyn' vader naer Inspruck geroepen zynde⁽²⁾, thans op zyne terugreis was. Weldra vernomen hebbende dat de aertshertog in het bygelegen Lier was aengekomen, begaf zich Joanna haestiglyk derwaert, en zynde onder wege door hem ontmoet en verwelkomd, zetten zy beide hunnen weg voort naer de pasgemelde stad, alwaer den 21^sten October het huwelyk ingezegend werd door Hendrik de Berghes bisschop van Kameryk, zonder grooten toestel, dewyl de bruiloftfeesten kort daerna te Brussel zelf⁽³⁾

(1) Zie Molinet, bl. 61-64.

(2) Zie daer, bl. 57.

(3) Brussel werd sedert de tyden van aertshertog Philip gehouden voor de hoofdstad der Burgondische Nederlanden.

[p. 161]

stonden gevierd te worden, met al den prael dien men in dergelyke omstandigheden aen het hof van Burgondië gewoon was te zien⁽¹⁾.

De spaensche vloot bragt den winter door in de havens van Zeeland, wachtende naer Margareet om haer over te voeren. Toen de Brusselsche plegtigheden afgeloopen waren, vertrok de vorstin, begeleid van haren broeder, naer Middelburg, en zeilde, in den loop van February 1497, uit Vlissingen; maer zy was kwalyk eenige mylen ver in zee, toen een hevige storm, waerby eenige schepen en nagenoeg al de meêgenomen vracht verloren gingen, haer noodzaekte schuilplaets te zoeken in Engeland. Daer werd zy heerlyk onthaeld door koning Hendrik VII, en kostvry gehouden met al haer gevolg, tot dat het weder toeliet de reis te hernemen. Deze werd sedert nog verhinderd door tegenwinden en stormen, zoodanig dat, de vloot nogmaels uiteen geslagen zynde, Margareet met een enkelen bodem⁽²⁾ de haven van Santander⁽³⁾ in Biscaye binnen liep. De geleden onspoed was haest

(1) Zie Pont. Heut. bl. 127.

(2) De andere schepen kwamen elders te regt.

(3) Of, volgens andere schryvers, die van Laredo, beoosten Santander.

[p. 162]

vergeten: alles wat Spanje edelst en grootst had kwam des keizers dochter afhalen, en vergezelde haer tot Burgos, alwaer den 6^den April het huwelyk voltrokken werd, in de tegenwoordigheid van koning Ferdinand en diens gemalin Isabelle⁽¹⁾.

Ei! geen van beide had, in dien heugelyken stond, het minste vermoeden dat hunne ryken ooit konden overgaen tot hunne dochter Joanna en haren belgischen echtgenoot. Het huwelyk zelf dat te Burgos ingezegend was, bragt een nieuwen steun aen de huizen van Arragon en Castielje: en mogten daer, tegen alle hoop, geene spruiten uit voortkomen, zoo bleef er nog altyd de koningin van Portugael om, als oudste dochter, de opvolging in Spanje te verzekeren, 't zy in persoon, 't zy door hare afstammelingen. Maer ziet, de feesten waren ter nauwernood geëindigd, of liever zy duerden nog voort in de verschillende steden der beide koningryken, toen Margareets gemael, in den vollen bloei der jeugd, den 4^den October van het loopend jaer onvoorziens te sterven kwam. Zyne weduwe was bevrucht; maer hare droefheid verhaestte de kraem, en zy bragt, kort daerna,

(1) Zie Molinet, bl. 66-70, en 74-75.

[p. 163]

een dood kind ter wereld. Welk eene ramp voor volk en vorsten! Dezer wettige erfgename was thans de infante Isabelle, koningin van Portugael, die dan ook eerlang naer Spanje geroepen werd om, met haren gemael, tot opvolgers in de beide ryken uitgeroepen en erkend te worden. Zulks leed niet de minste moeijelykheid of tegenspraek, dewyl Portugael deel maekte van het eigen schiereiland, en als door de natuer zelf met Spanje verbonden was. Doch nauwelyks hadden zy hunne omwandeling in laetstgenoemd land voltrokken, of Isabelle stierf, den 24 Augusty 1498, weinig tyds na hare bevalling van eenen zoon die Michiel geheeten werd. Op dat kind rustte voortaen de laetste hoop van Ferdinand en Isabelle. Met de uiterste zorg en voorzigtigheid deden zy 't opvoeden te Grenade; maer ach! zy moesten het nog eens verliezen: de zuigeling voer naer den hemel in het tweede jaer zyns ouderdoms⁽¹⁾.

(1) Sedert, namelyk den 30 October 1500, hertrouwde koning Emmanuel van Portugael met Maria van Castielje, Ferdinand en Isabelles derde dochter. Hunne jongste, Catharina van Arragon, werd den 3 Juny 1509 ten huwelyk gegeven aen Hendrik VIII koning van Engeland, die haer, in 1527, schandelyk verstiet om eenen overspeligen echt aen te gaen, en zyn ryk tot afval bragt, liever dan te luisteren naer de vermaningen van paus Clemens VII.

[p. 164]

Deze vier dooden, zoo kort en zoo noodlottig op elkander gevolgd, wierpen al de vooruitzigten van Ferdinand en Isabelle omver. Hunne twee koningryken moesten voortaen, met de infante Joanna, overgaen in het huis van Oostenryk, en onze aertshertog Philip was geroepen om de kroonen beide van Arragon en van Castielje te dragen, na de dood van Joanna's ouders. Zulks betreurden deze twee des te meer, daer hun schoonzoon verstoken scheen van de noodige hoedanigheden om het heil van Spanje te verzekeren. Men had hem hun afgeschilderd als geheel overgegeven aen zyne vermaken, goed van hert maer ligtveerdig, kwistig, al te gemeenzaem met zyne hovelingen, en door hen ligt te misleiden. Daerenboven hoorden zy, met ongenoegen, dat hy, sedert de dood van Karel VIII, kinderloos overleden den 7 April 1498, in de beste verstandhouding leefde met diens opvolger Lodewyk XII⁽¹⁾, zynde hem onlangs plegtige hulde

(1) Lodewyk XII stamde af van koning Karel V, door zyn' grootvader den hertog van Orleans, te Parys vermoord in 1407. Zie ons vierde Deel, bl. 698.

[p. 165]

gaen doen te Atrecht, en hebbende daer den laetsten vrede van Senlis nog vernieuwd en bevestigd⁽¹⁾, terwyl de Spaensche belangen hun schenen te vorderen dat hy zich zoo veel mogelyk van Frankryk verwyderd hielde. 't Is waer, Philip was nog jong, pas twintig jaer, derhalve vatbaer om andere gewoonten, andere gevoelens aen te nemen; doch daertoe achtte men het noodig hem aen den invloed zyner landgenooten te moeten onttrekken en naer Spanje te lokken, om hem daer te hervormen. Kort na het afsterven van den jongen prins van Portugael, werd de bisschop van Cordova naer deze landen gezonden om het verlangen van Joanna's ouders aen den aertshertog bekend te maken en er hem toe over te halen. Philip had daer weinig zin voor: hy wist reeds hoe styf en hoe statig alles toeging aen het hof van zyn' schoonvader, en zyne vrienden hadden hem daer reeds afkeer van ingeboezemd. Intusschen hy dorst of mogt niet weigeren, en beloofde naer Spanje te zullen ver-

(1) Zie Molinet, bl. 90-93. Zie mede Kervyn, bl. 505, vlgg.

[p. 166]

trekken, zoo haest de omstandigheden en de belangen der Nederlanden dit zouden toelaten.

Reeds was hem, den 15 November 1498, te Brussel eene dochter geboren, met naem Eleonora⁽¹⁾, en den 24 February 1500 beviel zyne gemalin te Gent van eenen jongen zoon, den beroemden Karel V, aenstonds vereerd met den titel van hertog van Luxemburg. Den 7 Maert werd het kind gedoopt in Sint-Jans, heden Sint-Baefs kerk, door den bisschop van Doornik, zynde over de vonte gehouden door prins Karel van Chimay, die hem zynen naem gaf, en door Margareet van Oostenryk, onlangs uit Spanje naer deze landen weêrgekomen⁽²⁾.

(1) Zie Molinet, bl. 94, vlgg. Zie mede het Memorieboek der stad Gent, I, bl. 374.

(2) Zie daeromtrent eenen brief van keizer Maximiliaen aen zyne dochter, in de Bulletins, bl. 294. - Margareet van Yorck was Karels tweede meter, en heer Jan van Bergen-op-Zoom, wiens zoon Antonis sedert verheven werd tot den rang van markgraef, was zyn tweede doopsvader. Zie Molinet, bl. 122-27, en Pont. Heut. bl. 133-34. - De heer A. Henne, in zyne Hist. de Charles-Quint en Belgique, I, bl. 23, vlgg. heeft byzonderheden medegedeeld die verdienen gelezen te worden. Zie mede Robert Macquéreau, Chronique de la maison de Bourgogne, uitgegeven door Buchon, Liv. I, chap. 1.

[p. 167]

Andere belangen, hierna te vermelden, wederhielden onzen vorst nog een geruimen tyd, in den loop van welken Joanna eene tweede dochter baerde, Isabelle van Oostenryk die, den 27 July 1501, te Brussel geboren en gedoopt werd⁽¹⁾. Kort daerna hertrouwde Margareet met hertog Philibert II van Savoije, en vertrok van hier den 27 October⁽²⁾. Alsdan eerst kon Philip gereedschap maken voor zyn eigen vertrek naer Spanje; maer hoe zou hy zynen weg nemen, over land of over zee? Daeromtrent werd ernstiglyk geraedslaegd in eene soort van Statenvergadering te Brussel: de prins van Chimay pleet voor de zeereis⁽³⁾, terwyl anderen hier

(1) Zie Molinet, bl. 150.

(2) Zie Molinet, bl. 152-67, en de huwelyks-voorwaerde by Du Mont, IV, P. I, bl. 15. - Deze echt was nog eens ongelukkig. Hertog Philibert stierf aen eene pleuris den 10 September 1504, in den ouderdom van 24 jaren, latende zyne gemalin weduwe zonder kinderen. Zie Molinet, bl. 237.

(3) Zie er het voor en het tegen breedvoerig van opgehaeld by Pontus Heuterus, bl. 138-40.

[p. 168]

groot gevaer in vindende den voorkeur gaven aen de reis over Frankryk, des te meer dat koning Lodewyk, aen wiens oudste dochter Claudia de jonge hertog van Luxemburg reeds verloofd was⁽¹⁾, onzen aertshertog daer plegtiglyk toe uitnoodigde, belovende hem eene lyfwacht te zullen voorop zenden van vierhonderd lansen⁽²⁾. Philip liet zich dit aenbod welgevallen. Hy noemde dan den graef van Nassau tot algemeenen stadhouder dezer landen, gedurende 's vorsten afwezigheid, gevende hem tot raedslieden den Kanselier Thomas De Plaine heer van Maigny⁽³⁾, den bisschop van

(1) De schryvers der Art de vérif. les dates stellen Karels verloving aen Claudia van Frankryk op den 5 April 1503; doch Molinet, bl. 150, vlgg. brengt het feit tot den 12 Augusty 1501, en het blykt uit Reiffenberg, Hist. de l'Ordre, bl. 252, dat zulks nauwkeurig is. Zie mede Pont. Heut. bl. 137. Claudia was geboren den 14 Oct. 1499. Hare verloving werd op nieuw bevestigd in een vredeverdrag tusschen koning Lodewyk en keizer Maximiliaen te Trenten gesloten den 13 October (zie de oorkonde by Du Mont, IV, P. I, bl. 16); maer de vrede duerde niet lang, en het huwelyk ging niet voort.

(2) Zie Molinet, bl. 168.

(3) Zie over dien edelman Butkens, Trophées, enz. Supplément, II, bl. 301.

[p. 169]

Luik⁽¹⁾, met een paer andere Vliesridders, en beval zyne kinderen aen de zorg der hertogin weduwe te Mechelen⁽²⁾.

Den 4^den November verlieten de aertshertogen hunne hoofdstad Brussel, met een gevolg van edellieden zoo glans- als talryk⁽³⁾, en werden inderdaed zoo wel ontvangen door den koning van Frankryk, dat zy meer dan twee maenden in diens staten doorbragten met feesten en allerlei vrolykheden⁽⁴⁾. Het was ruim half January 1502 eer zy te Fontarabia⁽⁵⁾ aenkwamen. Daer en elders had men reeds kennis van alle de omstandigheden der vorstelyke reis, en weinig genoegen in Philips gedrag ten aenzien van Lodewyk XII; maer niemand liet iets blyken. Ook te Burgos, in Oud-Castielje, waer Ferdinand en Isabelle de aertshertogen kwamen begroeten, liep het in de grootste vriendschap af, zoo wel als later te Toledo, de hoofdstad van

(1) Jan de Hornes.

(2) Zie Molinet, bl. 169, en Pont. Heut. bl. 140.

(3) Zie de voornaemsten aengeduid door Pontus Heuterus, bl. 140.

(4) Zie Philips reis beschreven by Molinet, bl. 168-82.

(5) De eerste spaensche stad, aen den golf van Gasconje gelegen, vyf mylen in 't zuidwesten van Bayonne.

[p. 170]

Nieuw-Castielje, alwaer, den 22 Mei, Philip en zyne gemalin in eene vergadering der Cortès of, als wy zeggen, van 's lands Staten, tot vermoedelyke erfgenamen van Isabelles ryk erkend en uitgeroepen werden. Het zelfde had vervolgens plaets te Saragossa in het koningryk van Arragon. Voorts waren 't feesten op feesten, stiergevechten, ridderspelen, tooneelen van verschillenden aert, allen voornamelyk ingerigt om den jongen aertshertog aen den hoftrein van Spanje te gewennen en hem tot een duerzaem verblyf daer te lande over te halen⁽¹⁾. Jammer maer, de vorst had in dat alles weinig smaek: hy haekte naer het vryere leven van België, en liet weldra hooren dat hy voornemens was naer deze landen terug te keeren⁽²⁾. Hy

(1) Zie Molinet, bl. 191-98. Zie mede Pont. Heut. bl. 140-41.

(2) Philip moet dat voornemen al vroeg gehad hebben, als blykt uit eenen brief van keizer Maximiliaen, den 13 Aug. 1502 uit Augsburg aen zynen zoon geschreven, en waerin hy hem raedt ten minste den loopenden zomer in Spanje door te brengen. Het stuk komt voor in de Urkunden, Briefen und Actenstücke zur Geschichte Maximilians I und seiner Zeit, uitgegeven door Chmel. Stuttgart, 1845.

[p. 171]

had, vóór zyn vertrek, beloofd niet meer dan een jaer te zullen afwezig zyn, op welke voorwaerde dan ook de Staten hem ruimschoots hulpgelden hadden toegezegd; maer dewyl men nog niets van zyne wederkomst hoorde, was er reeds spraek van de betalingen te staken. En ook des aertshertogs edele reisgezellen, behalve dat zy in Spanje zich eerder verveelden dan vermaekten, hadden mede slechts op eene kortstondige afwezigheid gerekend, en konden moeijelyk de kosten dragen van een gerekt verblyf aen een vreemd hof⁽¹⁾. 't Is waer, men raedde aen hun' meester van ze te laten vertrekken, zullende hy inlandsche heeren genoeg vinden om hunne plaets te vervangen; doch zulks kon of wilde hy niet toestemmen. Kort, het besluit was genomen, en wat ook Ferdinand en Isabelle mogten verzinnen om hem te wederhouden, hy zeide hun vaerwel en vertrok den 19 December 1502, latende zyne gemalin, thans weder in den staet van zwangerheid, by hare ouders.

Ook dit mael, koos hy zynen weg over Frankryk⁽²⁾, alhoewel koning Lodewyk, op dat oogen-

(1) Zie daer meer van by Reiffenberg, Histoire de l'Ordre, bl. 257, vlgg.

(2) Zie Philips terugreis beschreven by Pontus Heuterus, bl. 142.

[p. 172]

blik, den kryg in het Napelsche voerde tegen de legers van Spanje, en ondanks den raed van zyn eigen vader die hem liever langs Engeland zou hebben zien terug keeren⁽¹⁾. Intusschen Philip bevond zich niet kwalyk van zynen eigen keus gevolgd te hebben; hy nam zelfs de gelegenheid te baet om eenen vrede te bewerken tusschen zyn' schoonvader en diens mededinger⁽²⁾, doch zulks hield geenen stand, en werd zelfs door Ferdinand niet erkend of bevestigd. De aertshertog was nog in het zuiden van Frankryk, toen hy de tyding kreeg van Joannas verlossing, die hem, den 10 Maert 1503, te Alcala in Castielje, een tweeden zoon gebaerd had Ferdinand genaemd naer zyn schoonvader. Na te Lyons afscheid van koning Lodewyk te hebben genomen, trok hy over Franche-Comté door Zwitserland naer Inspruck om den keizer te zien, met wien hy eene volle maend toefde, kwam vervolgens over Beijeren, Wurtenberg en den Paltz naer deze

(1) Zie Maximiliaens pas beroepen brief in de collectie van Chmel.

(2) Zie de oorkonde by Du Mont, IV, P. I, bl. 27, alwaer zy het datum draegt van den 5^den April 1502, in stede van 1503, volgens den nieuwen styl.

[p. 173]

landen, en deed den 9 November zynen intrede te Mechelen, juist in tyds om de trouwe voogdes zyner kinderen het laetste vaerwel te zeggen, want Margareet van Yorck overleed daer den 23^sten derzelfde maend⁽¹⁾.

De achtergebleven Joanna had, sedert het vertrek haers gemaels, geenen duer meer in Spanje. Heele dagen zat zy te mymeren, de oogen op den grond gevestigd, en nergens naer luisterende, ten zy wanneer men haer sprak van den aertshertog, aen wien zy door eene al te driftige liefde verkleefd was. Men vreesde voor haer verstand, dat reeds begon te wanken. Nauwelyks had zy haren kerkgang gedaen of zy wilde vertrekken, gedurig vragende om de vloot die haer naer deze landen moest overvoeren. Reeds had zy, in den zomer, Alcala verlaten en was, met hare deugdzame moeder, naer Segovia gekomen, meer in 't Noorden gelegen en nader by de zee; doch de vyandige gezindheid van Frankryk, sedert dat Ferdinand den vrede van Lyons verworpen hadde, maekte de reis hoogst ge-

(1) Zie Pont. Heut. loc. cit. en Margareets grafschrift by Vanden Eynde, Provincie, Stad en District van Mechelen, enz. II, bl. 3.

[p. 174]

vaerlyk, tot dat, na verloop van nog ettelyke maenden, een bestand, met koning Lodewyk gesloten, eindelyk het gevaer wegnam. Joanna vertrok dan uit Spanje⁽¹⁾ den 1^sten Maert 1504: zy had een voorspoedigen overtogt, en landde na korte dagen te Blankenberghe⁽²⁾.

Deze eerste reis onzer vorsten naer Spanje was allenzins ongunstig geweest. Zy had niet voortgebragt dan eene wederzydsche verwydering tusschen den aertshertog en de ouders van diens echtgenoot, terwyl ook de adel zoo van Arragon als van Castielje Philips ontevredenheid en haestig vertrek toeschreef aen den onwil en kwaden invloed zyner belgische hovelingen. Deze, van hunnen kant, uit Spanje weêrgekeerd zynde, lieten niet hooren dan klagten over het onthael dat men hun ginder gedaen had, verspreidende aldus onder hunne landgenooten, tegen dat vreemde hof en dat vreemde volk, eenen afkeer die van dag tot dag aen moest groeijen, en niet dan onheil voorspelde in de toekomst.

(1) Zy ging scheep te Laredo, beoosten Santander.

(2) Zie het Memorieboek der stad Gent, II, bl. 6.