Vaderlandsche historie. Deel 8
(1842-1866)–Jan Baptist David– Auteursrechtvrij
[pagina 591]
| |
Vyftiende hoofdstuk.maria van burgondië volgt haer' vader op. - akelige toestand der zaken. - vyandig gedrag van koning lodewyk. - eischen der vlamingen en inschikkelykheid der hertogin. - onlusten in de steden. - dood van hugonet en humbercourt. - vorderingen der franschen. - maria trouwt met aertshertog maximiliaen van oostenryk. | |
1477.Ware hertog Karel in den stryd zelf, en aen het hoofd zyner ridderschap gesneuveld, niemand zou ooit aen zyne dood getwyfeld hebben; maer dewyl hy eerst den derden dag, verre van het slagveld, tusschen andere dooden gevonden werd, en slechts door eenigen erkend aen zekere teekens voor hen alleen duidelyk, kon het niet missen of daer moesten velerlei onderstellingen uit ontstaen, en verschillende meeningen over rondloopen, als het heden nog gebeuren zou in dergelyke omstandighedenGa naar voetnoot(1). Daer gingen zelfs jaren voorby, eer de menigte vol- | |
[pagina 592]
| |
komen geloof gaf aen de waerheid. Voor het oogenblik was het gemeen gevoelen dat hy nog leefde; doch geen mensch wist te zeggen werwaerts hy zich begeven of waer hy schuilplaets gevonden had. Karels erfdochter Maria en zyne weduwe Margareet van Yorck, die steeds haer verblyf te Gent hielden, hadden in 't begin niet meer zekerheid dan het volk. Den 15den January schreven zy nog aen de leden der Rekenkamer te MechelenGa naar voetnoot(1) dat, volgens al de berigten, welke haer van verschillende kanten toekwamen, hertog Karel in 't leven was, en waerschynlykst buiten de handen zyner vyandenGa naar voetnoot(2). Daer verliepen ja nog acht dagenGa naar voetnoot(3), | |
[pagina 593]
| |
eer de jonge vorstin de stellige tyding kreeg dat zy haer vader verloren had, en voortaen zelf regeeren moest. Ofschoon nog geen volle twintig jaer oud, en wat ook de hovelingen mogten verzinnen om haer te troosten en op te beuren, gevoelde Karels dochter al de hachelykheid van haren toestand. 't Is waer, van 's keizers wege had zy niets te vreezen: Frederik III, die immer rekende op den echt van Maria met zyn' zoon Maximiliaen, dacht niet eens om voortaen nog onderscheid te maken tusschen mannelyke en vrouwelyke leenen, en de eerstgenoemde aen onze hertogin te betwisten, dewyl hy daerdoor zelf zyn' eigen zoon benadeeld zou hebbenGa naar voetnoot(1). Doch zoo al Maria van dien kant gerust mogt zyn, zy vond, naest eene uitgeputte schatkist, en geheel ontbloot van krygsmagt, twee geduchte vyanden, den eenen binnen, den anderen buiten het land te bevechten. De inwendige vyand was het verregaend misnoegen van alle de onderdanen, en eene algemeene terugwerking tegen het gehaette bestier van hertog Karel. De uitwendige vyand was | |
[pagina 594]
| |
de kwaedwillige koning van Frankryk, dien men vooraf zeker mogt wezen de omstandigheden te zullen te baet nemen, om Karels erfdochter alle mogelyke afbreuk te doen. Toen de ongelukkige hertog, na de nederlaeg van Murten, nieuwe manschap verzamelde om de verloren steden van Lorreynen te herwinnen, en vooral Nancy te redden, had Lodewyk XI eenige krygsbenden naer de Lorreynsche grenzen gezonden, onder het bevel des heeren van CraonGa naar voetnoot(1), die last had zyn' meester haestiglyk te onderrigten van alles wat er gebeuren zouGa naar voetnoot(2). Zoodra hy dan van dezen edelman de tyding ontving, by brieven van 5 January des avonds geschreven, dat Karel verslagen was, gebood hy hem oogenblikkelyk maetregelen te nemen om de beide Burgondiën (het graefschap zoo wel als het hertogdom) op zyne | |
[pagina 595]
| |
hand te brengenGa naar voetnoot(1). Hy wist nog niet dat Karel gesneuveld was, maer raedde het: en hebbende vervolgens daer zekerheid van gekregen, zond hy meteen gewapende magt naer de twee landenGa naar voetnoot(2), terwyl hy aen andere krygslieden bevel gaf om de steden der Somme, doch vooral het graefschap van Artois in te nemen, en ja zynen barbierGa naar voetnoot(3) naer | |
[pagina 596]
| |
Gent afvaerdigde, met last van de gemoederen voor te bereiden tot de vereeniging van Vlaenderen aen de fransche kroon: want hy doelde op niets minder dan om alle de fransche leenen, welke op Maria verstorven waren, het een na het ander aen te slaen, en zelfs van het overige der Burgondische erfenis zoo veel af te tornen als de gelegenheid toe zou laten. Op het eerste kwaed gerucht, had Maria haren bloedverwant den heer van RavensteinGa naar voetnoot(1), aen wien, gedurende Karels afwezigheid, de opper- | |
[pagina 597]
| |
landvoogdy was toevertrouwd geweest, naer Gent ontboden, te samen met den Kanselier van Burgondië, Willem Hugonet, en den heer van Humbercourt, die de landen van Over-Maes bestierdeGa naar voetnoot(1), naest andere hooge ambtenaers. Meteen beriep zy 's lands algemeene Staten om eerstdaegs te Gent te vergaderen; zy schreef aen de voornaemste steden brieven vol van de beste beloften; zy zond een vertrouwden edelman naer Burgondië om den afval dier provincie voor te komen, anderen naer de landen van Atrecht en BeunenGa naar voetnoot(2), om hare heerschappy daer te doen erkennen, en eindelyk haren Secretaris tot koning Lodewyk, ten einde hem te bidden alle vyandlykheden te staken en haer tyd te geven om zyne eischen te kennen, zullende zy hem in alles wat billyk was voldoenGa naar voetnoot(3). In de eerste dagen van February waren de Sta- | |
[pagina 598]
| |
ten van Brabant, van Vlaenderen, Atrecht, Henegau, Namen, Holland en Zeeland te Gent verzameld. De hertogin, na hun het dringend gevaer vertoond te hebben waer de landen aen bloot stonden (zynde reeds het Atrechtsche aengerand en Henegau op het punt van het te worden), vroeg spoedige en krachtdadige hulp. Dit verzoek werd grootmoediglyk beantwoord: de Staten beloofden aen Maria vaste trouw en gereeden onderstand tegen hare vyanden. Zy schreven aen de Henegauwsche grenssteden om alle voorslagen van Lodewyks wege af te wyzen, met toezegging van den noodigen bystand, en besloten een leger van honderd duizend man op de been te brengenGa naar voetnoot(1), waer de heer van Ravenstein het opperbevel zou over hebben. Voorts wilden zy dat iedere provincie zich voorzage van geschut en krygsvoorraed, alsmede geldmiddelen aenschafte tot betaling der manschap, enz. | |
[pagina 599]
| |
't Is waer, dit schitterend bewys van vaderlandsliefde en van gehechtheid aen de wettige erfvorstin werd door de Staten niet onvoorwaerdelyk gegeven. Neen, zy vroegen op hunne beurt van Maria een dusgenaemd Groot-Privilegie voor alle hare landen, waerby, onder anderen, bepaeld werd dat alles wat tot dus verre door hare voorgangers gedaen was, strydig met de vryheden, regten en costumen der provinciën, voor herroepen zou te houden wezen; dat de Groote Raed van Mechelen afgeschaftGa naar voetnoot(1), en vervangen zou worden door eenen Raed van twee-en-twintig persoonen, deels edelen deels klerken, gekozen uit de verschillende provinciënGa naar voetnoot(2); dat de hertogin of hare opvolgers voortaen geenen kryg zouden voeren dan met kennis en toestemming der Staten, zullende zy anders den | |
[pagina 600]
| |
dienst van adel en onderdanen niet vorderen kunnen; dat in 't vervolg de leenmannen en achterleenmannen den dienst op eigen kosten niet verder zouden schuldig zyn dan tot aen 's lands grenzen; dat er geene nieuwe tollen zouden geheven worden, dan met voorafgaende inwilliging der Staten; dat deze het regt zouden hebben van byeen te komen, het zy in algemeene vergadering voor 's lands gemeene belangen, het zy in byzondere voor provincieele aengelegenheden, zonder daer 's vorsten oorlof toe noodig te hebben, enz.Ga naar voetnoot(1) Men ziet, de Staten van 1477 maekten gebruik van de verlegenheid waer Maria zich in bevond, om de vorstelyke magt te kortwieken, en regten aen te matigen welke zy nimmer bezeten hadden. Evenwel de jonkvrouw kon niet anders dan toegeven, gelyk zy deed by brieven van 11 February, opgesteld in den zin der pasgemelde eischen, en sluitende met de clause der Blyde Inkomst van BrabantGa naar voetnoot(2), namelyk dat, indien zy of een harer opvolgers aen den inhoud dier brieven te kort bleve | |
[pagina 601]
| |
of ze kwame te schenden, de leenmannen en onderdanen van stonden af het regt zouden hebben de gehoorzaemheid op te zeggen en allen dienst te weigerenGa naar voetnoot(1). Op het Groot Privilegie volgden weldra eene menigte kleine, vergund aen de onderscheidene provinciën en voornaemste steden die, naer het voorbeeld der algemeene Staten, willende 't yzersmeden terwyl het heet was, byzondere eischen deden, en alles verwierven wat zy vroegenGa naar voetnoot(2). Nog den eigen dag, 11 February, werd het nieuw Privilegie van Vlaenderen, op verzoek der Vier LedenGa naar voetnoot(3), uitgevaerdigd, behelzende dat voortaen alle zaken in 't Vlaemsch zullen moeten behandeld worden; dat de vorst geene lasten zal mogen heffen, dan die, met eenparige stemmen, door de Vier Leden zullen ingewilligd zyn; dat de Rekenkamer in Vlaenderen zal hersteld worden, enz. enz.Ga naar voetnoot(4) Kort daerna ging | |
[pagina 602]
| |
een nieuw Privilegie uit voor Holland en ZeelandGa naar voetnoot(1), een ander voor de stad en heerlykheid van MechelenGa naar voetnoot(2), nog andere voor Brabant en NamenGa naar voetnoot(3): kortom, het regende gunsten op de provinciën en op dier groote steden, allen even happig om uit de omstandigheden voordeel te halenGa naar voetnoot(4). Gent had reeds den 30sten January zyn byzonder Privilegie ontvangen, waerby de stad hersteld werd in alle de vryheden, regten en gebruiken, welke haer door | |
[pagina 603]
| |
den vrede van GaverenGa naar voetnoot(1) en het Calfsvel van BrusselGa naar voetnoot(2) ontnomen waren. Beide hatelyke stukken werden, den 15 February op den Collatie-Zolder plegtiglyk gecasseerdGa naar voetnoot(3), en daegs daerna nam Maria te Gent bezit van het graefschapGa naar voetnoot(4), bezwerende nog eens al hetgene zy vergund hadGa naar voetnoot(5). Eenige dagen later deed de hertogin hetzelfde voor Brugge. Daer ook stonden weêr de ambachtslieden, met hunne dekens aen 't hoofd, gewapend op de markten, roepende en schreeuwende dat de Peis van 1438Ga naar voetnoot(6) moest ingetrokken, en de stad in | |
[pagina 604]
| |
hare vorige regten hersteld worden, of men zou van de Bruggelingen hoorenGa naar voetnoot(1). Om nog meerder rumoer en alle geweldenary voor te komen, trokken hunne HoofdmannenGa naar voetnoot(2), Lodewyk van GruthuzeGa naar voetnoot(3) met twee andere, naer Gent, en verwierven oogenblikkelyk van Maria een charter dat het gehaette strafvonnis wederriep. Met dezen contrebrief keerden zy dan haestig weêr naer huis, om dien, den 7 Maert, van het Stadhuis te doen aflezen. Zulks gedaen zynde, werd oogenblikkelyk Philips dusgenaemd Calfsvel van 1438 in duizend stukken gereten onder het luidruchtig gejuich der omstaende menigteGa naar voetnoot(4). Hiermede was het echter niet uit: alvorens zy in die tweede volkryke stad van Vlaenderen haren intrede deed, schonk Maria aen de burgers nog een nieuw Privilegie waerby, onder vele andere inschikkelykheden ten voordeele van hunnen koophandel, besproken werd dat het Vryë, | |
[pagina 605]
| |
ophoudende een afzonderlyk Lid uit te makenGa naar voetnoot(1), wederom aen de stad zou worden toegevoegd en aen haer gezag onderworpen blyvenGa naar voetnoot(2), alsmede dat Sluis in zyne oude betrekkingGa naar voetnoot(3) zou geplaetst, en de Water-BalluwagieGa naar voetnoot(4) op nieuw te Brugge gevestigd wordenGa naar voetnoot(5). Terwyl de jonge vorstin aldus met volle hand de vryheden, voorregten en gunsten spilde, om in het wrevelig Vlaenderen groote onheilen te vermyden, beproefden hare afgevaerdigden om den buitenlandschen vyand tot vreedzame gevoelens over te | |
[pagina 606]
| |
halen, doch vruchteloos. Lodewyk XI had reeds de voornaemste steden van Pycardië op zyne hand gebragtGa naar voetnoot(1), en was in persoon naer Peronne gekomenGa naar voetnoot(2), alwaer hy, den 5 of 6 February, van Maria's wege een plegtig gezantschap ontving. Diens voornaemste leden waren de Kanselier Hugonet, Willem van ClugnyGa naar voetnoot(3), de heer van Humbercourt, de heeren van Gruthuze en van der VeereGa naar voetnoot(4), by welke zich sedert nog vervoegden de Burgemeester van Brugge Joost van Halewyn, de gewezen voorschepen van der Keure te Gent Roelant van Wedergrate, en andere overheden der vlaemsche stedenGa naar voetnoot(5). | |
[pagina 607]
| |
Deze bragten aen Lodewyk eigenhandige brieven van Maria, door de hertogin weduwe en door den heer van Ravenstein mede onderteekend, waerby Karels dochter hem liet weten dat zy bezit genomen had van hare vaderlyke erfenis en, tot goed bestier der landen, eenen raed had aengesteld bestaende uit hare stiefmoeder, den pas gemelden heer van Ravenstein, alsmede de heeren Humbercourt en Hugonet, welke vier persoonen al hare trouw verdienden, en haer in alles zouden rigten en helpenGa naar voetnoot(1). De gezanten volbragten voorts hunne boodschap, voorstellende in Maria's naem om al de heerlykheden en domeinen, door haer vader bezeten krachtens de tractaten van Atrecht, van Conflans en van Peronne, aen den koning weder te geven. Daerby zou de hertogin op nieuw de regtsmagt van het fransch Parlement in hare Staten herstellen, en aen den koning hulde doen voor hare graefschappen van Charolais, Artois en Vlaenderen. Op deze voorwaerden verzocht zy dan ook dat de koning, van zynen kant, alle vyandlykheden | |
[pagina 608]
| |
staekte, en het negenjarig bestand, weleer met wylen hertog Karel te Soleuvre aengegaenGa naar voetnoot(1), getrouwelyk wilde onderhoudenGa naar voetnoot(2). Lodewyks antwoord was gereed: hy zou geen kwaed doen aen de jonge vorstin, zyne naestbestaende en zyn doopskindGa naar voetnoot(3); maer hy wilde, en des noods met de wapenen, datgene wedernemen wat tot zyne kroon van regtswege terugkeeren moest, en zou in geen geval zyn krygsvolk elders zenden, zoo lang men hem den burg van AtrechtGa naar voetnoot(4) | |
[pagina 609]
| |
niet inruimde als zyn eigendom zynde, gelyk mede het graefschap van Beunen, tot dat het blyken zou aen wien dit in regte toekwam. Hy eischte ook dat men de andere steden van het Atrechtsche voor hem open hielde: doch indien Mejufvrouw van Burgondië en hare landen hem de eer wilden aendoen van zyn oudsten zoon tot echtgenoot te nemen, alsdan zou hy gereedelyk van alle regt of aenspraek afzien, en er zelfs nog veel van 't zyne bydoenGa naar voetnoot(1). Men ziet dat koning Lodewyk hier, naer gewoonte, den huichelaer speelde en, verre van iets toe te geven, de hand op alles zocht te leggen. Trouwens, indien het opgeworpen huwelyk tot stand kwam, zoo bragt Maria al hare erflanden over in het huis van Frankryk, en wierd, na hare dood, geheel België door die begerige kroon ingezwolgen. | |
[pagina 610]
| |
Gelukkiglyk was de Dolfyn nog geen zeven jaer oudGa naar voetnoot(1), en kon er derhalve aen zulken dwazen echt niet gedacht worden. Voeg daer by dat Maria zekerlyk geenen lust voelde om zich te verbinden aen den zoon van haers vaders gezworen vyand, zoo min als de Vlamingen, om onder eenen vorst te staen, welke nog veel magtiger zou geweest zyn dan dien zy onlangs verloren hadden. Intusschen konden of mogten de gezanten dit voorstel van der hand niet wyzen, uit vrees van den koning te verkroken, maer zeiden enkelyk dat zy geenen last hadden om over die zaek te handelen; doch wat de inruiming des burgs van Atrecht betrof, daer meenden zy om beterswil te mogen in toestemmen, dewyl er toch, byaldien Lodewyk wilde geweld gebruiken, geen middel was om zyne poogingen te verydelen. Zy lieten dan weten aen Philip de CrèvecoeurGa naar voetnoot(2), die den burg voor Maria bezet hield, dat hy er het koningsvolk mogt in | |
[pagina 611]
| |
toelaten, tot nadere beslissing van het geschilGa naar voetnoot(1). Hiermede keerden zy, op het laetst van February, terug naer Gent, waer alles in rep en roer stond. De menigte was er aen 't woelen; zy riep om wraek tegen de vyanden der stad en des volks. En wie waren die vyanden? Vooreerst diegenen welke, in 1468, toegestemd hadden aen het Brusselsch CalfsvelGa naar voetnoot(2), en aldus hunne medeburgers hadden helpen onteeren en verdrukken. Verder dezulken die vroeger in bediening geweest zynde, den haet der gemeente op zich getrokken hadden omme 't onduechdelic gouvernement dat sy ghehouden hadden binder stede van GentGa naar voetnoot(3). Onder deze beschuldiging waer, by burgerlyke onlusten, ook de deftigste lieden kunnen in betrokken worden, zaten er reeds een zestal achter de grendels van het | |
[pagina 612]
| |
SaesteletGa naar voetnoot(1), toen Maria's afgevaerdigden van den uitslag hunner zending rekenschap kwamen doen in de vergadering der algemeene Staten. Deze erkenden dat er tot dus verre niets gewonnen was, doch meenden tevens dat men nog den moed niet op moest geven, en besloten, met toestemming der hertogin, door een tweede gezantschap, uit hun midden gekozen, andermael te beproeven om den Franschman tot rede te brengen. Zy noemden dan twaelf of meer persoonen van aenzien, tot de onderscheidene gewesten van België behoorendeGa naar voetnoot(2), met last van onverwyld naer den koning te trekken, ten einde hem op nieuw de verzekering te geven dat de provinciën, zoowel als Mejufvrouw van Burgondië, niet koesterden dan vreedzame gevoelens, en bereid waren al zyne billyke wenschen te voldoen. De zaek van het huwelyk mogten zy niet afslaen, maer aen den koning vertoonen dat alle de gedeputeerden uit Maria's erflanden te Gent nog niet aengekomen zynde, het voor 't oogenblik onmogelyk was een besluit te nemen over eenen | |
[pagina 613]
| |
echt, waer allen gelykelyk het grootste belang aen hadden. Van den anderen kant zou het staken der vyandlykheden het beste middel wezen om de gemoederen zoo van adel als van onderdanen tot zulke hooge verbindtenis voor te bereiden, en deze wenschelyk te maken: weshalve Lodewyk langs dien weg nog het zekerst zyn oogwit zou kunnen bereikenGa naar voetnoot(1). Met deze boodschap vertrokken eerlang de nieuwe afgevaerdigden, dit mael naer Atrecht, waer de koning, juist op dat oogenblik, namelyk den 4 Maert, ingelaten wasGa naar voetnoot(2). Zy werden, voor het uiterlyke, zeer wel ontvangen; maer Lodewyk, aenstonds voelende dat de Staten slechts tyd zochten te winnen, gaf hun niet dan schoone woorden, zonder zich aen den gevraegden wapenstilstand te willen houden. Hy deed meer: wetende dat het in geroerd | |
[pagina 614]
| |
water goed visschen is, vond hy raedzaem tusschen Maria en 's lands Staten kwaed vuer te stoken. Op het zeggen der gezanten dat de vorstin voornemens was in 't vervolg niets te doen zonder het medeweten en den raed van de dry Staten harer landen (weshalve hy volle vertrouwen mogt hebben in hunne beloften), vroeg de sluwe Franschman of zy wel zeker waren van 't geen zy bevestigden: wat hem raekte, hy twyfelde er zeer aen, en meende hun te mogen verklaren dat Maria hare zaken door anderen zou laten bestieren, die volstrekt geene vreedzame inzigten hadden, en de door hen uitgebragte betuigingen weldra zouden leugenstraffen. De toehoorders stonden verbaesd, ongewoon aen de bedriegeryen van Lodewyk XI; maer antwoordden niet te min dat zy met volle zekerheid gesproken hadden, en hem, des noods, hunne schriftelyke instructiën zouden toonen. ‘Dit zal niet veel uitwyzen, hernam de koning: ik ook, ik kan u brieven toonen, door eene gekende hand geschreven, en die u allen kunnen overtuigen dat Maria vier persoonen heeft aengesteld om hare zaken te dryven, met uitsluiting beide van Staten en van steden.’ En dewyl hy de gezanten | |
[pagina 615]
| |
nog zag schuddekoppen, haelde hy den bovengemelden brief voor den dag en liet hem hun lezen: ja meer, hy stelde hun dien ter hand en liet hem meêdragenGa naar voetnoot(1). Verraderlyker kon zeker de koning niet te werk gaen. Hy, die ook ministers had, en tevens Staten wier raed en toestemming hy verpligt was te vragen, wist zeer wel dat Maria's brief, te goeder trouw verstaen gelyk zy hem geschreven had, geenszins in tegenspraek was met de betuigingen der gezanten. Maer uit louter kwaedwilligheid, en om tweedragt te zaeijen, verdraeide hy er den zin van, en wekte argwaen in de gemoederen zyner aenhoorders, te regtschapen, zoo wel als te eenvoudigGa naar voetnoot(2), om met den gekroonden valschaert om te gaen. Hoe 't zy, de gezanten keerden nog denzelfden dag (11 Maert) naer huis, om aen de Staten ver- | |
[pagina 616]
| |
slag te doen. Dit deden zy, eenige dagen later, in volle vergadering, bygewoond door de jonge vorstin, hare stiefmoeder en vele edelen, waeronder de Kanselier en de heer van Humbercourt zelven. Aldra werd er gesproken van het zoogezegd dubbelhartig gedrag door Maria gehouden; doch zy, die in geweten zich niets te verwyten had, loochende uitdrukkelyk wat men haer aenteeg: toen eensklaps een der leden van het gezantschapGa naar voetnoot(1) den afgegeven brief uit zynen borstrok haelde en aen de hertogin toereikteGa naar voetnoot(2). Maria stond verslagen voor dit nieuw bewysstuk van Lodewyks verregaende trouwloosheid, en wist, in hare bedeesdheid, op het eerste oogenblik niet wat zeggen. Echter tot haer zelve komende, sprak zy eenige woorden van verontschuldiging, maer die weinig geschikt waren om indruk te maken op de gemoederenGa naar voetnoot(3). | |
[pagina 617]
| |
Het gerucht van dit alles was haest verspreid door heel de stad, en verwekte daer eene algemeene opschuddingGa naar voetnoot(1). Reeds haddenGa naar voetnoot(2) de Gentsche wethouders een' der deelnemers aen de zaek van het Calfsvel, Pieter Hueribloc, ter dood veroordeeld, en op Sinte Verle plaetsGa naar voetnoot(3) doen onthalzen. | |
[pagina 618]
| |
Daegs daerna onderging Pierter Bauwins en, na hem, Jan Van Poucke hetzelfde lot ende ter selver causen. Den 17den Maert vielen de hoofden van dry anderen, Meester Philips Sersanders, Olivier De Grave, en ja van den vroeger vermelden Roelant van Wedergraete, alle ghecondempneert by justiciën omme 't onduechdelic ghouvernement dat sy ghehauden hadden binnen der stede van Ghent vele jarenGa naar voetnoot(1). Maer het straffen of vermoorden (hoe moet het heeten?) van gewezen schepenen en stedelyke beambten was niet genoeg meer om de driften der menigte te koelen: daer moesten grootere offers aen hare wraekzucht gebragt worden. In den nacht van 18 tot 19 MaertGa naar voetnoot(2) lei men de hand op den Kanselier. De heer van Humbercourt en de Protonotaris van Clugny hadden zich in der haest verstekenGa naar voetnoot(3), maer werden uit hunnen schuilhoek gehaeld, en | |
[pagina 619]
| |
met Meester Jan van Melle, gewezen tresorier der stad, in het Graven-steen opgeslotenGa naar voetnoot(1), beschuldigd zynde, de dry eersten althans, van Atrecht aen den koning van Frankryk te hebben overgeleverdGa naar voetnoot(2), maer inzonderheid van seker onduechdelic gouvernement dat sy ghehadt hebben in de landen en goede steden van grave KaerleGa naar voetnoot(3). Men ziet, het waren tegen allen nagenoeg, dezelfde losse en onbepaelde aentygingen. Wy zyn van die tyden te verre verwyderd, en hebben te weinig echte bescheidenGa naar voetnoot(4), om van de schuld of de onschuld der gevangenen met zekerheid te kunnen spreken; maer zeker is het dat zy door onbevoegde regters gevonnisd en onder den drang des oproers veroordeeld werden. Hugonet was geen | |
[pagina 620]
| |
Gentsch burger, en derhalve voor de schepenen niet verantwoordelyk, zoo min als Humbercourt, die daerenboven, in zyne hoedanigheid van VliesridderGa naar voetnoot(1), zich beroepen mogt op zyne medeleden der OrdeGa naar voetnoot(2), terwyl de Kanselier voor den Hoogen Raed hadde moeten te regt gesteld wordenGa naar voetnoot(3). Een ander ambtenaer, Meester Bartholomees Trotin, raedsman der hertogin en guarde-chartres van Vlaenderen, was kort te voren ook aengehouden geweest, en door het volk beschuldigd; maer hy werd losgelaten uit hoofde dat hy geen poorter zynde, de scepenen van Ghent op hem niet kennen ne mochtenGa naar voetnoot(4). Zoo ook spaerde men het leven | |
[pagina 621]
| |
van den Protonotaris, omdat hy priester was, en derhalve door het wereldlyk gezag niet mogt gevonnisd wordenGa naar voetnoot(1): doch niets kon Hugonet of Humbercourt aen de wraek hunner vyanden onttrekken: des te min dat zy ook persoonlyke vyanden hadden onder de leden der Staten, even als onder de aenwezige edellieden die, verre van ten hunnen voordeele te spreken of te werken, eerder den volkshaet tegen hen ophitstenGa naar voetnoot(2). Evenwel, na verloop van eenige dagen, het zy dat de gemoederen der meerderheid een weinig bedaerd waren; het zy dat sommige vrienden der gevangenen voor hen geyverd hadden, verspreidde zich het gerucht dat men voornemens was ze in vryheid te stellen. Maer op dat nieuws ontvlamden weêr de hoofden der ambachtslieden die, den eigen dag, 27 Maert, met pieken en ander tuig | |
[pagina 622]
| |
naer de Vrydagmarkt trokkenGa naar voetnoot(1), om daer in de wapens te blyven, elk onder zyne banier, tot de zaek van Hugonet en diens lotgenooten zou beslist zynGa naar voetnoot(2). Zulke verzameling, of, gelyk men het gewoonlyk noemde, zulke wapenynghe, die (wanneer zy door den vorst of door zynen baljuw niet bevolen of toegelaten was) immer voor eene oproerige daed gehouden werd, verschrikte Maria zoodanig, dat zy, den volgenden dag, eene Commissie van zes en dertig persoonen noemdeGa naar voetnoot(3) om de gevangenen te oordeelen. Doch zulks bragt niets uit: dat zou te lang hebben geduerdGa naar voetnoot(4), en de menigte had | |
[pagina 623]
| |
daer geen geduld voor. Neen, het gewoel en het nachtgeschreeuw dat de straten vervulde, gaf duidelyk te verstaen dat er kort regt moest geschieden, om nog erger dingen voor te komen. De gevangenen werden dan eerlang in 't verhoor gesteld, betigt en ondervraegd. Wat zy niet zeggen wilden of niet wisten, dat trok men hun uit den mond op de pynbank; en wanneer zy door zulke barbaersche middelen zoo gezegd tot bekentenis hunner misdryven waren gebragt geweest, werden zy den 3den April, zynde dat jaer eenen Witten-Donderdag, door de Schepenen vander Keure ter dood verwezen, om, nog vóór den avond, op een schavaut, in midden vander Vriendachmaert onthoofd te wordenGa naar voetnoot(1). Mejufvrouw van Burgondië had zoo lang niet gewacht om eene laetste pooging aen te wenden, ten einde hare staetsdienaers te redden. Den Maendag te vorenGa naar voetnoot(2), begaf zy zich in persoon naer het | |
[pagina 624]
| |
Schepenenhuis, om genade te vragen voor Hugonet en Humbercourt. Hebbende daer niets kunnen winnen, zoo rigtte zy zich naer het Hooghuis op de VrydagmarktGa naar voetnoot(1), alwaer zy van uit de balkon, met de tranen in de oogen, het volk smeekte om meêdoogendheid te toonen, gelyk zy zelve ten opzigte der Gentenaers gedaen had. Het aenzien der jonge vorstin, zoo bleek als de dood, en dragende nog haers vaders rouw, vertederde velen der omstaenders: eenige stemmen klonken zelfs, sprekende van vergiffenis; doch werden door andere overschreeuwd. Weldra ontstonden er twee partyen onder de menigte; men zag er ja die de pieken kruisten tegen malkander, als wilden zy met geweld de weifeling staken: toen een luidruchtige kreet uitborst, latende hooren dat er regt moest gedaen worden zoo wel over den ryke als over den arme. Dit scheen dan ook de groote meerder- | |
[pagina 625]
| |
heid door geroep en gebaerden by te stemmen, en Maria, erkennende dat er geen doen aen was, keerde wanhopig terug naer het hof ter WallenGa naar voetnoot(1). Het vonnis werd dan uitgevoerd den 3 April. Men haelde de dry gevangenen naer de Vrydagmarkt, waer het schavot gereed stond. De eerste die het beklom was de ongelukkige KanselierGa naar voetnoot(2); op hem volgde Jan van Melle, en eindelyk de heer van Humbercourt, dusdanig geknakt en doorwond van de tortuer, dat hy de trappen niet op kon, maer in eenen zetel naer boven gedragen werd. Alle dry vielen onder het zelfde slagzweerdGa naar voetnoot(3). Nu was de volkswraek gebluscht; allen verlieten aenstonds de Vrydagmarkt, waer zy acht dagen lang in de wapens hadden gestaen, en, na de overheidspersoonen te hebben terug geleid naer het Schepenenhuis, scheidden zy met goeder min- | |
[pagina 626]
| |
nen ende vriendscepenGa naar voetnoot(1). De ambachtslieden wisten nogtans zeer wel dat hun gedrag verre was van wettig te zyn: ook wendden zy zich, waerschynlyk nog den zelfden dag, tot de hertogin om brieven van genade en ontslag te vragen, voor zoo veel zy hare hoogheid en grafelyke regten geschonden hadden, zoo wel door het verzamelen in hunne ambachtshuizen, als door hunne wapening op de Vrydagmarkt. Wat kon Maria anders doen dan zulke bede inwilligen, dewyl het kwaed nu toch geschied, en het herstellen der openbare rust de eerste noodwendigheid was? Zy gaf dan, den volgenden dag, 4 April, opene brieven van pardon, en verklaerde plegtiglyk dat niemand, voor het gebeurde in deze laetste omstandigheden, aensprekelyk wezen zouGa naar voetnoot(2). Zoo eindigden nog eens, in 1477, de Gentsche onlusten; maer het kwaed voorbeeld, aldaer gegeven, werd, als men raden kan, elders nagevolgd. In de Paeschweek woelde BruggeGa naar voetnoot(3); Yperen had | |
[pagina 627]
| |
insgelyks zyne beurt; Bergen in Henegau volgdeGa naar voetnoot(1); Brussel had er reeds halveling meê gedaenGa naar voetnoot(2); LeuvenGa naar voetnoot(3) en AntwerpenGa naar voetnoot(4) bleven niet achter: met één woord, in alle of nagenoeg alle de Nederlandsche stedenGa naar voetnoot(5) ontstond er, bykans ter zelver tyd, eene hevige terugwerking van de volksklassen tegen de overheidspersoonen, zoo wel als tegen de vorstelyke beambten. Alwie hertog Karel toegedaen was geweest, of die zyne bevelen met eenigen yver hadden doen uitvoeren, werden vervolgd, in hechtenis gesteld, beschuldigd van ontrouw, van hebzucht, van verdrukking, van misbruik hunner magt: kortom van al de wanbedryven welke de menigte gewoon is, te regt of te onregt, haren bestierderen op te laden; en in sommige plaetsen betaelden zy 't met de dood, even als te GentGa naar voetnoot(6). | |
[pagina 628]
| |
Intusschen maekte koning Lodewyk XI gebruik van de Nederlandsche beroerten, om zyne snoode voornemens door te dryven. Van uit den burg van Atrecht, hem door Crèvecoeur ingeruimd, beschoot hy eerlang de stad, met zulk gevolg, dat hy er den 4den Mei zynen in treê in deed, en, kort daerna, ysselyke wraek oefende tegen de inwoonders die moedigen weerstand gedaen haddenGa naar voetnoot(1). Nog dezelfde maend verraste hy DoornikGa naar voetnoot(2), dat sedert onheugelyke tyden tusschen Frankryk en Vlaenderen zoo goed als op zyn eigen stond, betalende jaerlyks aen den koning en aen den graef eene zekere geldsom, doch steeds onzydig blyvende in beider twisten, mogende zyne poorten gesloten houden voor doortogt of bezetting van beider krygsvolk, kiezende zyne eigen wethouders, en vryelyk handel dryvende met de twee | |
[pagina 629]
| |
landen. Lodewyk was er des te blyder om, dewyl hy Doornik bezittende zoo goed als in 't hart van Vlaenderen zat, en meteen den weg open vond naer het aenpalend Henegau, alwaer hy insgelyks het oog op hield, ja reeds door den graef van Dammartin had doen aenranden, tot dus verre nogtans zonder veel uitslag. Voortaen zou dit beter gaen. Lodewyk kwam met zyn leger naer het Henegauwsche, en sleepte onder wege Kameryk meêGa naar voetnoot(1), dat geene middelen van wederstand hadGa naar voetnoot(2). Van daer zakte hy af tot BouchainGa naar voetnoot(3), dat hy met geweld innamGa naar voetnoot(4). Den 3 Juny werd KanootGa naar voetnoot(5) overrompeldGa naar voetnoot(6). Alsdan lag ValencynGa naar voetnoot(7) aen de beurt; maer de inwoonders hadden in tyds hunne voorsteden afgebrand | |
[pagina 630]
| |
en zich zoo wel versterkt, dat er aen geen beleg te denken wasGa naar voetnoot(1). Lodewyk keerde dan zyne wapens naer AvesnesGa naar voetnoot(2), hetwelk hem ja veel spel gaf, maer eerlang toch voor de overmagt zwichten moest en deerlyk gehavend werdGa naar voetnoot(3). Deze aenhoudende vorderingen van koning Lodewyk openden aller oogen, en deden de noodzakelykheid erkennen van, zonder dralen, aen de hertogin eenen echtgenoot te geven, in staet om haer en hare landen tegen den vyand te beschermen. Maria was reeds verloofd aen den aertshertog Maximiliaen van OostenrykGa naar voetnoot(4), maer had zulks stil gehouden, zoo wel in Karels leven als onmiddelyk na zyne dood, om allerlei listen en tegenwerkingen voor te komen; want de Franschman niet alleen, maer onderscheiden andere vorsten zochten de hand van Karels dochter te verwerven voor hunne zonen of nabestaenden. Maria's stiefmoeder, Margreet van Yorck, werkte heimelyk voor haer' broeder den hertog van ClarenceGa naar voetnoot(5). Aen den an- | |
[pagina 631]
| |
deren kant was de oude hertog van KleefGa naar voetnoot(1) in tyds naer Vlaenderen gekomen om zyn oudsten zoonGa naar voetnoot(2) tot echtgenoot aen te biedenGa naar voetnoot(3), terwyl de Gentenaers het oog hadden op Adolf van GelderGa naar voetnoot(4), die hun niet te groot of te magtig scheen. Deze was reeds, kort na hertog Karels dood, uit de gevangenisGa naar voetnoot(5) verlost, en door de Staten van Gelderland tot wettigen vorst erkend geworden; maer hy had, voor het oogenblik, het bestier diens hertogdoms toevertrouwd aen zyne oudste zuster KatharinaGa naar voetnoot(6), oordeelende dat het voor hem van meerder belang was te Gent te blyven. Dit alles liet niet na de hertogin grootelyks te bekommeren, want de onderscheidene mededingers konden haer veel kwaed of afbreuk doen, byaldien zy on- | |
[pagina 632]
| |
tydiglyk haren keus kenbaer maekte. Om den toestand te verbeteren, schreef zy, den 26 Maert, aen den aertshertog Maximiliaen, hem dringend biddende naer deze landen te komen, ten einde door zyne tegenwoordigheid den voortgang der Franschen te stiuten, en de kuiperyen van anderen te verydelenGa naar voetnoot(1). Doch Maximiliaen, waerschynlyk door zyn kleingeestigen vader wederhouden, zond voorloopig een gezantschapGa naar voetnoot(2) tot Maria, dat haer, in 's keizers naem, plegtiglyk kwam aenmanen om gevolg te geven aen vroeger gedane beloften. De afgevaerdigden werden te BruggeGa naar voetnoot(3) luisterlyk ontvangen den 16den April, en volvoerden hunnen last, met zulken uitslag, dat Maria, twee dagen later, opentlyk verklaerde niemand dan den aerts- | |
[pagina 633]
| |
hertog Maximiliaen tot echtgenoot te zullen aenvaerdenGa naar voetnoot(1). Zulks was reeds een groote stap vooruit; doch Maximiliaens overkomst sleepte nog lang genoeg om aen Lodewyk XI den tyd te laten tot zyne laetstgemelde veroveringen: weshalve de landen, en vooral Vlaenderen, het besluit namen van hem met de wapens te keer te gaen. Gent toonde den meesten yver; weldra volgde Brugge en de andere steden: zoodat men in den loop van Juny een talryk legerGa naar voetnoot(2) gereed had, waer het opperbevel van gegeven werd aen pas genoemden Adolf van Gelder. Men zou beginnen met het beleg van Doornik, waer de Franschen meester van waren, en Vlaenderen van naestby bedreigden. Inderdaed, den 27 Juny, van Meenen uitgegaen zynde, trokken zy derwaert, en bereikten de voorsteden, na alles onder wege verwoest te hebben. Daer bragten zy den nacht door in krakeel tusschen de Bruggelingen en de Gentenaers, die nimmer in goede verstandhouding | |
[pagina 634]
| |
zynde, thans minder dan ooit elkander te wil stonden. Dit was eene eerste oorzaek van zwakheid, welke haest noodlottig werd; want een der Fransche oversten trok met eene sterke krygsbende in den donker Doornik uit, en ging plaets nemen achter de Vlamingen die, wanneer het dag geworden was, zagen dat zy eerlang tusschen twee vuren zouden staen en, in geval van nederlaeg, geenen vryen aftogt hebben. Wat te vreezen was, gebeurde: Adolf, aen het hoofd der enkele Gentenaers, keerde zonder aerzelen zich tegen de Franschen met veel meer moed dan beleid; want zynde bykans alleen vooruitgestapt, vervoerd door zynen drift, werd hy by het eerste treffen doodelyk gewond, en op zyn strydpeerd meêgesleept naer de stad, alwaer hy korte stonden daerna zynen geest gafGa naar voetnoot(1). Nu waren de Vlamingen, talryk nog genoeg, ja (want alleen hunne voorhoede, mag men zeggen, had geleden), maer zoo goed als zonder hoofd, en daerenboven dusdanig gestoord de een op den ander, dat zy des anderdags tegen elkander vochten, | |
[pagina 635]
| |
in stede van op den vyand. Deze, als te raden is, vond zyne rekening in zulke wanorde, zoo wel dat hy tot Kortryk toe doordrong, en zich daer meester maekte van de bagaedje en het geschut der Vlamingen, zonder veel wederstand te ontmoeten. De volgende dagen ging het even zoo, tot dat de Bruggelingen, eene laetste pooging gewaegd hebbende, een duizendtal dooden op het veld lieten, en ongelyk meer gevangenen in 's vyands handen, naest al hun krygstuig, hunne banieren en hunnen leeftogtGa naar voetnoot(1). Vlaenderen stond dan open voor de Franschen. Koning Lodewyk kon, als hy wilde, met zyn leger naer Gent trekken, en van daer naer Brussel, ja geheel Nederland door, want de steden in 't algemeen hadden noch bezettingen, noch geschut, noch hoofden om het bevel te voeren; overal heerschte er afkeer en argwaen tegen de edellieden; overal was er opstand tegen de wethouders, en twist onder de burgers. Daerenboven hadden de leden der ambachten en der gilden hunne vo- | |
[pagina 636]
| |
rige geschiktheid tot wapenhandel en krygstucht verloren, zoo als het kwam te blyken uit het gedrag der Gentenaers en der Bruggelingen. En eindelyk, in zulke akelige omstandigheden stonden de landen zoo goed als regeringloos; want de jonge Maria kende niets van het staetsbestier dan den angst en het hartzeer, haer door muitzieke stedelingen aengedaen, terwyl hare trouwste en voorzigtigste raedslieden met geweld verwyderd of door beulshanden haer ontrukt waren. Gelukkiglyk was de fransche koning de man niet om eene goede kans, hem door de fortuin aengeboden, stoutmoedig weg op te volgen. Hy vreesde met meer te willen, het reeds verworven kwyt te geraken, en daerom, in plaets van vooruit te varen, besloot hy eerst de steden van Henegau en van Fransch-Vlaenderen, als Valencyn, Ryssel, Douai en Sint-Omaers, die nog weêrstand deden, aen te randen en te veroveren. Hiermede gaf hy den tyd aen 's lands Staten, op nieuw te Leuven vergaderd, om by het keizerlyk hof aen te dringen tot spoedige overkomst van Frederiks zoon, gelyk mede diens eigen gezanten, hier te lande vertoevende, door herhaelde brieven hem daertoe noop- | |
[pagina 637]
| |
tenGa naar voetnoot(1). Om kort te zyn, Maximiliaen verliet Weenen op het einde van Juny, en kwam met kleine dagreizenGa naar voetnoot(2) naer deze landen, vergezeld van onderscheiden keurvorsten en andere duitsche heerenGa naar voetnoot(3), en begeleid van twaelf honderd edele ruitersGa naar voetnoot(4). De aenzienlyksten van Maria's hovelingen gingen den aertshertog te gemoet tot Keulen, werwaerts ook de voornaemste steden hem gezanten en kostbare geschenken zonden. Voor half Angusty werd hy te Leuven, en vervolgens te Brussel, triomfantelyk ingehaeld, van waer hy, na een kort oponthoud, zynen weg voortzette over Dendermonde naer Gent, en zynde daer den 17denGa naar voetnoot(5), laet in den avond aengekomen, begaf hy zich naer het hof ter Wallen. Daer geschiedde aenstonds de ondertrouw voor den bisschop van Doornik, en | |
[pagina 638]
| |
des anderdags werd het huwelyk ingezegendGa naar voetnoot(1). Maria, in rouwgewaden even als haer gevolg, had tot getuigen heer Lodewyk van Gruthuze en den graef van Chimai; de beide kinderen van wylen Adolf van Gelder, KarelGa naar voetnoot(2) en PhilippineGa naar voetnoot(3), droegen ieder eene waschkeers, en de pauselyke gezant deed de Mis, alles zonder veel plegtigheid en zonder vreugdebedryven, want de rampspoed der tyden liet zulks niet toeGa naar voetnoot(4). |
|