Vaderlandsche historie. Deel 8
(1842-1866)–Jan Baptist David– Auteursrechtvrij
[pagina 639]
| |
Zestiende hoofdstuk.politieke toestand. - beleg en verlies van condé. - de franschen in westvlaenderen. - geboorte van philip-den-schoone. - bestand met koning lodewyk. - veldslag van guinegate. - aengelegenheden van gelderland. - nieuwe vyandlykheden en nieuw bestand met frankryk. - geboorte van margareet van oostenryk. - dood der hertogin maria. - einde der burgondische heerschappy. | |
1477-1482.Maximiliaen bragt zyne gemalin geene schatten ten huwelyk: in tegendeel, zyn karige vader had hem niet eens gelds genoeg meêgegeven om de reiskosten te bestryden, waer Maria of liever hare landen dienden in te voorzienGa naar voetnoot(1); maer wat hy haer en hare onderdanen aenbragt, was de hulp van het keizerlyk huis van Habsburg tegen de heerschzucht der Franschen, en het behoud, althans de verdediging van de regten der Duit- | |
[pagina 640]
| |
sche kroon op het meerendeel van Maria's leenen, die Lodewyk XI zocht in te zwelgen. Acht dagen na zynen echt, schreef hem de aertshertog om zich te beklagen wegens het niet onderhouden van het negenjarig bestand en de overweldiging van Maria's domeinen. Hy was gereed de bestaende geschillen in der minne te slechten; maer, des noods, zou hem de moed noch de hulp zyner vrienden ontbreken, om de regten zyner gemalin met de wapens te handhavenGa naar voetnoot(1). Lodewyks krygsmagt lag in dit oogenblik voor Sint-Omaers, dat sterken wederstand deed; zyne schepen werden deerlyk gehavend door eene Nederlandsche vloot welke, onlangs uit Sluis en ter Veere in zee gestoken zynde, alles wat Fransch was buit maekte en huiswaert voerdeGa naar voetnoot(2). Meteen kwam de landgraef van Hessen, aen 't hoofd van Duitsche ruiteryGa naar voetnoot(3), de Vlamingen ter hulp die, uit het huwelyk hunner vorstin nieuwen moed scheppende, bereid waren tot 's lands behood alles op te offerenGa naar voetnoot(4), en reeds met duizenden ver- | |
[pagina 641]
| |
zameld waren naby de Nieuwe-GrachtGa naar voetnoot(1), om met de Franschen slaegs te wordenGa naar voetnoot(2). Eindelyk, de koning kreeg kwade tydingen van beide Burgondiën, alwaer de prins van OranjeGa naar voetnoot(3) hem krachtdadiglyk tegenwerkte, en ja de Zwitsers op zyne hand had weten te halen om de Franschen uit het graefschap te verjagenGa naar voetnoot(4). In zulken toestand van zaken zocht de koning tyd te winnen, en sloot weldra, namelyk den 18 September, eene onbepaelde wapenschorsing, tot wederroepens van een der beide partyen, vier dagen vooruit te doenGa naar voetnoot(5). Dit bestand, den 20 September te Brugge, en vervolgens in de andere steden afgekondigd, baerde algemeene vreugd. De aertshertog | |
[pagina 642]
| |
vond thans den tyd om de verschillende provinciën te bezoeken, de hulde der onderdanen te ontvangen, hunne privilegiën te bezweren, de openbare rust te herstellen of te bevestigen, en om meteen nieuw gereedschap tot den kryg te maken; want het was ligt te voorzien dat de wapenstilstand geenen doer hebben zou. Trouwens, koning Lodewyk bragt den winter door in allerlei booze listen: van den eenen kant zocht by nieuwe bondgenootschappen aen te knoopen, of trachtte nieuwe vyanden, vooral de Luikenaers, tegen onze vorsten op te bitsenGa naar voetnoot(1), terwyl hy, van den anderen kant, door geheel Frankryk heen nieuwe lasten vorderde en manschap opriep. Meteen deed hy te Parys en elders groote bombarden gieten, yzeren ballen smeden, steenen verveerdigenGa naar voetnoot(2), stormladders maken en alle ander tuig, tot de belegering van steden noodigGa naar voetnoot(3). Dit alles kon echter zoo stil niet gebeuren, of het werd eerlang in Vlaenderen geweten, alwaer men dan ook gezamentlyk werkte om bekwaem te | |
[pagina 643]
| |
zyn nieuwe aenvallen af te weren. Het geld en de manschap kwamen van alle kanten; te Brugge goot men nacht en dag kanons; de Commoengemeester, Maerten Lem, huerde op eigen kosten een aental Spanjaerts, terwyl anderen de Zwitsers van Uri en Unterwalden tokkelden om de her login Maria tegen hare vyanden by te staenGa naar voetnoot(1). Meteen wendde zich Karels weduwe, Margareet van Yorck, wier douarie de Franschen hadden ingenomenGa naar voetnoot(2), tot haer' broeder koning Eduard van Engeland, om van hem eene bende wel afgerigte archiers te krygenGa naar voetnoot(3), die werkelyk kort daerna in Vlaenderen aenkwaraenGa naar voetnoot(4). Den 24 April was Maximiliaen uit Holland naer Brugge weêrgekeerd, en hield daer, op verzoek des | |
[pagina 644]
| |
adels, een Kapittel der VliesordeGa naar voetnoot(1). De vorst zelf ontving daer eerst den halsband, en koos vervolgens met zyne medeleden een twaelftal nieuwe ridders, om de plaets dergenen te vervangen die, sedert de laetste benoeming, uit deze wereld gescheiden warenGa naar voetnoot(2). De feesten duerden nog, toen men te Brugge de tyding kreeg dat de Franschen het beleg om CondéGa naar voetnoot(3) geslagen hadden met een leger van twintig duizend man en den koning aen hun hoofdGa naar voetnoot(4). De aertshertog haestte zich dan om de stad ter hulp. | |
[pagina 645]
| |
te trekken. Den 2den Mei verliet by Brugge met toereikende krygsmagtGa naar voetnoot(1), nemende zynen weg naer Bergen; maer toen by daer aenkwam, hoorde hy, tot zyn groot spyt, dat het te laet was. Condé had slechts eene bezetting van dry honderd manGa naar voetnoot(2), die ja moed genoeg toonden, maer geene hulp van elders krygende hadden zy 't reeds den 1sten Mei moeten opgeven, zynde alles bezweken onder het geschut des vyandsGa naar voetnoot(3). Condé was dan verloren, ja; doch Maximiliaen had volks genoeg by der hand om de vorderingen der Franschen te beletten, en zelfs om hun slag te leveren, waer alle zyne edellieden hem toe aenporden. De aertshertog vroeg niet beter; maer koning Lodewyk had daer weinig lust voor: de krygskans in het open veld scheen hem te wankel om er in eens al zyne magt aen te wagen. Hy hield liever de veroverde plaetsen bezet, en trok met | |
[pagina 646]
| |
zyn leger van de Henegauwsche grenzen weg, naer Westvlaenderen, denkende daer minder wederstand te zullen ontmoeten. Meteen gaf hy bevel aen Maurits van Neufchâtel, zyn' hoofdman te Doornik, sprong-reizen in het Gentsche te doen om aen de landzaten bezigheid te verschaffen; doch zulks viel kwalyk uit: want de Gentenaers, opgeleid door hunnen Hoog-Baljuw den heer van Dadizeele, en ondersteund door de engelsche archiers die Audenaerden bezet hieldenGa naar voetnoot(1), gingen de Franschen te gemoet tot tusschen Berchem en AnseghemGa naar voetnoot(2), alwaer zy er zoo geducht op sloegen, dat er meer dan vier honderd bleven liggen. Hun hoofdman zelf meende het door de vlugt te ontkomen, maer werd ingehaeld en doorsteken, ofschoon hy tien duizend gouden kroonen voor losgeld had aengebodenGa naar voetnoot(3). Terwyl dit gebeurde, was koning Lodewyk met | |
[pagina 647]
| |
zyne benden voortgerukt tot SteenvoordeGa naar voetnoot(1) en MerghemGa naar voetnoot(2), van waer geheel het leger naer BelleGa naar voetnoot(3) afzakte, dat, den 19den Mei, in asch gelegd werd, gelyk mede aen Poperinghen en andere omliggende dorpen geschiedde. Nog den eigen dag deed Lodewyk door eenen krygsbode Yperen opeischen, doch daer stiet hy het hoofd; want de stedelingen dorsten hem stout weg antwoorden dat zy geen Fransch verstonden. En de vyand had den tyd niet om het hun te komen leeren, want hebbende hulp van Brugge en uit het Vryë ontvangen, gingen de Yperlingen hem opzoeken tusschen Belle en Poperinghen, en behaelden daer eene volslagen victorie. Ja meer, de boeren van rondom, vrouwen en kinderen zelfs, terwyl hunne landgenooten aen 't vechten waren, hielden zich bezig met, achter den rug der Franschen, de bruggen op te breken, de boomen langs de wegen neêr te houwen en put- | |
[pagina 648]
| |
ten te graven, om den aftogt te belemmeren: kort, hadde de koning zich niet gehaest de zynen weêr te roepen en naer Atrecht te deinzen, hy zou eerlang in dezelfde muizenval hebben gezeten, waer een zyner voorgangers, Philippe-Auguste, in 1197, met zoo veel moeite uitgeraekt wasGa naar voetnoot(1). Intusschen had Maximiliaen zyn leger, van dag tot dag sterker gewordenGa naar voetnoot(2), vooruit geleid, en twee aenzienlyke sloten, dat van TrélonGa naar voetnoot(3) en dat van BoussuGa naar voetnoot(4), aen de Franschen ontweldigdGa naar voetnoot(5). Vervolgens trok hy naer CrépinGa naar voetnoot(6), voornemens zynde Condé te belegeren; maer Lodewyk, vreezende dat hy het niet houden zou, vervallen gelyk er alles wasGa naar voetnoot(7), riep er zyn volk uit, nadat zy de stad | |
[pagina 649]
| |
aen de vier hoeken in brand gestoken haddenGa naar voetnoot(1). MortagneGa naar voetnoot(2), dat de Franschen insgelyks ruimden, werd mede aen het vuer prys gegevenGa naar voetnoot(3), en zoo zoude ook Kanoot gevaren zyn, dat een van Maximiliaens hopmannen was gaen aenrandenGa naar voetnoot(4), hadde niet de koning een achtdaegschen wapenstilstandGa naar voetnoot(5) voorgesteld en verworven, gedurende welken hy die stad aen den aertshertog overgafGa naar voetnoot(6), alsmede Bouchain, waeruit hy tevens de bezetting naer Atrecht riepGa naar voetnoot(7), durvende niet langer zyne krygsmagt verspreid laten in steden en sloten die, de eene voor, de andere na, in 's vyands handen vielen of stonden te vallen. Hy deed nog meer. Om | |
[pagina 650]
| |
een eind te stellen aen 's keizers misnoegen, en diens dadelyke tusschenkomst af te keeren, ruimde hy tevens KamerykGa naar voetnoot(1); zelfs ja, hy gaf bevel aen zyn volk dat Doornik bezet hield, van de plaets te verlaten en naer Atrecht te komenGa naar voetnoot(2), gelyk hy al mede deed voor die het slot van AntoingGa naar voetnoot(3) bewaerden. Men ziet dat de Franschman zoo veel vertrouwen in zyne wapens niet meer had, maer op zyne beurt begon achteruit te denken, sedert dat de Vlamingen nieuwen moed hadden geschept en, naer het voorbeeld van hunnen jongen vorst, niet vreesden | |
[pagina 651]
| |
geweld tegen geweld te stellen. Hun geestdrift groeide nog aen, toen, kort na het achtdaegsch bestand, de echt van vrouw Maria gezegend werd door de geboorte van eenen zoon, Philip van Oostenryk die, te Brugge, den 22 Juny 1478 ter wereld kwam. Hierdoor was de opvolging in de Burgondische Staten zoo goed als verzekerd, en had men in Vlaenderen voor eene vereeniging aen het gehaette Frankryk weinig meer te vreezen. Ook daverde het te Brugge, en vervolgens in de andere Belgische steden, van vreugdegejuich, by het rondvliegen van het heugelyk nieuws, dat de landen eenen erfzoon van den Hemel verworven hadden. Al de geleden rampen waren aenstonds vergeten: groot en klein erkende in het pasgeboren kind den toekomenden hersteller van den roem des vaderlands, den beschermer zyner onafhankelykheid, den verdelger zyner vyanden, den redder der onderdanen. Overal werden processiën gedaen, Te Deums gezongen, feesten gehouden, wyn en hypocras aen het volk geschonken, milde aelmoezen aen de godshuizen uitgereikt: kortom daer was maet noch eind aen de openbare vreugd en dankbetuigingen. | |
[pagina 652]
| |
De aertshertog woonde de feesten van BruggeGa naar voetnoot(1) niet by. Hy stond, in de omstreek van Douai, aen het hoofd van zyn leger dat, gedurende het bestand, nog vermeerderd was geworden van al de Vlamingen, welke onlangs te Belle de Franschen verslagen haddenGa naar voetnoot(2). Zoo haest de acht dagen verloopen waren, brak hy op, en trok voort tot Pont-à-WendinGa naar voetnoot(3). Daer ontving hy de blyde tyding van de geboorte zyns zoons, die in het kamp even zoo luidruchtige vrolykheid verwekte, als zy in de steden gedaen had. Koning Lodewyk kreeg daer haest ook de weet van door eenen spioen, en liet nu den moed nog dieper zinken; want hy voorzag en zeide zelfs dat de Vlamingen en de Brabanders voortaen nog opgewondener zouden zyn, dan zy tot dus verre geweest waren. Zulks werd inderdaed aldra bevestigd in een gevecht naby LensGa naar voetnoot(4), waer zes honderd Franschen | |
[pagina 653]
| |
in het gras betenGa naar voetnoot(1). De volgende dagen verliepen insgelyks met schermutselingen, tot dat welhaest onze aertshertog met twintig duizend man voor Atrecht verscheen, en aenstonds koning Lodewyk door krygsboden ten stryd deed uitdagen. De fransche vorst zat daer achter de muren der stad, met ruim zoo veel volk als Maximiliaen er tegen kon stellen; maer, het is reeds gezeid, hy zocht in het veld niet te treden om het pleit door een grooten slag te beslissen. Eene andere moeijelykheid was gemeen aen beide partyen: de leeftogt begon reeds schaersch te worden in een land waer men alles verwoest had, en de uitgeplonderde steden geenen voorraed leveren konden, des te min dat de oogsttyd naderde en een algemeene hongersnood voor de deur stond, indien nog eens de koornvelden plat getrapt of door het vuer kael geschoren wierden, gelyk het gebeurd was by den inval der Franschen, het jaer te voren. De Vlamingen, 't is waer, zouden van dat alles geene rekening hebben gehouden: zy vlamden om | |
[pagina 654]
| |
in het fransch bloed hun hart op te halen, en riepen Arras! Arras! dat de lucht er van weêrgalmde. Maer hun vorst zag de zaken beter in, en wetende dat hy nog met andere bezwaren te kampen had, vond hy raedzaem de voorstellen van nieuwe wapenschorsing, hem door den koning gedaen, niet af te wyzen. Daer werd dan eerlang een nieuw bestand gesloten, dit mael van twaelf volle maenden, zullende ingaen den 11den JulyGa naar voetnoot(1) en eindigen op gelyken dag van 1479. Al de voordeelen, by de onderhandelingen besproken, waren aen den kant van Maximiliaen: het uti possidetisGa naar voetnoot(2) werd ja van wederzyde toegestemd; maer koning Lodewyk moest, binnen de maend, alles wat hy in Franche-Comté en diens onderhoorigheden, alsmede in het graefschap van Henegau zich had aengematigd, aen den aertshertog wedergeven, die aldus in het bezit kwam van geheel het Belgisch erfdeel zyner gemalin, terwyl Maria's regt op het graefschap van Burgondië nog eens | |
[pagina 655]
| |
erkend en bevestigd werdGa naar voetnoot(1). De overige bepalingen strekken grootendeels tot waerborg van hetgeen wy hier vermeldenGa naar voetnoot(2). Alles samengenomen zou echter onze vorst beter hebben gedaen met 's vyands voorstellen te verwerpen en hem tot den stryd te dwingen, gelyk de graef van Romont en andere edellieden raedden, die zelfs in het bestand niet wilden begrepen zyn, omdat zy geen de minste trouw in den Franschman haddenGa naar voetnoot(3). Inderdaed, het bleek weldra dat koning Lodewyk, naer gewoonte, zyne beloften in den wind sloeg; want verre van iets weêr te geven, maekte hy daerentegen gereedschap om Franche-Comté, waer men de zynen uit verdreven had, op nieuw te veroverenGa naar voetnoot(4): ook waren er ter nauwernood | |
[pagina 656]
| |
zes maenden van de twaelf verloopen, of ieder zag duidelyk dat de kryg eerlang zou moeten hernomen worden. Reeds in February 1479, vergaderden de Staten van Vlaenderen te Dendermonde om geldmiddelen aen te schaffenGa naar voetnoot(1); meteen yverde men overal, op het platte land zoo wel als in de steden, aen het wapenen van talryke manschap, terwyl de heeren die buiten het bestand gebleven waren, voor en na, aen het hoofd van vrywilligers iedere gelegenheid waernamen om de Franschen te overvallen en him afbreuk te doenGa naar voetnoot(2). Met deze wederzydsche vyandlykheden bereikte men de maend July. Maximiliaen had zich in tyds begeven naer Sint-Omaers, en verzamelde daer zyn leger, wachtende naer het oogenblik dat hy, zonder zyn woord te schenden, in het strydperk mogt treden. Den 25sten trok hy, aen het hoofd van zeven en twintig duizend manGa naar voetnoot(3) naer Teruanen, | |
[pagina 657]
| |
kwansuis om die stad te overrompelen, welke eene sterke bezetting inhad; maer inderdaed om de Franschen tot een algemeen gevecht uit te lokken. Daer kwam het dan ook toe. Welhaest hoorde men dat Philip van CrèvecoeurGa naar voetnoot(1) met groote magt naderde om Teruanen te ontzetten, en dat reeds zyne voorhoede zich vertoonde aen den kant van BlangyGa naar voetnoot(2). Zonder een en oogenblik te verliezen, zond de aertshertog een' van zyne koenste ridders met een handvol krygsknechten derwaert, am de Franschen te bevechten of ten minste in den draei te houden. Middelerwyl haestte hy zich zyn grof geschut, tenten en ander tuig, dat hier niet dienen kon, naer Arië te verzenden, en maekte voorts de noodige voorbereidselen. Te Blangy ging het allerbest: de Burgondische hopman sloeg het koningsvolk overhoop, liet er dryhonderd dood of gekwetst liggen, en keerde weder tot zyn' meester | |
[pagina 658]
| |
met een zestigtal gevangenen, die wisten te zeggen dat Crèvecoeur met al zyne magt afkwam, voornemens zynde den 7den Augusty, dat een Zaterdag was, slag te leverenGa naar voetnoot(1). Hy werd met vreugd verwacht. By het eerste morgenkrieken schaerde de aertshertog zyn leger in slagorde, aen gene zyde eener kleine rivier, toegang gevende in het plein van GuinegateGa naar voetnoot(2). Al zyn voetvolk werd gesteld op eene rei; vyfhonderd engelsche archiers stonden een weinig vooruit, ondersteund door dryduizend duitsche musketschutters, terwyl de mannen van wapenen de beide vleugels dekten: tusschen de gelederen in plaetste men de veldstukkenGa naar voetnoot(3). De aertshertog was daer nog meê bezig, toen Crèvecoeur van de hoogteGa naar voetnoot(4) nederkwam en weldra slaegs werd met onze voorhoede. Dit gaf aen | |
[pagina 659]
| |
Maximiliaen den tyd om zyne schikkingen te voltooijen en zyn volk aen te moedigenGa naar voetnoot(1), wat overigens onnoodig was, want allen vlamden van strydlust. Na de eerste schermutselingen, waer de onzen voor de overmagt hadden moeten wyken, begon het gevecht rond twee uren na middagGa naar voetnoot(2). Het Burgondisch geschut deed aenvankelyk groote verwoestingen in het vyandlyk leger, dusdaniglyk dat Crèvecoeur noodig oordeelde zyne manschap in onderscheidene schadrons te verdeelen, om de eenen in 't midden te laten werken, en met anderen te beproeven het Burgondisch heir op zyde voorby te dringen. Zeer moeijelyk was dat niet, dewyl Crèvecoeur veel meer ruitery byhad dan de aertshertog: ook gelukte het hem aen den regter vleugel onze mannen van wapenen dermate te overrompelen, dat deze niet alleen afgezonderd, maer achteruit gedreven werden, en hals over kop de vlugt namen naer Arië of Sint-Omaers, hebbende twee der beste ridders op het veld en een viertal andere in 's vyands handen gelatenGa naar voetnoot(3). | |
[pagina 660]
| |
Men ziet, dit was voor de Franschen een gunstig begin; maer, gelyk het gaet, het geluk verdwaesde hunne zinnen, want in stede van de vlugtelingen te laten loopen, ylden zy hen in groote menigte achterna: Crèvecoeur zelf, als hadde by reeds de victorie behaeld, zat hun op de hielen, zonder te denken dat er nog veel werks te doen bleef. Inderdaed het fransche voetvolk had het druk tegen onze pykeniers, die hunne tegenstanders doorboorden alsof het een spel was, terwyl archiers en musketters de lucht vervulden van pylen en kogels, begeleid van zoo een ysselyk getier dat, hadde God op dat oogenblik gedonderd, hy geen gehoor zou gekregen hebbenGa naar voetnoot(1). 't Is waer, de Burgondische krygsoversten hadden danig veel moeite om orde onder de Vlamingen te houden, die, vervoerd door hunnen drift, niet gesloten bleven. De aertshertog zelf, jong en vurig als hy was, in de plaets van bevelen te geven, vocht tusschen den hoop meê, speren brekende op vyandlyke harnassen en hoofden klievende met zyn slagzweerdGa naar voetnoot(2). | |
[pagina 661]
| |
Te midden van dit gewoel, deed de bezetting van Teruanen eenen uitval, doch niet, naer 't scheen, om deel te nemen aen den stryd: neen, zy gingen zich vergapen aen het Burgondisch kamp, waer buit in overvloed voorhanden was. Aldra ging er van daer een groot geroep opGa naar voetnoot(1), dat de onzen verbysterde, terwyl op het eigen oogenblik de Franschen in groote menigte neêrstortten op de bende des graven van Nassau, en die uiteen sloegen, met zulk gevolg, dat zy een aenzienlyk deel van Maximiliaens geschut veroverden en wegsleepten. De krygskans wankte dus nog eens; zy voorspelde zelfs een kwaden uitslag aen onze zyde: toen eensklaps de onversaegde graef van Romont met den heer van Dadizeele, het gevaer inziende, van hun peerd sprongen, en hebbende zich aen het hoofd gesteld der vlaemsche voetknechten, Nassaus ontredderde bende ter hulp snelden, allen gereed te sterven of te overwinnen. Ei! dit mael waren 't geen menschen meer, maer | |
[pagina 662]
| |
brieschende leeuwen, door geene magt te beteugelen of te stuiten. Neen, zy druischten de Franschen in het aenzigt met zulk geweld, met zulke woede, dat voet- en peerdenvolk er gelykelyk voor omtuimelde en aen 't deinzen viel. Alsdan drongen, op hunne beurt, de Vlamingen vooruit, slagtende alles wat de beenen niet snel genoeg had, tot in het kamp der Franschen. Zy hadden onder wege het verloren geschut herwonnen, en vonden daer in 's vyands legerveld zeven en dertig serpentynen, waer zy zich meester van maekten, zonder te spreken van ander krygstuig en voorraed, waer het kamp vol van wasGa naar voetnoot(1). Toen Crèvecoeur van zyne buitjagt weêrkeerde, was het te laet om de nederlaeg der zynen en hunne vlugt tegen te houden; hy zelf moest zich haesten om uit de voeten te geraken, want tot de landlieden toe, in hun hart burgondisch-gezind en vyand van het koningsvolk, hielpen de overwinnaers, en sloegen met hen nog vele vlugtelingen dood, dusdaniglyk dat, laet in den avond, op de plaetsen waer de verstrooide Franschen aenkwamen, men bykans nergens een vyftal te samen zagGa naar voetnoot(2). | |
[pagina 663]
| |
Het gevecht had zes uren geduerd, en aen koning Lodewyk tien duizend man gekost, waeronder eene menigte zyner beroemdste edelliedenGa naar voetnoot(1). De aertshertog, na den nacht in het fransche kamp te hebben doorgebragt, keerde des anderdags met zyn overwinnend leger naer Arië, vervolgens naer Yperen, en eindelyk naer Gent, waer men hem zyn jongen zoon een eind wegs ver tegenbragt. Maximiliaen nam het kind in de armen, en trok er triomfantelyk meê de stad door, tot in het hof ter Wallen. De stedelingen war en zoo verheugd, dat zy den vorst een geschenk deden van veertienduizend gouden kroonenGa naar voetnoot(2). Lodewyk XI borst van spyt, toen hy de nederlaeg van Guinegate vernam. Hy was vooral gebeten op Crèvecoeur die, zonder bevel, 's ryks eer en heil gewaegd had; maer dit waren nu vygen na Paschen. Hy zou thans nog erger gevaren zyn, hadde onze aertshertog kunnen doorwerken en, gebruik makende van de eerste ontsteltenis der | |
[pagina 664]
| |
Franschen, regt naer Atrecht trekken, dat waerschynlyk geen grooten tegenstand gedaen zou hebben. Doch Maximiliaens heir had insgelyks veel geleden, alsmede veel krygstuig en voorraed verloren by de plondering zyner legerplaets, en zulks in een land dat reeds dry jaer achtervolgens verwoest zynde, hoegenaemd geenen lyftocht of andere behoeften leveren kon. Alles wat er, voor het oogenblik gedaen kon worden, was de sloten en steden bezet te houden, ten einde in staet te wezen om alle nieuwe aenvallen af te weren. Op zyne beurt had koning Lodewyk ook niet veel last om de beproefde nederlaeg te wreken: in tegendeel, hy was eerder bedacht om vrede te maken; maer om des te gunstiger voorwaerden te bekomen, zocht hy middelerwyl Maximiliaen de handen vol te geven, met hem bondgenooten te ontfutselen of nieuwe vyanden tegen hem op te ruijen. Dit deed hy vooral in Gelderland. Onmiddelyk na Adolfs doodGa naar voetnoot(1), had diens zuster Catharina onzen aertshertog en zyne gemalin dringend aenzocht den jongen KarelGa naar voetnoot(2) in vryheid te | |
[pagina 665]
| |
stellen, en hem toe te laten bezit te komen nemen van zyne erflanden, want de afstand, door wylen hertog Arnout aen Karel van Burgondië gedaenGa naar voetnoot(1), werd door de Geldersche steden en voornaemste edellieden beschouwd als onwettig en van geener weerdeGa naar voetnoot(2). Deze aenvraeg onbeantwoord gebleven zynde, raekte Nymegen en andere steden in oproer, en behaelden weldra eenig voordeel op Willem van EgmontGa naar voetnoot(3), die de landen bestierde in den naem van vrouw MariaGa naar voetnoot(4). Vervolgens nieuwen moed geschept hebbende, riepen zy Hendrik van Schwarzenberg, bisschop van Munster, om, te samen met Catharina, de landen te bestieren, en te verdedigen tegen het huis van Burgondië. Alsdan kwam er koning Lodewyk tusschen, die, in January 1480, gemagtigden herwaerts zond, om met Catharina, den Munsterschen kerkvoogd en de stad Zutphen een verdrag aen te gaen. De beide landenGa naar voetnoot(5) zouden Lodewyk help en tegen Maximi- | |
[pagina 666]
| |
liaen en Maria, terwyl de koning beloven moest vrede nock bestanden te zullen sluiten, zoo lang de jonge Karel zyne vryheid missen en niet in het bezit zyner erfstaten gesteld zou wezenGa naar voetnoot(1). Aldus kwam het weldra tot nieuwe vyandlykkeden. De Gelderschen randden-Maximiliaens krygsvolk aen, met zulk gevolg, dat zy hunne tegenstanders deden deinzen tot 's Hertogenbosch toe, en het waerschynlyk nog verder zouden gebragt hebben, hadde niet in tyds hertog Jan van Kleef de Burgondiërs met talryke hulpbenden ondersteund, en de zaken een weinig hersteldGa naar voetnoot(2). Bykans ter zelver tydGa naar voetnoot(3) zond koning Lodewyk een leger naer Luxemburg om dit land te veroveren, zettende aldus den aertskertog tusschen twee vuren. Hierby kwam nog eene andere ramp, namelyk het verlies der jaerlyksche haringvloot, door de Franschen buit gemaekt, waer Vlaenderen, Zeeland en Holland byzonder groote schade by geleden hadden, behalve dat er nog eene menigte | |
[pagina 667]
| |
vlaemsche schepen, granen uit de Oost-zee herwaerts voerende, mede in de handen der Franschen gevallen warenGa naar voetnoot(1). Eindelyk, en tot overmaet van ongeluk, ontbrandden op nieuw, in Holland, de Hoeksche en Kabiljauwsche twisten met zulke hevigheid, dat Maximiliaen genoodzaekt was zich derwaert te begeven en de grootste moeite had om de wederzydsche woede in te toomenGa naar voetnoot(2). In dezen drang van nare omstandigheden had onze vorst beproefd om een vergelyk met de Gelderschen te treffen; doch zyne voorstellen werden van der hand gewezenGa naar voetnoot(3). Hy moest derhalve dry dingen te gelyk doen: de grenssteden aen de Atrechtsche zyde in goeden staet houden, en meteen de wapens voeren zoo in Gelderland als in het Luxemburgsche. Voor deze laetste noodwendigheid beriep hy, te Gent, de Staten van Vlaenderen en vroeg hun, door den mond zyns Kanseliers, Jan Carondelet, eene hulp tot betaling van dui- | |
[pagina 668]
| |
zend lansenGa naar voetnoot(1) om Luxemburg te beschermen. Maer de Gentenaers, altyd dwars en onwillig, gaven hem voor antwoord dat zy al meer dan overlast waren met het onderhoud hunner grensplaetsen, en dus voor Luxemburg niets doen konden. Mogt daer al iets waer van zyn, het bleek niet te min dat er veel meer hoofdigheid by was; want op de klagten, door den aertshertog geuit wegens hunne weigering, antwoordden zy, als om hem te bespotten, met nieuwe tollen te heffen tot herstelling der stedelyke vestenGa naar voetnoot(2). Gelukkiglyk werd de vorst door andere provinciën beter geholpenGa naar voetnoot(3). Van zynen kant deed hy groote opofferingen, verkoopende of verpandende kleinoden en vaetwerk om geld te makenGa naar voetnoot(4), zoodat hy de nieuwe aenvallen der Franschen in het Luxemburgsche te keer kon gaen. Daer werden dan, geheel den zomer vyandlykheden gepleegd, | |
[pagina 669]
| |
doch zonder veel uitslag zoo min aen de eene als aen de andere zydeGa naar voetnoot(1). Intusschen werkte de hertogin weduwe, Margareet van Yorck, om haren broeder, koning Eduard IV het bestand van 1475Ga naar voetnoot(2) te doen breken, althans het niet te vernieuwen of te verlengen, en tevens om hem tot Maximiliaens belangen over te halen. Dit zou vermoedelyk geen groote moeite gekost hebben, ware de engelsche vorst niet zoo verhangen geweest naer het geld dat hem, krachtens pasgenoemd bestandGa naar voetnoot(3), alle jaren van Lodewyks wege afgeteld werd; doch nu dobberde hy, en kon geen besluit nemen: zoodat, op het einde van Juny 1480, Margareet zelf naer Londen verreisde, hopende door persoonlyke onderhandeling met haren broeder, van wien zy zeer bemind was, haer doel zekerder te zullen bereikenGa naar voetnoot(4). Inderdaed, zy bragt het zoo verre, dat er, den 5den Augusty, een huwelyksverdrag tot stand kwam | |
[pagina 670]
| |
tusschen den jongen Philip van OostenrykGa naar voetnoot(1), Maria's zoon, en Anna van Engeland, Eduards derde dochterGa naar voetnoot(2); maer deze had reeds te voren zyne oudste dochter Elisabeth aen den Dolfyn van Frankryk verloofdGa naar voetnoot(3), en zocht daer tevens de voordeelen van te bewaren: kortom de koning bleef twyfelmoedig. Hy zeide, 't is waer, aen Margareet, krachtdadige hulp toeGa naar voetnoot(4); doch werkelyk bepaelde het zich tot eene bende van vyftien honderd archiersGa naar voetnoot(5), waer men niet veel meê aenvangen kon. De slotsom van al dat gesammel was, dat Maximiliaen zelf, den 27 Augusty, met koning Lodewyk een nieuw bestand sloot van zeven maendenGa naar voetnoot(6). | |
[pagina 671]
| |
Dit gaf, voor 't minst, aen onzen aertshertog den tyd om zyne zaken in Gelderland te regt te brengen, en hy maekte er inderdaed zoo goed gebruik van, dat, in de lente van 1481, de gemoederen over 't algemeen tot vrede gestemd werdenGa naar voetnoot(1), vooral sedert dat men het ongeval vernomen had van koning Lodewyk die, in den loop van Maert, door eene beroerte was geslagen geweestGa naar voetnoot(2), en men derhalve op hem weinig staet meer kon maken. Het kwam er dan ook weldra tot eene verzoening: namelyk in Mei onderwierpan zich Nymegen en GraveGa naar voetnoot(3); dit deden ook vervolgens Zutphen en de andere stedenGa naar voetnoot(4), weshalve Maximiliaen en zyne gemalin, zonder verdere moeite, in de beide lan- | |
[pagina 672]
| |
den, het zy persoonlyk of door hunnen plaetsvervanger, ingehuldigd werden en den gewoonen eed van getrouwigheid ontvingenGa naar voetnoot(1). Koning Lodewyks ziekte belette hem den kryg ernstig te hernemen, nadat het bestand ten einde geloopen was. Hy voelde wel dat zyne beste dagen voorby waren, en toonde meer geneigdheid tot vrede dan te voren; doch Maximiliaen die, van zynen kant, op de aenstaende dood van den Franschman rekende, scheen niet haestig te zyn om toe te geven, hopende, en niet zonder grond, dat hy naderhand veel betere voorwaerden zou bekomen. Alles bleef dan hangende, en de tyd ging om in wederzydsch gesar op de vlaemsche grenzen, waer enkelyk beider onderdanen van te lyden hadden, ook nadat, den laetsten Juny, het bestand voor een jaer verlengd wasGa naar voetnoot(2); want de krygslieden, zoo aen de eene als aen de andere zyde, hielden niet op van stroopen en plunderen. Vrouw Maria had, het jaer te voren 1480, den 10 JanuaryGa naar voetnoot(3), in het paleis van Coudenberg te | |
[pagina 673]
| |
BrusselGa naar voetnoot(1), eene dochter ter wereld gebragt, aen welke men den naem gaf van Margareet, naer dien harer meter de hertogin weduweGa naar voetnoot(2). Dit jaer, den 2den September, baerde zy, insgelykste Brussel, haren tweeden zoon die, den 22sten derzelfde maend, plegtiglyk gedoopt werd in Sinter Goedelen door den bisschop van KamerykGa naar voetnoot(3). Philip de Croy, graef van Chimai, als plaetsvervanger des hertogs van BretagneGa naar voetnoot(4), en de kardinael Ferry de Clugny bisschop van Doornik, in den naem van Paus Sixtus IV, hielden den doopeling over de vonte met mevrouw van OranjeGa naar voetnoot(5). Men gaf hem den naem van Franciscus, naer dien zyner beide doopsvadersGa naar voetnoot(6), maer het kind stierf daegs na Kersmis, tot | |
[pagina 674]
| |
groote droefheid van heel het land. Helaes! zyne moeder moest het weldra volgen naer het graf. Nadat, in de maend November, Maximiliaen en Maria Henegau hadden bezocht, waer geen van beide tot dan gehuldigd was geweest, gingen zy den winter doorbrengen te BruggeGa naar voetnoot(1). Daer vermaekte zich de nog jeugdige vorstin met schaetsryden op het ys, en met de vogelenjagt in het bosch van Wynendale. Maer het gebeurde, in den loop van February 1482, dat zy, vergezeld van den aertshertog, met al te grooten drift een' reiger achtervolgende, over een' boomstam wilde springen, waer hare hakkenei op strunkelde: de buikriemen van het peerd braken, de zadel keerde, en Maria viel een zwaren slag op het knoestig hout. Men bragt haer gewond aen het hoofd, weder naer Brugge, zonder nogtans aenvankelyk zeer beducht te zyn; doch inwendige kwetsuren openbaerden zich, toen het misschien reeds te laet was om er de kwade gevolgen van tegen te houden: hoe 't zy, de deugdzame vrouw stierf, na dry weken lydens, den 27 Maert, oud zynde ruim vyf-en-twintig jaren, | |
[pagina 675]
| |
tot onuitsprekelyke droefheid van haren echtgenoot, en ja van alle hare onderdanen, want zy was van allen ten hoogste bemind om hare zoetaerdigheid en christelyk levenGa naar voetnoot(1). Maria stelde een eind aen de Burgondische heerschappy: de erfstaten van haer stamhuis gingen met haren zoon over in het huis van Oostenryk.
einde van het achtste deel. |
|