Vaderlandsche historie. Deel 8
(1842-1866)–Jan Baptist David– Auteursrechtvrij
[pagina 489]
| |
Dertiende hoofdstuk.de groote raed te mechelen gevestigd. - dwingelandy van hachenbach in de verpande landen. - karels omwandeling aldaer. - afval van ferrette en van de elsaszer steden. - hachenbach gevangen, veroordeeld en onthalsd. - karel verbindt zich met koning eduard van engeland tegen dien van frankryk. - omwenteling in het bisdom van keulen. - karel neemt party voor den verjaegden bisschop. - beleg van neuss. - de zwitsers en hunne bondgenooten verklaren den oorlog aen karel. - zoo doet ook hertog rené van lorreynen, en keizer frederik. - gevecht met het keizerlyk leger. - bestand van negen maenden tusschen karel en frederik. - het beleg van neuss wordt opgebroken. - aenkomst der engelschen in frankryk. - ongereedheid van karel om hen by te staen. - zyn wrevel tegen de vlamingen. - eduard sluit een zevenjarig bestand met lodewyk xi, en trekt naer huis. - karel, op zyne beurt, verdraegt met lodewyk. - het bestand van soleuvre. - verovering van lorreynen. - statenvergadering te nancy. | |
[pagina 490]
| |
1473-1475.Hertog Karel bezat zich zelven niet, toen hy hoorde hoe schandelyk de keizer hem had te leur gesteld. Doch verre van den moed te laten zinken, en af te zien van zyne eerzuchtige voornemens, toonde hy zich vuriger dan ooit om die uit te voeren: alleenlyk zou hy voortaen niemands toestemming meer vragen, maer alles tot stand brengen door de enkele magt zyner wapens. Hy verliet Trier den 25sten November, en voer de Moezel op tot DiedenhoveGa naar voetnoot(1), waer hy scheen te willen uitrusten, want hy bleef er tot den 11den DecemberGa naar voetnoot(2). Tot dan toe had het hoog geregtshof, door wylen hertog Philip ingesteldGa naar voetnoot(3), immer den vorst gevolgd, deel makende van zynen hofstaet, en zitting houdende in de plaets waer hy zich ophield. Doch voortaen moest zulks van dag tot dag moeijelyker worden, dewyl het te voorzien was dat Karel, ge- | |
[pagina 491]
| |
heel verslonden in zyne krygsplannen, veel meer te veld dan te huis zou wezen. Om dan de bediening van het regt niet te verhinderen, nam de hertog het besluit aen zyn Parlement of dusgenaemden Grooten Raed een vasten zetel te geven, en verkoos daertoe zyne stad Mechelen. By ordonnantie, te Diedenhove uitgeveerdigd en verdeeld in 33 artikelen, regelde hy alles wat tot de inrigting en tot de werkzaemheden van het geregtshof behoordeGa naar voetnoot(1), en noemde daer vervolgens de leden vanGa naar voetnoot(2) welke, den 3den January 1474, te Mechelen plegtiglyk geïnstalleerd werdenGa naar voetnoot(3). Van Diedenhove zette hertog Karel zyne reis voort naer Nancy, de hoofdstad van Lorreynen, welks jonge hertog Renatus IIGa naar voetnoot(4) hem plegtig te | |
[pagina 492]
| |
gemoet kwamGa naar voetnoot(1), eerlyk onthaelde, en tot aen de grenzen zyner Staten gezelschap hieldGa naar voetnoot(2). Namelyk onze vorst trok, aen het hoofd van gewapende magt naer den Elsasz en het graefschap van Ferrette, waer, sedert jaren, alles het onderste boven stond, door de onverdragelyke dwingelandy van Karels landvoogd Pieter van HachenbachGa naar voetnoot(3). Deze ondeugende kerel, die God zoo min als de menschen ontzag, had in de verpande gewesten de Burgondische heerschappy zoo hatelyk gemaekt, dat arm en ryk naer verandering snakte. Zelfs de naburige Zwitsers, gedurig verhinderd in hunnen handel met den Elsasz, meer dan eens onder wege beroofd van al de koopwaren welke zy naer Frankfort of elders voerden, konden den moedwil van Karels | |
[pagina 493]
| |
stedehouder niet langer uitstaen, en luisterden naer de snoode inblazingen van Lodewyk XI, die hen tokkelde tot een verbond tegen BurgondiëGa naar voetnoot(1). Zoo ver stond het, toen de hertog, op het laetste van December, de verpande gewesten bereikte, en in alle plaetsen waer hy stil hield, overhoop van klagten hoorde. Hy hadde zonder aerzelen den verfoeijelyken Hachenbach moeten afzetten, ja hem het hoofd van de schouders doen slaen, tot straf zyner ontelbare boevenstukken. Maer Karel was in den booswicht verblind en, ofschoon hy het met zyne onderdanen goed meende, liet hy zich door den onweerdigen landvoogd begoochelen: dusdaniglyk dat er uit zyne omwandeling niets voortkwam, maer alles nagenoeg op den ouden voet bleef voortgaenGa naar voetnoot(2). Over Montbéliard, Besançon en Auxonne weêrgekeerd zynde, deed Karel, den 23sten January 1474, zynen plegtigen intrede te Dijon, de hoofdstad des hertogdoms van BurgondiëGa naar voetnoot(3). Daer ontbrak het | |
[pagina 494]
| |
ook niet aen feestelykheden, aen groote gastmalen en allerlei prachtvertooningenGa naar voetnoot(1). Daer werd insgelyks met ophef gesproken van het oude Burgondische Ryk, door de fransche koningen allengskens aengematigd, en tot een leenroerigen Staet vernederd, maer hetwelk met der tyd nog wel zou kunnen herleven, enz.Ga naar voetnoot(2) Uit dit alles blykt dat Karel van zyne voornemens niet afzag; neen, hy meende dat, met kloeken moed, met standvastigheid en met talryke legerscharen niets onmogelyk was voor hem. Ook besteedde hy de meeste zorg om zyn krygswezen gedurig te versterken. Niet alleen vorderde hy, strenger dan ooit, den dienst zyner leenmannen en achterleenmannen, zyner steden en burgerschappen, maer zocht tevens in de vreemde landen de beste oorlogslieden op, en vermeerderde zyn heir by middel van huer- | |
[pagina 495]
| |
benden, welke hy rykelyk vergold. Het was toen vooral de tyd der italiaensche opleiders of condottieri, grootendeels vervallen edellieden, afgerigt in den wapenhandel, die hunnen dienst, met een aental vrywilligers waer zy 't bevel over voerden, veil hadden voor iederen vorst die ze betalen wilde. Zoo nam Karel in zynen dienst twee italiaensche gelukzoekers, den graef van Campo-BassoGa naar voetnoot(1) en Jakob GaleottaGa naar voetnoot(2), die, reeds jaren te voren, meêgedaen hadden in de fransche Ligue tegen LodewykGa naar voetnoot(3), en thans naer Italië afgevaerdigd zynde, eerlang met eene groote menigte van landloopers uit Lombardyë en elders des hertogs leger kwamen vergrooten. Terwyl onze vorst zich aldus voorbereidde tot eene groote worsteling, was Lodewyk XI bezig met de Zwitsersche kantons op zyne hand te brengen. | |
[pagina 496]
| |
By brieven van 10 January 1474, sloot hy met hunne Burgemeesters, Ammans en Voogden een verbond van onderlingen bystand tegen den hertog van Burgondië, waerin hy onder anderen zich verpligtte om de Zwitsers, byaldien zy door Karel aengerand wierden, op eigen kosten ter hulp te komen, of, in een ander geval, de krygsbenden welke zy hem leveren zouden, geregeld te betalen op den voet van vier en half Rhynsche gulden per maend en per man, aenvang te nemen van den dag dat zy hunne huizen zouden verlatenGa naar voetnoot(1). Hier niet meê te vrede, werkte hy tevens om een desgelyk bondgenootschap tot stand te brengen tusschen den aertshertog SigismondGa naar voetnoot(2), de Elsaszer VrystedenGa naar voetnoot(3), de edellieden der Rhynlanden en de ramp- | |
[pagina 497]
| |
zalige onderdanen der verpande gewesten. In dit alles slaegde de koning des te gemakkelyker, omdat groot en klein ten zeerste verbitterd was op den hatelyken HachenbachGa naar voetnoot(1). Het kon echter niet missen, of Karel had eerlang lucht van hetgeen daer berokkend werd. Ook haestte hy zich een paer vertrouwelingen naer Zwitserland te zendenGa naar voetnoot(2), om den invloed des konings tegen te werkenGa naar voetnoot(3); maer kunnende op den uitslag dier bezending niet wachten, zoo verliet hy Burgondië, en kwam weêr naer deze landen. Den 4den April was hy te LuxemburgGa naar voetnoot(4). Te kwader ure voorzeker; want nauwelyks had | |
[pagina 498]
| |
Karel zich verwyderd van gene zuidelyke gewesten, of het vuer brak uit in het graefschap van Ferrette en in den Hoogen Elsasz. De aertshertog Sigismond had reeds boden tot Karel gezonden, latende hem weten dat zyn geld te Basel gereed lag, weshalve de verpande domeinen voor ingelost moesten beschouwd worden: en zonder naer antwoord te wachten, begon men aenstonds hier en ginds de oproervlag uit te steken. EnsisheimGa naar voetnoot(1) joeg de Burgondische bezetting weg, en sloot zyne poorten, terwyl de landvoogd Hachenbach met krygsvolk gegaen was naer het bygelegen BrisachGa naar voetnoot(2), om dit te versterken. Van daer trok hy in den nacht van Paschen, 10den April, naer Ensisheim, voornemens dit te verrassen en te vermeesteren, maer werd door de burgery afgeslagen, en gedwongen naer Brisach weêr te keeren. Daer was 't er dan ook des anderdags op: jong en oud vloog in 't geweer; de vrouwen zelf wapenden zich met bylen, met vorken, | |
[pagina 499]
| |
met speten of ander tuig, en na korte stonden was Hachenbach overmand, aengehouden en naer het huis des burgemeesters geleid, om van de menigte niet verscheurd te worden. Gelyk het gaet in zulke omstandigheden, op min dan acht dagen had bykans heel het land zyne vryheid bevochten; maer daer bleef het niet by. Aertshertog Sigismond, na onmiddelyk een nieuwen landvoogd in zynen naem te hebben aengesteld, kwam haest naer Brisach, en deed den gehaetten Hachenbach in ketenen slaen. Vervolgens noemde hy regters om hem te vonnissen. Kort, de booswicht ontving loon naer werken: hy werd den 9den Mei ter dood veroordeeld, en by nachte vóór de stadspoort onthoofd door den beul van ColmarGa naar voetnoot(1). Hertog Karel ademde enkel wraek, toen hem dit alles geboodschapt werd. Het ware misschien nog tyd geweest, zoo niet om de ingeloste domeinen weêr te krygen, althans om met de zwitsersche kantons in vrede te blyven; doch 's mans zinnen waren voor het oogenblik op iets anders gespitst. Terwyl hy de bestanden met Lodewyk XI, telkens | |
[pagina 500]
| |
dat zy ten einde liepen, weêr hernieuwde, en ja het laetste verlengd had tot den 1sten Mei 1475Ga naar voetnoot(1), werkte hy, door uitzendelingen, by zyn' zwager van Engeland aen een verbond tegen Frankryk. Daer werd van niets minder gesproken dan van Lodewyk uit zynen zetel te stooten, en gezamenderhand zyn ryk te veroveren, een ontwerp dat nog altyd veel byval vond zoo onder het engelsch volk als onder den adel. Na lang en herhaeld over en weêr-geloop, kwam het verbond tot stand den 25 July 1474. Eduard zou, vóór den 1sten Juny des volgenden jaers, met tien duizend man in Frankryk vallen, om Guyenne en Normandyë te onderwerpen. Karel zou hem bystaen met al zyne magt, en hoe of de krygskans keeren mogt, geen van beide zou luisteren naer vrede of bestand, zonder wederzydsche toestemming. Liepe alles naer wensch af, en raekte Eduard op den throon, zoo zou Karel, behalve de steden der Somme, nog de graefschappen bykrygen van Champagne, Nevers, | |
[pagina 501]
| |
Rhetel en een paer andere, met besprek nogtans dat de nieuwe koning en diens opvolgers immer het regt behielden van te Rheims gekroond en gezalfd te wordenGa naar voetnoot(1). Men ziet het, verre van door den afval der Rhynsche landstreken wyzer te worden, en zyne veroveringszucht in te toomen, maekte onze vorst nog nieuwe en grooter plannen, zonder rekening te houden van de kwade kansen die ze konden verydelen. Ei! sedert zyn ongeval van Trier was Karel dezelfde mensch niet meer. Zyn hoofd scheen verdraeid; men zou gezeid hebben dat hy alle voorzigtigheid verzaekt had, en geenen lust meer schepte dan in dwaze ondernemingen. 's Hertogs bloedverwant Robrecht van BeijerenGa naar voetnoot(2), sedert 1463 aertsbisschop van Keulen, was onlangs in eenen hevigen twist geraekt met zyn kapittel, en vervolgens met zyne onderdanen, tot zoo verre dat de kanoniken een hunner medeleden, Herman van HessenGa naar voetnoot(3), | |
[pagina 502]
| |
tot momboir of voogd der kerk benoemdenGa naar voetnoot(1), met belofte van hem, by eerste gelegenheid, op den keurvorstelyken zetel te plaetsen. Herman werd ondersteund door keizer Frederik, hetgeen voor onzen hertog eene reden te meer was om de party van Robrecht te kiezen. Misschien ook, waerschynlyk zelfs, had Karel geheime inzigten op geheel het Keulsche bisdom, dat bykans aen Gelderland paelde en, kon hy het inpalmen, zyn gebied voor 't minst een twintigtal mylen Rhyn-opwaerts zou uitgebreid hebben. Wat daer van zy, de Beijersche kerkvoogd had Karels hulp ingeroepen tegen de stad NeussGa naar voetnoot(2), de eerste van al die hem opentlyk afgevallen was en thans schuilplaets verleende aen zynen mededinger. Herman zat daer achter diepe grachten en stevige murenGa naar voetnoot(3), verdedigd door eene goede bezettingGa naar voetnoot(4), toen de hertog van Burgondië | |
[pagina 503]
| |
het beleg om de stad kwam slaen, in de laetste dagen van JulyGa naar voetnoot(1). In zynen drift meende hy ze staende voets te overrompelen, en deed er storm op loopen, voor dat nog de plaets geheel omsingeld was; doch zulks mislukte: die van binnen sloegen de aenvallers dapperlykaf, en maekten er zelfs eene groote slagting onder, zoodat het weldra bleek dat de onderneming een werk van langen duer zou wezen, des te meer dat de inwoonders, door hunne rivier, steeds in gemeenschap met den Rhyn bleven, en derhalve geen gebrek te vreezen hadden, zoo min aen krygsbehoeften als aen lyftogt. Om hun dat middel te ontnemen, was het noodig den loop der Erft af te leiden, en zich meester te maken van een klein eiland, voor hare monding gelegen, en zeer dienstig om den toevoer van hulp aen de belegerden te vergemakkelyken. Dit alles moest noodwendiger wyze veel tyd en moeite kos- | |
[pagina 504]
| |
ten: ook zag er welhaest het Burgondisch legerveld uit als eene stad met nering- en handeldryvende burgers, en waer het krioelde van pioniers, timmerlieden en velerlei ander werkvolkGa naar voetnoot(1). Van hunnen kant hadden de Keulenaers zich gewend tot den keizer, alsmede tot andere duitsche vorsten om hulp tegen hertog Karel te verwerven, met zulk gevolg dat er, op korten tyd vyftien duizend man aen de overzyde des Rhyns verzameld waren; en hun getal groeide nog dagelyks aen, want heel Duitschland scheen Karels heerschzucht te vreezen. Ter zelver tyd weerde zich koning Lodewyk XI met handen en voeten om den aertshertog Sigismond, de Elsaszer steden en edellieden, doch vooral de Zwitsers tegen zynen vyand in het harnas te jagen. Dit kreeg hy gedaen by tractaet van 26 October 1474, geteekend te Lucern. Daerop zonden de Kantons, de oostenryksche vorst en de Rhynsche bondgenooten herauten tot Karel om hem den oor- | |
[pagina 505]
| |
log aen te zeggen, en zonder dralen viel er een leger van ongeveer achttien duizend man, bykans voor de helft uit Zwitsers bestaende, in het aengrenzend graefschap van Ferrette, alwaer Steven van Hachenbach, Pieters broeder, het Burgondisch gezag nog had staende gehouden, maer den 13den November een grooten veldslag verloor, die voor het lot des lands beslissend wasGa naar voetnoot(1). Karel zat, sedert meer dan dry maenden, voor Neuss, waer hy de oorlogsverklaringen ontvangen had, en voortdurend werkte om meester te worden van de plaets, nu eens verloren moeite doende, dan weêr eenig voordeel behalende, doch ziende ook van dag tot dag zyn heir smelten, dat hem elders zoo nuttig ware geweest om zyne nieuwe vyanden te bestryden, terwyl de verovering der belegerde stad hem geenen voet vooruit kon brengen. Zulks erkende alleman, en 't werd aen Karel gezeid van zyne beste vriendenGa naar voetnoot(2); maer de hertog luisterde | |
[pagina 506]
| |
naer geenen raed: hy wilde, kost dat kost, Neuss hebben, zonder zelf te weten wat hy er naderhand meê zou doen. In November nogtans had hy de stad dusdaniglyk ingesloten, dat de levensmiddelen en vooral het buskruid er schaersch begon te worden; maer het duerde niet lang of de belegerden werden op nieuw van alles wel voorzienGa naar voetnoot(1), zoodat zy het, geheel den winter door, moedig vol hielden, niet zonder groote schade der Burgondiërs, die tevens te kampen hadden met vorst en sneeuw en met al de ongemakken welke het gure jaergetyde meêbragtGa naar voetnoot(2). Zoo haest de winter voorby was, hernamen de Zwitsers hunne wapens, en stortten op Franche-Comté, alwaer zy, in Maert 1475, de overwinning behaelden op een burgondisch leger van twaelf | |
[pagina 507]
| |
duizend man, vervolgens de stad PontarlierGa naar voetnoot(1) met de omliggende dorpen in brand staken, en voorts het land afloopende, ontzaggelyk veel schade dedenGa naar voetnoot(2). Het werd nog erger, toen het bestand, met Lodewyk XI gesloten, den 1sten Mei ten einde liep. Dien eigen dag trok de koning in het veld, regt naer Pycardië. Daer veroverde hy onderscheiden steden aen Karel toebehoorende, en lei ze in kolenGa naar voetnoot(3). Meteen bewerkte hy hertog René van Lorreynen om in het Zwitsersch bondgenootschap te treden, en bragt het zoo ver, dat deze vorst, den 9den Mei, krygsboden naer Neuss zond, om Karel te vuer en te zweerd uit te dagen: ja meer, René drong aenstonds met een leger in het Luxemburgsche, en hield daer huis gelyk de Zwitsers in het graefschap van BurgondieGa naar voetnoot(4). Eindelyk, genoegzaem ter zelver tyd, wist Lodewyk XI den duitschen keizer, tot dan toe naer gewoonte aerzelende | |
[pagina 508]
| |
en besluiteloos, door woorden en groote beloften, den lust te geven om met zyne krygsmagt den Rhyn over te komen, en Karel voor Neuss zelf aen te randenGa naar voetnoot(1). Frederik lag aen het ZevengebergteGa naar voetnoot(2) met zestig, anderen zeggen met honderd duizend manGa naar voetnoot(3). Den 10den Mei monsterde hy te Keulen zyn leger, hetwelk dry dagen later, te MulheimGa naar voetnoot(4), de rivier over trok, om te ZousGa naar voetnoot(5) stil te houden en uit te rusten. Van daer kwam het den 22 Mei tot tegen de boorden der Erft, waer het slechts een kanonschotGa naar voetnoot(6) van Karels kamp verwyderd bleef. Hier moest derhalve de kans gewaegd. De hertog, al | |
[pagina 509]
| |
hadde hy kwalyk het derde van 's keizers magtGa naar voetnoot(1), was echter niet verlegen om daer slaegs meê te worden, voorziende misschien dat een mengelmoes van vyf en twintig verschillende natiën ordeloos vechten en naer geen bevel luisteren zou. Hoe 't zy, hy liet een groot gedeelte zyner manschap in hare verschansingen, om op de belegerde stad te waken, en zond, door eene waedbare plaets, zyne beste voetknechten, van ruitery ondersteund, het water over. Hunne voornaemste magt bestond in grof geschut, waermede zy inderdaed de Keizerlyken aenrandden en, van het begin af, dier gelederen braken, want de ballen vlogen als hagel tot in de tenten en de bagaedjen toe, alles verbryzelende of omver slaendeGa naar voetnoot(2). Wat te voorzien was, gebeurde. De Duitschers hadden geen hart genoeg, of geene trouw in hunne opleiders; want na een zwaren doch mislukten schok tegen de Burgondiërs, namen er acht honderd ridders in eens de vlugt naer Keulen, en bykans dry duizend voetgangers weken | |
[pagina 510]
| |
in de grootste wanorde naer den Rhyn, waer zy schepen in overhoop hadden, ja; maer elkander in den weg loopende verdronken er meer dan er ontkwamen. Alsdan verzamelde de hertog al zyne magt om het keizerlyk kamp te overrompelen, doch 't vallen van den avond dwong hem zulks tot den volgenden dag te verschuiven: zoodat eigentlyk het pleit nog niet volkomen beslist kon heeten, ofschoon al de voordeelen aen Karels zyde waren, die haest geen volk verloren hadGa naar voetnoot(1). Neen, de victorie kon nog betwist worden; maer keizer Frederik had daer geen' lust meer voor. Des anderdags, 24 Mei, vroeg hy in tegendeel een' wapenstilstand van dry dagen, en besteedde dien tyd om met Karel een akkoord te treffen. Daer kwam het toe. Den 28sten sloten beide vorsten een bestand van negen maenden onder de bemiddeling des pauselyken gezants, aen wien men de stad Neuss zou in handen laten, tot dat zyne Heiligheid Sixtus IV binnen het jaer uitspraek hadde gedaen over de zaek van den Keulschen Stoel. Voorts moest het | |
[pagina 511]
| |
beleg opgebroken worden, en beide legers ter zelver tyd zich verwyderenGa naar voetnoot(1). Van dit oogenblik hielden de vyandlykheden op, zoodanig dat de inwoonders van Neuss in het Burgondisch kamp mondkost kwamen aenschaffen, en de Burgondiërs vryelyk de stad in- en uitgingen. Toen zagen deze hoe deerlyk het van binnen gesteld was, en dat men 't er geen veertien dagen meer zou uitgehouden hebben, terwyl zy er bykans een volle jaer hunnen, thans vruchteloozen, arbeid aen hadden besteedGa naar voetnoot(2). Intusschen het was nu zoo; en reeds had hertog Karel een deel van zyn geschut op schepen doen laden, om Rhyn-afwaerts naer huis te keeren, toen de Duitschers, ontevreden wegens het bestand, eenige vaertuigen aensloegen, andere uitroofden of verbrandden, tot groot misnoegen van Karel, alsmede van keizer Frederik, die te vergeefs beproefd had om er beletsel aen te stellen, want niemand luisterde naer zyne bevelen. De hertog moest er dan andermael met de wapens tusschen komen, en dit deed hy den 15 en 16 JunyGa naar voetnoot(3) met | |
[pagina 512]
| |
zulk gevolg dat de Duitschers op nieuw het onderspit dolven, en ja ongelyk meer volks verloren dan in het gevecht van 23 MeiGa naar voetnoot(1). Nu deed Karel zich regt wedervaren: namelyk hy eischte teruggaef of vergoeding van alles wat hem ontnomen was, en wilde het keizerlyk leger opgebroken en verwyderd zien, eer hy zelf van daer scheidde. Nadat dit alles verrigt was, zond de hertog het grootste deel zyner manschap naer Luxemburg, om de Lorreyners daer uit te jagen, en vertrok op zyne beurt, den 27sten Juny, over Gulikerland en LimburgGa naar voetnoot(2) naer Maestricht, waer hy den 5den July aenkwam, en vervolgens zyne reis spoedig voortzettende over Hasselt, Diest, Meche- | |
[pagina 513]
| |
len, Dendermonde en Gent, bereikte hy Brugge den 11den derzelfde maendGa naar voetnoot(1). Thans plukte Karel de bittere vruchten zyner styfhoofdigheid, want hy kwam voor alles te laet. Den 20sten Juny hadden de Franschen een grooten veldslag gewonnen tegen den landvoogd van Burgondië, en waren vervolgens in het hertogdom gevallen, dat zy zeer mishandelden. Den 27sten der zelfde maend waren zy meester geworden van Arras, en nu nog bezig met de landstreek uit te plonderenGa naar voetnoot(2), terwyl hunne kapers de Noordzee onveilig maekten, en groote schade deden aen den Zeeuwschen en Hollandschen koophandel, dusdanig dat HoornGa naar voetnoot(3) alleen dertig schepen verloorGa naar voetnoot(4). Dit alles zou Karel ligtelyk belet hebben, hadde hy zynen tyd en zyne magt niet nutteloos verspild aen dat armzalige Neuss. Maer het ergste nog van | |
[pagina 514]
| |
al was, dat, door zyn dralen, de onderneming des Engelschen konings groot gevaer liep van te mislukken. Eduard had den meesten yver besteed om tegen den gestelden tyd in gereedheid te wezen. Hy had ook, doch te vergeefs, zyn' eigen schoonbroederGa naar voetnoot(1) naer Neuss gezonden om Karel daervan af te trekkenGa naar voetnoot(2); want, volgens het verbond 't jaer te voren met den Engelschman aengegaen, moest onze hertog, van zynen kant, niet slechts alles tydiglyk voorbereid hebben tot den overtogt, maer zelfs een paer maenden vroeger de Franschen hebben aengerand, om hen te vermoeijen en te verzwakkenGa naar voetnoot(3). En nu was er door hem niets anders verrigt dan dat hy vyf honderd Hollandsche en Zeeuwsche schepen naer Douvres had afgevaerdigd, om krygsvolk in te nemen en herwaerts over te voerenGa naar voetnoot(4). De overvoering werd gedaen in verschillende reizen, want het Engelsch leger bestond uit ongeveer | |
[pagina 515]
| |
twintig duizend man, zonder al het tuig van tenten, wagens, geschut, enz. waer geen eind aen was. De koning vertrok het laetst, en den 5 July, juist op den dag dat Karel Maestricht bereikt had, landde hy te Calais. Daer vond hy, tot zyne groote verwondering, noch hertog Karel, noch Burgondische krygsmagt, noch voorraed aen levensbehoeften: kortom niets van hetgeen hem toegezeid was geweest. Zulks mogt men een allerslechtste begin heeten, want toen ter tyd, even als heden, moesten de Engelschen van alles voorzien zyn, eten en drinken in overvloed hebben, ja zelfs al hunne gemakken vinden, eer zy tot den kryg wel gesteld en gestemd waren. Ook lieten zy zich aenstonds uit in klagten en gemor tegen hunne oversten, als hadden deze hen in de woestynen van Egypte gebragt, om ze van honger te laten stervenGa naar voetnoot(1). Des anderdags ging de hertogin van Burgondië haer broeder te Calais welkom groetenGa naar voetnoot(2); maer behalve dat Karel, als gezegd is, eerst eene week later te Brugge aenkwam, scheen hy niet verder | |
[pagina 516]
| |
te kunnen gaen, alvorens hy de Vlamingen zynen wrevel had doen beproeven. De vorst beeldde zich in dat het mislukken zyner poogingen op Neuss vooral te wyten was aen de Vlamingen die, naer hy meende, hem niet behoorlyk hadden bygestaen. De vier Leden des landsGa naar voetnoot(1) waren te Brugge gedagvaerd; hunne gedeputeerden verschenen voor den hertog den 12 July, daegs na zyne aenkomst, en werden er duchtig over den hekel gehaeld. Karel legde hun te last dat zy, in heimelyke vergaderingen, besloten hadden hem geenen dienst te zullen doen tegen den keizer of den koning van Frankryk; dat zy hem wagens, pioniers, handwerkers en pykeniers geweigerd, althans niet in tyds noch in behoorlyke hoeveelheid gezonden hadden, ofschoon zy wel wisten dat men zonder al die dingen geene steden belegeren kan, en dat hy ze daerenboven niet op hunne, maer op zyne eigen kosten gevraegd had. Alsdan viel hy uit als een bleekershond, zeggende dat hy meer dan de helft van hetgeen zyne ouders hem hadden nagelaten en van de inkomsten zyner domeinen reeds besteed | |
[pagina 517]
| |
had, niet alleen aen koussen en schoenen, kleedsel en onderhoud, waer zyne voorgangers gewoon waren hulpgelden toe te vragen; maer inzonderheid aen de verdediging en bescherming zyner landen, heerlykheden en onderdanen, de ondankbare Vlamingen zelf niet uitgezonderd die, met hunne vrouwen en kinderen gerust liggen te slapen, terwyl hy waekt over hen en over hun goed; die in hunne huizen het warm en wel hebben, terwyl hy in regen en wind, in hagel en sneeuw zyne nachten doorbrengt onder het dak des hemels; die op hun gemak eten en drinken, terwyl hy honger en dorst lydt en slafelyken arbeid doet, meer voor hen en tot hunne eigen behoudenis, dan voor zich zelven. En dan durven zy hem nog den krygsdienst weigeren, niet slechts om Neuss te helpen veroverenGa naar voetnoot(1), maer ook om de Franschen in Artois en Picardyë tegen te gaen, en aldus hun eigen land | |
[pagina 518]
| |
te dekken. Hierdoor heeft hy groote schade geleden in zyne domeinen, en veel volks verloren; maer hy zal dat verhalen op Vlaenderen en BrabantGa naar voetnoot(1), welke hunnen vorst in den steek hebben gelaten, terwyl hy van zyne andere landen, ja van de afgelegenste zelf met liefde is gediend geweestGa naar voetnoot(2). Zy | |
[pagina 519]
| |
die den verschuldigden dienst geweigerd hebben, kunnen voor geene trouwe onderdanen gehouden worden, en hebben lyf en goed verbeurd, als kinderen, die hunnen vader afvallen, te regt onterfd worden. Hy had de Vlamingen tot dan bestierd als een vader; maer voortaen zullen zy onder hem staen als onder hunnen heer, die hun land bezit van Gods wege alleen, en die zyne heerlykheid handhaven zal en vorst blyven, het zy hun lief of leed. Hy vreesde groot noch klein, want God had hem de magt gegeven om ze allen te doen bukken, en hy raedde aen niemand daer proef van te nemen. Hy zegde hun dan nog eens, en voor den laetsten keer, aen de prelaten, op verbeurte van al hun tydelyk goed; aen de edelen, op verbeurte hunner hoofden en leenenGa naar voetnoot(1); en aen de steden, op verbeurte harer regten, vrydommen en privilegiën, dat zy allen zich in 't vervolg stiptelyk zul- | |
[pagina 520]
| |
len te gedragen hebben naer zyne brieven, mandementen en ordonnantiën, of, by Sint Joris, hy zou hun laten zien met wien zy te doen hadden. Daermeê stond Karel op, zeggende: De ce je vous salueGa naar voetnoot(1). Men ziet, Mynheer van Vlaenderen was dien dag in geenen goeden luim: ook konden het de vier Leden des lands daer niet by laten. Neen, zy dienden hem een vertoog in, zeer beleefdelyk opgesteld, doch waer zy alle de verwyten een voor een in wederlegdenGa naar voetnoot(2). Maer Karel wilde het nauwelyks lezen, en na een nieuwen uitval tegen de afgevaerdigden, wierp hy hun, als 't ware, het ingediend stuk naer den kop, zeggende: ‘Ik geef den bras van uw geschrift; doet er meê dat gy wilt, maer volbrengt uwe pligtenGa naar voetnoot(3).’ Wy hebben gemeend deze byzonderheden zoo kort mogelyk te moeten meêdeelen, niet alleen om | |
[pagina 521]
| |
Karels aert, en zyne geestgesteldheid in 1475 wel te doen kennen; maer tevens om den Lezer voor te bereiden tot regt verstand der volgende gebeurtenissen, inzonderheid van die des jaers 1477. Den 14den July begaf zich hertog Karel naer Calais met een klein gevolg, en dus in eenen geheel anderen toestel dan hy beloofd had. In stede van met zyn' zwager Frankryk in te varen, raedde Karel hem alleen de Somme over te trekken en oostwaert voort te dringen, terwyl hy, van zynen kant, de plonderaers uit Luxemburg zou jagen, vervolgens in Lorreynen vallen en dat hertogdom veroveren; waerna hy in Champagne zou rukken en koning Eduard te Rheims af gaen wachten, om hem daer te doen kroonen en zalvenGa naar voetnoot(1). Dit nieuw krygsplan stond den Engelschman niet wel aen; nogtans werd er eenig gevolg aen gegeven onder 's hertogs leiding en bestier; maer deze had zoo haest zyn afscheid niet genomen, om in het Luxemburgsche te gaen werken, of heel de zaek werd achter zynen rug verbrodGa naar voetnoot(2). Lodewyk XI | |
[pagina 522]
| |
zeer wel wetende hoe alles gestaen en gelegen was, zond spoedig een vertrouwden dienaer tot Eduard, om dezen van den oorlog af te schrikken, en hem liever op eenen voordeeligen vrede bedacht te maken. De uitzendeling stelde een gesprek voor tusschen eenige zaekgelastigden beider partyen, die onderzoeken zouden of er geen middel ware van tot akkoord te komenGa naar voetnoot(1). De engelsche vorst wankte; velen zyner edellieden hadden insgelyks weinig lust om, zoo laet op het jaer, een zwaren kryg te beginnen, en die, naer 't scheen, vry lang duren kon, terwyl reeds de noodige voorraed aen lyftogt moeijelyk aengeschaft werd. Kort, men knoopte aldra onderhandelingen aen, en alles kwam bykans van zelf te regt. De Engelschen zouden, vóór hun vertrek uit Frankryk, 75,000 schilden ontvangen; een bestand van zevenGa naar voetnoot(2) jaren zou gesloten wor- | |
[pagina 523]
| |
den tusschen Frankryk en Engeland, en beider bondgenooten, voor zooveel die daer zouden willen in begrepen zyn; de Dolfyn Karel zou trouwen met Elisabeth, Eduards oudste dochter, zoo haest de verloofden huwbaer zouden wezenGa naar voetnoot(1). Van dien tyd af zou Lodewyk aen zyne schoondochter een jaerlyksch douarie verzekeren van 60,000 livers, en zou daerenboven aen den koning van Engeland, diens leven gedurende, eene rent betalen van 50,000 schilden. De Franschman, als blykt, zag op geen geld, om de vreemdelingen uit zyn ryk te krygen. Daerenboven vulde hy de handen van Eduards voornaemste raedslieden zoo welGa naar voetnoot(2), dat het akkoord den 29 Augusty te AmiensGa naar voetnoot(3) van wederzyde pleg- | |
[pagina 524]
| |
tiglyk bestemd en staphands bezegeld werdGa naar voetnoot(1). Hertog Karel, hebbende reeds blyken genoeg van zyn zwagers onwil, was niet voor goed vertrokken, maer had zich eenige dagen opgehouden te Peronne en voorts te Valencyn. Daer schynt hy tyding te hebben gekregen van 't geen er tusschen Eduard en koning Lodewyk berokkend werd; want den 19den Augusty keerde hy ylings weder naer de plaets waer de Engelschen legerdenGa naar voetnoot(2), en liet niets onbeproefd om hunnen vorst van diens voornemens af te trekkenGa naar voetnoot(3), maer te vergeefs: alles | |
[pagina 525]
| |
was reeds zoo goed als geklonken; ook scheidden de beide zwagers zeer misnoegd van elkander, en Karel nam dit mael zynen weg naer Kameryk, Valencyn, Bergen en Namen, in welke laetste stad hy den 22 Augusty aenkwamGa naar voetnoot(1). Zoo haest koning Eduard het hem beloofde geld ontvangen had, was hy haestiglyk met zyn leger weêrgekeerd naer Calais, en van daer overgestoken naer Engeland. Maer wat zou hertog Karel nu doen? Zyn stiefbroeder Antoon van Burgondië en de graef van Campo-Basso hadden reeds, in den loop van July, Luxemburg gezuiverd van de vreemdelingen, en sedert was de Italiaensche opleider al vry diep in Lorreynen gedrongenGa naar voetnoot(2), met zulk gevolg dat hy niet slechts meer dan eens in bloedige gevechten de overwinning behaeld, maer zelfs onderscheidene steden ingenomen hadGa naar voetnoot(3). Karels zaken | |
[pagina 526]
| |
stonden derhalve aen dien kant byzonder schoon; doch men kon ligtelyk voorzien dat zulks niet zou blyven duren; want nu koning Lodewyk van de Engelschen verlost was, had hy de handen ruim om op zyne beurt den hertog in diens landen zoo veel overlast aen te doen, dat hem de moed zou ontzinken om elders tyd en magt te verspillen. Het bleek dus voor Karel best te wezen dat hy met den Franschman ook tot akkoord kwame, ten einde zyn krygsplan onbelemmerd te kunnen voortzetten. Hy was in 't begin van September uit Namen vertrokken naer MarcheGa naar voetnoot(1), voorts naer Arlon, en eindelyk naer SoleuvreGa naar voetnoot(2), alwaer hy, den 8sten, zyn slot betrok, lydende van een gezwel aen de keelGa naar voetnoot(3). Middelerwyl had de kanselier van BurgondiëGa naar voetnoot(4), zekere onderhandelingen van vroegeren | |
[pagina 527]
| |
dag op nieuw aengeknoopt met de afgeveerdigden van koning Lodewyk, die zich altyd even bereidwillig toonde, voorziende dat Karel elders in het verderf zou loopen, zonder dat hy noodig hadde zyne eigen magt te verzwakken of door gedurige worsteling uit te putten. Inderdaed, een bestand van negen jaer te VervinsGa naar voetnoot(1) ontworpenGa naar voetnoot(2), werd door Karel den 13den September 1475 te Soleuvre geteekend. Van dien dag, tot hetzelfde datum van 1484, zou alle vyandlykheid gestaekt worden. De steden en sloten die elk der beide vorsten bezat in Mei des vorigen jaersGa naar voetnoot(3), zouden hem blyven gedurende het bestand. De onderdanen des konings en die des hertogs zouden over en weêr vryelyk handel mogen dryven. De wederzyds verbeurde goederen zouden aen hunne vorige eigenaers terugkeerenGa naar voetnoot(4). Het bestand zou uitgebreid worden | |
[pagina 528]
| |
tot alle de bondgenooten der beide vorstenGa naar voetnoot(1), mits zy, vóór primo January 1476, verklaren daerin te willen begrepen zyn: zoo nogtans dat de hertog, even als de koning, tegen ieders bondgenooten kryg zou mogen voeren, byaldien zy door een van hen aengerand wierden, zonder dat de andere zulks zou mogen beletten of tegenwerkenGa naar voetnoot(2). De hertog van Lorreynen was, van 's konings wege, uitdrukkelyk in het tractaet van Soleuvre begrepenGa naar voetnoot(3), maer de keizer nietGa naar voetnoot(4), noch ook de | |
[pagina 529]
| |
Elsaszer steden en die van het graefschap Ferrette, welke onze vorst met de wapens aen mogt randen zonder het akkoord te buiten te gaenGa naar voetnoot(1). Ongelukkiglyk waren er eene menigte dier uitgesloten vreemdelingen in LorreynenGa naar voetnoot(2), houdende daer de steden en sloten bezel voor hertog René, en hebbende reeds meermalen de Burgondiërs yverig bevochten. Misschien maekte Karel zich daer eenen titel van om zynen togt in Lorreynen voort te zetten, als hadde daerdoor zelf de heer des lands het bestand van Soleuvre verzaekt of geschondenGa naar voetnoot(3). Hoe 't zy, een aenzienlyk gedeelte | |
[pagina 530]
| |
van dit land was reeds in Karels magtGa naar voetnoot(1), en vóór het einde van September bleef er nagenoeg niets anders meer te overwinnen dan Nancy, de hoofdstad des hertogdoms, en Epinal op de MoeselGa naar voetnoot(2). Dit laetste ging ook over den 17den OctoberGa naar voetnoot(3); maer Nancy bood ernstigen wederstand. Het werd belegerd den 24sten October, en hield het uit tot den 29sten der volgende maend, alswanneer het by verdrag overgegeven werd aen hertog Karel, die den dag daerna er zyne plegtige intrede in deedGa naar voetnoot(4). Hiermede was Lorreynen geheel veroverd, ja en voor goed mag men zeggen; want Karel had door nadere akkoorden koning Lodewyk er doen | |
[pagina 531]
| |
in toestemmen, ondanks al de poogingen door hertog René by den Franschman aengewend om zyn erfdeel te behoudenGa naar voetnoot(1). Het bleek van den eersten dag af dat Karel rekende heer en meester van het land te blyven, want niet alleen zwoer hy in Sint Joris kerk de privilegiën der stad en des hertogdoms te zullen handhaven; maer hy hield vervolgens zyn hof open voor groot en klein, ieders vragen of klagten aenhoorende, en alles doende wat bekwaem was om de harten zyner nieuwe onderdanen te winnen. Nog meer, den 18den December verzamelde hy daer 's lands Staten, en deed hun de schoonste beloften: zyn bestier zou gegrond zyn op de uiterste billykheid; Nancy zou de hoofdstad worden van al zyne landen; hy zou ze vergrooten en versieren; hy zou er een paleis bouwen, en haer tot zetel kiezen van een hoog geregtshof; de burgers mogten tellen op zyne gunst en be- | |
[pagina 532]
| |
scherming; geen vorst was bekwamer dan hy om hen te verdedigen ook tegen de magtigste vyanden; hy zou binnen hunne muren zynen ouden dag komen doorbrengen en uitrusten van al zyne beslommeringen. Kortom, hy sprak zoo wel, dat alle de aenhoorders zich gelukkig achtten zulk een grootmoedigen vorst tot heer te mogen hebbenGa naar voetnoot(1). |
|