Vaderlandsche historie. Deel 9

[p. 85]

Derde hoofdstuk.

's lands staten te mechelen opgeroepen. - halsstarrigheid der gentenaers. - lanchals te brugge onthoofd. - de staten te gent vergaderd. - verbond tusschen de provincien, en voorstellen van vrede aen maximiliaen te doen. - de roomsch-koning neemt die aen, en wordt in vryheid gesteld. - overkomst van keizer frederik met krygsmagt. - de vrede gebroken. - gent wordt belegerd, maer houdt het vol. - gedrag van philip van kleef. - de keizer keert naer duitschland, en wordt eerlang gevolgd door zynen zoon. - de kryg wordt voortgezet door albrecht van saksen. - algemeene verwoesting van het land. - ryksdag van frankfort. - maximiliaen maekt vrede met frankryk. - en vervolgens met vlaenderen.

1488-1489.

Maximiliaens gevangenschap was aldra door geheel Europa ruchtbaer, en wekte overal groote opspraek, doch nergens meer dan in Duitschland, waer hy, zoo kort te voren, koning gekozen, ge-

[p. 86]

kroond en van heel het Ryk zoo hoog vereerd was geworden. Alle de vorsten waren verontweerdigd van den overmoed der Vlamingen⁽¹⁾, en sloegen raed met keizer Frederik om diens zoon uit hunne handen te halen. Van zynen kant had reeds de jonge hertog Philip⁽²⁾, by brieven van den 14^den February, 's lands algemeene Staten te Mechelen opgeroepen tegen den 24^sten der maend, om met hen en met zyne bloedverwanten de gereedste middelen te beramen ten einde de vrystelling zyns vaders te bewerken en den vrede, zoo wel met Frankryk als in Vlaenderen, te herstellen⁽³⁾. De dry Leden van laetstgenoemd graefschap waren daer insgelyks gedagvaerd; maer die van Gent en van Brugge⁽⁴⁾ weigerden er te verschynen, voor

(1) Die van Brugge ontvingen eerlang eenen brief van de zeven Keurvorsten (zie ons vyfde Deel, bl. 239), hen duchtig vermanende van niet anders metten ghevanghenen Roomsch-Koning te levene, dan zy naermaels wel verantwoorden wilden, op aventure offer hem lieden ergher af quame. Zie Despars, bl. 370.

(2) Hy was toen omtrent tien jaer oud.

(3) Zie Philips brief aen den Groot-Baljuw van Henegau, in de Bulletins de la Commiss. d'Hist. bl. 334-35. - Zie mede Molinet, bl. 250-51.

(4) Alsmede die van Yperen, doch op zekere wyze gedwongen door de Gentenaers en de Bruggelingen, gelyk zy zelf verklaren in hunne brieven, bl. 124-25.

[p. 87]

reden gevende dat zy van koning Karels wege uitgenoodigd waren om den 12^den Maert in Vlaenderens hoofdstad te vergaderen en met de fransche gezanten, die daer ook zouden komen, van den vrede te handelen. Zy vroegen dan, op hunne beurt, dat de gedeputeerden der andere provinciën mede naer Gent kwamen, zonder te willen inzien dat zy Philips onderdanen, niet die van Karel VIII waren, en hoegenaemd geen regt hadden om, op hunne eigen hand, over de algemeene belangen der Burgondische Nederlanden uitspraek te doen, of met vreemdelingen te konkelen.

Zoo dachten er ook de Staten over, te Mechelen vergaderd op het einde van February, en beproefden om de Gentenaers tot rede te brengen, doch zulks was den moor gewasschen: zy wilden niet eens naer Dendermonde komen, gelyk men hun voorsloeg⁽¹⁾. Wat dan gedaen met zulke styve koppen? Het voorzigtigste was toe te geven, om den Roomsch-Koning op vrye voeten te krygen, zynde dit de eerste noodwendigheid waer men

(1) Zie Molinet, bl. 251-56.

[p. 88]

diende op aen te dringen. De Staten hadden, dier dagen, een plegtig gezantschap der Keur- en andere duitsche vorsten te Mechelen begroet, die allen lyf en goed aenboden om Maximiliaen te verlossen⁽¹⁾. Zy wisten daerenboven dat de keizer gereedschap maekte om er met al zyne magt tusschen te komen⁽²⁾; doch uit dien hoofde zelf waren zy nog te haestiger om de zaken te redden, voorziende dat, zoo er Duitschland zich meê bemoeide, geheel het land veel zou te lyden hebben voor den moedwil der enkele Vlamingen. Zy hadden daerenboven van den gevangen vorst zelf

(1) Zie Molinet, bl. 257-59.

(2) Zie Frederiks brieven van den 6 Maert 1488 aen zynen kleinzoon Philip, en van den 8^sten derzelfde maend aen de Staten van Henegau, by Molinet, 268-74. - In den eersten dier brieven tracht de keizer zyn tienjarigen kleinzoon te doen verstaen dat hy geenen kwaderen vyand had dan Karel VIII die, even als zyne voorgangers, niet bedacht is dan om het huis van Burgondië ten onder te brengen. Frederik had gelyk: de Franschen, welke hier de Gentenaers zoo onbezonnen of liever zoo schandelyk in de hand werkten, hadden, by al de onlusten die zy in Vlaenderen verwekten en aenstookten, geen ander oogmerk dan de vernedering onzer vorsten en de verslaving onzer provinciën.

[p. 89]

eenen brief ontvangen⁽¹⁾, hen aenmanende om naer Gent te gaen en door vreedzame middelen zyne vrystelling te bewerken.

Een aental gedeputeerden⁽²⁾ uit Brabant en Henegau begaven zich dan derwaert, en kwamen er aen den 12 Maert. Daegs daerna begonnen de onderhandelingen, maer zy liepen vruchteloos af: de Gentenaers bragten al hunne oude grieven weêr op het tapyt en wilden daer onmiddelyk in voorzien hebben; terwyl de andere gedeputeerden er op aendrongen dat de openbare orde eerst hersteld en de Roomsch-Koning in vryheid gesteld wierde, zullende men vervolgens, het zy te Gent of elders, in eene nieuwe vergadering der algemeene Staten de bestaende moeijelykheden in der minne trachten te vereffenen. Hiertoe kon men

(1) Zie hoe men Maximiliaen had weten over te halen om dien brief te schryven, by Molinet, bl. 260-63, of liever in twee echte oorkonden van 9 en 10 Maert door Gachard meêgedeeld in de meergemelde Bulletins de la Commiss. d'Hist. bl. 338-45.

(2) Zie die opgenoemd by Molinet, bl. 275. - In eenen brief van den 14^den Maert, zeggen de Ypersche gedeputeerden (bl. 127) dat er ook afgeveerdigden uit Holland en Zeeland verwacht werden.

[p. 90]

echter de dry Leden van Vlaenderen niet overhalen: deze sloten eenen byzonderen vrede met koning Karel VIII, en beloofden eenige heeren te zullen naer Brussel zenden om aen hertog Philip hunne hulde te bewyzen, tot der tyd toe dat men verder zou mogen spreken⁽¹⁾.

Meer werd er voor het oogenblik te Gent niet verrigt, en wat zou men al anders of meer gedaen hebben in eene stad waer het schavot nog opgerigt stond, en nog dagelyks hoofden vielen? Den 10^den Maert had men er Matthys Speyaert⁽²⁾ onthalsd en gevierendeeld; kort te voren, namelyk den 8^sten, waren er negen of tien anderen van verschillenden stand verraderlyk opgeligt geworden en, te midden van den nacht, zonder onderzoek of vonnis, in het Saestelet door beuls handen van kant geholpen⁽³⁾. Te Brugge ging het even zoo slim: daer stonden de ambachten voortdurend in de wapens en was de bloeddorst niet min onleschbaer. Jakob van Ghistel, heer van Dudzeele⁽⁴⁾ en

(1) Zie Molinet, bl. 276-79.

(2) Zie hiervoren, bl. 39, op 't einde.

(3) Zie Molinet, bl. 264-67, en de Ypersche brieven, bl. 115.

(4) Benoorden Brugge.

[p. 91]

oud Burgemeester vanden Schepenen⁽¹⁾, werd er den 9 Maert metten zweerde geregt⁽²⁾. Op hem volgde Jakob de Heere, kapitein van Hulst, wiens hoofd den 14^den over de kling sprong, terwyl een andere, Claes van Delft, gewezen Pensionnaris der stad⁽³⁾, na meer dan eens op de pynbank gemarteld te zyn geweest, gracie verwierf van 't gemeente, gheroert tot compassiën, medelydene ende ontfaermenesse⁽⁴⁾, Daerentegen dreunde het den volgenden dag, door heel de stad, van dolle woede en wraekgeschreeuw: Lanchals was des avonds ten zeven uren gevangen in den Lombard by Sint Gillis, daer hy hem altijts ghehouden had⁽⁵⁾.

(1) Zie ons achtste Deel, bl. 102, aenteek. 2.

(2) De Ypersche brieven (loc. cit.) voegen er by zonder wet of vonnisse; maer zulks is, of schynt ten minste onnauwkeurig, want Despars, bl. 386, geeft het zoogezegde vonnis in negen punten.

(3) Hy was getrouwd met eene dochter van Lanchals.

(4) Zie Despars, bl. 380, en de Ypersche Schriften, bl. 130. Zie mede Molinet, bl. 282-85.

(5) Zoo zeggen het de Ypersche gedeputeerden, bl. 133; maer volgens Despars, bl. 381, zou hy, verraden door eenen zyner compeeren, gehaeld zyn geworden uit het huis eens mutsenmakers, Jan van den Keere, welke, ter dier occasie, met hem ten Steene bevolen werd. Hiermede stemt Molinet overeen, en geeft daerenboven al de omstandigheden van 's mans in-hechtenis-neming, bl. 285-86.

[p. 92]

Daer was te voren uitgestrooid geweest dat hy by de Augustynen schuil zat: waerop geheel dat klooster doorzocht werd, en de Prior met vyf of zes moniken in hechtenis gesteld, doch sedert weêr losgelaten⁽¹⁾. Thans was de misdadiger, de lever-eter, gelyk zy hem noemden, in de handen zyner ontzinde medeburgers, die hem voorloopig met smaed- en scheldwoorden overlaedden, wachtende met ongeduld naer het oogenblik dat zy hem op het schavot zouden zien klimmen⁽²⁾. Die wreede voldoening genoten zy reeds den volgenden dag. Lanchals, op de Markt ter pynbank gebragt, werd twee uren gedurende deerlyk mishandeld, tot zoo verre dat men hem in eenen zetel naer de gevangenis weêr moest dragen, want gaen kon hy niet meer. Daegs daerna, nieuwe betigting en nieuwe foltering om den lyder bekentenis af te persen; en zoo nog eens den derden dag, alswanneer Coppenolle opzettelyk van Gent naer Brugge kwam om

(1) Zie de Ypersche brieven, bl. 117.

(2) Zie Despars, bl. 382.

[p. 93]

Lanchals te belasten, die zyn gezworen vyand was. Alles wat haet en wraekzucht in kunnen geven werd door den gentschen bulhond uitgebraekt, en de tuigen gespannen, tot dat eindelyk de zoogezegde regters een eind aen 't gemartel stelden, bevel gevende van den ongelukkige het hoofd af te houwen⁽¹⁾. Dit werd op eenen staek ter Gentpoort uitgestoken, en het lyk begraven in eene kapel door Lanchals zelf gesticht in O.L.V. kerk⁽²⁾.

De Brugsche Schout was het laetste slagtoffer der volkswoede⁽³⁾. Men beproefde om de Markt te doen ruimen, waer de ambachten sedert vier weken in de wapens stonden; doch het kwam er

(1) Zie het vonnis by Despars, bl. 388, vlg. en meer omstandigheden by Molinet, bl. 286-89. - Een allerschoonst portret van Pieter Lanchals, naer het origineel van Holbein, staet in den Messager des Sciences et des Arts van 1834, bl. 453.

(2) Men ziet heden in dezelfde kapel de graftomben van Karel den Stoute en van diens dochter Maria.

(3) Het verdient opmerking dat de Ypersche gedeputeerden, te Brugge tegen hunnen dank opgehouden, nimmer wilden getuigen zyn van de wreedheden aldaer gepleegd, en meer dan eens hun eigen leven in gevaer stelden door hunne weigering. Zie hunne brieven, bl. 130, 133, 138-39.

[p. 94]

niet van: zy wilden niet uiteen gaen zoo lang er geene strenge maetregelen door de dry Leden van Vlaenderen genomen waren⁽¹⁾ om de vlugt of de verlossing des Roomsch-Konings, waer meer dan ooit van gesproken werd, onmogelyk te maken⁽²⁾.

Middelerwyl was de heer van Gruthuze, met eenige Gentsche afgeveerdigden, naer Dendermonde en van daer naer Mechelen getrokken, om met den jongen hertog te spreken. Eenige dagen later, namelyk den 26 Maert, hadden er te Brussel nieuwe onderhandelingen plaets, waerby men tot het besluit kwam van eene algemeene vergadering der Staten te Gent te houden op den 9 April, om eene eindelyke verzoening te bewerken⁽³⁾.

Met al dat uitstellen en verleggen ging de kostbare tyd om, en werden intusschen de omstandigheden van dag tot dag slimmer. Vele garnizoenen

(1) Die van Yperen wilden daer niet tusschenkomen. Zie de brieven, bl. 144.

(2) Zie daer, loc. cit. en Despars, bl. 391, vlgg. De ambachten verlieten eerst de markt daegs voor Paschen, 5^den April. Zie Despars, bl. 396, en Molinet, bl. 292-93.

(3) Zie Molinet, bl. 281.

[p. 95]

der bygelegen steden het spel moede wordende, liepen uit, dat van Sluis in de omstreken van Brugge⁽¹⁾, dat van Hulst in die van Gent, dat van Audenaerde in 't land van Aelst en elders, doende overal zeer veel schade⁽²⁾, en verbitterende aldus te meer de gemoederen, inzonderheid der Gentenaers die weinig lust tot vrede aen den dag legden⁽³⁾.

De gedeputeerden der vlaemsche steden, alsook eenigen van Ryssel, Douai en Valencyn waren op hunnen tyd te Gent; maer die der andere provincien kwamen tragelyk af⁽⁴⁾. Terwyl men naer hen wachtte, werden er al voorloopige vergaderingen gehouden en bezwaren met den hoop ter spraek gebragt⁽⁵⁾. Den 11 April kwam daer een bode aen

(1) Zie Despars, bl. 393.

(2) Zie de Ypersche brieven, bl. 148.

(3) Despars getuigt dit, bl. 396, en geeft er stellige bewyzen van.

(4) Zie de Ypersche brieven, bl. 153, en het vervolg daervan in het tiende Deel der Annales de la Société d'Émulation, bl. 15. - Men ziet daer, bl. 8, dat die van Yperen weigerig bleven om den Roomsch-Koning te helpen bewaren.

(5) De Ypersche gedeputeerden, te Gent aenwezig, schryven, bl. 21, dat het geschapen staet arghere te worden als te voren, eist dat God daer niet in voorziet by zynder graciën.

[p. 96]

van wege den Keulschen Aertsbisschop, met brieven van dien kerkvoogd en een bygaend Monitorium⁽¹⁾ van Paus Innocentius VIII, waerby de Vlamingen vermaend worden dat zy binnen zoo veel dagen den Roomsch-Koning in vryheid te stellen hebben, of zich buiten de gemeenschap der heilige Kerk zullen gesloten zien⁽²⁾. Maer in stede van naer dezen pauselyken raed te luisteren, onderzochten zy of die brieven wel echt waren⁽³⁾, en of de bisschop van Keulen wel het regt had van boden te zenden in eene stad die onder de Kroon van Frankryk stond: evenwel, zy lieten den aenbrenger ongehinderd naer huis keeren, appeleerden voorts à futuro gravamine, dat is van de straf waer zy meê bedreigd waren⁽⁴⁾, en baden

(1) Versta Brieven van vermaning.

(2) De vertaling beider stukken staet by Molinet, bl. 295-305.

(3) De Keulsche Kerkvoogd had, schynt het, meer afschriften van het Monitorium naer onze provinciën gezonden, en die niet van woord tot woord eensluidend waren. Zie de Ypersche brieven, bl. 25-28.

(4) Zie de Ypersche brieven, bl. 20-21.

[p. 97]

voor het overige koning Karel VIII om hunne zaken by den Paus in orde te stellen⁽¹⁾.

Men had den 24^sten April bereikt eer alle de afgeveerdigden der provinciën te Gent aengekomen waren⁽²⁾. Den volgenden dag legde men handen aen het werk: namelyk de Pensionnaris van Romerswael⁽³⁾, sprekende in den naem der gedeputeerden van Brabant, Henegau, Namen, Zeeland, en zelfs van vele vlaemsche steden, deed het voorstel van te beginnen met Maximiliaen op vrye voeten te zetten, om vervolgens met hem over vrede te handelen, tot reden gevende dat een coninc in hechte geen koning was maer een cnechte, en derhalve dat alle akkoorden met hem in zulken toestand gesloten, naderhand als afgedwongen konden herroepen worden⁽⁴⁾. Dit voorstel was al te wys

(1) Zie hoe de raedslieden van koning Karel op zyn fransch met de pauselyke bevelen omsprongen, by Kervyn, bl. 439-43.

(2) Zie wat moeijelykheden deze beproefd hadden, en wat er zoo al in tusschentyd was omgegaen, in de Ypersche brieven, bl. 29-54.

(3) Toen ter tyd een Zeeuwsch stedeken tegenover Bergen-op-Zoom, heden verdronken.

(4) Zie de Ypersche brieven, bl. 60, en de instructien aen den pensionnaris van Romerswael gegeven, aldaer, bl. 68-71.

[p. 98]

om niet verkeerd te klinken in de ooren der Gentenaers: zy vroegen het in schrift, belovende er van hunnen kant schriftelyk te zullen op antwoorden⁽¹⁾. Inderdaed, den 27 April kwamen zy met een antwoord af, opgesteld en voorgelezen door hunnen Pensionnaris Willem Zoete, en waer de gentsche moedwil van 't begin tot het einde in leeft en doorstraelt. Niet alleen willen zy den Roomsch-Koning gevangen houden tot dat hy in al de eischen der onderdanen zal hebben toegestemd; maer zy halen hem nog eens duchtig door den hekel, en maken het regt van opstand tot een volslagen systeem, gegrond op de wysgeerige princiepen van Aristoteles, op de romeinsche en feudale wetten, en bewezen uit de oude en nieuwere Geschiedenis⁽²⁾. Wat zy wilden, was dat de vergaderde Staten eerst en vooral stemden over dry punten, vroeger reeds geopperd en schriftelyk ingediend, namelyk dat alle de provinciën zich vereenigen

(1) Zie de Ypersche brieven, bl. 61-63.

(2) Zie den tekst van dat by uitstek oproerig stuk in de Ypersche brieven, bl. 123-27.

[p. 99]

zouden tot een enkel Bondgenootschap; 2^o dat zy den vrede van 1482 zouden voor vast en goed houden; en eindelyk 3^o, dat zy gezamenderhand zouden maetregelen nemen tot het wettig en deugdelyk bestier der landen⁽¹⁾.

Men ziet, de Gentenaers bleven halsstarrig by hun stuk: zy wilden den vrede, maer verstonden dien te bereiken door de wegen en middelen welke zy in hunnen overmoed gekozen hadden. Hunne voorstellen werden in den loop der volgende dagen nog nader besproken, ja en door velen tegengesproken, tot dat eindelyk de gedeputeerden der onderscheidene provincien, door de omstandigheden gedrongen, er, den 14^den Mei, hunne toestemming aen gaven, en inzonderheid de dusgenaemde Unie of het Verbond teekenden welks bepalingen hoofdzakelyk hier op neêrkomen:

Onderlinge kwytschelding van alle gedane of beproefde schade; - wering van alle vreemde garnizoenen uit de steden; - vryheid van koophandel te water en te land; - handhaving van den Atrechtschen vrede; - bestier van Vlaenderen,

(1) Zie het verslag der zitting van 27 April, in de Ypersche brieven, bl. 64-67.

[p. 100]

gedurende Philips minderjarigheid, door diens bloedverwanten en de dry Leden des lands; - erkentenis van Maximiliaens voogdy in de andere provinciën; - aenstelling van landzaten in de openbare ambten, met uitsluiting aller vreemdelingen; - verordening van het muntwezen; - verbod van kryg te voeren zonder de toestemming van 's lands algemeene Staten; - regeling hunner vergaderingen in de verschillende steden van Brabant, Vlaenderen en Henegau; - verzoek van bevestiging dezer overeenkomst door den koning van Frankryk, door de afstammelingen van het Burgondisch huis, door de bisschoppen van Luik en Utrecht en dier edelen en onderdanen, alsmede door de aengrenzende landen van Kleef, Gulik, enz.⁽¹⁾

Alvorens het tot daertoe gekomen was, had de jonge hertog Philip brieven uit Mechelen geschreven aen de Staten van Henegau⁽²⁾ en aen die der

(1) Zie de Ypersche brieven, bl. 102. - Het Verbond, gedagteekend van den 1^sten Mei 1488, staet by Molinet, bl. 334-46.

(2) Zie 's vorsten brief van 9 Mei, en eenen tweeden van 13 Mei, in de Bulletins de la Commiss. d'Histoire, bl. 347-49.

[p. 101]

andere landen, met bevel van hunne afgeveerdigden uit Gent weêr te roepen, willende hy niet dat er hoegenaemd iets besloten of vastgesteld wierde vóór de aenkomst van zyn' grootvader keizer Frederik, dien hy eerstdaegs verwachtte, en wiens raed hy voornemens was in alles te volgen. Trouwens de keizer had reeds Keulen of Aken bereikt, vergezeld van dry duizend ruiters en vyf à zes duizend voetknechten⁽¹⁾; doch niet slechts hy, neen alle de ryksvorsten, zelfs de vrysteden van Duitschland zonden of kwamen af met talryke manschap om den Roomsch-Koning te verlossen, en ja van op het einde der maend April krioelde het van Duitsche krygslieden rondom Brugge of liever door gansch Vlaenderen heen⁽²⁾. De Gentenaers, in hunnen overmoed, spraken wel van er honderd duizend man tegen te stellen, en zonden aen de wethouders der steden, aen de Baljuws van het platte land om alles wat wapens dragen kon op de been te brengen; doch zulks was geen werk

(1) Zie den brief des Baljuws van Henegau aen de afgeveerdigden van dit landschap, in de Bulletins, bl. 352.

(2) Zie de Ypersche brieven, bl. 48 en 74. Zie mede Despars, bl. 399.

[p. 102]

van eenen dag, en zelfs in vele plaetsen zoo goed als onuitvoerbaer⁽¹⁾.

Men haestte zich dan datgene te verrigten wat sedert twee maenden had dienen gedaen te worden: namelyk de Gentsche bondgenooten⁽²⁾ trokken naer Brugge om de genomen besluiten onder Maximiliaens oogen te leggen en zyne inwilliging te verzoeken. Dit ging, mag men zeggen, van zelf: de Roomsch-Koning zei ja op alles wat hem gevraegd werd; hy keurde alles goed zonder de minste aerzeling; hy vergaf aen de Bruggelingen alles wat zy tegen hem mogten misdaen hebben; hy beloofde alles wat men van hem verlangde, en teekende den 16^den Mei een Tractaet van vrede en van verzoening met de Staten en de dry Leden 's lands van Vlaenderen⁽³⁾. Dit tractaet, behelzende acht en twintig artikelen, is in den grond gelykvormig aen de te Gent geteekende Unie: alle de bepalingen

(1) Zie de Ypersche brieven, bl. 90.

(2) De Staten van Henegau hadden aen hertog Philip geantwoord dat zy onbevoegd waren om hunne gedeputeerden uit Gent weêr te roepen. Zie hunnen brief in de Bulletins, bl. 350.

(3) Zie de Ypersche brieven, bl. 104, en Molinet, bl. 310, vlgg.

[p. 103]

in deze vervat, worden in het verdrag herhaeld of ontwikkeld. 't Is waer, de Staten van Vlaenderen beloven aen Maximiliaen eene jaerwedde van duizend pond, doch zulks is het eenigste dat men hem toegeeft: al het overige is regtstreeks tegen den vorst gerigt. Ook wisten dit de opstellers van het stuk zoo wel, dat zy niets verzuimden om er alle mogelyke kracht aen by te zetten. Maximiliaen moest dry pandslieden leveren, twee aen Brugge en eenen aen Gent; deze moesten met hem den vrede bezweren volgens een formulier dat hun voorgeleid werd⁽¹⁾; hy moest verklaren dat, in geval van te kort-blyving aen of schending door hem van het verdrag in één zyner punten, de heeren van den bloede, de Vliesridders, de Staten en de onderdanen ipso facto ontslagen zouden zyn van al hunne pligten en hem mogen bestryden; eindelyk moesten alle de edelen, de prelaten en de steden der verschillende provincien hun zegel aen het kalfsvel hechten, ten getalle van ver bo-

(1) Zie het formulier van 's Konings eed by Molinet, bl. 316, en dat van Philip van Kleef, een' der pandslieden, aldaer, bl. 348.

[p. 104]

ven de honderd⁽¹⁾. Het stuk woog er van als lood.

Was Maximiliaen regtzinnig, toen hy aen al deze bepalingen, voor hem zeker hoogst bezwaerlyk, zyne toestemming gaf? Men mag er aen twyfelen, na hetgeen kort daerop geschiedde. Misschien zag hy verder in de zaken dan de Vlamingen en, vreezende dat het hem onmogelyk wezen zou de Duitschers tegen te houden, zocht hy enkelyk in vryheid gesteld te worden om, by kwaden uitslag, ten minste zyn eigen hoofd te redden. Hoe 't zy, den vrede geteekend hebbende werd hy, na elf weken gevangenis, plegtiglyk uitgehaeld en met een schitterenden stoet naer de markt geleid, alwaer hy in eene siege royal⁽²⁾ den besproken eed aflegde, gelyk, na hem, de heer van Beveren en de aenwezige gedeputeerden deden. Vervolgens ging men feest⁽³⁾ houden ten huize van Jan Caneel, en

(1) Zie den tekst van het vredeverdrag by Molinet, bl. 318-334, van waer hy overgenomen is door Du Mont, III, P. II, bl. 201, vlgg.

(2) Versta een koninklyke zetel. Het zyn de Ypersche brieven die zoo spreken, bl. 107.

(3) De kosten van het middagmael, volgens de stadsrekeningen, klommen tot 23 pond, 5 stuivers en 3 deniers. Zie Kervyn, bl. 453, aenteek. 2.

[p. 105]

Brugge weêrgalmde dien dag van vreugdekreten⁽¹⁾.

Jammer maer, de vreugd was kort. Hertog Albrecht van Saksen, die te Male legerde met eenige duitsche krygsbenden, kwam des anderdags den Roomsch-Koning afhalen en vergezelde hem naer pasgenoemd dorp; doch in het terugkeeren blaekten zyne soldaten eenige huizen neêr, waervan de opstygende vlammen te Brugge, terwyl het volk nog aen 't dansen was, gezien werden, en aen de vrolykheden een eind stelden⁽²⁾. Byzonder erg was dit echter nog niet: men liep zoo wat over en weêr en het ding werd bygelegd, dusdanig zelfs dat men, op den 21^sten Mei, den vrede te Gent plegtiglyk afkondigde en daer, in het Schepenen-huis ook feest hield⁽³⁾; maer op Pinkster-avond (24 Mei) kwam keizer Frederik te Leuven aen, en dan begon het er weldra anders uit te zien. Hy was vergezeld van eene menigte ryksvorsten: de hertogen van Brunswyck, van Gulik en van Beijeren, de

(1) Zie de feestelykheden beschreven by Molinet, bl. 310-18. Zie mede de Ypersche brieven, bl. 104-110, en Despars, bl. 403-404.

(2) Zie Molinet, bl. 347, vlgg. en Pont. Heut. bl. 90.

(3) Zie de Ypersche brieven, bl. 321.

[p. 106]

aertsbisschop van Keulen, de landgraef van Hessen, de markgraven van Baden en van Brandenburg, naest andere baronnen, vryheeren en ridders, behoorden tot zyn gevolg, ieder met talryke krygsknechten, zoodanig dat het keizerlyk leger bestond voor 't minst uit twintig duizend man⁽¹⁾, buiten degenen die reeds in het land waren, allen even verbitterd op de Vlamingen, en gereed den hoon te wreken dien deze den Roomsch-Koning hadden aengedaen.

Weldra trok het leger te Vlaenderen waert, en liet reeds zien, in het land van Aelst, hoe het voornemens was huis te houden⁽²⁾. Vervolgens drong het door, aen eenen kant tot Everghem by Gent⁽³⁾, aen den anderen naer Audenaerden, Kortryk en Deynzen, welk laetste den 9 Juny stormen-

(1) Zoo zegt het Molinet, bl. 359; maer Despars, bl. 406, spreekt van 36,000. La Marche, chap. 14, begroot het leger niet.

(2) Zie de Ypersche brieven, bl. 337.

(3) Volgens Despars, bl. 406, sloegen de Duitschers te Everghem neêr den 27^sten Mei. Het zullen benden geweest zyn, welke reeds met den hertog van Saksen in Oostvlaenderen waren, want Everghem ligt benoorden Gent.

[p. 107]

derhand werd ingenomen⁽¹⁾. Het bleek allenzins dat de Roomsch-Koning met zyn' vader meêdeed, en derhalve zich om den Brugschen vrede niet meer bekreunde, gelyk hy werkelyk al haest had laten hooren, voor reden gevende dat hy door vroegere eeden aen het Ryk en diens belangen verbonden was⁽²⁾. Enkel voorwendsel. Maximiliaen kon het gedrag der Gentenaers en der Bruggelingen niet vergeten, maer zocht hun dat betaeld te zetten, en de voorzeggingen van den pensionnaris van Romerswael vielen letterlyk uit. Hier echter ontmoette Maximiliaen ernstige opspraek van wege Philip van Kleef, Adolfs zoon, die op zyne beurt het Brugsch akkoord gezworen had, en volgens zynen eed meende verpligt te zyn de wapens te voeren tegen alwie den vrede schenden zou. Hy bevond zich als gyzelaer te Gent⁽³⁾ alwaer hy,

(1) Zie de Ypersche brieven, bl. 346, en Molinet, bl. 366, vlgg.

(2) Zie de Ypersche brieven, bl. 327. Zie mede eenen brief van Maximiliaen aen de Staten van Henegau, in de meergemelde Bulletins, bl. 360.

(3) De twee andere pandslieden waren, op verzoek van Maximiliaen, hem door de Bruggelingen weêrgezonden. Zie de Ypersche brieven, bl. 322.

[p. 108]

den 9 Juny op den Collatie-zolder, plegtiglyk beloofde zyn woord te zullen houden⁽¹⁾, en dit, nog denzelfden dag, aen den koning bekend maekte⁽²⁾. Philips brief werd niet onbeantwoord gelaten⁽³⁾, doch, gelyk het gaet, ieder bleef by zyn opzet.

Middelerwyl had keizer Frederik uit zyn kamp van Everghem de Gentenaers opgeëischt hem hunne stad te openen en, als leenheer van alles wat over de Schelde lag, te ontvangen⁽⁴⁾; maer de stedelingen wachtten zich wel dien eisch te volbrengen, hetgeen hun waerlyk al te duer zou opgebroken zyn. Zy besloten in tegendeel hunne poorten digt te houden, en hadden reeds by voorraed Coppenolle naer Frankryk gezonden om hulp te vragen by Philip van Crèvecoeur, die aenstonds, namelyk in de eerste dagen van Juny, met zeshonderd ruiters en vierhonderd voetknechten te Gent aengekomen was⁽⁵⁾. Men ziet, de fransche bystand

(1) Zie de Ypersche brieven, bl. 345.

(2) Zie Philips brief by Molinet, bl. 370-72.

(3) Zie Maximiliaens antwoord by Molinet, bl. 373-76, alsmede andere wederzydsche brieven, aldaer, bl. 377-86.

(4) Zie Molinet, bl. 362.

(5) Zie de Ypersche brieven, bl. 346, en Despars, bl. 417.

[p. 109]

liep niet hoog, maer hy gaf moed aen de burgery, op haer zelve reeds talryk genoeg⁽¹⁾, en maekte de verovering der stad moeijelyker voor het hoofd des Ryks. Frederik zou (in zynen zin gesproken) beter hebben gedaen regelregt naer Gent te trekken en het te verrassen, dan in de omstreek zynen tyd te verspillen en daer alles te laten verwoesten; want nu duerde het niet lang of zyn krygsvolk leed gebrek⁽²⁾, behalve dat het voor en na door de Gentenaers aengerand werd, en er niet telkens even goed van afkwam⁽³⁾. Om kort te zyn, de keizer brak op van Everghem den 13 July⁽⁴⁾, en week naer

(1) Volgens de Ypersche brieven, bl. 354, telde men te Gent tusschen de zeven en acht en twintig duizend strydbare mannen, zoo ingezetenen als lieden uit de Kasselry toegestroomd.

(2) De Ypersche gedeputeerden, in eenen brief van den 4 Juny, zeggen dat de Keizerlyken sedert dry dagen geen brood meer gegeten hadden.

(3) Zie de Ypersche brieven, bl. 357, vlgg. Zie mede Molinet, bl. 392, en eenen brief door Philip van Kleef aen de overheden van Yperen geschreven den 22 Juny, in de Bulletins, bl. 361-62.

(4) Aldus Molinet, bl. 399, en Pont. Heut. bl. 92. Despars, bl. 414, spreekt van den 29^sten Juny; maer het blykt uit de Ypersche brieven, bl. 356, dat hy den 4^den July nog te Everghem was.

[p. 110]

Bouchaute⁽¹⁾, waer de Roomsch-Koning legerde. Beide vereenigden hunne magt om zich meester te maken van het gewigtige Damme⁽²⁾, maer beproefden daer eene ernstige scoffelture⁽³⁾, en vertrokken op het einde der maend met stille trommel naer Antwerpen⁽⁴⁾.

Maximiliaen had daer 's lands Staten, tegen den 25^sten Augusty byeen geroepen⁽⁵⁾, om hen met de omstandigheden bekend te maken, om zyne handelingen te regtveerdigen, en om de provinciën van het Gentsch verbond af te trekken⁽⁶⁾. Het oogenblik

(1) In de Vier-Ambachten, benoorden Gent.

(2) Despars, bl. 416, stelt dit feit op 8 of 9 July; doch het moet later gebeurd zyn, want de Ypersche gedeputeerden melden het als eene nieuwmare aen hunne stedelyke overheden in eenen brief van 22 July. Zie hunne schriften, bl. 361.

(3) Van het fransche déconfiture. Het woord was toen ter tyd van dagelyksch gebruik. - Zie het feit omstandig verhaeld by Molinet, bl. 392-94.

(4) Zy kwamen daer aen den 31 July. Zie Pont. Heut. bl. 92, en de Ypersche brieven, bl. 386.

(5) Zie het bewys in de Bulletins, bl. 408.

(6) Zie Maximiliaens pleidooi by Molinet, bl. 400-404. - Tot het zelfde einde had de koning reeds, den 21 July, van uit zyn kamp te Bouchaute een langen brief geschreven aen de Staten der verschillende provinciën. Zie dat stuk in de Bulletins, bl. 371-77. Maer een zich noemende Philaletes (dat is minnaer der waerheid) wederlegde Maximiliaens beweringen, en keerde al de grieven tegen hem in een wydloopig opstel, waerschynlyk door de Gentenaers en dier fransche vrienden beraemd, en dat overal blyken draegt van vyandlyke stemming en van verregaende overdryving. Zie dat stuk in de Bulletins, bl. 378-404.

[p. 111]

was niet slecht gekozen; want vele steden en landen, inzonderheid Antwerpen, Mechelen, 's Hertogenbosch, doch vooral Henegau zagen met geene goede oogen de nieuwe inmenging van Frankryk in de vlaemsche onlusten, en misprezen de Gentenaers van hulp gezocht te hebben by een naburig volk, waer zy eertyds zoo dikwerf de wapens tegen hadden gevoerd: ook was sedert dan Philip van Kleef hatelyk geworden aen de Henegauwers, die hem te voren zoo hoog achtten als den Roomsch-Koning zelf⁽¹⁾. En trouwens, de rol dien hier de kleefsche edelman speelde, was verfoeijelyk. Mogt hy al, in het begin, zynen eed hebben willen gestand doen om den Brugschen vrede te handhaven, het stond hem nimmer vry open kryg te voeren

(1) Zie Molinet, bl. 362.

[p. 112]

tegen den Keizer of tegen den Roomsch-Koning, des te min dat hy voor allen de houding aennam van in den naem des wettigen landheers, den jongen hertog Philip, te werk te gaen⁽¹⁾. Maer de waerheid is dat hy uit louter eerzucht de Gentenaers ondersteunde, en Karel VIII in de hand werkte, die hem met schoone beloften aen zyn snoer wist te houden⁽²⁾. Hoe 't zy, den 5^den September werd hy, te Antwerpen, door den Keizer plegtiglyk in

(1) Nog den 30 July zwoer hy te Yperen, als stedehouder van onsen gheduchten heere (hertog Philip) de stad te zullen beschermen, en voegt by, mids der hulpe ende assistencie van den coninc onsen souverainen heere. Is het niet blykbaer dat Philip van Kleef twee heeren wilde dienen, wier belangen hemelsbreed verschilden? De oorkonde staet onder de Ypersche brieven (bl. 387), welke daermede een einde nemen.

(2) La Marche, chap. 14, zegt dat de fransche koning Philip in het oor deed blazen dat hy hem Constabel van Frankryk maken zou; en de schryver voegt by, dat er zoo veel niet noodig was om een' edelman van dien tyd het hoofd te doen draeijen. - Philips gedrag moet daerenboven van eerst af scheel gezien hebben, als blykt uit de rekenschap welke de Staten, te Mechelen vergaderd op het einde van February, hem gevraegd hadden. Zie daeromtrent Molinet, bl. 256.

[p. 113]

den ryksban gedaen en eerloos verklaerd, hetgeen echter niet belette dat de Staten meer dan eens by onze vorsten aendrongen om den Atrechtschen vrede van 1482 te doen onderhouden, en om te dien einde nieuwe zaekgelastigden naer Frankryk te zenden⁽¹⁾.

Maer terwyl men aldaer ter stede raed sloeg om de openbare rust hersteld te krygen⁽²⁾, was, den 18^den September, Philip van Kleef met vyfhonderd peerden naer Brussel gekomen, waer zyne gemalin⁽³⁾ haer gewoon verblyf had. De hooge burgery en de geestelykheid⁽⁴⁾ wilden hen beletten van binnen te komen, doch werden door de ambachten

(1) Zie Molinet, bl. 400.

(2) Zie, in de Bull. bl. 415, eenen brief door de gedeputeerden van Brussel uit Antwerpen geschreven aen den burgemeester en de schepenen hunner stad, waerin zy melden dat de zaken schynen eenen goeden keer te zullen nemen. Niet minder hoop geeft Maximiliaen zelf in eenen brief aen den gouverneur van Ryssel, Douai en Orchies. Zie de oorkonde in de Bulletins, bl. 419.

(3) Ciska van Luxemburg, vrouw van Enghien. Zie het geslacht van Luxemburg-Enghien by Butkens, Trophées, enz. II, bl. 113, vlgg.

(4) Zie eenen brief van Philip aen het Capittel van Sinter Goedelen, in de Bulletins, bl. 416.

[p. 114]

overstemd, en Philip, voorgegaen van krygsboden en trompetters, omringd van een groot getal hellebardiers, gevolgd van paedjen, dragende eenen mantel van gouden laken, en voerende op zyne banier het kruis van Burgondië, werd kort na middag plegtiglyk ingehaeld, en zyn volk by den burger zeer wel ontvangen⁽¹⁾.

Het voorbeeld der Brusselaers was besmettelyk. Den 23^sten September lieten de schepenen van Leuven aen den kleefschen edelman weten dat zy, volgens zyn verzoek, den Brugschen vrede hadden afgekondigd en dien wilden onderhouden⁽²⁾. Of die Leuvensche wethouders daer juist kwaed meê bedoelden is twyfelachtig; maer men ziet toch dat het land zich begon te verdeelen, hetgeen noodwendiglyk op grooter onheil uit moest leiden. De Roomsch-Koning begreep dit zeer wel, en beproefde aenstonds den afval van andere steden voor te komen: hy schreef zelfs aen Philip van

(1) Zie Molinet, bl. 405, vlg. Zie mede de Hist. de Bruxelles, I, bl. 304-305 en, voor het datum, den brief van Philip van Kleef aen de Gentenaers, in de Bulletins de la Commiss. d'Hist. bl. 413.

(2) Zie de oorkonde in de Bulletins, bl. 418.

[p. 115]

Kleef, en zond tot hem de abten van Afflighem en van Grimbergen met een paer edellieden om voorstellen van vrede te doen; maer het was verloren moeite⁽¹⁾. De Kleefsche ridder, prat op zyne titels⁽²⁾ en op de hulp van Karel VIII⁽³⁾, verre van het oor te leenen aen goede woorden, maekte zich gereed om de andere steden van Brabant meê te slepen, en beloofde reeds aen zyne Vlaemsche vrienden het quartier van Mechelen ende Antwerpen te zullen doen exploitieren bi brande ende andersins, omdat die beide steden aen Maximiliaen getrouw bleven⁽⁴⁾.

Zoo stond het geschapen, toen, in de eerste

(1) Zie Molinet, bl. 408.

(2) 's Mans brieven dragen voor opschrift: Philip van Kleef en Van der Marck, heer van Wynendale, Admirael vander zee, Kapitein generael 's lands van Vlaenderen, enz.

(3) Zie eenen brief van Crèvecoeur aen die van Gent, in de Bulletins, bl. 424.

(4) Zie Philips brief van den 28 September aen de dry Leden van Vlaenderen, in de Bulletins, bl. 421. - In eenen anderen langen brief van 28 October (aldaer, bl. 426-36) tracht by de steden van Brabant te overreden om niet te luisteren naer de voorstellen van Maximiliaen, en laedt den koning nog eens allerlei grieven op.

[p. 116]

dagen van October⁽¹⁾, keizer Frederik met eenige voorname Ryksvorsten naer Duitschland terug keerde⁽²⁾, alwaer hy de aenslagen des konings van Hongaryë moest gaen verydelen⁽³⁾. Niet lang daerna vertrok Maximiliaen zelf naer den ryksdag van Spier⁽⁴⁾, hebbende hier hertog Albrecht van Saksen aengesteld tot algemeenen stadhouder gedurende zyne afwezigheid. Wat was dat te zeggen? Namelyk dat het land voortaen ging vertrapt, verpletterd, vernield worden door allerlei vreemde-

(1) Molinet, bl. 409, zegt environ le neuvième d'Octobre.

(2) Hy nam dit mael zynen weg van Mechelen naer Diest, omdat Leuven in dat oogenblik niet wel gezind scheen.

(3) Zoo zeggen het de Ypersche brieven, bl. 372; maer de Keizer had nog voor andere belangen te zorgen, waer het hier niet noodig is in te treden.

(4) Zie zynen brief van 21 December 1488 uit Antwerpen geschreven aen de Staten van Henegau, in de Bulletins, bl. 437. Hy moet kort daerop vertrokken zyn, want een brief van 26 December (aldaer, bl. 440) is gedagteekend uit Bergen-op-Zoom. - De Roomsch Koning nam zynen weg over Holland, waer de Hoekschen, onder het beleid van Frans van Brederode, alles weêr in rep en roer hadden gezet. Zie Wagenaar, IV, bl. 244, vlgg.

[p. 117]

lingen. Inderdaed, meer dan twintig duizend Franschen kwamen Philip van Kleef ondersteunen⁽¹⁾. Zoo deden insgelyks de Luikenaers⁽²⁾. Aen den anderen kant wemelde het van Duitschers onder den bevelstaf van den Saksischen vorst, die dan ook, op zyne beurt, hulp ontving van Engeland⁽³⁾. Wat kon men van al dat gespuis verwachten dan moord, en brand, en verwoesting, vooral in eenen tyd dat de krygslegers grootendeels bestonden uit huerlingen of gelukzoekers, die wetten noch regten kenden, heilig noch onheilig ontzagen, en niet uit waren dan op den roof? Maer de landzaten zelf, verdeeld onder elkander, waren niet minder baldadig dan de vreemdelingen in het betwisten van steden of kasteelen: zy ook blaekten alles neêr, stroopten en moordden, de Vlamingen in

(1) Zie Despars, bl. 437.

(2) Het was, in 1488, te Luik zoo erg gesteld als ooit, en het oproerig volk, niet voldaen met zynen bisschop te plagen, had nog tyd en krygslust over om hier te lande den oproer voort te zetten.

(3) Krachtens een verbond, den 14^den February 1489 gesloten tusschen Maximiliaen en Hendrik VII koning van Engeland. Zie de oorkonde by Rymer, V, P. II, bl. 195 en 196, of vertaeld by Molinet, bl. 474-76.

[p. 118]

Henegau, de Henegauwers in Vlaenderen; zoodat het in ieder geval even rampzalig was voor de arme burgers en buitenlieden, die zoo van vrienden als van vyanden gelykelyk te lyden hadden.

Philip van Kleef haelde vry spoedig de Brabantsche steden op zyne zyde, behalve een dry- of viertal, hiervoren reeds aengeduid⁽¹⁾. Alsdan randde hy de sloten aen van edellieden die het met hunnen wettigen vorst hielden, en verwoestte er onderscheidene⁽²⁾. In Vlaenderen insgelyks ging het leven om leven: terwyl de Franschen burgten veroverden in het Naemsche en het Henegauwsche⁽³⁾, maekten de Duitschers zich meester van Duinkerken en van de omliggende plaetsen⁽⁴⁾, en verweerden Nieupoort tegen Philip van Kleef en Crèvecoeur, welke vervolgens Sint-Winox-Bergen en Burburg in hunne magt bragten⁽⁵⁾. Om Sint-Omaers werd heviglyk gestreden. Joris van Oberstein⁽⁶⁾ ontworstelde de stad aen de Franschen,

(1) Zie Molinet, bl. 411.

(2) Zie daer, bl. 414, vlg.

(3) Zie daer, bl. 430, vlgg. en Pont. Heut. bl. 94.

(4) Zie Molinet, bl. 433-34, en Pont. Heut. loc. cit.

(5) Zie Molinet, bl. 435, vlgg. en Pont. Heut. loc. cit.

(6) By Pontus Heuterus heet hy Joris van Everstein. Het was een Tyroler edelman, zeer vermaerd in zynen tyd. Zie Molinet, bl. 444.

[p. 119]

den 11 February 1489⁽¹⁾, raekte haer vervolgens weêr bykans kwyt, maer bleef er eindelyk toch in bezit van, ondanks al de poogingen der Franschen en der Gentenaers⁽²⁾. De verovering van vele West-Vlaemsche plaetsen was de vrucht dier dapperheid⁽³⁾, alwaer, van zynen kant, hertog Albrecht van Saksen hier in Brabant, en Karel van Croy prins van Chimay in Henegau, aen beantwoordden⁽⁴⁾. Beide namen, den 7 Maert, Overyssche in dat, tusschen Brussel en Nyvel gelegen, die twee steden behulpzaem was. Zoo voer ook kort daerna het stedeken Assche⁽⁵⁾, dat deerlyk gehavend

(1) Zie het feit omstandig verhaeld in het werk van Molinet, bl. 438-56.

(2) Zie al de byzonderheden by Molinet, bl. 456-70. Zie mede Pontus Heuterus, bl. 95.

(3) Zie Molinet, bl. 471-73.

(4) Deze Croy was door den Roomsch-Koning tot stadhouder en kapitein-generael van Henegau aengesteld. Zie Molinet, bl. 477. Hy was de eerste prins van Chimay, zynde het graefschap van dien naem, in 1486, door Maximiliaen tot den rang van prinsdom verheven geworden. Zie Reiffenberg, Hist. de l'Ordre, bl. 202.

(5) Tusschen Brussel en Aelst.

[p. 120]

werd⁽¹⁾. Daerentegen liet Vilvoorden, aen de wacht der Mechelaers toevertrouwd, zich den 3^den April overrompelen door die van Brussel, welke er alles plonderden of neêrbrandden, en, eenige dagen later, gelegenheid vonden om hunne stad op nieuw te voorzien van levensmiddelen en krygsbehoeften⁽²⁾.

In de Paeschweek van 1489, namelyk den 24 April, ging Philip van Kleef met Franschen en Luikenaers Sint-Truijen belegeren, waer de Bisschop schuilplaets had die zeer Maximiliaens-gezind was. De stad werd heviglyk beschoten, doch weldra ontzet door Albrecht van Saksen, die de belegeraers op de vlugt dreef⁽³⁾. 't Is waer, korte dagen daerna ondernamen de Henegauwers eenen togt die mislukte. Eenige jonge edellieden, aen het hoofd van talryke manschap, trokken door het Oosterbantsche⁽⁴⁾ naer Douai en voorts naer Atrecht. Zy meenden die stad by verrassing in te nemen, maer hadden niet gedacht aen hare breede

(1) Zie Molinet, bl. 477-82.

(2) Zie Molinet, bl. 487-89, en Pont. Heut. bl. 96.

(3) Zie Molinet, IV, bl. 1-2.

(4) Zie ons zesde Deel, bl. 37, aenteek. 2.

[p. 121]

grachten welke het hun onmogelyk was over te zwemmen: zoodat zy onverrigter zake naer huis moesten keeren⁽¹⁾.

Daerentegen verraste, den 1^sten Mei, Albrecht van Saksen het stedeken Aerschot, waer onlangs eene fransche krygsbende was komen nestelen, voornemens zynde van daer op de kwartieren van Mechelen en Antwerpen te vallen, welke aldus gelukkiglyk bevryd werden⁽²⁾. Het zelfde beproefde, den 10 Mei, Philip van Kleef met de Brusselaers op Halle in 't Henegauwsche, doch stiet zich daer het hoofd, en moest op zyne voetstappen terug keeren, na veel volks verloren te hebben⁽³⁾.

Nieuwe rampen en grooter rampen wachtten hem in Vlaenderen. Omstreeks half Mei⁽⁴⁾, trokken de Bruggelingen met die van het Vrye, ten getalle van ruim vierduizend man, naer het wes-

(1) Zie Molinet, bl. 6-8.

(2) Zie Molinet, bl. 9-11, en Pont. Heut. bl. 97. Zie mede eenen brief van Albrecht van Saksen aen den Groot-Baljuw en de Staten van Henegau, in de Bulletins de la Commiss. d'Hist. III, bl. 225.

(3) Zie Molinet, bl. 11-14.

(4) Environ la my-Aoust, zegt Molinet, bl. 17, maer het zal een misslag van den copist zyn.

[p. 122]

telyk kwartier, meestal bezet door Duitsche of Waelsche garnizoenen. Te Beerst⁽¹⁾, by Dixmuiden, wachtten zy naer de Gentenaers en naer de hulpbenden van Crèvecoeur, zonder eenig kwaed te duchten, toen zy, den 13 Juny, door Daneel van Praet, die te Nieupoort het bevel voerde, en in tyds een paer duizend Engelschen uit Calais geroepen had, zoo goed als onvoorziens aengerand werden en de neêrlaeg kregen. Zy lieten meer dan de helft dooden op het veld⁽²⁾, en zouden er misschien allen gebleven zyn, hadde niet de heer van Gruthuze met een handvol kloeke borsten de achtervolgers gestuit⁽³⁾.

Toen alles gedaen was, kwam Crèvecoeur, als vygen na Paschen, te Yperen aen met twintig duizend Franschen. Wat zou hy nu verrigten? Te Brugge riep het volk reeds dat het verraden werd, en schreeuwde nog hooger, toen het vernam dat de konings-ge-

(1) By Despars heet het Burstbrugghe, doch beide namen slaen op dezelfde plaets.

(2) Molinet, bl. 21, zegt tweeduizend vyfhonderd, hetgeen Pont. Heut. vertaelt door ongeveer 2000 dooden, 600 gevangenen en nog veel meer gekwetsten.

(3) Zie Molinet, bl. 17-24, en Pont. Heut. bl. 97.

[p. 123]

zinden Oostende insgelyks meêgesleept hadden. Vol van wrevel, en uitvarende in fransch gezwets, trok Crèvecoeur met al zyne magt naer Nieupoort, dat hy belegeren, neen ter loops en stormenderhand innemen zou. Trouwens de bezetting, samengesteld van Henegauwers, Duitschers en ander volk, was niet sterk, en daerenboven kwalyk voorzien van krygsbehoeften. Niettemin had Daneel van Praet moeds genoeg om de kans te wagen. Aldra werd de stad beschoten met zoo veel woede, dat er houden noch helpen aen scheen: het kanon ronkte van twee uren des morgens tot tien uren 's avonds; men liet zelfs de stukken niet koud worden, waerdoor het geviel dat er tien gelyk in brokken sprongen, en Crèvecoeur door eene scherf van zyn eigen tuig gekwetst werd. Die van binnen weerden zich heldhaftiglyk: niet alleen de krygslieden, maer de burgers deden hun uiterste best om de bressen digt te maken, om de bestormers van hunne ladders te bonzen of te doorpriemen, om de onderaerdsche meinen op te stoppen of er de manschappen in te verstikken. De vrouwen zelf trokken wapenkolders aen, en ylden, met den stormhoed op het hoofd en den goedendag in de

[p. 124]

vuist naer de muren. Reeds was er meer dan een onder de fransche hopmannen gesneuveld of verminkt, toen, by den vierden stormloop, een hunner voornaemste kapiteinen doodelyk gewond ter aerde stortte, waerdoor deze laetste pooging nog eens mislukte. Kort, de Franschen lieten den moed zinken. Hun bevelhebber, meenende of voorgevende dat de stad veel meer volk inhad dan men zeide, brak den 28^sten Juny het beleg op, en keerde eerlang naer zyn land terug, met even zoo veel oneer als in 1485, ja schandelyker nog; want vóór zyn vertrek wierp hy zeedyken om en liet eene menigte van landeryen onder water loopen, tot onherstelbare schade der eigenaers⁽¹⁾.

In Brabant stond het niet gunstiger. Daegs voor Sint-Jan, beproefde Philip van Kleef, met ongeveer tien duizend man⁽²⁾, op nieuw Halle aen te randen, van waer de Henegauwers immer Brussel bedreigden, doch met geen beteren uitslag dan den eersten keer. De inwoonders volgden het voor-

(1) Zie Molinet, bl. 24-29. Zie mede Pont. Heut. bl. 98, en Despars, bl. 435-37.

(2) Despars zegt 12,000; maer de getallen worden bykans altyd vergroot.

[p. 125]

beeld van Nieupoort: betrouwende op de bescherming der heilige Maegd, die daer ter stede by uitstek geëerd wordt, ondersteunden zy hun krygsvolk met onvermoeiden vlyt, tot dat Albrecht van Saksen en de prins van Chimay de stad ter hulp kwamen en Philip dwongen van zyne onderneming af te zien⁽¹⁾. Hy zelf week naer Gent; maer een deel zyner krygsmagt trok het Haspengauwsche in, rekenende op de medewerking der Luikenaers, doch vond daer insgelyks krachtigen wederstand en moest haestig de landstreek ruimen: terwyl Albrecht van Saksen de Kleefsche bezetting van Nyvel in een gevecht verpletterde, daerop Genappe en andere sloten veroverde, en ten laetste Thienen onderwierp, dat zeer streng behandeld werd, omdat de inwoonders met hem den spot gehouden hadden⁽²⁾.

Met Thienen mogt men geheel Brabant voor onderworpen rekenen, want Leuven en Brussel, aen alle kanten afgescheiden, zouden van zelf volgen. En waerlyk het was meer dan tyd dat er een eind kwame aen den inwendigen oorlog, die heel het

(1) Zie Molinet, bl. 37-44, en Pont. Heut. bl. 99.

(2) Zie Molinet, bl. 45-52, en Pont. Heut. bl. 100.

[p. 126]

land, maer Vlaenderen vooral in de uiterste ellende had gestort. De velden, verlaten van hunne bewoonders, lagen braek, of overdekt van distels en wildstruiken, waer de everzwynen en ander ongediert in woonden. De wolven waren dusdaniglyk vermenigvuldigd dat, nog lang daerna, de buitenlieden hunne pas aengekochte of gewonnen schapen niet dorsten ter weide laten gaen⁽¹⁾. In de steden zag het er niet min ysselyk uit. Het getal was klein dergene die niet door de eene of door de andere party waren vermeesterd geworden, sommige zelfs meermaels genomen en hernomen, doch telkens met zware verliezen van have en goed en met inschieting van veel bloeds; want de razerny der overwinnaers was altyd even groot, als genoegzaem blykt uit den wanhopigen tegenstand die te Nieupoort en elders door de belegerde inwoonders gedaen werd. Tot overmaet van rampspoed, te midden van zulke algemeene vernieling woedde er eene besmettelyke ziekte (gewoone en vreesselyke gezellin der krygsplaeg en der schaerschheid) die, zegt men, in Brussel alleen

(1) Zie Kervyn, bl. 469.

[p. 127]

meer dan twintig duizend slagtoffers maekte⁽¹⁾.

En zie daer het treurig gevolg van den Gentschen moedwil; want zonder den uitzinnigen opstand dier stad tegen de vaderlyke regten van Maximiliaen, zouden de Vlaemsche onlusten niet uitgeborsten zyn, en de bestaende of onderstelde grieven hadden door vreedzame middelen kunnen geweerd worden.

De Roomsch-Koning was nog altyd in Duitschland, wederhouden door hooge staetsbelangen, welke men hoopte te zullen regelen op den aenstaenden ryksdag van Frankfort⁽²⁾, werwaerts hy zich begaf in de laetste dagen van Juny⁽³⁾. Daer werden inderdaed de geschillen van Beijeren met de Zwabesche bondschappen bygelegd, voorts andere zaken het Ryk aengaende door de ver-

(1) Anderen zeggen 30,000, en sommigen gaen tot 33,000 toe. Zie de Hist. de Brux. I, bl. 313. - Het Memorieboek van Gent, I, bl. 354, spreekt van 40,000 menschen daer ter stede gestorven in 1489!

(2) Zie, over de ryksaengelegenheden, Molinet, bl. 29, vlgg. en Pontus Heuterus, bl. 98. Zie mede eenen brief van Maximiliaen aen de Staten van Henegau, in de Bulletins, III, bl. 220.

(3) Zie Molinet, bl. 34.

[p. 128]

gaderde vorsten⁽¹⁾ beraemd en beslist, en tevens gesproken van vrede tusschen Karel VIII van Frankryk (wiens gezanten onder vrygeleide naer Frankfort gekomen waren) en koning Maximiliaen. De laetstgenoemde wenschte niet beter, als kunnende hy niet onverschillig zyn aen de rampen waer de erflanden van zyn eigen zoon sedert zoo lang onder zuchtten. Men kwam dan ook al haest tot een voorloopig akkoord: de beide vorsten zouden elkander zien en spreken in eene of andere grensplaets, om daer den ouden twist over het al of niet wedergeven van het hertogdom Burgondië en het graefschap Charolais aen den jongen hertog Philip, naer regt en rede te beslissen. Voorts zou koning Karel ernstiglyk medewerken om deze landen met hunne vorsten te verzoenen, en om de Gentsche gevangenen⁽²⁾ op vrye voeten te doen stellen. Van zynen kant zou Maximiliaen genade doen aen Phi-

(1) Zie die opgenoemd by Molinet, bl. 35-36.

(2) Versta de edellieden die, den 26 February 1488, te Brugge gevangen waren en naer Gent gevoerd, alwaer zy nog altyd in hechtenis zaten, en meer dan eens gevaer hadden geloopen van onthalsd te worden. Zie hiervoren, bl. 80.

[p. 129]

lip van Kleef, en hem in bezit stellen van al zyne verbeurde goederen⁽¹⁾. Ook de hertogin weduwe zou weêr het volle genot hebben van haer douarie; en eindelyk, men zou op nieuw den Atrechtschen vrede van 1482 doen afkondigen, en dien wederzyds getrouwelyk nakomen.

Deze overeenkomst⁽²⁾, te Frankfort getroffen den 22^sten July, werd hier eerlang bekend⁽³⁾, en

(1) Philips vader, Adolf van Ravenstein, had hem onlangs laten weten dat hy voornemens was hem te onterven, en alles wat hy bezat aen Maximiliaens zoon te vermaken, indien hy (Philip) voortging in zynen opstand tegen den Roomsch-Koning. Zie La Marche, chap. 14.

(2) Zie er den geheelen inhoud van by Molinet, bl. 52-60, of by Du Mont, III, P. II, bl. 237.

(3) Den 23 July gaf Maximiliaen zelf er schriftelyk kennis van aen zyne Raedslieden hier te lande, en zegt, onder anderen, dat de koning van Frankryk beloofd had al zyne krygsbenden uit Vlaenderen en Brabant te roepen, waer nogtans in gemeend akkoord niet van gerept wordt. Zie de Bulletins, bl. 233.
By eenen brief van 1^sten Aug. zond Philip van Kleef een afschrift van het akkoord aen die van Gent. Hy voerde, sedert de bedreiging van zyn vader Adolf, het woord zoo hoog niet meer. Zie de oorkonde in dezelfde Bulletins, bl. 234.

[p. 130]

had tot gevolg dat Brussel, Leuven, Nyvel en Zout-Leeuw zonder veel moeite zich aen den Roomsch-Koning onderwierpen⁽¹⁾, belovende samen eene boet te betalen van tweehonderd duizend gulden⁽²⁾. Hierop kwam, den 25^sten Augusty, hertog Albrecht van Saksen, vergezeld van den prins van Chimay, van den graef van Nassau, en van twee duizend Duitschers naer Brussel, eenige uren nadat Philip van Kleef, met zyne gemalin, zyn huisgezin en elf of twaelf wagens pakkaedje naer Gent vertrokken was⁽³⁾.

De Gentenaers en de Bruggelingen waren nu ook het spel moede. Weldra vertrokken er van hunnent wege, alsook van wege den Roomsch-Koning, gezanten⁽⁴⁾ naer het slot van Montils⁽⁵⁾

(1) Met toestemming, mag men denken, van den Kleefschen edelman, als eenigzins volgt uit eenen brief aen hem, den 5 Aug. geschreven door hertog Albrecht van Saksen. Zie de Bulletins, bl. 236. Zie mede Despars, bl. 441.

(2) Zie Molinet, bl. 61-62, en de Histoire de Bruxelles, I, bl. 312.

(3) Zie Molinet, bl. 62-63, en eenen brief van Philip van Kleef aen die van Yperen, in de Bulletins, bl. 238.

(4) Zy staen allen opgenoemd by Molinet, bl. 65.

(5) Of van Plessis-lez-Tours, gelyk het genoemd werd in het leven van koning Lodewyk XI.

[p. 131]

om, onder de bemiddeling van Karel VIII, aen den Vlaemschen vrede te werken. Deze werd gesloten den 30 October op de volgende voorwaerden: de Roomsch-Koning zal hersteld worden in zyne voogdy over den nog onbejaerden hertog Philip, en, als Regent of Ruwaert, Vlaenderen bestieren, gelyk hy deed voor het uitbersten der onlusten. De overheden van Gent, Brugge en Yperen zullen, binnen of vóór de poorten hunner stad, aen den Roomsch-Koning vergiffenis vragen op hunne knieën, in zwarte ongegorde rokken, blootshoofds en barvoets. De dry Leden van Vlaenderen zullen aen den Roomsch-Koning eene boet betalen van dryhonderd duizend gouden kroonen of vyfhonderd twintig duizend livers tournois, in dry termynen en binnen de dry jaer⁽¹⁾. Dit waren de groote brokken. De overige artikels raken het loslaten der Gentsche gevangenen, de schadeloosstel-

(1) Deze zware boet viel inzonderheid op de dry groote steden Gent, Brugge en Yperen, met eenige vermindering nogtans in het aendeel, door de laetstgenoemde op te brengen. De andere steden, die aen den Roomsch-Koning getrouw waren gebleven, en die in het verdrag opgenoemd worden, hadden van de boet niets te dragen.

[p. 132]

ling van zekere persoonen, het algemeene pardon aen de opstandelingen, het herroepen der banvonnissen gedurende de onlusten uitgesproken, de erkentenis der onkosten door Philip van Kleef gedaen en der schulden door hem gemaekt, de wederzydsche uitwisseling der krygsgevangenen, de handhaving van 's lands privilegiën, de aenveerding en bevestiging van den vrede, schriftelyk te doen door degenen die 't aengaet, enz. Eenige byzondere artikels, als het afbreken van Cranenburg en het vervangen van dat huis door eene kapel, worden ter zyde gehouden, tot dat de beide koningen elkander zullen zien en daer samen over beslissen⁽¹⁾.

De Gentenaers en de Bruggelingen moeten te Montils slechte advokaten gehad hebben⁽²⁾, want behalve dat zy niets verkregen van hetgeen waer

(1) Zie het tractaet in zyn geheel, by Molinet, bl. 64-77, of by Du Mont, III, P. II, bl. 242, vlgg. alwaer de tekst ruim zoo zuiver gegeven wordt.

(2) Zy waren daer nogtans vertegenwoordigd door den abt van Sint-Baefs, door den heer van Gruthuyze, dien van Rasseghem, Jan Coppenolle, en nog zeven of acht andere geboren Vlamingen.

[p. 133]

zy voor gewoeld en gevochten hadden, drong men hun nog de grootste verootmoedigingen op, en deed men hen het gelag duchtig betalen. Geen wonder derhalve dat de vrede, zoo hy al in de kleine steden vreugd baerde, in de andere met koelheid of eerder met tegenzin werd afgekondigd. Het gepreutel vermeerderde nog, toen het aenkwam op het eerste aftellen van penningen, dusdanig dat de twee overige maenden van het jaer en nagenoeg heel January van het volgende verliepen, eer Brugge en Yperen den vereischten knieval deden⁽¹⁾. Gent maekte nog langer zwarigheid, of liever de voorwaerden van 30 October bleven er onuitgevoerd, en in de plaets van den vrede te zien heerschen, gingen de vyandlykheden in Vlaenderen voort, of de gestaekte worsteling werd hernomen, te Brugge, by voorbeeld, alwaer men, op het einde van 1490, een nieuwen vrede sloot, even zoo wankel als de vorige⁽²⁾.

(1) Yperen den 20^sten, en Brugge den 29^sten January 1490. Zie Despars, bl. 448, en Molinet, bl. 77.

(2) Zie Molinet, bl. 133-140.