Vaderlandsche historie. Deel 8

[p. 639]

Zestiende hoofdstuk.

politieke toestand. - beleg en verlies van condé. - de franschen in westvlaenderen. - geboorte van philip-den-schoone. - bestand met koning lodewyk. - veldslag van guinegate. - aengelegenheden van gelderland. - nieuwe vyandlykheden en nieuw bestand met frankryk. - geboorte van margareet van oostenryk. - dood der hertogin maria. - einde der burgondische heerschappy.

1477-1482.

Maximiliaen bragt zyne gemalin geene schatten ten huwelyk: in tegendeel, zyn karige vader had hem niet eens gelds genoeg meêgegeven om de reiskosten te bestryden, waer Maria of liever hare landen dienden in te voorzien⁽¹⁾; maer wat hy haer en hare onderdanen aenbragt, was de hulp van het keizerlyk huis van Habsburg tegen de heerschzucht der Franschen, en het behoud, althans de verdediging van de regten der Duit-

(1) Commines althans zegt het zoo, Liv. VI, chap. 3.

[p. 640]

sche kroon op het meerendeel van Maria's leenen, die Lodewyk XI zocht in te zwelgen.

Acht dagen na zynen echt, schreef hem de aertshertog om zich te beklagen wegens het niet onderhouden van het negenjarig bestand en de overweldiging van Maria's domeinen. Hy was gereed de bestaende geschillen in der minne te slechten; maer, des noods, zou hem de moed noch de hulp zyner vrienden ontbreken, om de regten zyner gemalin met de wapens te handhaven⁽¹⁾.

Lodewyks krygsmagt lag in dit oogenblik voor Sint-Omaers, dat sterken wederstand deed; zyne schepen werden deerlyk gehavend door eene Nederlandsche vloot welke, onlangs uit Sluis en ter Veere in zee gestoken zynde, alles wat Fransch was buit maekte en huiswaert voerde⁽²⁾. Meteen kwam de landgraef van Hessen, aen 't hoofd van Duitsche ruitery⁽³⁾, de Vlamingen ter hulp die, uit het huwelyk hunner vorstin nieuwen moed scheppende, bereid waren tot 's lands behood alles op te offeren⁽⁴⁾, en reeds met duizenden ver-

(1) Zie Barante, IX, bl. 96.

(2) Zie Wagenaar, IV, bl. 178.

(3) Despars, IV, bl. 152, spreekt van vyfduizend man.

(4) De heer Kervyn, bl. 284, beweert dat de Staten van Vlaenderen, den 7 September 1477, eene nieuwe hulp van 500,000 kroonen gestemd hadden, om de krygskosten te bestryden.

[p. 641]

zameld waren naby de Nieuwe-Gracht⁽¹⁾, om met de Franschen slaegs te worden⁽²⁾. Eindelyk, de koning kreeg kwade tydingen van beide Burgondiën, alwaer de prins van Oranje⁽³⁾ hem krachtdadiglyk tegenwerkte, en ja de Zwitsers op zyne hand had weten te halen om de Franschen uit het graefschap te verjagen⁽⁴⁾.

In zulken toestand van zaken zocht de koning tyd te winnen, en sloot weldra, namelyk den 18 September, eene onbepaelde wapenschorsing, tot wederroepens van een der beide partyen, vier dagen vooruit te doen⁽⁵⁾. Dit bestand, den 20 September te Brugge, en vervolgens in de andere steden afgekondigd, baerde algemeene vreugd. De aertshertog

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 85, aenteek. 2.

(2) Zie Kervyn, bl. 283.

(3) Namelyk Jan II, uit het huis van Châlons, die in 1475 zyn' vader opgevolgd was, en zich wegens het gedrag des konings zeer te beklagen had.

(4) Zie Barante, bl. 96, vlgg.

(5) De oorkonde staet by Du Mont, III, 2^e Partie, bl. 10.

[p. 642]

vond thans den tyd om de verschillende provinciën te bezoeken, de hulde der onderdanen te ontvangen, hunne privilegiën te bezweren, de openbare rust te herstellen of te bevestigen, en om meteen nieuw gereedschap tot den kryg te maken; want het was ligt te voorzien dat de wapenstilstand geenen doer hebben zou.

Trouwens, koning Lodewyk bragt den winter door in allerlei booze listen: van den eenen kant zocht by nieuwe bondgenootschappen aen te knoopen, of trachtte nieuwe vyanden, vooral de Luikenaers, tegen onze vorsten op te bitsen⁽¹⁾, terwyl hy, van den anderen kant, door geheel Frankryk heen nieuwe lasten vorderde en manschap opriep. Meteen deed hy te Parys en elders groote bombarden gieten, yzeren ballen smeden, steenen verveerdigen⁽²⁾, stormladders maken en alle ander tuig, tot de belegering van steden noodig⁽³⁾.

Dit alles kon echter zoo stil niet gebeuren, of het werd eerlang in Vlaenderen geweten, alwaer men dan ook gezamentlyk werkte om bekwaem te

(1) Zie Barante, IX, bl. 144, vlgg.

(2) Namelyk voor de draeibassen, in 't Fransch pierriers.

(3) Zie Barante, bl. 143.

[p. 643]

zyn nieuwe aenvallen af te weren. Het geld en de manschap kwamen van alle kanten; te Brugge goot men nacht en dag kanons; de Commoengemeester, Maerten Lem, huerde op eigen kosten een aental Spanjaerts, terwyl anderen de Zwitsers van Uri en Unterwalden tokkelden om de her login Maria tegen hare vyanden by te staen⁽¹⁾. Meteen wendde zich Karels weduwe, Margareet van Yorck, wier douarie de Franschen hadden ingenomen⁽²⁾, tot haer' broeder koning Eduard van Engeland, om van hem eene bende wel afgerigte archiers te krygen⁽³⁾, die werkelyk kort daerna in Vlaenderen aenkwaraen⁽⁴⁾.

Den 24 April was Maximiliaen uit Holland naer Brugge weêrgekeerd, en hield daer, op verzoek des

(1) Zie Kervyn, V, bl. 279.

(2) Namelyk het land van Cassel, dat deel maekte van Margareets weduwgoed. Zie Barante, bl. 149. Tot hetzelfde douarie behoorden ook Audenaerde, Dendermonde en Mechelen, in welke laetstgenoemde stad de vorstin, sedert eenigen tyd, haer gewoon verblyf hield. Zie onze Geschiedenis van Mechelen, bl. 257.

(3) Zie haren brief, uit Mechelen geschreven den 29 Maert 1478, by Barante, bl. 149, of vollediger by Kervyn, bl. 289.

(4) Zie Kervyn, loc. cit.

[p. 644]

adels, een Kapittel der Vliesorde⁽¹⁾. De vorst zelf ontving daer eerst den halsband, en koos vervolgens met zyne medeleden een twaelftal nieuwe ridders, om de plaets dergenen te vervangen die, sedert de laetste benoeming, uit deze wereld gescheiden waren⁽²⁾.

De feesten duerden nog, toen men te Brugge de tyding kreeg dat de Franschen het beleg om Condé⁽³⁾ geslagen hadden met een leger van twintig duizend man en den koning aen hun hoofd⁽⁴⁾. De aertshertog haestte zich dan om de stad ter hulp.

(1) De Orde was in dat oogenblik zonder hoofd, en men vreesde dat koning Lodewyk, die het hertogdom van Burgondië aengematigd had, ook het hoofdmanschap der Orde aen zyne kroon zou willen verbinden. Men raedde dan aen Maximiliaen om, zonder uitstel, dat hoofdmanschap tot zich te trekken, in den naem zyner gemalin, en om, door de benoeming van nieuwe leden, de Orde weêr voltallig te maken.

(2) Zie over dit Kapittel en de feesten die het vergezelden, La Marche, Liv. II, chap. 9; Molinet, II, bl. 119, vlgg. en Reiffenbergs Hist. de l'Ordre, bl. 89-103.

(3) Condé, vyf mylen bewesten Bergen, maekte tot dan toe deel van Henegau.

(4) Het beleg ving aen den 28 April. Zie Molinet, II, bl. 131.

[p. 645]

te trekken. Den 2^den Mei verliet by Brugge met toereikende krygsmagt⁽¹⁾, nemende zynen weg naer Bergen; maer toen by daer aenkwam, hoorde hy, tot zyn groot spyt, dat het te laet was. Condé had slechts eene bezetting van dry honderd man⁽²⁾, die ja moed genoeg toonden, maer geene hulp van elders krygende hadden zy 't reeds den 1^sten Mei moeten opgeven, zynde alles bezweken onder het geschut des vyands⁽³⁾.

Condé was dan verloren, ja; doch Maximiliaen had volks genoeg by der hand om de vorderingen der Franschen te beletten, en zelfs om hun slag te leveren, waer alle zyne edellieden hem toe aenporden. De aertshertog vroeg niet beter; maer koning Lodewyk had daer weinig lust voor: de krygskans in het open veld scheen hem te wankel om er in eens al zyne magt aen te wagen. Hy hield liever de veroverde plaetsen bezet, en trok met

(1) Despars, bl. 168, spreekt van 16,000 man.

(2) Zie Molinet, bl. 131.

(3) Zie het feit omstandig verhaeld by Molinet, bl. 131-36. - Zie mede eenen brief van koning Lodewyk aen die van Doornik, by Gachard, Doc. inéd. I, bl. 279, aenteek. 2.

[p. 646]

zyn leger van de Henegauwsche grenzen weg, naer Westvlaenderen, denkende daer minder wederstand te zullen ontmoeten. Meteen gaf hy bevel aen Maurits van Neufchâtel, zyn' hoofdman te Doornik, sprong-reizen in het Gentsche te doen om aen de landzaten bezigheid te verschaffen; doch zulks viel kwalyk uit: want de Gentenaers, opgeleid door hunnen Hoog-Baljuw den heer van Dadizeele, en ondersteund door de engelsche archiers die Audenaerden bezet hielden⁽¹⁾, gingen de Franschen te gemoet tot tusschen Berchem en Anseghem⁽²⁾, alwaer zy er zoo geducht op sloegen, dat er meer dan vier honderd bleven liggen. Hun hoofdman zelf meende het door de vlugt te ontkomen, maer werd ingehaeld en doorsteken, ofschoon hy tien duizend gouden kroonen voor losgeld had aengeboden⁽³⁾.

Terwyl dit gebeurde, was koning Lodewyk met

(1) Zie hiervoren, bl. 643, aenteek. 2.

(2) Twee vlaemsche dorpen, gelegen, het eerste in 't Zuidwesten van Audenaerden, aen den regten kant der Schelde; het tweede aen den linken kant, bewesten de stad.

(3) Zie Despars, IV, bl. 196, en Molinet, bl. 141, vlgg.

[p. 647]

zyne benden voortgerukt tot Steenvoorde⁽¹⁾ en Merghem⁽²⁾, van waer geheel het leger naer Belle⁽³⁾ afzakte, dat, den 19^den Mei, in asch gelegd werd, gelyk mede aen Poperinghen en andere omliggende dorpen geschiedde. Nog den eigen dag deed Lodewyk door eenen krygsbode Yperen opeischen, doch daer stiet hy het hoofd; want de stedelingen dorsten hem stout weg antwoorden dat zy geen Fransch verstonden. En de vyand had den tyd niet om het hun te komen leeren, want hebbende hulp van Brugge en uit het Vryë ontvangen, gingen de Yperlingen hem opzoeken tusschen Belle en Poperinghen, en behaelden daer eene volslagen victorie. Ja meer, de boeren van rondom, vrouwen en kinderen zelfs, terwyl hunne landgenooten aen 't vechten waren, hielden zich bezig met, achter den rug der Franschen, de bruggen op te breken, de boomen langs de wegen neêr te houwen en put-

(1) In 't Zuidwesten van Poperinghen, heden aen Frankryk.

(2) In 't Fransch Merville, bewesten Ryssel, heden ook aen Frankryk.

(3) Of Bailleul, mede aen Frankryk, tusschen Merghem en Yperen.

[p. 648]

ten te graven, om den aftogt te belemmeren: kort, hadde de koning zich niet gehaest de zynen weêr te roepen en naer Atrecht te deinzen, hy zou eerlang in dezelfde muizenval hebben gezeten, waer een zyner voorgangers, Philippe-Auguste, in 1197, met zoo veel moeite uitgeraekt was⁽¹⁾.

Intusschen had Maximiliaen zyn leger, van dag tot dag sterker geworden⁽²⁾, vooruit geleid, en twee aenzienlyke sloten, dat van Trélon⁽³⁾ en dat van Boussu⁽⁴⁾, aen de Franschen ontweldigd⁽⁵⁾. Vervolgens trok hy naer Crépin⁽⁶⁾, voornemens zynde Condé te belegeren; maer Lodewyk, vreezende dat hy het niet houden zou, vervallen gelyk er alles was⁽⁷⁾, riep er zyn volk uit, nadat zy de stad

(1) Zie Despars, bl. 170-71, en Kervyn, bl. 296-97. Zie mede ons vierde Deel, bl. 306.

(2) Zie Molinet, II, bl. 144.

(3) Tusschen Avesnes en Chimay, thans aen Frankryk.

(4) Naby St. Ghislain, bewesten Bergen.

(5) Zie Molinet, bl. 143, vlgg.

(6) By Molinet, bl. 146, leest men Crespy; doch het kan niet zyn dan Crépin, tusschen Condé en Quiévrain. Zie dit bevestigd door Pont. Heut. bl. 56, col. 2.

(7) Zie Molinet, bl. 154.

[p. 649]

aen de vier hoeken in brand gestoken hadden⁽¹⁾.

Mortagne⁽²⁾, dat de Franschen insgelyks ruimden, werd mede aen het vuer prys gegeven⁽³⁾, en zoo zoude ook Kanoot gevaren zyn, dat een van Maximiliaens hopmannen was gaen aenranden⁽⁴⁾, hadde niet de koning een achtdaegschen wapenstilstand⁽⁵⁾ voorgesteld en verworven, gedurende welken hy die stad aen den aertshertog overgaf⁽⁶⁾, alsmede Bouchain, waeruit hy tevens de bezetting naer Atrecht riep⁽⁷⁾, durvende niet langer zyne krygsmagt verspreid laten in steden en sloten die, de eene voor, de andere na, in 's vyands handen vielen of stonden te vallen. Hy deed nog meer. Om

(1) Zie Molinet, bl. 147-49, alwaer hy zegt dat er de kerk en veertienhonderd huizen door het vuer verteerd werden. Maer alle de krygstogten van Lodewyk tegen de Burgondische Staten zyn vol van verwoestingen, van wreedheid en van zoo verregaende baldadigheid, dat wy ze niet durven te boek stellen.

(2) In 't noordwesten van Condé.

(3) Zie Molinet, bl. 149.

(4) Zie Molinet, bl. 150-52.

(5) Hy moest duren van den 10^den tot den 17^den Juny.

(6) Zie Molinet, bl. 153.

(7) Zie Molinet, bl. 154, en Pontus Heuterus, bl. 57, col. 1.

[p. 650]

een eind te stellen aen 's keizers misnoegen, en diens dadelyke tusschenkomst af te keeren, ruimde hy tevens Kameryk⁽¹⁾; zelfs ja, hy gaf bevel aen zyn volk dat Doornik bezet hield, van de plaets te verlaten en naer Atrecht te komen⁽²⁾, gelyk hy al mede deed voor die het slot van Antoing⁽³⁾ bewaerden.

Men ziet dat de Franschman zoo veel vertrouwen in zyne wapens niet meer had, maer op zyne beurt begon achteruit te denken, sedert dat de Vlamingen nieuwen moed hadden geschept en, naer het voorbeeld van hunnen jongen vorst, niet vreesden

(1) Keizer Frederik had daer ernstige klagten over gedaen aen Lodewyk XI. Zie Barante, IX, bl. 139, vlgg. en 's konings antwoord, aldaer, bl. 142. - Zie mede by Molinet, bl. 154, het schandelyk gedrag dat de Franschen in die stad gehouden hadden.

(2) Zie Molinet, bl. 154. - Volgens Despars, IV, bl. 175, en Kervyn, V, bl. 299, zouden de burgers van Doornik zelf de Franschen uitgejaegd en de sleutels hunner stad aen Maximiliaen hebben aengeboden; doch zulks wordt, als men ziet, door Molinet tegengesproken, die verder, bl. 177, verhaelt dat, omstreeks half November, de stedelingen zich met den aertshertog verzoenden. Zie mede Pontus Heuterus, bl. 58, col. 2.

(3) In 't zuidoosten van Doornik. Zie Molinet, bl. 154.

[p. 651]

geweld tegen geweld te stellen. Hun geestdrift groeide nog aen, toen, kort na het achtdaegsch bestand, de echt van vrouw Maria gezegend werd door de geboorte van eenen zoon, Philip van Oostenryk die, te Brugge, den 22 Juny 1478 ter wereld kwam. Hierdoor was de opvolging in de Burgondische Staten zoo goed als verzekerd, en had men in Vlaenderen voor eene vereeniging aen het gehaette Frankryk weinig meer te vreezen. Ook daverde het te Brugge, en vervolgens in de andere Belgische steden, van vreugdegejuich, by het rondvliegen van het heugelyk nieuws, dat de landen eenen erfzoon van den Hemel verworven hadden. Al de geleden rampen waren aenstonds vergeten: groot en klein erkende in het pasgeboren kind den toekomenden hersteller van den roem des vaderlands, den beschermer zyner onafhankelykheid, den verdelger zyner vyanden, den redder der onderdanen. Overal werden processiën gedaen, Te Deums gezongen, feesten gehouden, wyn en hypocras aen het volk geschonken, milde aelmoezen aen de godshuizen uitgereikt: kortom daer was maet noch eind aen de openbare vreugd en dankbetuigingen.

[p. 652]

De aertshertog woonde de feesten van Brugge⁽¹⁾ niet by. Hy stond, in de omstreek van Douai, aen het hoofd van zyn leger dat, gedurende het bestand, nog vermeerderd was geworden van al de Vlamingen, welke onlangs te Belle de Franschen verslagen hadden⁽²⁾. Zoo haest de acht dagen verloopen waren, brak hy op, en trok voort tot Pont-à-Wendin⁽³⁾. Daer ontving hy de blyde tyding van de geboorte zyns zoons, die in het kamp even zoo luidruchtige vrolykheid verwekte, als zy in de steden gedaen had. Koning Lodewyk kreeg daer haest ook de weet van door eenen spioen, en liet nu den moed nog dieper zinken; want hy voorzag en zeide zelfs dat de Vlamingen en de Brabanders voortaen nog opgewondener zouden zyn, dan zy tot dus verre geweest waren. Zulks werd inderdaed aldra bevestigd in een gevecht naby Lens⁽⁴⁾, waer zes honderd Franschen

(1) Molinet, bl. 156-62, beschryft de feesten die te Brugge gevierd werden, en de plegtigheden van des knapelyns doop. Zie mede Despars, bl. 172, vlgg.

(2) Zie Molinet, bl. 156.

(3) In het Atrechtsche, beoosten Béthune.

(4) Tusschen Pont-à-Wendin en Atrecht.

[p. 653]

in het gras beten⁽¹⁾. De volgende dagen verliepen insgelyks met schermutselingen, tot dat welhaest onze aertshertog met twintig duizend man voor Atrecht verscheen, en aenstonds koning Lodewyk door krygsboden ten stryd deed uitdagen. De fransche vorst zat daer achter de muren der stad, met ruim zoo veel volk als Maximiliaen er tegen kon stellen; maer, het is reeds gezeid, hy zocht in het veld niet te treden om het pleit door een grooten slag te beslissen. Eene andere moeijelykheid was gemeen aen beide partyen: de leeftogt begon reeds schaersch te worden in een land waer men alles verwoest had, en de uitgeplonderde steden geenen voorraed leveren konden, des te min dat de oogsttyd naderde en een algemeene hongersnood voor de deur stond, indien nog eens de koornvelden plat getrapt of door het vuer kael geschoren wierden, gelyk het gebeurd was by den inval der Franschen, het jaer te voren.

De Vlamingen, 't is waer, zouden van dat alles geene rekening hebben gehouden: zy vlamden om

(1) Deze byzonderheden, door Molinet niet geboekt, vinden wy in het werk van Delpierre, Chronique de Maximilien I^er, enz. Brussel, 1839, bl. 150, vlgg.

[p. 654]

in het fransch bloed hun hart op te halen, en riepen Arras! Arras! dat de lucht er van weêrgalmde. Maer hun vorst zag de zaken beter in, en wetende dat hy nog met andere bezwaren te kampen had, vond hy raedzaem de voorstellen van nieuwe wapenschorsing, hem door den koning gedaen, niet af te wyzen. Daer werd dan eerlang een nieuw bestand gesloten, dit mael van twaelf volle maenden, zullende ingaen den 11^den July⁽¹⁾ en eindigen op gelyken dag van 1479. Al de voordeelen, by de onderhandelingen besproken, waren aen den kant van Maximiliaen: het uti possidetis⁽²⁾ werd ja van wederzyde toegestemd; maer koning Lodewyk moest, binnen de maend, alles wat hy in Franche-Comté en diens onderhoorigheden, alsmede in het graefschap van Henegau zich had aengematigd, aen den aertshertog wedergeven, die aldus in het bezit kwam van geheel het Belgisch erfdeel zyner gemalin, terwyl Maria's regt op het graefschap van Burgondië nog eens

(1) Datum van het verdrag.

(2) Versta dat ieder in bezit zou blyven van de steden en de sloten, waer hy voor het oogenblik de hand op had. Dit raekte vooral het Atrechtsche.

[p. 655]

erkend en bevestigd werd⁽¹⁾. De overige bepalingen strekken grootendeels tot waerborg van hetgeen wy hier vermelden⁽²⁾.

Alles samengenomen zou echter onze vorst beter hebben gedaen met 's vyands voorstellen te verwerpen en hem tot den stryd te dwingen, gelyk de graef van Romont en andere edellieden raedden, die zelfs in het bestand niet wilden begrepen zyn, omdat zy geen de minste trouw in den Franschman hadden⁽³⁾. Inderdaed, het bleek weldra dat koning Lodewyk, naer gewoonte, zyne beloften in den wind sloeg; want verre van iets weêr te geven, maekte hy daerentegen gereedschap om Franche-Comté, waer men de zynen uit verdreven had, op nieuw te veroveren⁽⁴⁾: ook waren er ter nauwernood

(1) Het verdient opmerking dat de koning enkelyk afziet van hetgeen hier te lande en in Frankryk leenroerig was van de keizerlyke kroon; want Franche-Comté zelfwerd door Frederik III nog beschouwd als deel makende van het Duitsche Ryk, waer het vroeger toe behoord had. Zie Barante, IX, bl. 140.

(2) Zie het verdrag in zyn geheel, by Molinet, bl. 163-177, van waer het overgenomen is door Du Mont, III, 2^e P. bl. 26, vlgg.

(3) Zie Despars, bl. 176.

(4) De nieuwe verovering van dat graefschap geschiedde werkelyk in Mei 1479. Zie Barante, bl. 215, vlgg.

[p. 656]

zes maenden van de twaelf verloopen, of ieder zag duidelyk dat de kryg eerlang zou moeten hernomen worden. Reeds in February 1479, vergaderden de Staten van Vlaenderen te Dendermonde om geldmiddelen aen te schaffen⁽¹⁾; meteen yverde men overal, op het platte land zoo wel als in de steden, aen het wapenen van talryke manschap, terwyl de heeren die buiten het bestand gebleven waren, voor en na, aen het hoofd van vrywilligers iedere gelegenheid waernamen om de Franschen te overvallen en him afbreuk te doen⁽²⁾.

Met deze wederzydsche vyandlykheden bereikte men de maend July. Maximiliaen had zich in tyds begeven naer Sint-Omaers, en verzamelde daer zyn leger, wachtende naer het oogenblik dat hy, zonder zyn woord te schenden, in het strydperk mogt treden. Den 25^sten trok hy, aen het hoofd van zeven en twintig duizend man⁽³⁾ naer Teruanen,

(1) Zie Despars, bl. 180-81.

(2) Zie Molinet, bl. 187-98, en Barante, bl. 213-14, alsmede bl. 219, vlgg.

(3) Molinet, bl. 199, zegt 27,000 en 400 man.

[p. 657]

kwansuis om die stad te overrompelen, welke eene sterke bezetting inhad; maer inderdaed om de Franschen tot een algemeen gevecht uit te lokken. Daer kwam het dan ook toe. Welhaest hoorde men dat Philip van Crèvecoeur⁽¹⁾ met groote magt naderde om Teruanen te ontzetten, en dat reeds zyne voorhoede zich vertoonde aen den kant van Blangy⁽²⁾. Zonder een en oogenblik te verliezen, zond de aertshertog een' van zyne koenste ridders met een handvol krygsknechten derwaert, am de Franschen te bevechten of ten minste in den draei te houden. Middelerwyl haestte hy zich zyn grof geschut, tenten en ander tuig, dat hier niet dienen kon, naer Arië te verzenden, en maekte voorts de noodige voorbereidselen. Te Blangy ging het allerbest: de Burgondische hopman sloeg het koningsvolk overhoop, liet er dryhonderd dood of gekwetst liggen, en keerde weder tot zyn' meester

(1) Zie hiervoren, bl. 610, en de aenteek. 2. Hy had, sedert de overgaef van Arras, party voor Lodewyk XI genomen en, als de verraders gewoon zyn, was hy voortaen een der hevigste vyanden van de dochter zyns vorigen meesters.

(2) Versta Blangy-sur-Ternoise, tusschen Hesdin en St. Pol.

[p. 658]

met een zestigtal gevangenen, die wisten te zeggen dat Crèvecoeur met al zyne magt afkwam, voornemens zynde den 7^den Augusty, dat een Zaterdag was, slag te leveren⁽¹⁾.

Hy werd met vreugd verwacht. By het eerste morgenkrieken schaerde de aertshertog zyn leger in slagorde, aen gene zyde eener kleine rivier, toegang gevende in het plein van Guinegate⁽²⁾. Al zyn voetvolk werd gesteld op eene rei; vyfhonderd engelsche archiers stonden een weinig vooruit, ondersteund door dryduizend duitsche musketschutters, terwyl de mannen van wapenen de beide vleugels dekten: tusschen de gelederen in plaetste men de veldstukken⁽³⁾.

De aertshertog was daer nog meê bezig, toen Crèvecoeur van de hoogte⁽⁴⁾ nederkwam en weldra slaegs werd met onze voorhoede. Dit gaf aen

(1) Zie Molinet, bl. 202.

(2) Naem van een dorp, twee kleine mylen van Teruanen.

(3) Zie Molinet, bl. 204. Op de twee volgende bladzyden spreekt hy van de voornaemste edellieden die er het bevel voerden of Maximiliaen hielpen.

(4) Guinegate ligt op eenen heuvel, te midden van een uitgestrekt plein.

[p. 659]

Maximiliaen den tyd om zyne schikkingen te voltooijen en zyn volk aen te moedigen⁽¹⁾, wat overigens onnoodig was, want allen vlamden van strydlust. Na de eerste schermutselingen, waer de onzen voor de overmagt hadden moeten wyken, begon het gevecht rond twee uren na middag⁽²⁾. Het Burgondisch geschut deed aenvankelyk groote verwoestingen in het vyandlyk leger, dusdaniglyk dat Crèvecoeur noodig oordeelde zyne manschap in onderscheidene schadrons te verdeelen, om de eenen in 't midden te laten werken, en met anderen te beproeven het Burgondisch heir op zyde voorby te dringen. Zeer moeijelyk was dat niet, dewyl Crèvecoeur veel meer ruitery byhad dan de aertshertog: ook gelukte het hem aen den regter vleugel onze mannen van wapenen dermate te overrompelen, dat deze niet alleen afgezonderd, maer achteruit gedreven werden, en hals over kop de vlugt namen naer Arië of Sint-Omaers, hebbende twee der beste ridders op het veld en een viertal andere in 's vyands handen gelaten⁽³⁾.

(1) Zie 's mans aenspraek by Molinet, bl. 208.

(2) Zie Molinet, bl. 209.

(3) Zie daer, bl. 210.

[p. 660]

Men ziet, dit was voor de Franschen een gunstig begin; maer, gelyk het gaet, het geluk verdwaesde hunne zinnen, want in stede van de vlugtelingen te laten loopen, ylden zy hen in groote menigte achterna: Crèvecoeur zelf, als hadde by reeds de victorie behaeld, zat hun op de hielen, zonder te denken dat er nog veel werks te doen bleef. Inderdaed het fransche voetvolk had het druk tegen onze pykeniers, die hunne tegenstanders doorboorden alsof het een spel was, terwyl archiers en musketters de lucht vervulden van pylen en kogels, begeleid van zoo een ysselyk getier dat, hadde God op dat oogenblik gedonderd, hy geen gehoor zou gekregen hebben⁽¹⁾. 't Is waer, de Burgondische krygsoversten hadden danig veel moeite om orde onder de Vlamingen te houden, die, vervoerd door hunnen drift, niet gesloten bleven. De aertshertog zelf, jong en vurig als hy was, in de plaets van bevelen te geven, vocht tusschen den hoop meê, speren brekende op vyandlyke harnassen en hoofden klievende met zyn slagzweerd⁽²⁾.

(1) Se Dieu euyst lors tonné, il n'euyst point eu d'audience, zegt Molinet, bl. 211.

(2) Zie Molinet, bl. 212.

[p. 661]

Te midden van dit gewoel, deed de bezetting van Teruanen eenen uitval, doch niet, naer 't scheen, om deel te nemen aen den stryd: neen, zy gingen zich vergapen aen het Burgondisch kamp, waer buit in overvloed voorhanden was. Aldra ging er van daer een groot geroep op⁽¹⁾, dat de onzen verbysterde, terwyl op het eigen oogenblik de Franschen in groote menigte neêrstortten op de bende des graven van Nassau, en die uiteen sloegen, met zulk gevolg, dat zy een aenzienlyk deel van Maximiliaens geschut veroverden en wegsleepten. De krygskans wankte dus nog eens; zy voorspelde zelfs een kwaden uitslag aen onze zyde: toen eensklaps de onversaegde graef van Romont met den heer van Dadizeele, het gevaer inziende, van hun peerd sprongen, en hebbende zich aen het hoofd gesteld der vlaemsche voetknechten, Nassaus ontredderde bende ter hulp snelden, allen gereed te sterven of te overwinnen. Ei! dit mael waren 't geen menschen meer, maer

(1) Het waren inzonderheid noodkreten van zoetelaers, vrouwen en kinderen, enz. in het legerveld aenwezig, en die door de Franschen schandelyk vermoord werden. Zie Molinet, bl. 213.

[p. 662]

brieschende leeuwen, door geene magt te beteugelen of te stuiten. Neen, zy druischten de Franschen in het aenzigt met zulk geweld, met zulke woede, dat voet- en peerdenvolk er gelykelyk voor omtuimelde en aen 't deinzen viel. Alsdan drongen, op hunne beurt, de Vlamingen vooruit, slagtende alles wat de beenen niet snel genoeg had, tot in het kamp der Franschen. Zy hadden onder wege het verloren geschut herwonnen, en vonden daer in 's vyands legerveld zeven en dertig serpentynen, waer zy zich meester van maekten, zonder te spreken van ander krygstuig en voorraed, waer het kamp vol van was⁽¹⁾.

Toen Crèvecoeur van zyne buitjagt weêrkeerde, was het te laet om de nederlaeg der zynen en hunne vlugt tegen te houden; hy zelf moest zich haesten om uit de voeten te geraken, want tot de landlieden toe, in hun hart burgondisch-gezind en vyand van het koningsvolk, hielpen de overwinnaers, en sloegen met hen nog vele vlugtelingen dood, dusdaniglyk dat, laet in den avond, op de plaetsen waer de verstrooide Franschen aenkwamen, men bykans nergens een vyftal te samen zag⁽²⁾.

(1) Zie Molinet, bl. 214-15.

(2) Zie daer, bl. 216.

[p. 663]

Het gevecht had zes uren geduerd, en aen koning Lodewyk tien duizend man gekost, waeronder eene menigte zyner beroemdste edellieden⁽¹⁾. De aertshertog, na den nacht in het fransche kamp te hebben doorgebragt, keerde des anderdags met zyn overwinnend leger naer Arië, vervolgens naer Yperen, en eindelyk naer Gent, waer men hem zyn jongen zoon een eind wegs ver tegenbragt. Maximiliaen nam het kind in de armen, en trok er triomfantelyk meê de stad door, tot in het hof ter Wallen. De stedelingen war en zoo verheugd, dat zy den vorst een geschenk deden van veertienduizend gouden kroonen⁽²⁾.

Lodewyk XI borst van spyt, toen hy de nederlaeg van Guinegate vernam. Hy was vooral gebeten op Crèvecoeur die, zonder bevel, 's ryks eer en heil gewaegd had; maer dit waren nu vygen na Paschen. Hy zou thans nog erger gevaren zyn, hadde onze aertshertog kunnen doorwerken en, gebruik makende van de eerste ontsteltenis der

(1) Zie Molinet, bl. 217-24, alwaer de schryver nog eenige byzondere krygsfeiten, tot het gevecht van Guinegate behoorende, ophaelt.

(2) Zie Despars, bl. 194.

[p. 664]

Franschen, regt naer Atrecht trekken, dat waerschynlyk geen grooten tegenstand gedaen zou hebben. Doch Maximiliaens heir had insgelyks veel geleden, alsmede veel krygstuig en voorraed verloren by de plondering zyner legerplaets, en zulks in een land dat reeds dry jaer achtervolgens verwoest zynde, hoegenaemd geenen lyftocht of andere behoeften leveren kon. Alles wat er, voor het oogenblik gedaen kon worden, was de sloten en steden bezet te houden, ten einde in staet te wezen om alle nieuwe aenvallen af te weren.

Op zyne beurt had koning Lodewyk ook niet veel last om de beproefde nederlaeg te wreken: in tegendeel, hy was eerder bedacht om vrede te maken; maer om des te gunstiger voorwaerden te bekomen, zocht hy middelerwyl Maximiliaen de handen vol te geven, met hem bondgenooten te ontfutselen of nieuwe vyanden tegen hem op te ruijen. Dit deed hy vooral in Gelderland.

Onmiddelyk na Adolfs dood⁽¹⁾, had diens zuster Catharina onzen aertshertog en zyne gemalin dringend aenzocht den jongen Karel⁽²⁾ in vryheid te

(1) Zie hiervoren, bl. 634.

(2) Zie hiervoren, bl. 479-80.

[p. 665]

stellen, en hem toe te laten bezit te komen nemen van zyne erflanden, want de afstand, door wylen hertog Arnout aen Karel van Burgondië gedaen⁽¹⁾, werd door de Geldersche steden en voornaemste edellieden beschouwd als onwettig en van geener weerde⁽²⁾. Deze aenvraeg onbeantwoord gebleven zynde, raekte Nymegen en andere steden in oproer, en behaelden weldra eenig voordeel op Willem van Egmont⁽³⁾, die de landen bestierde in den naem van vrouw Maria⁽⁴⁾. Vervolgens nieuwen moed geschept hebbende, riepen zy Hendrik van Schwarzenberg, bisschop van Munster, om, te samen met Catharina, de landen te bestieren, en te verdedigen tegen het huis van Burgondië. Alsdan kwam er koning Lodewyk tusschen, die, in January 1480, gemagtigden herwaerts zond, om met Catharina, den Munsterschen kerkvoogd en de stad Zutphen een verdrag aen te gaen. De beide landen⁽⁵⁾ zouden Lodewyk help en tegen Maximi-

(1) Zie hiervoren, bl. 475-76.

(2) Zie Pontanus, bl. 561 en 563.

(3) Deze vorst was de broeder van wylen hertog Arnout van Gelder. Zie Barante, bl. 250, aenteek. 3.

(4) Zie Pontanus, bl. 564-65.

(5) Versta Gelderland en Zutphen.

[p. 666]

liaen en Maria, terwyl de koning beloven moest vrede nock bestanden te zullen sluiten, zoo lang de jonge Karel zyne vryheid missen en niet in het bezit zyner erfstaten gesteld zou wezen⁽¹⁾.

Aldus kwam het weldra tot nieuwe vyandlykkeden. De Gelderschen randden-Maximiliaens krygsvolk aen, met zulk gevolg, dat zy hunne tegenstanders deden deinzen tot 's Hertogenbosch toe, en het waerschynlyk nog verder zouden gebragt hebben, hadde niet in tyds hertog Jan van Kleef de Burgondiërs met talryke hulpbenden ondersteund, en de zaken een weinig hersteld⁽²⁾.

Bykans ter zelver tyd⁽³⁾ zond koning Lodewyk een leger naer Luxemburg om dit land te veroveren, zettende aldus den aertskertog tusschen twee vuren. Hierby kwam nog eene andere ramp, namelyk het verlies der jaerlyksche haringvloot, door de Franschen buit gemaekt, waer Vlaenderen, Zeeland en Holland byzonder groote schade by geleden hadden, behalve dat er nog eene menigte

(1) Zie Pontanus, bl. 568-69. - De oorkonde, van 12 Maert 1480, staet by Nijhoff, V, bl. 121. Zie daer mede de aenteekening §.

(2) Zie Barante, bl. 252.

(3) Voorjaer van 1480.

[p. 667]

vlaemsche schepen, granen uit de Oost-zee herwaerts voerende, mede in de handen der Franschen gevallen waren⁽¹⁾. Eindelyk, en tot overmaet van ongeluk, ontbrandden op nieuw, in Holland, de Hoeksche en Kabiljauwsche twisten met zulke hevigheid, dat Maximiliaen genoodzaekt was zich derwaert te begeven en de grootste moeite had om de wederzydsche woede in te toomen⁽²⁾.

In dezen drang van nare omstandigheden had onze vorst beproefd om een vergelyk met de Gelderschen te treffen; doch zyne voorstellen werden van der hand gewezen⁽³⁾. Hy moest derhalve dry dingen te gelyk doen: de grenssteden aen de Atrechtsche zyde in goeden staet houden, en meteen de wapens voeren zoo in Gelderland als in het Luxemburgsche. Voor deze laetste noodwendigheid beriep hy, te Gent, de Staten van Vlaenderen en vroeg hun, door den mond zyns Kanseliers, Jan Carondelet, eene hulp tot betaling van dui-

(1) Zie Wagenaar, IV, bl. 189-90, en de Chroniques de Louis XI, achter de Mém. de Comm. II, bl. 260.

(2) Zie dit feit breedvoerig behandeld by Wagenaar, bl. 185, vlgg.

(3) Zie Barante, bl. 252.

[p. 668]

zend lansen⁽¹⁾ om Luxemburg te beschermen. Maer de Gentenaers, altyd dwars en onwillig, gaven hem voor antwoord dat zy al meer dan overlast waren met het onderhoud hunner grensplaetsen, en dus voor Luxemburg niets doen konden. Mogt daer al iets waer van zyn, het bleek niet te min dat er veel meer hoofdigheid by was; want op de klagten, door den aertshertog geuit wegens hunne weigering, antwoordden zy, als om hem te bespotten, met nieuwe tollen te heffen tot herstelling der stedelyke vesten⁽²⁾.

Gelukkiglyk werd de vorst door andere provinciën beter geholpen⁽³⁾. Van zynen kant deed hy groote opofferingen, verkoopende of verpandende kleinoden en vaetwerk om geld te maken⁽⁴⁾, zoodat hy de nieuwe aenvallen der Franschen in het Luxemburgsche te keer kon gaen. Daer werden dan, geheel den zomer vyandlykheden gepleegd,

(1) Versta, rondom vyf duizend man.

(2) Zie Barante, bl. 255.

(3) Brabant, by voorbeeld, bragt voetvolk en ruitery op de been om naer Luxemburg te trekken. Zie de Histoire de Bruxelles, I, bl. 293.

(4) Zie Barante, bl. 266, aenteek. 1.

[p. 669]

doch zonder veel uitslag zoo min aen de eene als aen de andere zyde⁽¹⁾. Intusschen werkte de hertogin weduwe, Margareet van Yorck, om haren broeder, koning Eduard IV het bestand van 1475⁽²⁾ te doen breken, althans het niet te vernieuwen of te verlengen, en tevens om hem tot Maximiliaens belangen over te halen. Dit zou vermoedelyk geen groote moeite gekost hebben, ware de engelsche vorst niet zoo verhangen geweest naer het geld dat hem, krachtens pasgenoemd bestand⁽³⁾, alle jaren van Lodewyks wege afgeteld werd; doch nu dobberde hy, en kon geen besluit nemen: zoodat, op het einde van Juny 1480, Margareet zelf naer Londen verreisde, hopende door persoonlyke onderhandeling met haren broeder, van wien zy zeer bemind was, haer doel zekerder te zullen bereiken⁽⁴⁾. Inderdaed, zy bragt het zoo verre, dat er, den 5^den Augusty, een huwelyksverdrag tot stand kwam

(1) Zie Barante, IX, bl. 260. Zie mede Molinet, II, bl. 239, vlgg.

(2) Zie hiervoren, bl. 522-23.

(3) Zie daer, bl. 523.

(4) Zie de instructiën door Maximiliaen aen de hertogin weduwe gegeven, in de Preuves de Comm. V, bl. 98, vlgg.

[p. 670]

tusschen den jongen Philip van Oostenryk⁽¹⁾, Maria's zoon, en Anna van Engeland, Eduards derde dochter⁽²⁾; maer deze had reeds te voren zyne oudste dochter Elisabeth aen den Dolfyn van Frankryk verloofd⁽³⁾, en zocht daer tevens de voordeelen van te bewaren: kortom de koning bleef twyfelmoedig. Hy zeide, 't is waer, aen Margareet, krachtdadige hulp toe⁽⁴⁾; doch werkelyk bepaelde het zich tot eene bende van vyftien honderd archiers⁽⁵⁾, waer men niet veel meê aenvangen kon. De slotsom van al dat gesammel was, dat Maximiliaen zelf, den 27 Augusty, met koning Lodewyk een nieuw bestand sloot van zeven maenden⁽⁶⁾.

(1) Het kind droeg, van zyne geboorte af, den titel van graef van Charolais.

(2) Zie de oorkonde, met twee andere stukken daertoe behoorende, by Du Mont, III, P. II, bl. 73-74. - Dit huwelyk bleef steken, gelyk het toen ter tyd gemeen was, als men kinderen van eenige maenden verloofde om politieke redenen en voorbygaende belangen.

(3) Zie hiervoren, ter beroepen bl. 523.

(4) Maximiliaen had 5,000 man gevraegd. Zie Pr. de Comm. bl. 103, 104.

(5) Zie de oorkonde aldaer, bl. 117.

(6) Zie Maximiliaens instructiën aen den graef van Romont en anderen gegeven, tot het sluiten van een bestand, in de Preuves de Commines, bl. 79, vlgg.

[p. 671]

Dit gaf, voor 't minst, aen onzen aertshertog den tyd om zyne zaken in Gelderland te regt te brengen, en hy maekte er inderdaed zoo goed gebruik van, dat, in de lente van 1481, de gemoederen over 't algemeen tot vrede gestemd werden⁽¹⁾, vooral sedert dat men het ongeval vernomen had van koning Lodewyk die, in den loop van Maert, door eene beroerte was geslagen geweest⁽²⁾, en men derhalve op hem weinig staet meer kon maken. Het kwam er dan ook weldra tot eene verzoening: namelyk in Mei onderwierpan zich Nymegen en Grave⁽³⁾; dit deden ook vervolgens Zutphen en de andere steden⁽⁴⁾, weshalve Maximiliaen en zyne gemalin, zonder verdere moeite, in de beide lan-

(1) Zie Pontanus, bl. 572.

(2) Zie het feit omstandig verhaeld by Commines, Livre VI, chap. 7.

(3) Zie de voorwaerden by Nijhoff, V, bl. 132-39.

(4) Zie de verzoening en onderwerping der Baenderheeren, ridderschap en steden van het graefschap Zutphen, by Nijhoff, bl. 139-48, alsmede het vergelyk met Catharina van Gelder getroffen, aldaer, bl. 151-52.

[p. 672]

den, het zy persoonlyk of door hunnen plaetsvervanger, ingehuldigd werden en den gewoonen eed van getrouwigheid ontvingen⁽¹⁾.

Koning Lodewyks ziekte belette hem den kryg ernstig te hernemen, nadat het bestand ten einde geloopen was. Hy voelde wel dat zyne beste dagen voorby waren, en toonde meer geneigdheid tot vrede dan te voren; doch Maximiliaen die, van zynen kant, op de aenstaende dood van den Franschman rekende, scheen niet haestig te zyn om toe te geven, hopende, en niet zonder grond, dat hy naderhand veel betere voorwaerden zou bekomen. Alles bleef dan hangende, en de tyd ging om in wederzydsch gesar op de vlaemsche grenzen, waer enkelyk beider onderdanen van te lyden hadden, ook nadat, den laetsten Juny, het bestand voor een jaer verlengd was⁽²⁾; want de krygslieden, zoo aen de eene als aen de andere zyde, hielden niet op van stroopen en plunderen.

Vrouw Maria had, het jaer te voren 1480, den 10 January⁽³⁾, in het paleis van Coudenberg te

(1) Zie Pontanus , bl. 573.

(2) Zie de Preuves de Comm. V, bl. 251, en Despars, IV, bl. 207-208.

(3) Molinet, bl. 228, zegt verkeerdelyk den 10 February.

[p. 673]

Brussel⁽¹⁾, eene dochter ter wereld gebragt, aen welke men den naem gaf van Margareet, naer dien harer meter de hertogin weduwe⁽²⁾. Dit jaer, den 2^den September, baerde zy, insgelykste Brussel, haren tweeden zoon die, den 22^sten derzelfde maend, plegtiglyk gedoopt werd in Sinter Goedelen door den bisschop van Kameryk⁽³⁾. Philip de Croy, graef van Chimai, als plaetsvervanger des hertogs van Bretagne⁽⁴⁾, en de kardinael Ferry de Clugny bisschop van Doornik, in den naem van Paus Sixtus IV, hielden den doopeling over de vonte met mevrouw van Oranje⁽⁵⁾. Men gaf hem den naem van Franciscus, naer dien zyner beide doopsvaders⁽⁶⁾, maer het kind stierf daegs na Kersmis, tot

(1) Zie boven, bl. 130, aenteek. 5.

(2) De tweede meter van het kind (zie hiervoren, bl. 247, aenteek. 3) was mevrouw van Ravenstein (zie boven, bl. 213, aenteek. 2, en Butkens, II, bl. 166), en haer doopsvader, Jan van Châlons, prins van Oranje. Zie Molinet, bl. 229.

(3) Hendrik de Berghes. Zie Butkens, I, bl. 656.

(4) Frans II. - Maximiliaen had onlangs met dien vorst een nieuw verbond gesloten tegen Frankryk. Zie de Preuves de Commines, V, bl. 192, vlgg.

(5) Joanna van Bourbon. Zie Molinet, bl. 299-300.

(6) Ook Sixtus IV, hiet te voren Franciscus.

[p. 674]

groote droefheid van heel het land. Helaes! zyne moeder moest het weldra volgen naer het graf.

Nadat, in de maend November, Maximiliaen en Maria Henegau hadden bezocht, waer geen van beide tot dan gehuldigd was geweest, gingen zy den winter doorbrengen te Brugge⁽¹⁾. Daer vermaekte zich de nog jeugdige vorstin met schaetsryden op het ys, en met de vogelenjagt in het bosch van Wynendale. Maer het gebeurde, in den loop van February 1482, dat zy, vergezeld van den aertshertog, met al te grooten drift een' reiger achtervolgende, over een' boomstam wilde springen, waer hare hakkenei op strunkelde: de buikriemen van het peerd braken, de zadel keerde, en Maria viel een zwaren slag op het knoestig hout. Men bragt haer gewond aen het hoofd, weder naer Brugge, zonder nogtans aenvankelyk zeer beducht te zyn; doch inwendige kwetsuren openbaerden zich, toen het misschien reeds te laet was om er de kwade gevolgen van tegen te houden: hoe 't zy, de deugdzame vrouw stierf, na dry weken lydens, den 27 Maert, oud zynde ruim vyf-en-twintig jaren,

(1) Zie Molinet, bl. 301.

[p. 675]

tot onuitsprekelyke droefheid van haren echtgenoot, en ja van alle hare onderdanen, want zy was van allen ten hoogste bemind om hare zoetaerdigheid en christelyk leven⁽¹⁾.

Maria stelde een eind aen de Burgondische heerschappy: de erfstaten van haer stamhuis gingen met haren zoon over in het huis van Oostenryk.

einde van het achtste deel.

(1) Zie de lyksplegtigheden by Molinet, bl. 303. - Maria werd begraven in O.L.V. kerk te Brugge (zie hiervoren, bl. 589, aenteek. 1); maer haer hart werd naer Antwerpen gevoerd, om te rusten by het overschot harer moeder. Zie hiervoren, bl. 326, en Pontus Heuterus, bl. 64.