Vaderlandsche historie. Deel 9

[p. 47]

Tweede hoofdstuk.

maximiliaen verheven tot de weerdigheid van roomsch-koning. - hy hervat den kryg met frankryk. - nieuwe oproer en wapening te gent. - de koning gaet naer brugge om aen den vrede te werken. - maer wordt bestookt door de gentenaers. - die van brugge sluiten hunne poorten. - en volgen het voorbeeld van gent. - de ambachten nemen de wapens en bezetten de markt. - maximiliaen opgesloten in cranenburg. - overkomst der gentenaers. - ambtenaren en edellieden worden gevangen. - onthalzingen op de markt en elders. - overvoering van den roomsch-koning naer het huis van ravenstein. - nieuwe bloedvergieting.

1486-1488.

Tot dus verre had Maximiliaen, wederhouden door de Vlaemsche onlusten, tyd noch gelegenheid gehad om zyne opvolging in het Ryk te verzekeren. Maer nu de orde hersteld was, en ten minste eenigen duer scheen te zullen hebben, haestte hy zich in dat hoogbelang te voorzien,

[p. 48]

want zyn vader had nagenoeg den ouderdom van zeventig jaer bereikt, en kon hem van dag tot dag ontrukt worden. Reeds waren er geschenken gedaen aen de Keurvorsten⁽¹⁾, en brieven gezonden tot de aenzienlykste leden des Ryks om hunne gunst te winnen⁽²⁾ toen, in 't begin der maend November 1485⁽³⁾, de aertshertog⁽⁴⁾ naer Duitschland vertrok, na eerst zyn zevenjarigen zoon te hebben toevertrouwd aen den heer van Ravenstein, het bewind der landen aen Philip van Kleef, den graef van Nassau en andere edellieden, en de bediening van het regt aen, zyn' kanselier Jan Carondelet, bygestaen door de gewoone leden des Grooten Raeds⁽⁵⁾. Maximiliaen, vergezeld als het betaemde, nam zynen weg uit Noord-Brabant

(1) Zie, over de Keurvorsten, hunne regten en pligten, ons vyfde Deel, bl. 236, vlgg.

(2) Zie La Marche, chap. 12, op het einde.

(3) Zie Molinet, III, bl. 4.

(4) Het is slechts sedert het jaer 1484 dat Maximiliaen den titel voerde van aertshertog, hebbende hy zich tot dan toe enkelyk hertog genoemd. Wy hebben, voor het gemak, hem van het begin af den eersten titel gegeven, naer het voorbeeld van andere schryvers.

(5) Zie Molinet, bl. 4.

[p. 49]

door het Kleefsche en het Guliksche naer Aken, waer zyn vader, dien hy sedert zyn huwelyk met wylen vrouw Maria niet meer gezien had, hem te gemoet kwam. Beide toefden eenige dagen in de keizerlyke stad, begaven zich vervolgens naer Keulen, en trokken ten laetste voort naer Maintz en naer Frankfort. Daer vergaderden, op hunne beurt, niet alleen de Keurvorsten, maer alles wat groot en magtig was uit Duitschland bevond er zich⁽¹⁾, en den 16 February 1486 werd Maximiliaen er plegtiglyk verheven tot de weerdigheid van Roomsch-Koning, om, na de dood van keizer Frederik hem in het Ryk op te volgen⁽²⁾. Na den keus kwam de krooning. Deze had plaets, den 9 April, in de Domkerk van Aken⁽³⁾, en werd gevolgd van buitengewoone feesten, na wier afloop de nieuwe koning naer onze landen wederkeerde. Den 30 Mei deed hy zynen intrede te 's Hertogen-

(1) Zie alle die hooge personaedjen opgenoemd by Molinet, bl. 17-27.

(2) Zie Molinet, bl. 54-67, alwaer alles van naeld tot draed beschreven en verteld wordt.

(3) Zie er de wydloopige beschryving van by Molinet, bl. 68-78.

[p. 50]

bosch⁽¹⁾, van waer hy over Breda naer Antwerpen kwam, vervolgens naer Mechelen en naer Brussel, wordende overal met den meesten luister en met groote feestelykheden ingehaeld⁽²⁾.

Het was in Vlaenderen stil gebleven, maer op de grenzen niet. Daer had, gedurende Maximiliaens afwezigheid, Philip van Crèvecoeur vry wat geplonderd en verwoest, vol van wrevel wegens zyn mislukten togt van het jaer te voren⁽³⁾. Hierdoor brak hy den Atrechtschen vrede⁽⁴⁾, welke dan ook van onzen kant niet meer ontzien of onderhouden werd: neen de bevelhebbers der grenssteden, opgewonden door de tydingen die hun van dag tot dag toekwamen over de eer hun' meester in Duitschland aengedaen, veroorlofden zich velerlei vyandlykheden tegen de Franschen, zoodat het vuer daer volop aen 't branden was, toen de Roomsch-Koning in de Nederlanden terugkwam⁽⁵⁾.

(1) Zie Molinet, bl. 80.

(2) Zie Molinet, bl. 93-99.

(3) Zie Molinet, bl. 83, vlgg.

(4) De vrede was overigens van Karels zyde reeds gebroken, door zyne tusschenkomst in de Vlaemsche onlusten.

(5) Zie Molinet, bl. 85-92.

[p. 51]

Maximiliaen zelf, thans ook hooger in zyne wapens, en hebbende nimmer genoegen gehad in den vrede van 1482, hem zoo goed als afgedwongen, had lust om den kryg tegen Frankryk te hernemen. Te dien einde verzamelde hy een leger van ongeveer vyftien duizend man, waer men dry à vier duizend Zwitsers, even zoo veel dusgenaemde landsknechten⁽¹⁾ in telde, voorts Picards, Henegauwers en anderen. Philip van Kleef en de prins van Chimay zouden de ruitery bevelen, terwyl het voetvolk opgeleid worden zou door den graef van Nassau⁽²⁾. Alvorens het echter tot opentlyken kryg kwam, had er eene briefwisseling plaets tusschen onzen vorst en koning Karel, doch waerin beide elkander vele verwytingen deden en welke dus weinig geschikt was om de vyandlykheden te verschuiven⁽³⁾. Deze braken dan ook weldra uit, en duer-

(1) De Franschen hebben daer lansquenets van gemaekt. Het waren oorspronkelyk landzaten of vazallen van edele heeren, dienende te voet de ruiters of mannen van wapenen; doch met der tyd maekten zy benden uit van vrywilligers, die hunnen dienst verhuerden aen de vorsten.

(2) Zie Molinet, bl. 122.

(3) Zie beider brieven, geschreven in July en Aug. 1486, by Kervyn, bl. 384-87.

[p. 52]

den niet slechts al het overige van 1486, maer ook een groot deel van het volgend jaer, nu eens voor deze of gene der twistende partyen afloopende, dan weêr tegenslaende, en dus zonder beslissende uitkomst blyvende, weshalve wy er hier stilzwygend over heenstappen, om het verhael niet op te vullen met krygsfeiten, die nagenoeg altyd dezelfde omstandigheden vertoonen⁽¹⁾.

In 't eind werd men het wederzyds moede, en bedacht om vrede te maken; doch zulks was reeds, door den franschen invloed, in Vlaenderen zeer vermoeijelykt. Terwyl de worsteling, ginds in het Atrechtsche, nog voortgezet werd, raekte Gent weêr aen 't gisten. De heer van Rasseghem, op bevel van den Roomsch-Koning te Ryssel aengehouden en naer het slot van Vilvoorden gevoerd, was daer onlangs met list uit verlost geweest door een' zyner bloedverwanten Adriaen van Liedekerke⁽²⁾, en vervolgens, als men raden kan, naer

(1) Men vindt er overigens al de byzonderheden van by Molinet, bl. 122-176, of korter by Pontus Heuterus, bl. 76-80.

(2) Zie beider afstamming by Butkens, II, bl. 86, vlgg.

[p. 53]

Gent gevlugt, alwaer dan ook in 't kort een andere uitwykeling zich vertoonde, de beruchte Jan van Coppenolle⁽¹⁾. Onder deze twee roervinken stond haest daer alles weêr het onderste boven: men hoorde niet dan klagten over den oorlog met Frankryk; klagten over de schatten van geld die daeraen te koste gelegd worden, en waer een groot gedeelte van aen de vingeren blyft hangen; klagten over de Duitsche krygslieden die het land opeten, en over den Roomsch-Koning die alles laet gaen gelyk het wil, zonder zich de onderdanen of hunne belangen aen te dragen: met een woord, geheel het oude liedje werd op nieuw gezongen, en de geesten aengehitst tot nieuwen tegenstand, even alsof daer het middel in lag om de misbruiken te weren, en deze niet eerder moesten aengroeijen door de wanorde zelf welke men andermael begon te stichten⁽²⁾.

(1) Zie Molinet, bl. 197, vlgg. en vergelyk Despars, blad. 286, vlgg.

(2) Zie Molinet, bl. 199, en den brief van 10 Nov. 1487, door schepenen en dekens van Gent aen de wethouders van Bergen geschreven, in de Bulletins, enz. bl. 328-332.

[p. 54]

Weldra vergaderden de Dekens op den Collatie-Zolder, en bragten daer de volgende verklaring uit: zy willen dat de vrede van 1482 gehandhaefd worde, en dat de Roomsch-Koning ophoude van kryg te voeren tegen Frankryk; zy willen den clockslach⁽¹⁾ behouden omme die quaetwillighe uten lande te jaghene ende ooc doot te slane, indiens noot zy; zy willen in haerlieder ghehêel ghesteld wesen nopende seker haerlieder previlegie, 't welck sy seer onvoorsienlic te buten ghegaen waren, toen sy den Roomsch-Coninc lieten voocht ende wettelic momboir sweren van synen onbejaerden zuene; zy willen de rekeningen, gedaen sedert het overlyden van Willem Rym, nauwkeurig onderzocht hebben, om te wetene waert hem aen ligghen mochte dat de stad, die te voren was⁽²⁾, nu in tegendeel zoo veel

(1) Versta het regt van de storm- of banklok te kleppen en de burgers byeen te roepen, hetzy om hunne toestemming te vragen in zaken van belasting, het zy om straf te oefenen op de kwaeddoeners. Zie Noordewier, Regtsoudheden, bl. 108 en 391. - Waerschynlyk was hun dat regt door Maximiliaen ontnomen, omdat zy hunnen Roelant (zie ons achtste Deel, bl. 150, aenteek. 1.) tegen hem geluid hadden in den laetsten oproer.

(2) Versta die boni had, of een batig slot vond in de jaerlyksche rekening.

[p. 55]

tachteren is; zy willen de brug aen het Hof ter Wallen afgebroken zien⁽¹⁾, met vele andere poincten ende articlen, wel totten nombre van XX⁽²⁾.

Wy hebben die andere poincten niet noodig te kennen, om te raden waer dit alles heen wilde: zy die er geenen zin in hadden, verstonden het ook en haestten zich om de stad te ruimen. Sommigen weken naer Brugge, anderen naer Yperen, of zelfs buiten Vlaenderen, en niet zonder reden voorwaer; want nauwelyks waren zy uit de voeten, of de menigte ging hunne huizen plunderen, makende daer alles kort en klein, en gebruikende het geld dat zy er vonden om het oude broederschap der Witte-Kaproenen en dat der Groene-Tentenaers⁽³⁾ te herstellen⁽⁴⁾, welke, in den tyd van wylen hertog Philip, gelyk wy gezien hebben, het vuer des oproers zoo wel hadden weten aen te stoken. En dat hiet den vrede van 1482 handhaven!

(1) Het was over die brug dat de graef van Nassau, in 1485, het Gentsche volk had willen aenranden. Zie bl. 44.

(2) Aldus Despars, bl. 294, alwaer hy zegt dat hy nergens eene copie dier verklaring heeft kunnen vinden.

(3) Zie ons achtste Deel, bl. 166, en de aenteek. 4.

(4) Zie Despars, bl. 298.

[p. 56]

Maximiliaen was in dat oogenblik te Antwerpen, gereedschap makende om naer Brugge te gaen, werwaerts hy 's lands Staten beroepen had om met hen raed te slaen en een eind aen den oorlog te krygen⁽¹⁾. Doch ziende hoe Gent wederom de horens opstak, beproefde hy Dendermonde nog eens onder zyn bedwang te brengen, ten einde van daer de muitelingen in den toom te houden, gelyk hy vroeger reeds gedaen had. Dit mael echter mislukte zulks, waerdoor de geesten te Gent nog vuriger werden en de opstand uitbrak. De menigte, op eigen gezag, vernieuwde de wet, kiezende den heer van Rasseghem tot Voorschepen vander Keure⁽²⁾, Pieter Ghyselin tot Heuverdeken⁽³⁾ en andere waeghalzen tot de overige bedieningen, aen wien men vervolgens den eed deed, so datter het gheboufte teeneghadere die overhandt ghecreech; ende die goede, wijse, discrete ende paysible lieden en dorsten der niet spreken: dies (dus) ghinct er weder al over noene⁽⁴⁾, meer dant

(1) Zie Molinet, bl. 200.

(2) Zie ons achtste Deel, bl. 143.

(3) Zie daer, loc. cit.

(4) Een oud vlaemsch spreekwoord, om te zeggen dat er alles in wanorde geraekte.

[p. 57]

ooyt ghedaen hadde⁽¹⁾, dat is, veel erger dan ooit.

Aldra trokken de Witte-Kaproenen de eene, de Groententers eene andere poort uit, en liepen geheel de kasselry van Gent af, ja tot in Brabant toe, uitschuddende of gevankelyk meê voerende alwie verdacht was van Maximiliaens-gezind te wezen⁽²⁾. Zy beproefden zelfs den Roomsch-Koning, op reis zynde om naer Brugge te gaen, onder wege op te ligten, doch zulks viel kwalyk uit; want zy verloren zeven hunner makkers die sneuvelden, en een aental anderen die, in 's vyands handen gevallen zynde, te Eerbrugghe⁽³⁾ by Aelst aen de boomen opgehangen werden. Aldus raekte de Roomsch-Koning ongehinderd te Kortryk, en reisde voort tot Brugge, alwaer hy den 16 December aenkwam met een gevolg van tweehonderd vyftig zoo ruiters als voetknechten⁽⁴⁾. Daer werd hy echter gedurig ontrust; want be-

(1) Aldus Despars, bl. 297.

(2) Zie Despars, bl. 298 en 301.

(3) Zoo althans wordt de plaets genoemd by Despars, bl. 299. 't Is misschien het hedendaegsche Erembodeghem, misschien Dambrugge.

(4) Zie Despars, bl. 303.

[p. 58]

halve dat er in de stad geene roervinken ontbraken, kwamen de Gentenaers tot bykans tegen de poorten, roof makende of rantsoen nemende van de landlieden en de stedelingen die zy ontmoetten⁽¹⁾. Zy deden meer: den 9 January des volgenden jaers 1488 trokken er dry duizend⁽²⁾, onder het geleide des heeren van Rasseghem, naer Kortryk, dat zy, over het ys, vermeesterden, en de inwoonders met bedwang trouw deden zweren aen den jongen hertog Philip en aen de stad van Gent. Nagenoeg ter zelver tyd werd Burburg⁽³⁾ door de Franschen ingenomen, tot geene kleine ontsteltenis van Maximiliaen, die zich aldus van dag tot dag van meerder vyanden omringd zag. Hy beproefde om Yperen bezet te houden en Kortryk weêr te krygen, doch vruchteloos: de inwoonders der eerstgenoemde stad verklaerden te willen onzydig blyven⁽⁴⁾, en voor Kortryk was het te laet, zynde

(1) Zie Despars, bl. 305.

(2) Despars, bl. 306, zegt zes duizend, doch Molinet, die het feit omstandig verhaelt (bl. 201, vlgg.), spreekt slechts van de helft, en zulks is waerschynlyker.

(3) In 't zuidoosten van Grevelingen.

(4) Zie Despars, bl. 307.

[p. 59]

het kasteel, daegs na de verovering der stad aen de Gentenaers ingeruimd geworden⁽¹⁾.

Thans begon het te Brugge ook te spooken. Het volk klaegde bitter over de Duitsche krygslieden die dagelyks uit en in reden, om de Witte-Kaproenen op te zoeken⁽²⁾ en te bevechten, maer tevens in de omstreek baldadigheden bedreven, gelyk alle de krygslieden van dien tyd⁽³⁾. Daerby liep het gerucht dat Maximiliaen zyne lyfwacht ontboden had om de Bruggelingen te muilbanden, wat natuerlyker wyze geloof vond by het gemeen en tot onlusten leiden moest⁽⁴⁾. Den 12^den January stond het reeds zoo erg geschapen, dat Maximiliaen er geene uitkomst aen zag. Hy riep ten Schepenen-huize de wethouders en de Hoofdmans⁽⁵⁾

(1) Zie Molinet, bl. 203.

(2) Deze en de Groene-Tentenaers waren door Maximiliaen vogelvry verklaerd, en hunne hoofden op prys gesteld. Zie Despars, bl. 300.

(3) Zie Despars, bl. 304, en Molinet, bl. 200.

(4) Maximiliaen had inderdaed zyne garde ontboden, niet, zegt La Marche, chap. 13, om Brugge te bedwingen, maer om zekere plaetsen te beschermen tegen de Franschen of de Gentenaers.

(5) Zie ons achtste Deel, bl. 103, en de aenteek. 1.

[p. 60]

byeen, om hun te vragen van eenige aenzienelyke persoonen naer Gent te zenden en voorslagen van vrede te doen. Daer stemden allen in toe, en gaven er terstond gevolg aen; maer wanneer de Roomsch-Koning geld verzocht om de grenzen te doen bewaren, werd zulks hem kortaf geweigerd. Een gelyk antwoord kreeg hy op de vraeg van een paer duizend man, door de stad te leveren, of ten minste de noodige penningen om zulk eene krygsbende te betalen: verre van dit toe te staen, drongen zy by den Roomsch-Koning aen om zyne Duitsche ruiters weg te zenden, die buiten en binnen de stad zoo veel kwaed deden, en verklaerden hem dat zy besloten hadden voortaen hunne poorten te doen bewaren door de burgerlieden alleen, met ter zyde stelling aller vreemdelingen⁽¹⁾.

Dit besluit bragt Maximiliaen in groote verlegenheid, want op dien voet mogt hy zich beschouwen als eene soort van gyzelaer zyner onderdanen, wier gezindheid hem weinig goeds voorspelde. Ook kwam hy daer, een paer dagen later, op

(1) Zie Despars, bl. 308-309.

[p. 61]

weêr in eene nieuwe vergadering, dit mael bygestaen zynde door Paulus de Baenst, heer van Vormezeele⁽¹⁾, en Pieter Lanchals den Schoutet der stad⁽²⁾, die beide hun best deden om des vorsten zaek door te halen, doch te vergeefs: het genomen besluit werd eenstemmiglyk gehandhaefd, en men bepaelde dat de uitgangen bewaerd zouden worden elk door dry poorters en twaelf ambachtslieden⁽³⁾.

De bezending naer Gent mislukte insgelyks. De Brugsche afgeveerdigden⁽⁴⁾, by wie zich ook dry deftige lieden van Yperen vervoegden⁽⁵⁾, trokken den 19 January naer Vlaenderens hoofdstad en volbragten daer, den 22^sten, ter goeder trouw hunne boodschap in eene groote vergadering van wethouders, kapiteinen en dekens, gevende aen

(1) By Yperen. Despars geeft hem den titel van President van Vlaenderen. Versta van den Raed van Vlaenderen.

(2) Deze Lanchals was tevens hofmeester van den Roomsch-Koning, en hem zeer verkleefd.

(3) Zie Despars, bl. 310.

(4) Zy worden genoemd by Despars, bl. 307.

(5) Zie daer, bl. 311. - Zie de instructiën aen deze afgeveerdigden gegeven in de aenstonds te beroepen Ypersche brieven, bl. 155.

[p. 62]

deze te verstaen dat zy, volgens een oud en loffelyk gebruik, de bemiddeling van twee Leden des lands⁽¹⁾ kwamen aenbieden om het derde Lid met den vader van haerlieder natuerelicken heere ende princen te verzoenen, enz. De pensionnaris van Brugge, Jan Rogiers, had het woord gevoerd, en zeer fraei gesproken. Hierop volgde het antwoord van Gent, uitgebragt door den stedelyken greffier, en de bemiddeling der twee Leden beleefdelyk van der hand wyzende⁽²⁾. Op hunne beurt, maenden de Gentenaers hunne Brugsche en Ypersche landgenooten aen om met hen de zelfde lyn te trekken, en te dien einde gaven zy hun een schrift meê, waer al de reeds vermelde bezwaren tegen Maximiliaen in opgesomd en uiteengezet waren, met uitdrukkelyken last van dit alles getrouwelyk, niet alleen aen de overheden, maer aen de inwoonders hunner steden bekend te maken, opdat

(1) Die van het Vrye hadden ook hunnen dienst aengeboden, maer geen vrygeleide kunnen bekomen van de Gentenaers, welke halsstarrig bleven weigeren het Vrye tot vierde Lid van Vlaenderen te erkennen.

(2) Zie de verklaring der Gentenaers in de Ypersche brieven, bl. 161, vlgg.

[p. 63]

iedereen mogt kunnen oordeelen aen welken kant het gelyk en het ongelyk was⁽¹⁾.

Met dit verleidelyk stuk keerden de gezanten⁽²⁾ weder naer Brugge, en gaven er, den 27^sten, laet in den avond, kennis van aen den Roomsch-Koning, die hen dringend verzocht den geheelen inhoud daervan voor de burgeryen beider steden niet af te lezen, als alleen geschikt zynde om den opstand te verspreiden. De afgeveerdigden, ook die van Yperen, beloofden zich te zullen gedragen naer 's vorsten wensch; maer niettemin moest er eene dagvaert te Brugge plaets hebben en zy werd belegd, om de uitkomst der bezending aen de gemeente meê te deelen, en vervolgens raed te schaffen over hetgeen verder te doen bleef⁽³⁾.

(1) Zie dat alles wyd en breed opgehaeld by Despars, bl. 310-16.

(2) De gedeputeerden van Yperen doen van dit alles, alsmede van de volgende feiten die te Brugge plaets hadden, en waer zy ooggetuigen van waren, nauwkeurig verslag aen de wethouders hunner stad, in eene reeks van brieven waeruit blykt dat zy, of hunne stedelyke overheden, zich niet lieten meêslepen door de volksdriften van Gent of Brugge. Zie de Annales de la Société d'Émulation, 2^e série, IX, bl. 55-76.

(3) Zie Despars, bl. 317-18.

[p. 64]

Het was ligtelyk te voorzien dat de verzwegen klagten der Gentenaers eerlang bekend zouden wezen, en dat derhalve de beleide dagvaert weinig goeds voort zou brengen. Ook wist Maximiliaen niets beter te doen dan zich te voorzien van gewapende magt om meester te blyven in Brugge, of liever om er meester te worden, want hy zat reeds zoo goed als gevangen in zyn eigen Hof. Hy haestte zich dan en schreef aen een' zyner Brabantsche leenmannen den heer van Gaesbeeck⁽¹⁾ om, in aller yl, naer Brugge te komen met de Henegauwsche ruitery die onder zyn bevel stond. De edelman verloor geenen oogenblik, en deed zoo wel, dat hy den laetsten January met zyn volk de stad bereikte, maer ongelukkiglyk hy raekte er niet in, want alle de poorten waren gesloten en sterk bewaekt. Nog denzelfden avond deed de Roomsch-Koning ydele poogingen om de Henegauwers binnen te krygen. Des anderdags, vóór zonnenopgang, trok hy zelf te peerd, vergezeld van mynheer van Beveren, den Brugschen Groot-Baljuw heer van Uutkerke, Pieter Lanchals en andere

(1) In 't zuidwesten van Brussel.

[p. 65]

edelen, aen het hoofd der Duitsche ruiters naer de Gent-poort, waer de timmerlieden de wacht hielden, onder hunnen Deken Matthys Denys, een bezadigd man, dien men meende te zullen overhalen om den ingang vry te maken, doch alweêr te vergeefs: de ambachtsgezellen weigerden zelfs den vorst met zyn volk buiten te laten, uit vrees dat hy de garnizoenen van Damme en Sluis zou gaen oproepen, en aldus met volle magt de stad overrompelen.

Daer bleef den Roomsch-Koning niets anders te doen dan zyne Duitschers te verzamelen en den Burg, of het dusgenaemd Sint-Donaes plein te betrekken, werwaerts hy de stedelyke overheden, dekens en hoofdmans ontboot om, op eene of andere wyze, een eind aen zynen bedenkelyken toestand te maken. Daer schaerden zich dan de krygslieden, terwyl de menigte van alle kanten toegeloopen kwam om het spel na te zien: toen op eens de Duitschers riepen staet, staet, willende het volk beletten van geheel het plein te vervullen en overal tusschen in te sluipen. Maer dit verstond, het zy met opzet, het zy by misgreep, slaet, slaet, en oogenblikkelyk stoof het uiteen, schreeuwende

[p. 66]

door de straten dat men op St. Donaes plein bezig was met de burgers te vermoorden. De Roomsch-Koning, om grooter kwaed te verhoeden, keerde aenstonds weder naer zyn Hof, doch zulks belette niet dat, eer het middag was, alle de ambachten de wapens genomen en de Markt bezet hadden, elk onder zyne banier, en halende uit de Halle diversche groote sticken artylgerie met haren toebehoorten. Te gelyker tyd vertrokken er boden naer Gent en naer Yperen, om het nieuws van Brugge daer meê te deelen, met versouck van hulpe ende bystandicheit int ghunt dies (in 't geen dat) zy voren hadden, ten ghemeenen orbore ende profijte vanden lande ende graefscepe van Vlaenderen, zo zy seiden⁽¹⁾.

Gelukkiglyk was Pieter Lanchals op dat oogenblik nog by den koning, want het grauw liep naer zyn huis om hem te vangen; maer den man niet vindende sloegen zy er de ruiten uit, en vernielden of roofden alles wat er gevonden werd, en namen zyne wapens meê om die op de Markt uit te deelen. Niet minder gebeten waren zy op den Burgemees-

(1) Zie Despars, bl. 318-24, alsmede Molinet, bl. 206-209.

[p. 67]

ter van den Courpse⁽¹⁾, Jan van Nieuwenhoven⁽²⁾, wiens hoofd, even als dat van een viertal andere ambtenaren, kort daerna op prys werd gesteld.

De 2^de February verliep in gewoel. De landlieden uit de omstreek kwamen gewapend naer de stad om, op hunne beurt, wraek te nemen over de knevelaryen der Duitschers; de wanorde werd dus grooter en grooter, tot zoo verre dat de gedeputeerden van Ryssel en elders, derwaert ontboden om de Staten-vergadering by te woonen, niet binnen geraekten. Den volgenden dag, op raed van eenige wethouders, zond Maximiliaen den heer van Vormezeele naer de Markt om de menigte aen te spreken en te vragen wat zy verlangde⁽³⁾:

(1) Zie ons achtste Deel, bl. 102, aenteek. 2.

(2) Volgens anderen was Jan van Nieuwenhoven watergraef, en zoon van den burgemeester; maer Despars, even als Molinet, geeft hem deze laetste hoedanigheid, in welke hy dan ook ligtelyker den volkshaet op zich kon getrokken hebben. Het doet overigens weinig ter zake.

(3) De Ypersche gedeputeerden zeggen hieromtrent: Voorwaer also wy de manier zien ende mercken, wy en gheloven niet dat zy weten, vele diere zyn, wat zy willen of begheeren. Zie de Annales, enz. bl. 72.

[p. 68]

het antwoord was dat de gemeente volle kennis moest hebben van het vertoog der Gentenaers, en dat zy Pieter Lanchals alsmede Jan van Nieuwenhoven wilden afgezet zien, en door anderen vervangen. Aen deze dubbele vraeg kon ligtelyk voldaen worden: Paulus de Baenst, met toestemming des konings, stelde Joost De Deckere voor tot Burgemeester, en jonkheer Pieter Mettenye tot Schoutet, beide zeer bemind van de ambachtslieden die, op de vraeg of zy vrede hadden met die heeren, luidkeels antwoordden ja wy. Aenstonds deden de twee lievelingen hunnen eed, en men noemde nog tot Amman of stedehouder van den nieuwen Schout⁽¹⁾, zekeren timmerman Adriaen van der Berst, een zeer quaet crijsschere, hebbende eene voys ghelijc eenen stier⁽²⁾.

Des Maendags, 4 February, zou de koning zelf naer de Markt gaen, willende beproeven om de plaets geruimd en de orde hersteld te krygen; maer hy vond er de menigte zoo groot, dat er opnoch doorkomen was en, erger nog, min dan ooit

(1) In vervanging van Pieter Daris, die mede hatelyk was aen het volk.

(2) Zie Despars, bl. 324-27.

[p. 69]

genegen om de wapens neêr te leggen of naer huis te keeren. Daer waren brieven van Gent gekomen die bystandicheit beloofden. Voorts werd er in gemeld dat de heer van Gaesbeeck, met zyne Henegauwsche ruiters, aen de kanten van Kortryk verrast was geworden door den Gentschen kolonel Liedekerke, en niet alleen verslagen, maer op het veld doodgebleven. Dit nieuws las men af voor het volk in de tegenwoordigheid van Maximiliaen, die moedeloos terug trok naer zyn Hof, zonder iets gewonnen te hebben⁽¹⁾.

Daegs daerna ontving men nieuwe brieven van Gent. Dit mael werden de Bruggelingen aengemaend om in de wapens te blyven, en zich niet te laten misleiden door de suikere woorden van den Roomsch-Koning, maer hem in tegendeel wel te bewaren, tot dat de dry Leden van Vlaenderen zouden samen zyn gekomen en raed hebben geschaft over 't geen er diende gedaen te worden. Meteen raedde men hun de hand te leggen op Maximiliaens voornaemste raedslieden en aenhangers, om die allen loon naer werken te geven⁽²⁾.

(1) Zie Despars, bl. 328-30.

(2) Zy worden opgenoemd by Despars, bl. 332.

[p. 70]

Daer was het gepeupel te Brugge reeds meê bezig. Jan van Nieuwenhoven, uit het huis zyner moeder gehaeld, zat al achter de grendels van het Steen. Thans ontdekte men nog Pieter Daris in het klooster der Augustynen, en Joris Ghyselin, Baljuw van Sysseele⁽¹⁾, terwyl deze in eene monnikspy, met het getyde-boek onder den arm, naer buiten meende te vlugten. Hy werd, als vertrouweling van Pieter Lanchals, in een donker kot opgesloten; maer Lanchals zelf, het voorwerp by uitstek van den volkshaet, konden zy voor het oogenblik niet vinden, terwyl anderen, onder menigerlei verkleedsels zich gelukkiglyk wisten van kant te maken, en het gevaer te ontwyken⁽²⁾.

De raed der Gentenaers, als men ziet, werd yverig nagekomen, ook door de zulken die goed vonden den roep uit te strooyen dat de Roomsch-Koning het 's avonds te voren, heimelyk opgesteken was. Dit ware voor hem oneindig moeijelyker geweest dan voor iemand anders, of liever men mogt het voor eene onmogelykheid aenzien, en dat wisten de verspreiders van het valsch gerucht

(1) Tusschen Brugge en Maldeghem.

(2) Zie Despars, bl. 328, en bl. 330-31.

[p. 71]

zeer wel; maer zy wilden het volk nogmaels opschudden, en gelukten dusdaniglyk dat Maximiliaen, door eene deputatie uitgenoodigd, zich op nieuw ter Markt aen de menigte ging vertoonen. Daer zond hy twee zyner edelen van standaert tot standaert, verklarende dat het volstrekt zyne meening niet was de stad te verlaten: en om daer bewys van te geven, stemde hy toe dat de burgers eene wacht van twee of meer honderd man, ja van zoo veel als zy wilden, aen zyn Hof zouden stellen zoo wel by dage als by nachte. Hiermede waren de goedgezinden te vrede, doch anderen preutelden er nog tegen tot dat, na een geruimen tyd van geharrewar, het voorstel aen den vorst gedaen werd dat hy, zoo lang de ambachten verzameld waren, zynen intrek zou willen nemen in Cranenburg, een huis op de Markt zelf staende⁽¹⁾, en

(1) Volgens Molinet, bl. 213, en La Marche, ch. 13, was dit huis bewoond door eenen vettewarier (l'hostel d'un espicier). De gedeputeerden van Yperen daerentegen heeten het eene pottecarie, dat is een pottenwinkel. Maer de naem zelf van het huis toont dat het iets byzonders was, vermoedelyk in den aert van het Hooghuis te Gent. Ook zegt de heer Kervyn, bl. 414, dat de vorsten uit de vensters van Cranenburg de feesten en steekspelen plagten by te woonen, welke op de Markt van Brugge plaets hadden.

[p. 72]

waer hy derhalve allerbest bewaekt zou zyn⁽¹⁾. Zulks mishaegde grootelyks den Roomsch-Koning, maer wat kon hy doen? Hy was in de magt der dolle menigte die hem, wel is waer, geen kwaed wilde, althans geene moorddadige handen aen hem zou geslagen hebben; doch heel zyn gezelschap liep gevaer van dood te blyven, indien de vorst wederstand hadde beproefd. Hy moest zich dan den moedwil des volks getroosten, en goedschiks het huis betrekken dat hem aengewezen was.

Daegs daerna verwachtte men de gedeputeerden van Gent, om met die van Yperen en met de Brugsche overheden de dry Leden van Vlaenderen uit te maken en samen raed te slaen. Inderdaed te vier uren na middag verschenen zy voor de poort, doch met een gevolg van meer dan twee-duizend

(1) Despars, bl. 338, stelt dit feit op den 8^sten February, maer het blykt uit eenen brief der Ypersche afgeveerdigden dat het den 5^den geschiedde, omstreeks zeven uren des avonds, en hiermede stemt Molinet overeen. Zie dezen, loc. cit. en de Annales, enz. bl. 87-90.

[p. 73]

gewapende mannen⁽¹⁾ onder den kapitein Gielis de Brouckere, een' woestaert van belang. Zulk eene bende dorst men niet binnen laten: de Bruggelingen vreesden dat geheel hunne stad mogt uitgeplonderd worden door geburen met wie zy zelden op eenen voet van volkomen vriendschap gestaen hadden. Zy zonden hun dan proviant naer buiten⁽²⁾, en hielden het ys der stadsvesten gebroken om alle verrassing voor te komen, zullende men den volgenden dag trachten die overtallige bezoekers naer huis te doen keeren. Zulks kostte veel moeite, maer het ging toch: allen vertrokken, en des Zaterdags 9 February, tegen den avond, kwamen de afgeveerdigden weder⁽³⁾, dit mael vergezeld, niet meer van duizenden, maer slechts van een honderdtal zoo ruiters als archiers, schutters en pykeniers, gelyk het afgesproken was. Thans werden zy met vreugdekreten ingehaeld; de stoet

(1) De Ypersche gedeputeerden, bl. 92, zeggen vier duust, en Molinet, bl. 217, spreekt van zeven à acht duizend. Wy geven het getal van Despars, bl. 334.

(2) Ja, maer de fiere Gentenaers wilden dat niet aennemen en zonden het terug.

(3) Zy worden genoemd by Despars, bl. 337.

[p. 74]

trok naer de Markt, waer men al het geschut in eens loste om de Gentenaers welkom te heeten⁽¹⁾. Deze gingen van banier tot banier de Brugsche dekens begroeten, hun de hand drukkende en geluk wenschende wegens de aenhouding des Roomsch-Konings, die hun zoo veel eer deed als de verovering van het Gulden-Vlies aen den kloeken Jason⁽²⁾. Daegs te voren had men de vensters van Cranenburg, uitzigt gevende op de markt, voorzien van yzeren stangen; thans besloot men eene wacht by den koning te plaetsen en noemde acht ambachtslieden, die op hem in zyne kamer nacht en dag het oog zouden houden, met verwydering van al zyne edele dienaers⁽³⁾.

Deze laetsten, zeer wel ziende waer dit alles naertoe ging, zochten in tyds hunne schuit van kant te maken: de eenen raekten met latten op tonnen genageld de vesten over; anderen vermomden zich in vrouwenkleederen, in bedelaers-pakken, in minderbroers-habyten, in boerinnen-

(1) Zie Molinet, bl. 218-19.

(2) Zie waer dat Gentsch compliment op zinspeelt, in ons achtste Deel, bl. 30, aenteek. 2.

(3) Zie Molinet, bl. 219-20.

[p. 75]

plunjes, en vlugtten naer Sluis of elders; doch velen ook, ja van de hoogste edellieden, werden aengehouden en vastgezet⁽¹⁾, mitsgaders alle degenen die, gedurende de dry laetste jaren, te Brugge in bediening waren geweest⁽²⁾. Vervolgens bakende men op de markt een park of tuin af, en plaetste daer in 't midden een schavot, dat eerlang zou benuttigd worden onder de oogen des gevangenen van Cranenburg⁽³⁾.

Alvorens het zoo ver kwam, hielden, op 11 February, de Gentenaers raed met die van Brugge en met de Ypersche gedeputeerden⁽⁴⁾, ten huize

(1) Zie hunne namen by Molinet, bl. 222, vlgg. of by Despars, bl. 339-40, alwaer hy byvoegt dat de bode die de eerste tyding van dat alles naer Gent droeg, beschonken werd met zes ponden grooten 's jaers, zijn leven lanck ghedeurende, twelcke zy in der waerheid, met veel meer andere zaken, wel hadden moghen laten.

(2) Deze, als aengesteld door, of genoemd onder den invloed van Maximiliaen, waren allen noodwendiglyk schuldig aen kwaed regiment.

(3) Zie de brieven der Ypersche gedeputeerden, in de Annales, enz. bl. 94.

(4) Het blykt uit dier geschryf, bl. 98, dat zy tegen hunnen dank daer verschenen en slechts middel zochten om naer huis te kunnen keeren, willende geen deel nemen aen de schandelykheden die te Brugge gepleegd werden en nog stonden te worden.

[p. 76]

van zekeren Jan Caneel, waer al de oude klagten op nieuw geuit⁽¹⁾ en velerlei besluiten genomen werden, onder anderen, dat men aen Maximiliaen rekenschap vragen zou van den boozen raed dergenen die daghelijcx tsijnen hove converseerden ende haerlieder eyghen profijt zochten; dat de Roomsch-Koning van regts wege afgezet worden moest van de voogdiescepe over zynen onbejaerden zuene, als hem selven daerinne grootelijcx te buyten gheghaen hebbende; dat men des anderdags over zou gaen tot het vermakene vander wet van Brugghe, uytter namen vanden hertoghe Philips haren natuerlicken heere ende prince, ende uyt crachte van zekere octroye ende commissie, daertoe ghecreghen vanden coninc Charles van Vranckerike, haren Souvereynen heere ende prince, enz.⁽²⁾

Men ziet hier wel dat de Franschman in de Vlaemsche onlusten de handen had, ja en men

(1) Zie daeromtrent Despars, bl. 337-38.

(2) Daer werd gevolg aen gegeven, en men kan by Despars, bl. 242-43, de namen zien der nieuwe burgemeesters, schepenen en hoofdmannen.

[p. 77]

mag zeggen tot boven de ellebogen. Reeds van den 17 January af, had koning Karel VIII, om de Gentenaers te believen, en wetende dat het in troebel water goed visschen is, magt gegeven van gouden en zilveren munt te slaen, alsmede van nieuwe wethouders aen te stellen in den naem des jongen hertogs. By andere brieven van den volgenden dag had hy de overige steden van Vlaenderen aengemaend om het voorbeeld van Gent te volgen⁽¹⁾. Eindelyk had hy, den 27 January, bevel gegeven aen zyne Baljuws om de officieren te dagvaerden en af te zetten die voortgingen hun ambt te vervullen in den naem van Maximiliaen, den onwettigen stedehouder zyns minderjarigen leenmans⁽²⁾.

Alle deze koninklyke brieven werden, den 13^den February in 't openbaer afgelezen, en waerschynlyk aen het volk uitgelegd; want dit trok vervolgens naer het ledig staende paleis van Maximiliaen, halende daer, na sloten en deuren verbryzeld en al de kleinooden gestolen te hebben, twee

(1) Het was op deze bemagtiging dat hier de Gentenaers en de Bruggelingen steunden om hunne wet te veranderen.

(2) Zie Kervyn, bl. 417-18.

[p. 78]

serpentynen uit naest spiessen en krygshamers, alsook ladders met haken en ander tuig, waermede, gelyk van zelf spreekt, de Roomsch-Koning voornemens was, door geheel de stad heen, der lieden huysen te beclemmene ende alomme te pijlgierene, roovene ende moordene dat men ghevonden soude hebben, zonder eenighe compassie, medelydene ofte ontfaermenesse. Men vond er daerenboven geheele tonnen met basten (koorden) en stroppen, daermede men van ghelijcken ooc wel geschict hadde alle die poorters ende inghezetenen in haerlieder deuren ende veijnsteren te hanghene ende te verworghene, metsghaders ooc alle die gheestelicke persoonen, vrauwen ende kijnderen tsamen metten zweerde te verdoene ende te vernielene⁽¹⁾. Denk eens aen hoe Brugge zou gevaren zyn, hadde men daer niet by tyds in voorzien, en hoezeer dus de burgery in haer regt was niet alleen om dien Duitschen Koning te Cranenburg opgesloten te houden, maer tevens om de mannen die hem al zulke dingen hadden ingegeven, het hoofd af te slaen.

Daer begon men meê den 15^den der maend. Jan

(1) Zie Despars, bl. 344-45, en Molinet, bl. 220-21.

[p. 79]

van Nieuwenhoven, met Joris Ghyselin en Pieter Daris werden uit het Steen gehaeld en op den Burg door die van de wet zeer scherpelic gheëxamineerd; maer dat examen duerde te lang voor de menigte, die weldra naer den Burg liep om de pynbank en de foltertuigen op de markt te brengen, en daer de gevangenen zelf te examineeren, trekkende hun de leden uiteen⁽¹⁾, tot dat zy zeiden wat zy wisten of niet wisten, en zich schuldig erkenden aen al de misdaden welke men hun te last legde. En dat treurspel duerde soms twee en dry dagen, eer de arme lyders den slag van gratie kregen.

De volksrazerny, wanneer zy eens ontstoken is, groeit aen uit de gruwelen zelf die zy pleegt. Nu smachtte zy naer het bloed van Pieter Lanchals, wiens hoofd nog eens op honderd pond grooten gezet werd, met bedreiging van de dood en andere straffen tegen al wie hem schuilplaets zou durven geven, en van de kerken, kloosters of godshuizen, waer hy zou gevonden worden, tot tegen den

(1) Molinet, bl. 226, getuigt dat zy Jan van Nieuwenhoven dusdaniglyk uitrekten, dat hem het lichaem onder de oksels openscheurde.

[p. 80]

grond af te worpene ende te raserene, sonder eenige simulatie ofte dissimulatie⁽¹⁾.

Geen wonder derhalve dat de gedeputeerden van Ryssel, van Valencyn, van Middelburg in Zeeland, van 's Hertogenbosch en andere steden, door Maximiliaen naer Brugge geroepen, uit dien moordkuil zochten weg te geraken, gelyk die van Brabant, Holland en Namen, reeds naer huis gekeerd, en die van Henegau naer Sluis gevlugt waren⁽²⁾.

Jan Coppenolle was naer Brugge gekomen en speelde daer den hoofdrol; maer vreezende er te veel werk te zullen hebben, zoo deed hy, den 22 February, een tiental gevangenen, waeronder Maximiliaens kanselier Jan Carondelet, de abt van St.-Bertin, des konings hofmeester Philip van Louvette, Joris en Wolfaert van Falckenstein en andere edellieden van eersten rang, op wagens naer Gent vervoeren, omme aldaer wel ende sekerlicker bewaert te werdene⁽³⁾. Dit zoude men ver-

(1) Zie Despars, bl. 348.

(2) Zie Molinet, bl. 221, en de Ypersche brieven, bl. 105.

(3) Zie Despars, bl. 352; La Marche, chap. 13 cit. en Molinet, bl. 222, vlgg. alsook bl. 232-34. Zie mede de Ypersche brieven, bl. 108.

[p. 81]

moedelyk ook willen doen hebben met den Roomsch-Koning, die in Cranenburg niet sekerlic genoeg bewaerd scheen en, als het gerucht liep, reeds meer dan eens had zoeken te ontsnappen. Daerenboven, hy kon daer van uit zyne vensters alles zien wat op de markt verrigt werd, en zulks was niet noodig; want het mogt soms vroeg of laet nog eens opgehaeld worden tegen dezen of genen van die er thans het bloedtooneel bestierden. Kort, den 28 February begaf zich de Groot-Baljuw Karel van Halewyn heer van Uutkerke, met schepenen, dekens en hoofdmans tot den koning, om hem aen te kondigen dat zy, tot augmentatie van zijnder eere ende hoocheit, hem voorsien hadden van een beter, plaisanter ende eerlicker logijst, dan hy tot dier tijt toe ghehad hadde, hem biddende mids dien dat hem zoude ghelieven aldaer zijn vertrek te willen nemene ende houdene, totter tijt dat tland weder met hem veraccordeert zoude wesen⁽¹⁾. De vorst vroeg waer zy hem hebben wilden, en die heeren antwoordden dat zy hem wel begheerden

(1) Zie Despars, bl. 356.

[p. 82]

thebbene int huys dat wijlent hadde ghedaen maken meester Jan Gros⁽¹⁾ byder Ezelbrugghe, indient Zijnder Hoocheit gheliefde⁽²⁾. Maximiliaen had weinig lust in de verandering, maer hy vreesde vooral van aen de Gentenaers overgeleverd te worden, en koos dus van twee kwaden het minste. Hy verzocht enkelyk dat men hem geene mishandelingen aendede, en hem voortaen liete dienen door tien of twaelf edele persoonen van zyn huisgezin. Zulks werd toegestaen: de vorst mogt eenen hofmeester meê nemen, als ook eenen pannetier,

(1) In zynen tyd kanselier der Orde van het Gulden-Vlies. Het huis behoorde, in 1488, toe aen, of was althans bewoond door den heer van Ravenstein. Zie Molinet, bl. 230. - La Marche, loc. cit. verhaelt dat zy in dat hôtel een groot houten hok, met yzer beslagen, hadden doen maken, om den Roomsch-Koning daer in te zetten, gelyk men leeuwen en tygers opsluit. Maer Molinet spreekt slechts van timmer- en metselwerk, voorzien van yzeren traliën, en verzekerd door stevige sloten, enz. Hieruit kan de Lezer wel opmaken dat het huis van Ravenstein voorbereid werd om tot gevangenis te dienen, zonder dat Maximiliaen juist in een yzeren hok moest zitten. Zie voorts de rekeningen van smid en slootmaker by Kervyn, bl. 424.

(2) Zie Despars, bl. 357.

[p. 83]

eenen schenker en eenen voorsnyder⁽¹⁾; maer zy gaven ter zelver tyd eene ongevraegde lyfwacht van zestien Gentenaers, twaelf Bruggelingen en acht Yperlingen, die hem by daghe ende by nachte wel bewaren ende ghade slaen zouden⁽²⁾.

Nu hadden zy vry spel, en namen den tyd goed waer; want reeds den volgenden dag begon men wederom op de markt gevangenen te examineeren, en hoofden af te slaen⁽³⁾, terwyl het gepeupel, op zyne beurt en onder het beleid eens Gentschen kapiteins, naer het Steen trok, om negen andere gevangenen te beregten metten zweerde ende zonder wet ofte vonnesse, hetgeen dus veel spoediger vooruit ging⁽⁴⁾. Zoo zoude het ook liefst kort regt

(1) Zie over die en andere hofambten ons vyfde Deel, bl. 232, vlgg. Zie mede La Marche, chap. cit.

(2) Aldus Despars, bl. 358; maer het schynt dat de Ypersche gedeputeerden hun aendeel niet leveren wilden. Zie hunne brieven, bl. 124.

(3) Zie het lyvig Boeck van al tgone datter ghesciet is binnen Brugghe sichtent jaer 1477 tot 1491, uitgegeven door de Vlaemsche Bibliophilen, bl. 197.

(4) Zie de Ypersche schriften, bl. 115. Despars, bl. 361-68, geeft den tekst van een zestal vonnissen die ter markt afgelezen werden, en stalen zyn van regtsoefening in oproerige tyden.

[p. 84]

hebben willen maken met de Duitsche en Burgondische ruiters welke tot dan toe nog in Brugge waren; maer hun getal was ruim groot, om er zich met eenige zweerdslagen van te ontmaken. Zy waren dan, weinige dagen te voren, opgeroepen geweest om samen ongewapend ter Vrydag-Markt te verschynen, zullende zy daer hunne soldy ontvangen en voorts de stad te ruimen hebben. De vreemdelingen verlangden niet beter, en kwamen op het gestelde uer; doch welhaest hoorden zy aen het geschreeuw van eeneghe quade ende rouckeloose raspaylgien⁽¹⁾, dat men 't op hun leven gemunt had, en namen ylings de vlugt naer verschillende poorten. Het grauw zat hun, wel is waer, op de hielen, en havende er sommigen als de Lezer raden kan; maer de weldenkende burgerlieden, en vooral de vrouwen, hielpen de vlugtelingen om, door de huizen heen, naer buiten te geraken⁽²⁾.

(1) Zie Despars, bl. 353.

(2) Zie Molinet, bl. 228-29.