Vaderlandsche historie. Deel 8

[p. 444]

Twaelfde hoofdstuk.

verzoening der gentenaers. - oostenryksche bezittingen op den boven-rhyn aen karel verpand. - nieuwe twist met frankryk. - de kryg der twee roozen in engeland. - karels verwyten aen de vlamingen. - gevechten en bestanden met lodewyk xi. - aenwinst van gelderland en zutphen. - karel heult naer de koningskroon. - zyne samenkomst te trier met keizer frederik iii. - toebereidselen voor de krooning. - karel te leur gesteld door den keizer.

1468-1473.

Het tweede jaer van hertog Karels regeering was nauwelyks ingegaen, toen hy, te Luik, aen de burgeryen zyner eigene steden eene les gaf over hetgeen deze van hem te duchten hadden, byaldien zy nog dorsten luisteren naer de ingevingen van den geest des opstands. Deze les bereikte haer doel: alle de steden spiegelden zich aen de Luiksche rampen, en wachtten zich voortaen van 's vorsten wrevel te ontsteken. De Gentenaers inzonderheid hadden van verre het treurspel met

[p. 445]

angst nagezien, en waren zeer bevreesd voor hen zelven. 't Is waer, de hertog had hun, het jaer te voren, pardon geschonken⁽¹⁾, en ja brieven doen opstellen, waerby hy toestond dat zy hunne gesloten of vermetste poorten open maekten, en dat de ambachten hunne vorige banieren hernamen⁽²⁾. Maer het schynt dat deze brieven hun nimmer uitgeleverd waren geweest, willende de vorst wachten tot dat de Gentenaers, anders dan met woorden, hunne onderdanigheid zouden getoond hebben⁽³⁾. Ondertusschen hadden zy de poorten open gelaten, de banieren weer opgestoken en, met Half-Oost 1468, nieuwe schepenen gekozen op den ouden voet: welk alles grootelyks tegen 's hertogs dank geschied was. Het is zelfs niet onwaerschynlyk dat zy het sedert nog anders verbruid hadden. Evenwel in December 1468 kwam hun dat alles te binnen, en werden zy bedacht

(1) Zie boven, bl. 404.

(2) De beide brieven, gedagteekend van den 28 July 1467, staen in de Preuves de Commines, IV, bl. 216 en 218.

(3) Zoo althans wordt er gezegd in het Dagboek der Gentsche Collatie, bl. 464.

[p. 446]

om, door eene volstrekte onderwerping, met Karel verzoend te geraken. Den 20^sten dier maend vergaderden, ten Collatie-Zolder⁽¹⁾ de schepenen beider banken⁽²⁾, de twee dekens⁽³⁾ en meer dan achthonderd aenzienlyke burgers, die besloten over al de opgenoemde punten den hertog voldoening te geven, en daerenboven door strenge wetten allen oproer of muitery voortaen zoo goed als onmogelyk te maken. Deze besluiten werden in geschrifte gesteld⁽⁴⁾, en overgegeven aen eenige

(1) Zie hierboven, bl. 48, aenteek. 1, en bl. 62, aent. 3.

(2) Versta die van der Keure, en die van Ghedeele. Zie boven, bl. 141.

(3) Namelyk de Deken van der Weverië, en de Heuverdeken. Zie hiervoren, bl. 143, aenteek. 2.

(4) Zie daer den zakelyken inhoud van, in het Dagboek, bl. 464-66. Dat de vergadering het stuk meende, blykt uit de volgende bepaling. Eerst, dat so wie voortan eeneghe woorden useert (oproerige reden voert) oft vergaderynghe, oft lopynghe oft maniere maect, daer beroerte af soude moghen comen, dien sal men pelloriseren (aen den schandpael zetten) ende de tonghe doersteken, ende bannen l jaer uut Vlaenderen. Ende eist datter beroerte ofte commotie af comt, men salne quaerteleren (hem vierendeelen) ende al sijn goet confisquieren (aenslaen).

[p. 447]

afgevaerdigden, die er kort daer na meê naer Brussel⁽¹⁾ vertrokken⁽²⁾.

Zy werden daer redelyk wel ontvangen, doch kregen bevel van weêr te komen tegen den 8^sten January, dit mael vergezeld van de dekens en gezworenen der twee en vyftig ambachten, om hunne banieren, alsmede het privilegie van koning Philip⁽³⁾ aen den hertog af te geven, enz.⁽⁴⁾

Dit geschiedde. Op den bepaelden dag⁽⁵⁾ waren de Gentsche afgevaerdigden samen te Brussel op het stedelyk raedhuis. De hertog zond hun elk een' glavye-scacht⁽⁶⁾ om de verbeurde banieren op te dragen, welke zy hem moesten brengen in zyn Hof op Coudenberg. Daer zat Karel, in de nieuwe zael⁽⁷⁾,

(1) Hertog Karel was te Brussel sedert het einde van November.

(2) Zie het Dagboek, bl. 466-67.

(3) Zie hiervoren, bl. 141, aenteek. 1.

(4) Zie het Dagboek, bl. 467.

(5) De 8^ste January viel, in 1469, op eenen Zondag. In het Dagboek leest men l. cit. tsmaendaegs, den VIII^en dach van Laumaent; maer dat komt niet uit. Zie Gachard, Doc. inéd. I, bl. 204, in de aenteekening.

(6) Versta stelen of schachten van speren.

(7) Zie hiervoren, bl. 130, aenteek. 4.

[p. 448]

omringd van hooge edellieden⁽¹⁾ en van eene menigte gezanten vreemder mogendheden⁽²⁾, gelyk een koning op zynen troon by de grootste plegtigheden, terwyl de Gentenaers twee en twee in processie afkwamen. Men liet hen echter, op het voorplein, nog meer dan anderhalf uer in den sneeuw staen, alswanneer eindelyk twee hofmeesters⁽³⁾ ze binnen riepen. De verkleumde dekens, in zwarten habite, na eerst dry mael de knieën gebogen en mercy geroepen te hebben, legden ieder eene banier voor de voeten van 's hertogs stiefbroeder, Antonis van Burgondië. Vervolgens overhandigden zy het privilegie van koning Philip aen 's vorsten Kanselier Pieter de Goux, die het voor elks oogen met zyn pennemes in stukken sneed. Wat de dry Gentsche poorten raekte, daer hadden de afgevaerdigden bewyzen van by, waeruit bleek dat de eene op nieuw toegemetst was, en de twee andere op de gestelde dagen waren gesloten ge-

(1) Zy worden allen genoemd by Gachard, Doc. inéd. I, bl. 205, aenteekening 1.

(2) Zie daer, bl. 206.

(3) Olivier de la Marche, de schryver der Mémoires, was daer een van.

[p. 449]

bleven⁽¹⁾. Voor het laetste, leverden zy nog brieven van afstand en verzaking aen de pasgemelde regten, voorregten en vryheden⁽²⁾. Alsdan deed de hertog zelf hun een sermoon in vier puntjens, en hiermede was het spel uit, en mogten de Gentenaers verzoend naer huis keeren⁽³⁾.

Voortaen werden, daer ter stede, de schepenen beider banken niet meer gekozen door acht dusgenaemde Kiezers⁽⁴⁾, maer willekeurig aengesteld door Commissarissen van 's vorsten wege met die taek belast⁽⁵⁾. De vergaderingen op den Collatie-Zolder werden nu ook op eenen anderen voet geregeld, naer Karels zin en voorschrift⁽⁶⁾. En wat

(1) Zie de oorkonde in de Preuves de Commines, uitgave van Brussel, 1723, IV, bl. 220.

(2) Zie de oorkonde aldaer, bl. 223.

(3) Zie het Dagboek, loc. cit. en een verhael der gansche plegtigheid door Gachard meêgedeeld, bl. 204-209.

(4) Zie hiervoren, bl. 141, vlg.

(5) Zie daer het blyk van in het Memorieboek der stad Gent, I, bl. 273. Deze verandering duerde echter slechts tot aen de dood van hertog Karel: dat eigen jaer kwam het te Gent weêr op den ouden voet.

(6) Die van Gent hadden zulks vooraf toegestemd in hunnen act van afstand en verzaking, daer aenstonds beroepen.

[p. 450]

Sint Lievens Processie aenging, zy mogt blyven bestaen; maer de Fiertere, in stede van door de Gildebroeders⁽¹⁾ gedragen, moest voortaen op eenen wagen naer Houthem gevoerd worden, met streng verbod van, by het wederkeeren, te dansen of poetsen te maken, of luidkeels te zingen, gelyk men sedert eenwen gedaen had⁽²⁾.

Karel triomfeerde thans over de Gentenaers, gelyk by onlangs gedaen had over die van Luik en, mag men byvoegen, over zynen leenheer, den arglistigen Lodewyk XI. Hy had nu nergens wederstand meer te vreezen; alles zwichtte voor zyne magt; de vreemde vorsten achtten zich vereerd met zyne vriendschap; zyn hof was vol van gezanten uit de afgelegenste landen, uit Denemarken, uit Noorwegen, ja tot uit Rusland toe. Geen zyner voorgangers had ooit zoo veel geldmiddelen aen de hand gehad, of zoo talryke legers in het veld kunnen zenden. Dit alles vleide Karels hoogmoed, die niet meer droomde dan van uitbreiding zyner heerschappy, en niet meer bedacht was dan

(1) Zie hiervoren, bl. 376. Men hiet die Gildebroeders ook Sint-Lievens zotten.

(2) Zie het Dagboek, bl. 470.

[p. 451]

om het huis van Burgondië te verheffen tot eenen staet van grootheid, waer de koningen van Frankryk zelf zouden moeten voor onderdoen.

In zulke gesteldheid van geest werd Karel getokkeld door een aenbod van aertsbertog Sigismond, hetwelk hem niet dan zeer behagelyk wezen kon, en waer hy, noch iemand ter wereld, de noodlottige gevolgen van voorzag.

Sigismond van Oostenryk, neef van den regeerenden keizer Frederik III⁽¹⁾, wras, ten jare 1439, zyn' vader opgevolgd in het graefschap van Tirol, waerby hy nog dat van den Hoogen-Elzasz⁽²⁾ voegde, naest andere domeinen in Zwaben en op den Boven-Rhyn, allen landstreken aen Zwitserland palende, waermede hy gedurig overhoop lag. Sigismond was een zeer vreedzaem vorst; doch sedert meer dan eene eeuw hadden zyne

(1) Sigismonds vader en keizer Frederiks vader waren gebroeders die, in 1411, met andere broeders de erflanden van hun stamhuis gedeeld hadden.

(2) De Hooge- of Opper-Elsasz ging, noordwaert, tot naby Straetsburg, alwaer hy door eene beek, genaemd Eckenbach, scheidde van den Neder - Elsasz. Zuidwaert klom het landgraefschap op tot niet verre van Basel in Zwitserland.

[p. 452]

voorgangers te worstelen gehad tegen de Zwitsers die, vereenigd in bondgenootschappen, van dag tot dag sterker werden, en niet ophielden hunne Oostenryksche naburen afbreuk te doen. Reeds had Sigismond herhaelde malen hunne strydbaerheid beproefd, en van niemand hulp krygende⁽¹⁾, telkens het onderspit gedolven⁽²⁾. Laetst nog, in een nieuwen twist verwikkeld door 's lands adel, was hy op nieuw verslagen geweest door de bondgenooten, die alles plat liepen tot aen de poorten van Straetsburg toe, terwyl andere vyandlyke benden, aen gene zyde des Rhyn-strooms, reeds een deel van Zwaben veroverd hadden: zoodat de aertshertog, wilde by niet alles verliezen, genoodzaekt werd den vrede te koopen, belovende al de krygskosten aen de Zwitsers te zullen vergoeden, als hy nog al gedaen had. Doch waer geld gehaeld om die belofte te volbrengen? Sigismonds koffers

(1) De keizer had zeker hem dienen te ondersteunen; maer Frederik III was by uitstek zorgeloos en gierig, tot zoo verre dat de Keurvorsten meer dan eens gesproken hadden van hem af te zetten: ook was hy algemeen misacht zoo van 's ryks onderdanen als van de edellieden.

(2) Zie Barante, VII, bl. 147.

[p. 453]

waren ledig: daer bleef hem geen ander middel over dan zyne domeinen, althans een groot deel daervan, aen een vermogenden nabuer te verpanden. Maer aen wien? Welke vorst zou zyne schatten willen uitzetten voor een pand, dat hem gedurig in 't geval zou stellen van de wapens te moeten voeren tegen de overmoedige Zwitsers? Daer lag de groote moeijelykheid, waerover meermaels raed werd geslagen tusschen den aertshertog en diens vasallen. Ten laetste viel men op de gedachte van zich te wenden tot den hertog van Burgondië. ‘Karel, zeide een Elsaszer edelman, heeft goud in overvloed, en is vol van heerschzucht. Hy zal niet aerzelen het pand te aenveêrden, en 't geen hy er zal voor geven, zal niet slechls toereikend wezen om de Zwitsers te betalen, maer met het overschot zal de aertshertog gerust te Innsprück⁽¹⁾ kunnen leven. Later, indien de tyden beter worden, en wanneer de Zwitsers zullen gekortwiekt zyn door de Burgondische wapens, zal het huis van Oostenryk zyne domeinen weêr inlossen: het zal te doen hebben.

(1) De hoofdstad van Tirol.

[p. 454]

met een grootmoedig man, die nog nooit zyn woord geschonden heeft. Middelerwyl zullen de Elsasz en Zwaben den vrede hebben; want dorsten de Zwitsers de hand steken aen één zyner boeren, de hertog zou eerder voornemen geheel hun land te veroveren, dan den minsten hoon ongewroken te laten⁽¹⁾.’

Deze raed werd algemeen toegejuicht, ook van Sigismond, die eerlang naer Atrecht kwam om de zaek aen Karel voor te stellen. Daer werd hy feestelyk ontvangen aen het prachtig hof van Burgondië, en doorliep met onzen hertog een deel van het ryke Vlaenderen, dat zoo weinig geleek aen de woeste bergstreken van Zwaben en Tirol. Het aenbod van den Oostenryker beviel Karel ten zeerste. Geld of manschap ontbraken hem niet; hy had tot dan toe in alles wel geslaegd: wat kon derhalve voor hem te groot wezen? Was hy niet in staet om half Europa te beheerschen? Deze gedachten woelden hem door het hoofd, en de raedslieden van Sigismond, voedden hem daerin: ‘Hy zou eindelyk eens het ongelyk wreken, den adel

(1) Zie Barante, VII, bl. 148-50.

[p. 455]

aengedaen door de Zwitsersche koewachters. Op het hooren alleen van zynen naem zouden zy de vlag stryken, en de roem van Burgondië zou in het Alpisch gebergte weêrgalmen gelyk de donder⁽¹⁾.’

Karel luisterde met welbehagen naer al die vleijende woorden, en ging ja met zyne gedachten nog veel verder. Hy zag vooral in het aengeboden pand een middel om groot te worden in Duitschland, en stelde zich reeds voor daer magt genoeg te verwerven om, na de dood van keizer Frederik, aenspraek te maken op de kroon. Het akkoord werd gesloten te Sint-Omaers, den 9 Mei 1469⁽²⁾. Karel telde aen den Oostenryker eerie somme van 50,000 goudguldens⁽³⁾, en zond weldra een' zyner hof-

(1) Zie Barante, bl. 151-52.

(2) Zie Barante, bl. 152, en de Hist. de la maison d' Autriche van William Coxe, vertaeld door Henry. Parys, 1810, I, bl. 369-71. Het is te verwonderen dat, Meyer noch Pontus Heuterus, even zoo min als Commines en La Marche, van dit hoogst gewigtig feit gewag maken.

(3) Deze geldsom is vry klein; maer Karel had reeds, twee jaer te voren, aen denzelfden aertshertog Sigismond honderd duizend gulden geleend. Zie Despars, IV, bl. 18 en 50. Daerenboven moest by nog aen onderscheidene heeren 180,000 gulden aftellen, tot kwyting van hetgeen deze op dezelfde landen aen hertog Sigismond geleend hadden. Zie de zaek toegelicht volgens de origineele oorkonden, in den Messager des sciences historiques van 1841, bl. 352.

[p. 456]

meesters, Pieter van Hachenbach⁽¹⁾, aen het hoofd van vier duizend voetknechten en vyftien honderd ruiters, om in zynen naem bezit te gaen nemen van de verpande domeinen, hoofdzakelyk bestaende uit het Elsaszer landgraefschap, het graefschap van Ferrette⁽²⁾, het dusgenaemde Breisgau⁽³⁾ en Sundgau⁽⁴⁾, en de vier woudsteden Seckin-

(1) Hy was heer van Hachenbach, een dorp, gelegen naby Schelestat of Schlettstadt, in 't zuidwesten van Straetsburg.

(2) Het graefschap van Ferrette, in het hoogduitsch Pfirt, maekte vroeger deel van den Hoogen-Elsasz, en paelde zuidwaert aen het bisdom van Basel, westwaert aen het graefschap van Burgondië of het dusgenaemde Franche-Comté.

(3) Uitgebreid landschap aen den overkant van den Rhyn, heden behoorende tot het Groot-Hertogdom van Baden. De hoofdstad is Freiburg.

(4) Ander deel van den Hoogen-Elsasz, palende aen Franche-Comté. Belfort, bewesten Altkirch, was er de hoofdstad van.

[p. 457]

gen, Waldsbutt, Lauffenburg en Rheinfelden⁽¹⁾.

Zoo had dan hertog Karel eene merkelyke aenwinst gedaen, en stak voortaen het hoofd nog hooger in de lucht. Het overige van het jaer ging door in bezoeken aen zyne steden en landen. Gent had zyne beurt. De hertog vertoonde er zich op het laetste van Mei, vergezeld ja van zyne gemalin en dochter, doch tevens gelyfstaffierd door heel een leger van gewapende mannen. Ook werd er dit mael van geene caljoot⁽²⁾ meer gekikt of gemikt: neen, de Gentenaers onthaelden hunnen geduchten heer met meer dan negen duizend brandende toortsen, en deden hem grooten triomphe van vierne ende andersins⁽³⁾. Het ging even zoo te Brugge

(1) Deze vier steden hadden haren naem van het Schwarzwald, de oude Silva hercynia, waer zy als den zoom van maekten. Zy liggen wederzyds den Rhynstroom, Waldshutt en Seckingen aen den regten kant, heden behoorende tot Baden; Laufenburg en Rheinfelden op den linker oever, heden aen Zwitserland. - Zie dit alles nog nauwer aengeduid in den Messager van 1841, bl. 353, aenteek. 1.

(2) De graen-caljoot was, kort te voren, te Gent hersteld. Zie het Dagboek der Gentsche Collatie, bl. 468.

(3) Zie het Dagboek, loc. cit.

[p. 458]

en in de andere Vlaemsche steden door Karel bezocht, die vervolgens naer Zeeland en voorts naer Holland trok, alwaer hy orde stelde aen de landzaken, en op geregelde dagen voor groot en klein regt sprak met eene onverbiddelyke strengheid tegen alle kwaeddoeners en geweldenaers, zonder onderscheid van edel of onedel⁽¹⁾.

Het jaer daerna was 't er wederom op met den koning van Frankryk, want tusschen dezen en onzen vorst kon geen vrede duer hebben. Karel had in January van zyn' schoonbroeder Eduard IV de orde des Engelschen Kousenbands ontvangen⁽²⁾, tot groot misnoegen van den Franschman, die

(1) Zie Meyer, ad ann. 1469, doch vooral Pontus Heuterus, die er over uitweidt, bl. 130-32.

(2) Eduard IV had reeds den 13 Mei 1469 zyn' zwager van Burgondië ridder genoemd (zie de oorkonde in de Pr. de Commines, IV, bl. 318); maer de Kousenband werd eerst aen onzen hertog gebragt den 31 January 1470. Zie de Hist. de Louis XI van Jean de Troyes, achter de Mémoires de Commines, uitgave van Brussel, II, bl. 130, en III, bl. 357.
Hertog Karel, van zynen kant, had, insgelyks in Mei 1469, koning Eduard tot Vliesridder genoemd. Zie Reiffenberg, Hist. de l'Ordre, bl. 56, en de oorkonde in de Preuves de Commines, IV, bl. 321.

[p. 459]

daerin het teeken zag van een nieuw verbond tegen hem. Andere moeijelykheden⁽¹⁾ waren daer nog bygekomen, dusdanig dat de kryg op het uitbersten stond, toen de val van koning Eduard daer eene andere wending aen gaf. Het was in den tyd dat twee koninklyke huizen, dat van Lancaster en dat van Yorck, elkander den troon betwistten⁽²⁾. Hendrik VI was daer afgebonsd in 1463, en Eduard van Yorck in diens plaets gesteld, door het toedoen vooral van zekeren graef van Warwick, een snoodaert zonder weêrga⁽³⁾ die, in 1470, zyn' meester weêr afviel⁽⁴⁾, en dit mael met Lodewyk XI⁽⁵⁾ samenspande⁽⁶⁾ om Eduard den voet te ligten, ten

(1) Zie Commines, Liv. III, chap. 1-2.

(2) Deze worsteling draegt, in de Geschiedenis, den naem van Kryg der twee Roozen, omdat het huis van Lancaster eene roode roos in zyn wapen voerde, en dat van Yorck eene witte.

(3) Meyer heet hem ingenio pessimo, pacis hostis, osor quietis, proditor perfidissimus.

(4) Om redenen die voor ons geen belang hebben.

(5) Warwick was Eduards afgezant by den koning van Frankryk.

(6) Het was een kolfje naer Lodewyks hand, die niet aenhield dan met deugenieten.

[p. 460]

behoeve van zyn' mededinger Hendrik, sedert zeven jaren opgesloten in den Toren van Londen⁽¹⁾.

Hertog Karel voelde wel waer dit alles heen wilde. Hy zag daerenboven voor zyne oogen dat de oproerige graef die, na een paer mislukte poogingen, Engeland had moeten ruimen, en met een dertigtal schepen naer Frankryk geweken was, daer niet alleen goed onthael vond, maer kruisende op onze kusten, de hollandsche en vlaemsche schepen aenrandde, de ladingen buit maekte en soms de manschap in 't water wierp. Karel liet niet na van daer bittere klagten over te doen aen den franschen vorst⁽²⁾, doch kreeg niet dan ydele uitvlugten en valsche voorwendsels tot antwoord⁽³⁾.

Het kwam er dus op aen, om zich tot een ernstigen kryg gereed te maken, want koning Lodewyk ondersteunde Warwick opentlyk, ofschoon hy het loochende⁽⁴⁾. In dezen toestand van zaken

(1) Zie Commines, chap. 4.

(2) Zie Karels brief van den 5 Mei 1470 aen Lodewyk XI, by Kervyn, V, bl. 157.

(3) Zie Kervyn, V, bl. 159, en Wagenaar, IV, bl. 111.

(4) Zie Karels brief van den 10 Juny aen die van Yperen, by Gachard, Doc. inéd. I, bl. 226, vlgg.

[p. 461]

vroeg de hertog aen zyne Belgische landen eene buitengewoone hulp van 120,000 kroonen, gedurende dry jaren op te brengen. Men mag onderstellen dat Brabant, Henegau en de andere gewesten weinig of geene moeijelykheid maekten⁽¹⁾; maer de Staten van Vlaenderen vonden er bezwaren in⁽²⁾. Zy wilden vooraf weten welk him aendeel in de bede wezen zou⁽³⁾, wat nut zy daer zouden uit trekken, en waerom Burgondië in den last niet begrepen was⁽⁴⁾. Met dit vertoog trokken hunne afgeveerdigden, in den loop van Juny, naer Middelburg in Zeeland, waer de hertog zich alsdan ophield, en droegen het hem voor met zeer bescheiden termen. Maer Karel, die in dat oogenblik het hoofd vol van kommer en het hart vol van

(1) Haraeus althans zegt dit uitdrukkelyk, in zyne Annales Brabantiae, II, bl. 435, in fine.

(2) Het voorstel was hun, van 's hertogs wege, den 21 Mei te Ryssel gedaen, werwaerts zy beroepen waren. Zie Gachard, Doc. inéd. I, bl. 216, in de aenteek.

(3) De aendeelen moesten eerst later bepaeld worden, na de toestemming der landen, en dat van Vlaenderen werd gesteld op 28,000 kroonen, dat van Brabant op 26,000, enz. Zie Gachard, bl. 225.

(4) Zie de origineele oorkonde by Gachard, bl. 216-19.

[p. 462]

bitterheid had, nam de tegenstribbeling der Vlamingen zeer euvel op, en gaf hun, uit eigen mond, een sterk gepeperd antwoord: ‘Gy wilt weten, zeide hy, waerom Burgondië onbelast blyft: de rede is hoogst eenvoudig, omdat het geen geld heeft, en slechts my dienen kan met zynen adel, die het derde van myn leger uitmaekt. Gy vraegt ook welk uw aendeel in de bede wezen zal: dit kan ik u niet zeggen, zoo lang gy er niet hebt aen toegestemd. Maer, ik zie het wel, gy houdt van geen geven, en hebt het altyd tegen dank gedaen, zoo wel aen myn' vader als aen my. Wat zyn 120,000 kroonen voor duizend lancen, of vyf duizend man? Het is kwalyk het derde van hetgeen zy my kosten zullen: de rest zal ik er uit myne kas moeten byleggen, of ze acht maenden laten vasten. En wat zeg ik, vyf duizend man? Ik zal er drymael zoo veel moeten onderhouden om den koning van Frankryk, die niet dan kwaed broeit tegen my en myne onderdanen, het hoofd te bieden. En in zulke omstandigheden toont gy onwil! Doen myne andere landen dat ook? Neen, Holland en Zeeland, die op verre na zoo ryk niet zyn als gy, dienen en helpen my, zoo wel de ste-

[p. 463]

den, de burgers en de kooplieden als de edelen. Het zelfde is waer van Brabant, van Henegau, van Pycardië en van myne overige graefschappen, die ja ook privilegiën hebben, even als gy; maer zy doen ze tegen my niet gelden, gelyk gy gewoon zyt. Ik weet wel dat ik die gezworen heb; doch gy ook, gy hebt gezworen my te zullen dienen als goede en trouwe onderdanen, en doet gy dat? Neen, gy Vlamingen, met uwe styve koppen, gy hebt uwen vorst altyd gehaet of misacht: want als hy zwak was, zoo versmaeddet gy hem; en als hy magtig was, zoo haettet gy hem. Wel nu, ik word nog liever van u gehaet dan veracht⁽¹⁾. Ik zal my voor uwe privilegiën niet laten over 't hoofd zien, of myne heerlykheid laten verkorten, en ik ben sterk genoeg om haer te handhaven. Wilt gy my tegen komen, zoo zal

(1) Wy moeten dit dubbel portret in zyne origineele trekken ophangen. Vous autres Flamengs, zei Karel, avecq vos dures testes, avez tousjours contempné ou hay vostre prince; car, quant il n'estoit point bien puissant, vous le contempnâtes, et quant il estoit puissant, vous le haystes. Eh bien, j'ayme mieux que vous me hayéz que me contempnéz. Zie daer Karel in zyn geheel, en ook de Vlamingen van zynen tyd.

[p. 464]

het met u zyn als met den pot en het glas: dit stoot hem aen, en 't valt in stukken.’

Deze, en andere liefelykheden (want wy verkorten nog) moesten de afgeveerdigden hooren. In 't eind nogtans verzachtte Karel zynen toon, en streek wat zalf over de wond, byvoegende dat, indien zy goede onderdanen wilden zyn, hy hun een goed vorst zou blyven, en hun niet meer opleggen dan zy dragen konden, enz.⁽¹⁾

Intusschen had de hertog te Sluis eene sterke krygsvloot uitgerust⁽²⁾ die, onder het bevel des heeren van Borselen, den 8 Juny in zee stak, koers nemende naer de kusten van Normandië, om Warwick zyne rooftogten betaeld te zetten, en meteen hem den pas naer Engeland af te snyden, werwaerts hy door zyne vrienden geroepen was. Deze

(1) Zie net origineel stuk by Gachard, bl. 219-224.

(2) Hy had tevens aen zyne geregtsdienaers bevel gegeven van al de fransche goederen, eet- en koopwaren, welke hier te lande zouden gevonden worden, aen te slaen en te veilen om, met hetgeen daer van komen zou, de schade, door de onderzaten geleden, te vergoeden. Zie de oorkonden in het Dagboek, bl. 473-82.

[p. 465]

onderneming gelukte echter maer half. Hendrik van Borselen randde ja den vrybuiter aen, en ontweldigde hem, in de haven van Honfleur⁽¹⁾, onderscheidene schepen; doch Warwick gebruik makende van eenen hevigen storm, raekte met zyn overschot uit de voeten, en stevende naer Dartmouth⁽²⁾. Eens aen land zynde, kwamen hem ontelbare aenhangers weêr toegesneld, met wie hy 't zoo ver bragt, dat koning Eduard eerlang het land moest ruimen en schuilplaets zoeken by zyn' zwager van Burgondië⁽³⁾. De vlugtige vorst werd onder wege nog achtervolgd door vreemde kapers; doch raekte gelukkiglyk de zee over, en wierp, in 't begin van Wynmaend, het anker op de Friessche kust⁽⁴⁾, naby Alkmaar⁽⁵⁾. Daer ging de toenmalige stedehouder van Holland en Zeeland, heer Lodewyk van Gruthuze, den koning afhalen, en ge-

(1) In 't zuiden van Havre.

(2) Engelsche zeestad, bezuiden Exeter.

(3) Zie Commines, chap. 5.

(4) Versta de Noord-Hollandsche.

(5) Hy was met een engelsch en met twee hollandsche schepen gevlugt uit de haven van Lynn, in 't Norfolksche.

[p. 466]

leidde hem met zyn klein gevolg naer den Haeg⁽¹⁾.

Terwyl Eduard in 's hertogs landen vertoefde, had Warwick, den 6 October, koning Hendrik VI uit de gevangenis verlost, en niet alleen op den troon hersteld, maer tevens zyn' mededinger door het engelsch Parlement vervallen van de kroon doen verklaren, en een plegtig banvonnis doen vellen tegen diens aenhangers⁽²⁾. Dit alles bragt onzen vorst in geene kleine verlegenheid. Hy vreesde nu, en niet zonder reden, dat Hendrik VI zich met Frankryk verbinden zoo, om hem gezamenderhand den oorlog aen te doen: dubbele magt, waer hy zich moeijelyk zou kunnen tegen verweren. Inderdaed, het duerde niet lang of Lodewyk XI maekte een verbond met Hendriks zoon, den prins van Wallis, waerby de kryg tegen den hertog van Burgondië besloten werd, onder wederzydsche verpligting van dien voort te zetten tot dat men al de landen van Karel zou veroverd heb-

(1) Zie Commines, chap. cit. en Wagenaar, IV, bl. 114. - Zie mede Barante, VII, bl. 222 en de aenteekening 1 aldaer.

(2) Zie Commines, chap. 7, alsmede Chastellain, III^e Partie, chap. 180 en 187-190.

[p. 467]

ben⁽¹⁾. 't Is waer, de Franschman was tot dus verre gehouden door den vrede van Peronne; maer den 3^den December riep hy te Tours de Grooten des ryks byeen, en deed zich daer, op valsche voorwendsels⁽²⁾, ontlast verklaren van alles waer hy, krachtens dien vrede, toe gehouden was⁽³⁾.

Na deze uitspraek aerzelde Lodewyk geen oogenblik om vyandlykheden te plegen op eenige Burgondische gewesten, welke hem het naest aen de hand lagen. De toestand was vry akelig voor Karel; nogtans verloor hy den moed niet: neen, hy riep zynen adel en zyn volk onder de wapens, en deze oproep werd overal zoo wel beantwoord dat, in het begin van 1471, honderd en twintis duizend man gereed waren om te veld te trekken⁽⁴⁾. Hiermede kon de hertog al iets verrigten; maer terwyl hy zich aldus in staet stelde om den meineedigen Franschman het hoofd te bieden, had hy, op ver-

(1) Zie Barante, VII, bl. 234.

(2) Zie die uiteengezet by Barante, bl. 234-38.

(3) Zie de oorkonde in de Preuves de Comm. IV, bl. 310-318.

(4) Zie Kervyn de Lettenhove, V, bl, 178. - Zie mede Barante, VII, bl. 257.

[p. 468]

zoek van zyn' zwager, vier groote schepen te Veere in Zeeland⁽¹⁾ doen uitrusten, waermeê de onttroonde vorst beproeven zou zyn koningryk te herwinnen. Alles werd in stilte voorbereid, tot dat Eduard, voorzien van geld en van manschap, den 10 Maert onder zeil ging, den steven wendende, niet naer de hoofdstad, maer naer het land van Yorck dat hem erfelyk toebehoorde. De togt was allenzins voorspoedig. Den vierden dag ontscheepte Eduard te Ravenspur⁽²⁾, en zette voort tot Yorck, nog geheel onzeker van den uitslag. Maer welhaest vond hy zoo veel byval onder de landzaten, en zoo weinig yver aen den kant zyner tegenstanders, dat hy het besluit dorst nemen van regt naer Londen te trekken. Alles keerde voor hem ten beste: den 11 April voer hy de stad in, deed zich tot wettigen koning erkennen, en beval Hendrik VI andermael in den Toren op te sluiten. Dry dagen daerna leverde hy slag, met even zoo veel geluk, tegen Warwick, die het spel verloor en er het leven by inschoot⁽³⁾.

(1) Naby Middelburg.

(2) Naby den uitloop der Humber, rivier die de graefschappen Yorck en Lincoln scheidt.

(3) Zie Commines, chap. 7.

[p. 469]

Aldus triomfeerde, voor een' tyd lang, het huis van Yorck over dat van Lancaster door het verraed van de eenen, door den afval van de anderen, en met groote bloedvergieting van beide zyden⁽¹⁾.

Deze schielyke ommekeer in Engeland veranderde ook op eens den onderlingen toestand van hertog Karel en van diens onverzoenlyken vyand. Lodewyk XI, in stede van gezamentlyk met de Engelschen tegen Burgondië te kampen, zou voortaen alleen staen tegenover de Burgondische magt ondersteund door Engeland; want het was ligt te voorzien dat Eduard, uit enkel dankbaerheid, zyn' zwager in den steek niet laten zou. De Franschman moest het dus op eenen anderen boeg zien te wenden; en trouwens het jaer 1471, gelyk 1472 en zelfs 1473, verliepen, deels in vyandlykheden, deels in bestanden: zoodat er ja van wederzyde verwoestingen genoeg aengerigt werden, maer geene beslissende krygsfeiten plaets hadden⁽²⁾.

(1) Hendrik VI werd, den 22 Mei, van kant geholpen. Veertien dagen vroeger was zyn zoon, de prins van Wallis, insgelyks door moorddadige handen omgebragt.

(2) Zie de byzonderheden by Commines, chap. 8-11, of nog beter voorgedragen by Barante, VII, bl. 248-340.

[p. 470]

Onze vorst besteedde den tusschentyd aen het slechten der Geldersche zaken, waer hy reeds sedert lang meê bemoeid en bekommerd was. Hertog Arnout van Gelder, gehuwd met Katharina van Kleef⁽¹⁾, was in 1423 zyn' vader opgevolgd⁽²⁾. Hy had een eenigen zoon, Adolf genaemd, die op het einde van 1463 getrouwd was met Katharina van Bourbon, de jongere zuster van hertog Karels tweede gemalin⁽³⁾. Ongelukkiglyk was Adolf een heerschzuchtige woestaert, voor wien de vader te lang in 't leven bleef: ook had deze hem reeds aen het hoofd van oproerige onderdanen gezien, en twee jaer later eene reis naer het heilig Land laten doen, in de hoop dat hy met betere gevoelens mogt terug komen. Doch neen: in 1463 weêrgekeerd zynde, gaf hy eerlang nieuwe blyken zyner kwaedaerdigheid, en hebbende, door de medewerking zyner onweerdige moeder, grooten aenhang in de

(1) Deze Katharina was de tweede dochter van Adolf II van Kleef, en van Maria van Burgondië, hertog Philips zuster. Zie hiervoren, bl. 208, aenteek. 1.

(2) Arnout was toen maer 14 jaer oud, en huwde Katharina van Kleef eerst in 1430.

(3) Zie boven, bl. 229, alsmede de aenteekk. 1 en 4.

[p. 471]

steden verworven, besloot hy eindelyk den ouden hertog in hechtenis te zetten, en zelf de regeering ter hand te nemen. Dit misdryf werd volvoerd den 10 January 1465. Arnout, te middernacht van zyn bed geligt, werd over 't ys naer een bygelegen tolhuis, en voorts naer het slot van Buren⁽¹⁾ gevoerd, alwaer men hem inkerkerde, erger dan een' moordenaer of een' verrader⁽²⁾.

Dit verfoeijelyk gedrag van Arnouts zoon wekte eene algemeene verontweerdiging, niet slechts in deze, maer tot in de afgelegenste landen. Keizer Frederik zelf en paus Paulus II lieten er zich aen gelegen, en rigtten meer dan eens brieven tot hertog Karel, hem vermanende om door zyne tusschenkomst een eind te stellen aen die verregaende wanorde⁽³⁾, welke reeds sedert vyf jaren duerde. De hertog had zulks uit eigen beweging voor en na beproefd, doch te vergeefs; maer nu, op den aen-

(1) Buren, de hoofdplaets van eene toenmalige heerlykheid, sedert een graefschap geworden, ligt in het noordwesten van Thiel.

(2) Zie Pontanus, Historia Gelrica, bl. 524-25.

(3) Zie Pontanus, bl. 536. Op de voorgaende bladzyde geeft de schryver eenen brief van Paulus II aen Adolf zelf gerigt, om hem tot rede te brengen.

[p. 472]

drang van de hoofden der Kerk en des Ryks, dagvaerdde hy, in 1470, zyn' zwager Adolf om te Hesdin⁽¹⁾, waer op dat oogenblik het hof was, zich te komen verantwoorden. De Geldersche vorst kon dit niet weigeren. Hy vertrok uit Grave⁽²⁾ den 10 October, en werd door Karel zeer wel ontvangen. Na lang gedraeld en tegenstand gedaen te hebben, stemde hy eindelyk toe om den vader op vrye voeten te stellen, en hem insgelyks naer Hesdin te laten komen, ten einde Arnout ook zyne redenen mogte zeggen. Vader en zoon bevonden zich dan samen te Hesdin in den loop van January 1471⁽³⁾, en de hertog gebruikte al zyn verstand om ze tot akkoord te brengen, maer kon de wederzydsche verbittering niet lenigen. Het eindelyk voorstel was, dat Adolf, als erfgenaem en ruwaert, de regeering der landen aenvaerden zou en er al

(1) Zie hiervoren, bl. 283, aenteek. 3.

(2) Grave, in Noordbrabant gelegen, en waer menigmael over getwist was met de hertogen van Gelderland, werd hun, in 1407, te leen gegeven door hertog Antonis van Burgondië. Zie Pontanus, bl. 367.

(3) Zie het derde Deel der Mémoires de Commines, uitgave van Brussel, 1723, bl. 361.

[p. 473]

de voordeelen van genieten, maer dat Arnout den hertogelyken titel zyn leven gedurende zou behouden, met de enkele stad van Grave tot zyn verblyf en een behoorlyk jaergeld volgens zynen staet. Dit voorstel was zeker hoogst redelyk, en by uitstek gunstig voor Adolf: niet te min, toen 's hertogs kamerling Philip de Commines⁽¹⁾, in 's meesters naem, zulks aen den Gelderschman meêdeelde, wees deze het met verachting van der hand, zeggende wrevelig en woedend, dat hy liever zyn' vader voorover in eenen put zou storten en hem achterna springen, dan zulk voorstel aen te nemen. Zyn vader, voegde hy er by, had veertig jaer lang hertog gespeeld: het was dus meer dan tyd dat hy hem de beurt overliete.

Men ziet, en Karel erkende het mede, dat er aen zulk een hardnekkig mensch geene zalf te stryken was; maer Adolf, van zynen kant, merkte ook aldra dat hy bewaekt werd, en zocht thans om zoo haest mogelyk weg te geraken, toen kort daerna de krygsbelangen Karel verder in Pycardië riepen. Adolf nam deze gelegenheid te baet, en

(1) Het is hy zelf die dit verhaelt, Liv. IV, chap. 1.

[p. 474]

stak het op, verkleed in een moniks habyt, met een enkelen vriend tot reisgezel. Maer het zy dat er reeds uit voorzorg alom bevelen gegeven waren, het zy dat het gerugt van des vorsten wangedrag overal verspreid was, hy werd te Namen erkend en aengehouden, en eerlang vervoerd naer het burgslot van Vilvoorden⁽¹⁾.

De ontaerde vorst kon thans zyn' vader in den weg niet meer loopen. Deze vertrok dan in April naer Gelderland, begeleid door eenige Burgondische krygsbenden; maer hy vond daer, onder den adel en in de steden, zoo weinig byval, dat er zonder eene sterke hulp geene hoop was van er zyn gezag op nieuw te doen erkennen. Hertog Karel had, in dat oogenblik, zyne magt elders noodig; doch al ware het anders geweest, zyne heimelyke inzigten zouden hem belet hebben met open geweld Arnout te herstellen. Hy liet hem liever voortsuk-

(1) Zie Commines, chap. 1 cit. Sommige schryvers zeggen dat hy vastgezet werd te Ryssel, anderen te Vilvoorden, nog anderen te Kortryk; waeruit men besluiten mag dat hy achtervolgens in onderscheidene gevangenissen is opgesloten geweest. Zie de Preuves de Commines, IV, bl. 431-432.

[p. 475]

kelen, en ja tot zoo verre, dat de oude man, niet wetende hoe zich zelven staende te houden, Karel verzocht om, als Voogd en beschermer, het bestier der landen op zekere voorwaerden aen te nemen. Dit was juist in 's hertogs kaerten gespeeld. Hy aenvaerdde dan de landvoogdy by brieven van 1 December 1471⁽¹⁾; doch zulks trok Arnout uit de verlegenheid, vooral uit zyn geldgebrek niet, zoodat hy, het jaer daerna, nog eenen stap verder ging, die hem eensklaps in het volop der weelde zou stellen. Namelyk by brieven van 7 December 1472, verpandde⁽²⁾ Arnout aen Karel zyne beide landen, het hertogdom van Gelder en het graefschap van Zutphen⁽³⁾, met alles wat daer toe

(1) De oorkonde staet by Nijhoff, Gedenkwaardigheden uit de Geschiedenis van Gelderland, IV, bl. 455, vlgg.

(2) De meeste schryvers, Meyer, Marchantius, Pontus Heuterus (door Bilderdijk gevolgd) en anderen houden het voor eene verkooping. Heuterus beweert zelfs dat Arnout zyne staten vervreemde by schikking van uitersten wil; maer dit alles is onnauwkeurig. Het was niets anders dan eene Verpanding, en in het Testament van Arnout wordt er niet van gerept. Zie dit stuk by Nijhoff, Gedenkwaardigheden, enz. IV, bl. 486-87.

(3) Het graefschap van Zutphen, oudtyds op zyn eigen en onder byzondere heeren staende, werd, in of omstreeks 1105, door eene erfdochter aen het naburig Gelderland vereenigd, en bleef sedert, met dit, onder éénen vorst. Zie Pontanus, bl. 96. De beide gewesten te samen genomen, staen zoo wat gelyk met de huidige provincie van Gelderland.

[p. 476]

behoorde of er van afhing, voor eene somme van dryhonderd duizend Rhynsche goudguldens⁽¹⁾, onder besprek dat zy, mits wedergaef der gelden, door die zyner maegschap ten allen tyde zouden kunnen ingelost worden, uitgezonderd door zynen zoon en diens kinderen, aen welke by alle erfregt ontzeid wilde hebben⁽²⁾.

(1) In de oorkonde heet het pro summa trecentorum millium florenorum Rhenensium boni auri et justi ponderis, de signo seu fabrica quatuor Electorum Imperii. - Wy meenen dat, met die som te vertiendubbelen, men daer het beloop in onze hedendaegsche munt niet zou van te boven gaen.

(2) Zie hier 's mans woorden: dempto impio filio nostro Adolpho et liberis descendentibus ab ipso, quos, ob ingratitudinem dicti filii nostri et dictam impietatem per eum in nos commissam, ad redemptionem dictorum ducatus et comitatus nullatenus volumus admitti. - Volgens deze onregtveerdige beschikkingen bleven er niet over, om het pand in te lossen, dan de hertogen van Gulik, uit hetzelfde huis afstammende.
De oorkonde, door Pontanus niet vermeld, staet by Dumont, Corps diplomatique, enz. Tom. I, P. II van het Supplement, bl. 440.

[p. 477]

Arnout moest op dat oogenblik zeer in 't nauw zitten, want eer de maend ten einde was, had onze vorst hem reeds tweehonderd en acht duizend gulden afgeteld, als blykt uit Karels brieven van 30 December, waerby hy erkent hem nog 92,000 schuldig te blyven en die binnen den tyd van vyf jaren belooft te zullen voldoen⁽¹⁾. Maer hy had er geen moeite meê; want vóór den eersten vervaldag⁽²⁾, was Arnout uit deze wereld gescheiden, zynde gestorven den 23 February 1473⁽³⁾.

(1) Dezen act, met eenige andere stukken daertoe behoorende, heeft Pontanus medegedeeld, bl. 542-49.
Op Pontanus alleen afgaende, hebben vele schryvers de verkooping of liever de verpanding van beide landen opgegeven als gedaen tegen 92,000 goudguldens. En trouwens, voor een pand dat zoo onzeker was, en voor regten die, om meer dan eene reden (doch welke het te lang zou wezen hier op te halen) zeer betwistelyk waren, was 92,000 gl. ruim genoeg, zoo niet te veel. Het is daerom jammer dat Rousset, de verzamelaer van Dumonts Supplement, de echtheid van zyn stuk niet heeft bewezen.

(2) Het eerste payement moest gedaen worden den 1^sten Mei 1473.

(3) Zie Pontanus, bl. 549.

[p. 478]

Thans kwam het er voor Karel op aen om, zoo haest mogelyk, bezit van het pand te nemen, iets wat zonder de wapens met gaen zou, want adel noch steden hadden aen Arnouts beschikkingen willen toestemmen. Alvorens echter de hertog het zweerd aengordde, deed hy twee dingen: hy vergaderde te Valencyn de vliesridders, om zyn gedrag ten opzigte van een hunner medebroeders, den snooden Adolf⁽¹⁾, te regtveerdigen⁽²⁾, en hy

(1) Adolf was lid der Orde genoemd in 1461. Zie Reiffenbergs Histoire de l'Ordre, bl. 38.

(2) Zie wat in het kapittel van 1473 verrigt werd, aldaer, bl. 72-86. - Wat Pontus Heuterus (bl. 135) zegt en, na hem, D'Outreman (in zyne Hist. de Valenciennes, bl. 177), dat de Vliesridders de verkoop- of verpanding van Gelder en Zutphen voor wettig hielden, en Adolf verwezen tot levenslange gevangenis, schynt niet waer te zyn, althans wordt er in de acten van gemeend kapittel geen gewag van gemaekt.
Sedert eenigen tyd was hertog Karel verzoend met de Croys (zie hiervoren, bl. 42, aenteek. 1, en bl. 282, aenteek. 3), die daer veel moeite voor gedaen hadden (zie eenen brief van Antonis en van Jan, in 1467 aen den hertog geschreven, by Gachard, Doc. inéd. I, bl. 152). Karel had, het jaer te voren, de heerlykheid van Chimay tot een graefschap verheven, ten voordeele van Jan, wiens zoon Philip, heer van Quiévrain, hy in het kapittel van 1473 tot vliesridder noemde, in zyns vaders plaets, het jaer te voren overleden. Zie Reiffenberg, Hist. de l'Ordre, bl. 74.

[p. 479]

kocht van hertog Geert van Gulik, de regten af, welke deze op de verpande landen kon doen gelden⁽¹⁾, voor eene somme van tachtig duizend Rhynsche goudguldens⁽²⁾. Vervolgens trok hy met een leger, dat te Maestricht verzameld was, Gelderland in. Roermonde opende hem zyne poorten, Venloo ging over zonder veel moeite, andere steden insgelyks; maer Nymegen deed ernstigen wederstand. Adolfs beide kinderen, de zesjarige Karel⁽³⁾ en zyne oudere zuster Philippine, bewoonden daer het vorstelyk burgslot, en waren aen de ingezetenen toevertrouwd. De stad werd dan belegerd, en hield het moedig vol tot den 19^den July, alswanneer zy, op het punt staende van stormenderhand ingenomen te worden, by verdrag overging, en 80,000 goudguldens betaelde⁽⁴⁾ om lyf en goed te

(1) Zie Wagenaar, IV, bl. 141.

(2) Zie de oorkonde by Dumont, III, P. I, bl. 607.

(3) Hy was te Grave geboren den 9 November 1467. Zie Pontanus, bl. 550.

(4) Juist de som, welke Karel aen Geert van Gulik schuldig was.

[p. 480]

redden. Karel en Philippine, waer onze hertog de oom van was, werden hem insgelyks overgeleverd, en naer Gent gezonden om onder het oog zyner gemalin en zyner dochter opgevoed te worden, doch vooral om hem tot waerborg te dienen⁽¹⁾. Na de verovering van Nymegen ging alles van zelf: de andere steden haestten zich Karel tot haren heer te erkennen, zoodat hy weldra, overal waer de gewoonte het meêbragt, ingehuldigd werd en den eed van getrouwigheid ontving⁽²⁾.

Zoo was dan onze vorst meester van een deel des Beneden-Rhyns, gelyk hy, sedert zyn akkoord met

(1) Zie Pontanus, bl. 553. Zie ook Meyer, ad ann. 1473. - Karels moeder, Isabelle van Portugael, was den 17^den December 1472 te Aire in 't Atrechtsche overleden, en te Gosnay by Bethune begraven. Zy had, na de dood van hertog Philip, haer gewoon verblyf gehouden in het woud van Nieppe. Zie hiervoren, bl. 251, aenteek. 1. Zie mede het dusgenaemd Casteel ter Walle, dat de vorstin bewoonde, in het eerste Deel van Butkens Supplement, bl. 30.

(2) Zie Pontanus, loc. cit. De schryver der Addition à l'Histoire de Louis XI, achter de Mém. de Commines, III, bl. 377, heeft van dag tot dag aengeteekend wat hertog Karel verrigte by zynen togt in Gelderland.

[p. 481]

den aertshertog Sigismond, op beide oevers van den Boven-Rhyn heerschte. Thans bekroop hem de lust om zyn gebied nog verder uit te breiden, en te maken dat, met der tyd, deze wydvermaerde stroom, van Ferrette en de vier Woudsteden af tot in Holland toe, zyne domeinen bespoelde, waerdoor hy magt en aenzien genoeg in Duitschland verwerven zou om achter Frederiks dood, naer den Germaenschen troon te heulen. Als voorbereiding en aenleiding tot die hoogste waerdigheid, zocht hy voortaen de vele Staten, waer hy reeds het bewind over had, te vereenigen tot een groot geheel, en op nieuw het oude koningryk van Burgondië te herstellen⁽¹⁾. Naer de begrippen van dien tyd, kon de keizer alleen zulke verheffing tot stand brengen⁽²⁾: ook was Karel gedurig in onderhandeling met Frederik III, om gevolg te zien geven aen het reeds vroe-

(1) Daer had, van in de vyfde eeuw, een koningryk van Burgondië bestaen, dat sedert versmolten onder de Staten van Karel den Groote, by later tyd eenigerwyze hersteld was geworden, na de dood van keizer Lotharis I (zie ons derde Deel, bl. 437), doch vervolgens weêr gesplitst, en allengskens te niet gegaen.

(2) Gelyk hy heerlykheden tot graefschappen, en graefschappen tot hertogdommen verhief.

[p. 482]

ger ontworpen plan van hem de koningskroon op het hoofd te zetten, en hem tot Vikaris des Ryks in de overrhynsche landen⁽¹⁾ aen te stellen, mits eene vereeniging der beide vorstelyke huizen, door het huwelyk van Karels dochter met den aertshertog Maximiliaen⁽²⁾.

Deze zaek was tot dan toe altyd blyven hangen, vooral omdat geen der beide vorsten zich het eerst wilde verbinden. Doch nu moest Frederik III naer Trier komen, om het verlei van Gelder en Zutphen aen onzen hertog te geven, die van zynen kant de gelegenheid waer zou nemen om de huwelyks questie nog eens op het tapyt te brengen, en aldus het gewenschte doel te bereiken. Middelerwyl deed hy in de bosschen van Luxemburg groote jagten aenrigten, om wild in overvloed te hebben voor de feesten waer hy het hoofd des Ryks op onthalen wou. Meteen ontbood hy van Antwerpen zyn kostbaer tafelgerief⁽³⁾ met zyne Kapel⁽⁴⁾, en de tyding

(1) Versta in de vorstendommen aen dezen kant des Rhynstrooms gelegen, en van het Duitsche Ryk afhangende.

(2) Zie hiervoren, bl. 279.

(3) Zie de pasgemelde Addition, enz. bl. 380.

(4) Des hertogs Kapel was by uitstek ryk in kostbaerheden. Men zag er de twaelf Apostelen in zilver verguld, tien andere beelden van heiligen in massief goud; een aental gouden en zilveren crucifiksen, kunstig gebeeldhouwd en met robynen bezet; zes groote kandelaers, waeronder twee gouden; de reliquiën van Sinte Peeter en Pauwel, in eene kas overdekt van edelgesteente; een gouden tabernakel opgehaeld in dryfwerk; en, wat boven alles uitstak, eene diamanten lelie insluitende eenen nagel van het heilig Kruis, naest een groot stuk van het zelfde Kruis, waer een diamant van twee vingeren lang in vastgezet was, enz. enz. Zie Meyer, ad ann. 1473.

[p. 483]

gekregen hebbende dat de keizer den 29^sten September te Trier aengekomen was, vertrok hy nog denzelfden dag uit Luxemburg, bragt den nacht door te Grevenmacher⁽¹⁾, en bereikte des anderdags de keurvorstelyke stad. Frederik kwam hem te gemoet, vergezeld van zynen zoon, en omringd van Duitsche edellieden in groot getal. Karels stoet was nog veel grooter⁽²⁾: aen het hoofd stapten zyne herauten, ieder behangen met het wapen zyner on-

(1) Zie ons zevende Deel, bl. 91, aenteek. 1, en bl. 471, aenteekening 1.

(2) De persoonen die het gevolg der beide vorsten uitmaekten, worden opgenoemd by Meyer, ad ann. 1473. Zie mede de beroepen Addition, bl. 381.

[p. 484]

derscheidene heerlykheden. De bisschoppen van Luik en van Utrecht, naest eene menigte van Burgondische heeren, volgden den hertog, van het hoofd tot de voeten in 't stael, en dragende boven zyne schitterende wapenrusting eenen mantel doorstikt met goud en diamanten voor meer dan twee mael honderd duizend dukaten. De keizer droeg eenen langen tabbert van gouden laken met peerlen omboord, en zyn zoon een purperen met zilver afgezetten rok. Maer wat ook vader en zoon, en, naer hun voorbeeld, de hovelingen kosten hadden gedaen om er deftig uit te komen, alles verdween voor den luister en de pracht door den Burgondischen adel ten toon gespreid, en waer de Duitschers jaloers van waren⁽¹⁾.

Op het eerste samenkomen, steeg Karel van zyn strydpeerd, boog eene knie en groette den keizer die, mede afgestapt zynde, hem aenstonds opregtte en omhelsde. Vervolgens werden beide met hunnen stoet plegtiglyk ingehaeld door den aertsbisschop Jan van Baden, en trokken samen de stad door, te midden van ontelbare scharen volks, want al de

(1) Zie Meyer, ad ann. 1473, en Pontanus, bl. 554.

[p. 485]

landzaten van mylen ver in de rondte waren naer Trier toegestroomd. De keizer nam zynen intrek by den keurvorst; Karel ging herbergen in de abtdy van Sint Maximinus⁽¹⁾. Daer werden, den tweeden of den derden dag, de onderhandelingen aengeknoopt nopens den koningstitel en dien van Ryks-Vikaris, waerby Karel nog de bisdommen vroeg van Luik, Utrecht, Doornik en Kameryk, voor zoo veel hun grondgebied leenroerig was van de Duitsche kroon⁽²⁾. Wat het meermaels besproken huwelyk aenging, daer stemde de hertog gaerne in toe, maer wenschte niet te min dat het nog wat uitgesteld wierde, tot ryperen ouderdom der verloofden⁽³⁾, die intusschen mogten voortgaen met brieven te wisselen, gelyk zy reeds gedaen hadden⁽⁴⁾.

Men ziet, Karel zocht zyne dochter niet te lossen

(1) Zie ons zevende Deel, bl. 69, aenteek. 1, en bl. 390, aenteekening 3.

(2) Zie Pontus Heuterus, bl. 136.

(3) Maximiliaen was slechts veertien jaer. Zie hiervoren, bl. 280, aenteek. 1. Maria van Burgondie telde er zestien, geboren zynde in 1457. Zie hiervoren, bl. 247.

(4) Zie Pontus Heuterus, loc. cit.

[p. 486]

voor aleer hy koning van Burgondië genoemd ware; doch zulks leed nog tegenspraek. Men zeide, de keizers, ofschoon alle andere vorsten hun ondergeschikt waren, hadden de gewoonte niet van koningen te maken. Deze waerdigheid behoorde daerenboven, niet tot de christelyke, maer tot de heidensche instellingen, ten tyde dat men koningen vond der Langobarden, der Gothen en Wandalen, die allen veel afbreuk gedaen hadden aen het Romeinsche Ryk⁽¹⁾, enz. Daer werden nog al andere redenen tegen ingebragt; maer toch, by middel van luisterlyke feesten⁽²⁾ en vriendschappelyke gesprekken, kwam het zoo ver, dat Frederik en Karel het over alles eens werden. Den 6^den November ontving deze laetste het plegtig verlei der onlangs aengewonnen leenen⁽³⁾, en men stelde den dag⁽⁴⁾

(1) Zie Meyer, ad ann. 1473. Zie mede Kervyn, Hist. de Flandre, V, bl. 186-87.

(2) Zie de beschryving van een groot gastmael, waer Karel den keizer op ontving, by Meyer, ad ann. cit.

(3) De oorkonde stael in de Assertio juris Caroli Quinti in Geldriae ducatu et Zutphaniae comitatu, te Antwerpen gedrukt in 1540. Zie daer, fol. 44.

(4) Waerschynlyk den 24^sten November, want Karel vertrok den dag daerna. Zie de meergemelde Addition (bl. 383), alwaer dag voor dag aengeteekend staet wat er te Trier geschiedde van den 29^sten September tot den 25^sten November. Zie mede eenen brief van 4 Oct. by Gachard, Doc. inéd. I, bl. 232.

[p. 487]

dat hy, in de hoofdkerk van Trier, zynen wensch zou vervuld zien.

Men werkte yverig aen de toebereidselen. De kerk werd behangen met kostbare tapyten, de outaers versierd met gouden en zilveren vaten, met reliquiekassen schitterend van keurgesteente. De throon des keizers werd opgeslagen, een weinig lager die des toekomenden konings, en op zyde de gestoelten der ryksvorsten. Schepter en kroon, mantel en banier lagen ten toon gespreid: alles was in gereedheid, en de bisschop van Metz moest de plegtigheid der zalving verrigten. Maer wat gebeurt er? De altyd nydige en verraderlyke Franschman, Lodewyk XI, had door sluwe uitzendelingen den keizer ingeluisterd dat hy, met de eerzucht des hertogs van Burgondië in te volgen en hem tot de koninklyke waerdigheid te verheffen, gevaer liep van, zoo niet zyne eigene kroon kwyt te geraken, ten minste zynen zoon onderkropen te zien, en andere zulke dingen meer. Frederik, van aert wan-

[p. 488]

trouwig, en nog bekrompener van hart dan van goed, gaf gehoor aen die inblazingen. Hy wilde dan zyn' zoon eerst getrouwd hebben met Karels dochter, en dewyl het huwelyk nog verschoven was, verliet hy heimelyk de stad, in den nacht die de krooning voorafging: hy stapte in eenen boot, die hem over de Moezel en den Rhyn naer Keulen voerde⁽¹⁾.

(1) Zie Pontus Heuterus, bl. 136.