Vaderlandsche historie. Deel 8

[p. 365]

Tiende hoofdstuk.

hertog karel de stoute volgt zyn' vader op. - neemt bezit van het graefschap vlaenderen. - doet zynen intrede te gent. - oproer aldaer.

1467.

Koning van Frankryk.	Keizer.
Lodewyk XI.	Frederik III van Oostenryk.

Karel was byna 34 jaren oud⁽¹⁾, toen hy zyn' vader opvolgde in alle diens erfelyke Staten. Reeds van zyn achttiende jaer af, had hy, in een tornooi te Brussel⁽²⁾, en kort daerna, in den kryg tegen Gent, zoo klare blyken van strydbaerheid gegeven, dat men hem aldra den bynaem van Onversaegde begon toe te eigenen, die sedert tot Stoute veranderd werd, en in de Geschiedenis hem is bygebleven⁽³⁾. Maer ter zelver tyd werd Philips zoon ook alom

(1) Zie hiervoren, bl. 85, aenteek. 2.

(2) Zie, over dat steekspel, Pontus Heuterus, bl. 122, of La Marche, Liv. I, chap. 22.

(3) In 't Fransch zeide men Charles-le-Hardi; doch na zyne dood, heeft de bynaem van le Témérairc den eersten verdrongen.

[p. 366]

bekend als een by uitstek streng, oploopend en onverzettelyk vorst, weshalve men algemeen bevreesd was voor het oogenblik dat hy zyn' vader vervangen, en zelf regeeren zou.

Deze vrees was maer al te wel gegrond. Het is niet nogtans dat Karel het bestier in handen nam met kwade inzigten, neen. Hy had de onderdanen gelukkig gezien onder de zachte regeering zyns vaders, en was zonder twyfel van voornemen in diens voetstappen te wandelen: jammer maer, hetgeen er te Gent voorviel, by zyn eerste bezoek aen die stad, veranderde in eens zyne goede gezindheid en herwekte al de heftigheid van zynen aert.

Ter nauwernood waren de lyksplegtigheden te Brugge geëindigd, of de schepenen van Gent, vergezeld van eenige aenzienlyke burgers, stonden voor den hertog om den rouw te beklagen, en te verzoeken dat hy zoo haest mogelyk zynen intreê zou doen in de hoofdstad van Vlaenderen, die haekte om hem voor haren natuerlyken heer en graef te erkennen en in te huldigen. De afgevaerdigden meenden het zoo; doch Karel, die de Gentenaers kende, zag hun ongeduld met geen goed oog aen.

[p. 367]

Niet dat hy van hen, tot dus verre, te klagen had: in tegendeel. Zy hadden zelfs, telkens dat hy met zyn' vader in oneenigheid was geweest, altyd zyne party gekozen, en hem met vriendschap overladen. Maer hy had ook Philips spreekwoord onthouden, die gewoon was te zeggen dat de Gentenaers altyd huns heeren zoon beminden, maer hunnen heer nooit⁽¹⁾.

Zulks was echter niet letterlyk waer. Het Gentsche volk, zoo min als dat der andere vlaemsche steden, had geenen haet op zynen heer, verre zelfs van daer. Doch wanneer het iets verbrod had ('tgeen daer ook meer dan elders gebeurde), en het diensvolgens met geldboeten gestraft werd, zoo liet het niet na daer tegen te preutelen, en iedere gelegenheid waer te nemen om van den last ontslagen te zyn. Wat de ambachtslieden hier inzonderheid niet konden verkroppen, was de graen-caljoot⁽²⁾, welke zy, sedert den vrede van Gaveren, betalen moesten⁽³⁾. Deze tol of accyns was gezet op het koren en de tarwe die in de stad kwamen, en werd op de

(1) Zie Commines, Liv. II, chap. 4.

(2) Zie boven, bl. 138, aenteek. 1.

(3) Zie hiervoren, bl. 192 en 195.

[p. 368]

graenmarkt zelf ontvangen in een houten huisje of bureel, dat daer opzettelyk voor geplaetst was, maer iedereen in den weg stand. De gemeene man voornamelyk schreeuwde tegen de caljoot, als tegen het hatelykste ding van de wereld. ‘Wy kunnen onze kinderen, zeiden zy, geenen beet brood in den mond steken, of de prins eet er meê van: en dat duert zoo al veertien jaer. Als het nog was voor de boeten van Gaveren, dat wy en ons kroost moesten smalbekken, men zou er reden in maken; maer sedert hen jaer zyn die kosten betaeld, en de caljoot heeft het vierdubbel opgebragt van 't geen waervoor zy bestemd was. Nu geven wy grof en groot om 's heeren dienaers te mesten, en om eenige kopstukken ryk te maken, die van ons zweet en bloed huizen en erven koopen. Dat is niet uit te staen⁽¹⁾.’

Die tael kon overdreven zyn, maer daer was toch veel waerheid in⁽²⁾, en 't volk had ongetwyfeld reden van klagen. Thans meenden zy dat het oogenblik gekomen was om, ter gelegenheid van 's heeren

(1) Zie Chastellain, chap. 99.

(2) Chastellain bekent het zelf, chap. 95, en nog uitdrukkelyker, chap. 106.

[p. 369]

Blyde Intrede, verlost te worden van die verfoeide caljoot: en trouwens, hadden zy dat op eene betamelyke manier gevraegd, Karel zou het hun zeker vergund hebben, want hy was van zin iets te doen om de menigte te believen. Doch wat kan het gemeen, wanneer het samenschoolt en dat de hoofden warm zyn, met beleefdheid en op eenen goeden toon vragen? Niets voorwaer.

Intusschen de hertog, den slaet van zaken niet genoegzaem kennende, en betrouwende op de herhaelde verzekering der Gentsche wethouders dat hy met open armen ontvangen zou worden, besloot niet uit te stellen (wat anders veel beter zou geweest zyn), maer eerstdaegs zyne goede stad te bezoeken.

Hy vertrok van Brugge den 26^sten Juny⁽¹⁾, vergezeld van zyne eenige dochter Maria alsmede van vele edellieden, en hebbende groote sommen gelds by, uit zyns vaders erfenis. Te Deynze aengekomen zynde, vernam hy dat de Gentenaers met hunne voorbereidselen nog ten achtere waren, weshalve hy daer eenen nacht toefde, om hun den noodigen

(1) Zynde een Vrydag. Zie het Dagboek der Gentsche Collatie, bl. 453.

[p. 370]

tyd te geven. Des anderdags trok hy voort tot Swynaerde, een paer mylen verder, alwaer hy nogmaels uitsliep, volgens een oud gebruik, meêbrengende dat de graef van Vlaenderen den nacht vóór zynen intreê te Gent in dit dorp doorbragt⁽¹⁾. Hier werd nu het gezelschap grooter. Ontelbare bannelingen, welke om eene of andere reden de stad hadden moeten ruimen⁽²⁾, wachtten den vorst te Swynaerde af, hopende in hunne burgerlyke regten te zullen hersteld worden, dewyl het van ouds de gewoonte was, dat de nieuwe graef algemeen pardon schonk, en de uitwykelingen, ten ware zy te schrikkelyk veel op hunne rekening hadden, onder zyne bescherming liet meê terug keeren⁽³⁾. Zy verzochten dat in aller ootmoedigheid; maer de hertog, om des te beter te doen gevoelen dat hy hun

(1) Namelyk in 's prelaets hof van Sente Pieters, als het Dagboek zegt, loc. cit. Zie Wielant, Antiq. de Flandre, in het eerste Deel van het Corpus Chronicorum Flandriae des heeren De Smet, bl. xlii. Het zal dan ook wel om die reden geweest zyn, dat Karel zynen weg over Deynze gekozen had.

(2) Zie ons vyfde Deel, bl. 593, aenteek. 2.

(3) Zie ons vyfde Deel, bl. 307, aenteek. 1, op 't einde. Zie mede onze Geschiedenis van Mechelen, bl. 239.

[p. 371]

genade deed en zich niet enkel naer het gebruik voegde, gaf zoo haest geen gehoor. Neen, hy liet ze tot den volgenden dag in de onzekerheid, raedpleegde kwansuis zyne edellieden, en onderzocht wie min, wie meer schuld had, doch eindigde met hun zynen Groot-Baljuw te zenden, die ze, in 's hertogs naem allen te samen binnen leidde, ten getalle van zeven honderd vier en tachtig⁽¹⁾.

Het was Zondag, 28 Juny 1467. Mynheer van Vlaenderen, al vroeg te been, ging bezit nemen van zyn graefschap, en zynen plegtigen eed afleggen, naer de voorvaderlyke costumen, in 's lands hoofdstad. Weldra kwam de gentsche overheid hem te gemoet tot aen het dusgenaemde Ziekhuis⁽²⁾, gevolgd van eene talryke geestelykheid (waeronder de bisschop van Doornik en de abt van Sint Baefs),

(1) Zie Chastellain, chap. 98. - Zie mede het verhael van een' ooggetuige, door Gachard meêgedeeld in zyne Doc. inéd. I, bl. 210, vlgg. alwaer het hier opgegeven getal der ingelaten ballingen uitgedrukt is. Meyer spreekt slechts van 563, en Despars, IV, bl. 1, van 363. Het blykt in alle geval dat er velen waren.

(2) Eene Leprosery tusschen Swynaerde en de stad. Zie Gachard, bl. 210, en Diericx, Mémoires sur la ville de Gand, II, bl. 475, not. 1.

[p. 372]

van de overmans der gilden en van de onderscheidene ambachten. Meester Mathys de Grootheere⁽¹⁾ was gelast het woord te voeren. In eene rede, vol van schoone en rethorikale spreuken, verhief hy tot in de wolken de deugden van 's hertogs vader, en vervolgens die van den zoon zelf, er byvoegende dat de Gentenaers den Hemel bedankten van hun zoo eenen goeden vorst verleend te hebben, en den wensch uitende dat hy, na zyn vertrek uit deze wereld, Gode zoo welkom wezen mogt, als hy het thans den goeden lieden van Gent was⁽²⁾. Karel zei inwendig Amen, en nu trok men door de Percelle-poort⁽³⁾ de stad binnen. De straten waren versierd naer gewoonte by dergelyke omstandigheden. De processie nam haren weg naer de abtdy van Sint-Pieter, alwaer de hertog moest Mis hooren, zyn eersten eed doen, en den degen ontvangen

(1) Zie hiervoren, bl. 258, en de aenteek. 3.

(2) Zie Gachard, bl. 211.

(3) Zie hiervoren, bl. 193, en de aenteek. 3. - Een Predikheer, Pater Claes Bruggheman, door de burgery daertoe aengemaend, vroeg ootmoediglyk aen den hertog dat deze poort voortaen mogte open blyven zoo wel des Donderdags als op de andere dagen der week. Zie hiervoren, ter aengehaelde bl. 193.

[p. 373]

uit des prelaets handen⁽¹⁾. Vervolgens ontbeet hy in het klooster met geheel zynen stoet van edellieden, en begaf zich dan verder naer de kerk van Sint Jan⁽²⁾, ten einde aldaer zyn tweeden eed, als heer en graef van Vlaenderen, af te leggen, en bezit te nemen van het land, welk laetste gebeurde met twee of drymael de klok te kleppen⁽³⁾. Deze plegtigheden geëindigd zynde, trok de graef met zyn gevolg naer de Vrydag-markt, alwaer hy, van op de balkon van het dusgenaemde Hooghuys⁽⁴⁾, den eed der gemeente moest ontvangen. Het volk stond van onder, achter de stedelyke overheid, met ongedekten hoofde. Een groot fluweelen tapyt lag over de balkon; de vorst leunde op een fulpen kussen, en luisterde naer den volgenden volks-eed: ‘Wy, lieden van Gent, zweeren dat wy goede en

(1) Zie Wielants Antiq. by De Smet, I, bl. xlii, en het formulier van den eed, aldaer, bl. xliii.

(2) Heden Sint-Baefs.

(3) Zie het formulier diens tweeden eeds, by Wielant, bl. xliii cit.

(4) Zie Diericx, II, bl. 142. De heer Gachard heeft dat woord kwalyk gelezen en maekt er bochhuus van. By Wielant heet het trochuus, wat louter onzin is.

[p. 374]

trouwe onderdanen zullen zyn van onzen geregten heer den graef van Vlaenderen hier tegenwoordig; dat wy zynen eigendom en zyne heerlykheid, alsmede de grenzen's lands van Vlaenderen zullen helpen bewaren en beschermen, en alles doen wat goede onderzaten aen hunnen wettigen vorst verschuldigd zyn. Zoo helpe ons God en alle zyne Heiligen. Amen⁽¹⁾.’

Daerna was het de beurt der wethouders, die allen op hunne knieën zaten. Een dezer het woord opnemende verzocht ootmoediglyk den hertog dat hy, in zyne goedheid, de vryheden en privilegiën, waer de stad, krachtens den vrede van Gaveren, van beroofd was geworden, haer zou gelieven weêr te geven. Karel verstiet deze bede niet, maer vroeg dat men ze hem schriftelyk doen zoude, met belofte van haer in ernstige aendacht te nemen⁽²⁾.

Hiermede liep de inhuldiging af, en Karel betrok, met zynen adel, het Hof ter Wallen⁽³⁾, om

(1) Zie Wielant, bl. xliii cit.

(2) Zie Meyer, in 't begin van het zeventiende Boek zyner Annales. Het zelfde antwoord had Karel gedaen op het verzoek van Pater Claes Bruggheman.

(3) Zie hiervoren, bl. 262, aenteek. 2.

[p. 375]

feest te houden⁽¹⁾. Jammer maer dat er nog iets anders volgen moest.

Er waren, te Gent, twee heiligen byzonder geliefd van het volk, de H. Macarius, aldaer overleden in het jaer 1012⁽²⁾, en vooral de H. Livinus die, in 657, de marteldood onderstaen had te Esschen, een dorp benoorden Geertsbergen⁽³⁾. Beider overblyfsels werden bewaerd in de abtdy van Sint-Baefs, werwaerts die des heiligen Livinus, in 1007, overgevoerd waren geweest van uit het dorp Houthem⁽⁴⁾, 's martelaers eerste rustplaets. Deze overvoering vierde men jaerlyks den 27^sten Juny, op welken dag men gewoon was Sinte-Lievens Reliquie-Kas⁽⁵⁾ of, gelyk men zeide, zyne Fiertere⁽⁶⁾

(1) Zie het verhael van Karels Blyde Inkomst, in het Dagboek, bl. 453-54.

(2) Zie Butler, uitgave van Brussel, II, bl. 287, vlgg. De H. Macarius wordt inzonderheid aengeroepen als patroon tegen de pest en besmettelyke ziekten.

(3) Het heet, uit dien hoofde, nog heden Sint-Lievens Esschen.

(4) Insgelyks geheeten Sint-Lievens Houthem, dry mylen bezuiden Gent. Zie Butler, VI, bl. 144.

(5) Deze Kas, zeer kostbaer, was gemaekt geweest in 1171, om het heilig gebeente te ontvangen. Zy werd, in den loop der zestiende eeuw, geplonderd door de Geuzen, die 's martelaers gewyde overblyfsels roekeloos verstrooiden.

(6) Van het grieksch-latynsche feretrum, eigentlyk eene doodbaer. In 't fransch zei men fiertre.

[p. 376]

naer Houthem te dragen, om die, des anderdags, plegtiglyk weêr te brengen tot hare vorige plaets⁽¹⁾. Het eerste geschiedde door de dusgenaemde Gild van binnen, een broederschap dat in Sint-Baefs kerk te Gent zynen zetel had, en de wederbrenging door de Gild van buiten, opgerigt in de kerk van Houthem⁽²⁾. Deze Gildebroeders werden gevolgd van eene ontelbare menigte, meest bestaende uit ambachtslieden die, gelyk het gaet, eerder om zich te vermaken dan uit godsdienstzin, meêgingen: zoodat, met der tyd, Sint-Lievens processie een misbruik en eene gelegenheid tot wanorde was geworden, dusdanig zelfs, dat er geen jaer omging of er vielen ongelukken voor. Hoe kon dat anders? Te Houthem was het kermis op Sinte-Lievens feestdag. Na de kerkelyke diensten te hebben bygewoond, liep de menigte herberg in, herberg uit,

(1) Zie Diericx, Mémoires, enz. II, bl. 394.

(2) Dat heen en weêrgaen met de reliquiën der heiligen was zeer gemeen in de middeleeuwen.

[p. 377]

dronk en schonk, danste en woelde, en kwam den volgenden dag met ledige beurzen, en met ydele zinnen, terug naer de stad.

't Is waer, sedert eenige jaren moest Sint-Lievens processie vergezeld zyn van twee schepenen uit Gent; en de abt van Sint-Baefs, als heer van Houthem zynde, had last gegeven aen den Baljuw van Aelst om met gewapende magt naer het feest te komen. Zoo ook had, sedert den Gaverschen vrede, hertog Philip, by eeuwigdurend edict, verboden van met stokken of ander wapentuig de processie by te woonen. Hierdoor werd dus veel kwaed belet, en had men, in de laetste tyden, van geene groote baldadigheden meer hooren spreken. Ieder meende dan dat ook dit mael de processie in goede orde geschieden zou: alleen had de stedelyke overheid doen afkondigen dat, ter oorzake der blyde inkomst van Vlaenderens nieuwen graef op 28 Juny, Sint-Lievens fiertere daegs te voren naer Houthem zou gedragen worden, doch eerst 's maendags, den 29^sten, weêr naer Gent keeren. Deze maetregel was genomen om het al te groot gewoel te beletten dat, uit het samentreffen der processie met de beweging der stad, zou ontstaen zyn; doch men had

[p. 378]

dienen te voorzien dat de menigte, met dag en nacht langer te Houthem te blyven, veel onrustiger worden zou, en meer genegen tot buitensporigheden. Men wist daerenboven hoe zeer het volk morde tegen de strengheid van wylen hertog Philip, en hoe onverduldig het wachtte naer zynen opvolger, om van dezen verzachting te bekomen. Het ware derhalve beter en wyzer geweest Karels intrede te Gent uit te stellen tot na Sinte-Lievens processie.

Inderdaed, de nacht van Zon- tot Maendag werd te Houthem doorgebragt in dronkenschap en opstokery. Het krioelde er van muitzieke lieden die, met den beker in de hand elkander aenvuerden, en riepen aen alwie het hooren wilde, dat het er welhaest op zou zyn; dat men eerlang wondere dingen zou vernemen; dat zy van bergen dalen en van dalen bergen zouden maken; dat zy eene soep gingen brouwen, sterk van reuk, maer nog veel sterker van smaek, en andere zulke groffigheden meer⁽¹⁾.

De gisting groeide van stond tot stond aen, niet tegen hertog Karel, neen, die was hun hoogst

(1) Zie Chastellain, chap. 100.

[p. 379]

welkom; maer tegen zyne ambtenaren, op welke zy, te regt of te onregt, ten zeerste gebeten waren. ‘Laet ze maer doen (dus galmde het rond), die nu lacht, zal, eer 't wat voorder is, kwade nachten doorbrengen. Kom aen, laet ons terugkeeren: het is een voddeman die zyn aes niet weêr kan halen. Gent is in den muil der wolven, en in de handen van deugenieten die ons lever en longen afknabbelen, die in 's prinsen naem zich vet maken van het onze. Wy worden geplunderd en geplukt, en Mynheer van Vlaenderen weet het niet. Maer hy zal 't wel weten. Hy is nu te Gent: morgen zal hy er nieuws van hebben, en er kunnen meê van spreken⁽¹⁾.’

Zoo ging de nacht om in allerlei getier. Des anderdags, vry laet in den morgen, vertrok de menigte van Houthem, en kwam met Sinte-Lievens fiertere terug naer Gent. Dat er onder wege veel gebeden werd is niet te onderstellen: het is zelfs waerschynlyker dat er meer dan eene geweldenary op de baen gepleegd werd, want de hoofden smeulden als vuerpotten, en dus moest nu en dan de

(1) Zie Chastellain, chap. cit.

[p. 380]

vlam al eens uitbreken. Hoe 't zy, tegen vyf uren des avonds kwamen de bedevaertgangers binnen, en weldra gingen de poppen aen 't dansen. De processie trok door de Veldstraet naer den Corenaert⁽¹⁾, in zulker voege, dat de dragers van Sinte-Lievens fiertere regt op het Caljoot-huis uitkwamen. Maer toen zy dat bureel naby waren, riep er een: ‘Sinte-Lieven doet nimmer weg om.’ - ‘Gy hebt gelyk’ antwoordde de menigte, en op een, twee, dry lag het houten gestel in duizend stukken op den grond. Meteen liep het gepeupel al tierende naer de Vrydag-markt, dat eeuwig middelpunt van den oproer, alwaer de fiertere, als een palladium, op hare schragen vóór het Hooghuis werd neêrgezet, terwyl eenige belhamels Sint-Jacobs kerk⁽²⁾ indruischten en aen 't stormen vielen. Anderen voeren straet op, straet neêr, om het volk in de wapens te roepen, en, als kwamen de mannen uit den grond gekropen, zoo krioelde het weldra van muiters op en rondom de Vrydagmarkt⁽³⁾.

(1) Zie hiervoren, bl. 149, aenteek. 2.

(2) Naby de Vrydag-markt.

(3) Zie Chastellain, chap. 100 cit.

[p. 381]

Al haest verspreidde zich het rumoer tot in het hof ter Wallen, waer juist hertog Karel met eenige zyner vertrouwdste edellieden aen 't overleggen was, welke gunsten hy ter gelegenheid van zynen intrede aen de Gentenaers bewyzen zou. Van stond tot stond kwamen 's vorsten dienaers, uit de onderscheidene kwartieren der stad, toegesneld, deels om hun' meester by te staen, deels ook voor hunne eigen veiligheid. Zoo deden mede de archiers van Karels lyfwacht, weshalve het hof aldra vol van krygsvolk was. De hertog zelf stond verbaesd, als hadde men hem eenen slag voor het hoofd gegeven, er niet kunnende wys uit worden wat toch de oorzaek wezen mogt van zulken dollen oproer, nadat de burgery hem daegs te voren zoo vriendelyk onthaeld had, en terwyl hy op het punt was om zyne genegenheid aen de stedelingen te toonen. Hem werden verschillende tydingen aengebragt: ieder verhaelde wat hy gehoord en gezien had; doch allen kwamen daerin overeen, dat heel Gent schrikkelyk opgeschud was. Wat gedaen? De vorst, die een kloek hart onder den riem droeg, en zich daerenboven omringd zag van ridders en knapen, vroeg met heftigheid om zyn peerd: ‘By Sint-

[p. 382]

Joris, zeide hy, zy zullen my van naby zien, en ik zal hen wel doen zeggen wat zy willen⁽¹⁾.’

Deze woorden hoorde heer Lodewyk van Gruthuze⁽²⁾, die langen tyd Groot-Baljuw van Gent geweest was, en by ondervinding geleerd had hoe het er spannen kon, wanneer het volk daer de horens opstak. Hy deed dan aen Karel verstaen dat het hoogst gevaerlyk wezen zou met ruwheid te werk te gaen, en haelde hem over om iemand vooruit tot de menigte te zenden, en haer met zachtmoedigheid te vragen wat zy verlangde. Karel voelde dat de ridder gelyk had, en zond hem zelven⁽³⁾ naer de Vrydag-markt, als zynde een wel bespraekt man en zeer bemind van het gemeen. Inderdaed de heer van Gruthuze ging de klagten hooren der verzamelde menigte, die hem gewillig liet uitspreken, en op hare beurt te kennen gaf dat zy niets

(1) Zie Chastellain, chap. 101.

(2) Zie hiervoren, bl. 149, aenteek. 2.

(3) Zoo zegt het Chastellain, chap. 101. In het verhael, door Gachard meêgedeeld, bl. 212, worden er twee andere persoonen genoemd, Jan Petitpas, 's hertogs geheimschryver, en Richard Utenhove; maer het doet weinig ter zake.

[p. 383]

tegen den hertog had of tegen diens getrouwe dienaers; maer dat er sommige mannen in de stad waren die den prins bedrogen en hem leugenen wys maekten, terwyl zy 't volk het bloed afzogen, en arm maekten door hunne schraepzucht⁽¹⁾. In dit verregaend misbruik wilden de burgers dat de prins middel schafte, en de stad verloste van hare verdrukkers⁽²⁾.

De heer van Gruthuze antwoordde zeer bedaerdelyk dat hy van dit alles op het oogenblik kennis zou gaen geven aen den vorst, dien hy vooraf zeker was regt te zullen doen aen de billyke verzoeken zyner onderdanen. Intusschen vermaende hy deze met kalmte en gelatenheid zyne wederkomst af te wachten⁽³⁾.

Hiermede trok de edelmoedige ridder terug naer het hof ter Wallen, om aen zynen meester te boodschappen wat hy gehoord en gezien had. Het beste was dat Karel nu zelf het volk ginge aen-

(1) Dit was, in de middeleeuwen, de gewoone klagt der kleine burgery tegen hare bestierders, vooral tegen 's heeren ontvangers en rentmeesters.

(2) Zie Chastellain, chap. 101 cit.

(3) Zie Chastellain, chap. 102.

[p. 384]

spreken, doch met suikere woorden, als Gruthuze het hem ernstig oplei, anders kon niemand ter wereld er voor instaen dat er geene ongelukken zouden gebeuren. De hertog sprong te peerd en voer, met een aental edellieden, de stad in, fronsende het voorhoofd, en met moeite zynen wrevel bedwingende. Daer was een oogenblik dat hy gevaer liep van het slagtoffer zyns ongedulds te worden⁽¹⁾; maer het kwaed werd afgeweerd door de voorzigtigheid des heeren van Gruthuze, zoodat diens meester ongeschonden de Vrydag-markt bereikte; en zynde afgestegen aen het Hooghuis, vertoonde hy zich op de balkon, tusschen zynen kanselier en den pasgenoemden Brugschen edelman. ‘Kinderen, zeide Karel in het Vlaemsch, dat God u bescherme. Ik ben uw vorst en geregte heer. Ik kom u bezoeken en u verheugen met myne tegenwoordigheid. Myn wensch is dat gy moogt in geluk en voorspoed leven; maer ik bid u, gedraegt u vreedzaem. Al wat ik voor u zal kunnen doen, mits het tegen myne eer niet zy, daer moogt gy op rekenen.’ - ‘Zyt willekom,’ riep

(1) Zie de byzonderheden by Chastellain, chap. 102-103.

[p. 385]

alsdan het volk als met ééne stem, ‘zyt hertelyk willekom. Wy zyn uwe kinderen, en wy bedanken u voor uwe groote goedheid.’

Toen vatte Willem van Gruthuze het woord op, om zyns vorsten loffelyke inzigten wat breeder uit te leggen, want Karel kon met het Vlaemsch niet goed over den weg, en had het daerom al te kort moeten maken. ‘Brave lieden, sprak de edelman, ziet hier uwen prins en uwen natuerlyken heer van oude afkomst. Hy is het niet door verovering, of door aenkoop, of door overweldiging; maer door erfregt van zes honderd jaren herrewaerts zonder eenige onderbreking. Hy mag dan wel hopen dat gy hem voor uwen wettigen heer en prins zuit erkennen, gelyk gy zyne voorzaten gedaen hebt. Indien gy nogtans eenige klagten meent te moeten doen, hy wil dat gy ze hem te kennen geeft met volle vertrouwen, en gelyk het betaemt aen goede onderdanen. Van zynen kant zal de hertog toonen dat hy regtveerdig en billyk met u handelen wil, en uwe liefde waerlyk verdient.’

De ridder zweeg. En nu naderden eenige burgers tot onder de balkon, om de bezwaren der

[p. 386]

Gentenaers voor te dragen. ‘Heb dank, zeiden zy, Mynheer van Vlaenderen, voor uwe vriendelyke woorden. Gy zyt onze geregte heer, en wy willen geenen anderen. Maer wy bidden dat het u moge behagen ons regt te doen over die bloedzuigers en hertevreters, die uwe goede stad van Gent in den grond helpen en ons doen bedelen gaen. Wy hebben hen van den mesthoop zien opstaen, en naer de stad komen met eenen slof en eenen schoen; en nu, met uw goed en het onze, hebben zy kasteelen gebouwd en heerlykheden gekocht, en zy maken aen het volk wys dat dit geld naer u gaet. Wy vragen u verhoor om alle hunne misdryven aen den dag te brengen, en hopen dat gy het er niet zult by laten.’⁽¹⁾

Dat was ja stout genoeg gesproken; maer het geschiedde op eenen bedaerden toon en met den vereischten eerbied: ook luisterde Karel aendachtig toe, en scheen alles zeer wel aen te nemen. Doch nu vreesden de twistzoekers en de heetekoppen dat er niet veel zou van komen, indien het ding zoo vreedzaem ten einde liep. Wat gebeurt er? Een

(1) Zie Chastellain, chap. 103.

[p. 387]

slecht raspeel⁽¹⁾, een reuzige kerel, gewapend van het hoofd tot de voeten, komt op eens uit den hoop, sluipt het huis in, stygt naer boven, en verschynt op de balkon. Zonder ontzag voor den hertog, dringt hy roekeloos vooruit, en zyn zwarten yzeren handschoen opheffende, slaet hy met hevigheid op de leuning, om de aendacht te wekken. ‘Jongens, die daer onder staet, roept hy met luider stemme, gy zyt naer hier gekomen om uwe klagten te doen aen onzen prins, en gy hebt er meer dan eene. Voor eerst, gy wilt dat zy die het bestier der stad in handen hebben, en die u zoo wel als den prins bestelen, naer verdienste gestraft worden. Is 't waer of niet? - Ja, ja! schreeuwde het volk. - Gy wilt dat de Caljoot afgeschaft worde, niet waer? - Ja! - Gy wilt dat uwe poorten heropend worden, en dat gy de stad in en uit kunt gaen, gelyk van ouds? - Ja! - Gy wilt uwe kasselryen, uwe Witte-Kaproenen⁽²⁾ en al uwe oude gebruiken terug hebben, is 't niet zoo? - Ja!’ riep de

(1) Een man van 't raspalje, wil Despars zeggen, want het is hy die dit woord gebruikt, IV, bl. 3. De naem van den stouterik was Hoste Bruneel.

(2) Zie hiervoren, bl. 191, art. 8 en 9.

[p. 388]

menigte met altyd klimmenden drift, dat men 't een uer ver zou gehoord hebben. Hierop keert de woestaert zich naer den hertog, en zegt: ‘Myn geduchte heer, gy hebt gehoord wat alle die lieden willen. Ik heb in hunnen naem gesproken, en zy hebben het bevestigd gelyk gy zelf getuigen kunt. Vergeef my myne stoutmoedigheid: gy moet nu weten wat gy te doen hebt.’⁽¹⁾

De hertog en Lodewyk van Gruthuze bezagen elkander en stonden verstomd. Karel kon zich ter nauwernood inhouden, want zulk eenen smaed had hy of zyn vader nog nimmer uitgestaen. Hy toonde slechts eenen bitteren grimlach; maer Gruthuze, die beter zyn spyt verbergen kon, nam het woord, en zich wendende tot Hoste Bruneel: ‘Vriend, zeide hy, gy hadt niet noodig hier op deze balkon te verschynen, dat de plaets is van uwen vorst en zyn gevolg: men zou u van ginder ook gehoord hebben. De hertog zal daerenboven zyn volk wel weten te voldoen, zonder de tusschenkomst van eenen advokaet als gy. Gy hebt u allerberispelykst gedragen. Ga naer beneden en

(1) Zie Chastellain, chap. 103 cit.

[p. 389]

vertrek met uwe gezellen. Mynheer van Vlaenderen zal doen wat regtveerdig en betamelyk is.’

De woestaert daelde, en verdween tusschen de menigte. Hertog Karel, nog altyd zeer ontroerd, sprak nu nog eenige woorden tot het volk, verzoekende dat men Sint-Lievens fiertere naer de kerk zou dragen, en dat ieder naer huis zou gaen⁽¹⁾. Hy zelf kwam om laeg, steeg te peerd, en keerde weder naer het hof ter Wallen, omringd van zyne dienaers, van zynen adel en van velen der deftigste burgers⁽²⁾.

De vorst was radeloos; want verre van zyn bevel te volbrengen, lieten de muiters de fiertere voor het Hooghuis staen, en bleven zelf op de Vrydagmarkt, geschaerd onder hunne banieren⁽³⁾, tot

(1) Volgens de Kronyk van Vlaenderen, uitgegeven door de Bibliophilen, war en dit 's hertogs woorden: ‘Kinderen, al dat ghi ghedaen hebt, dat vergheve ic u, ende up dit bevele ic u dat ghi nemt uwen Sant ende trect in uwen vrede.’

(2) Zie Chastellain, chap. cit.

(3) De ambachten hadden, volgens artikel 7 des Gaverschen vreden (zie hiervoren, bl. 191) hunne banieren moeten afgeven, en mogten geene andere maken; maer zy hadden zulks toch in stilte gedaen, en waren er goed van voorzien tegen dat Karel naer Gent kwam.

[p. 390]

dat, zeiden zy, hunne vragen zouden toegestemd wezen. Daer was alles te vreezen voor den aenstaenden nacht, indien men den volksdrift niet tot bedaren kon brengen. Karel dacht op de schatten welke hy had meêgebragt, maer inzonderheid op zyne eenige dochter Maria, een kind van tien jaer dat, by eenen aenval op 's vaders wooning, of by een onstuimigen toeloop van het gepeupel, in gevaer was van onder den schrik te bezwyken⁽¹⁾. Daer diende dus kort besluit genomen te worden. Karel zond aenstonds den heer van Gruthuze, met twee andere deftige lieden⁽²⁾, tot het volk, om te vragen dat het zyne verzoeken schriftelyk te kennen gave. Dit was haest gedaen. Het volk wilde zes dingen: afschaffing der caljoot; heropening der stedelyke poorten; aenstelling der dekens van ambachten en neringen volgens het oud gebruik; verlof om weêr standaerts en banieren te mogen opsteken; benoeming door den hertog van commis-

(1) Karel vreesde tevens dat de Gentenaers zyne dochter met hem niet zouden laten vertrekken, maer ze in pand houden, tot dat hy de eischen des volks volbragte. Zie Chastellain, chap. 106.

(2) De hiervoren reeds genoemden, bl. 382, in de aenteekening 3.

[p. 391]

sarissen, om onderzoek te doen nopens het bestier der stad en der gemeente-goederen; eindelyk verzekering dat niemand zou vervolgd worden wegens hetgeen er in dit oogenblik zelf gedaen of misdaen was⁽¹⁾.

Met deze vragen trokken Willem van Gruthuze en diens gezellen naer het hof ter Wallen, en legden ze onder 's hertogs oogen, die, na raed te hebben gepleegd met zynen adel, denzelfden heer nog eens terug zond naer de Vrydag-markt, om aen het volk te zeggen dat het des anderendags morgens al vroeg antwoord zou krygen, mits het zorg hadde dat, in den tusschentyd, de openbare rust niet gestoord wierde. Aldus raekte men den nacht door zonder nieuw rumoer, en den volgenden ochtend, om acht uren, ging de meergemelde edelman aen het volk boodschappen dat alle zyne verzoeken ingewilligd waren⁽²⁾: alleen moest het vier persoo-

(1) Zie Despars, IV, bl. 4-5.

(2) Volgens de Kronyk van Vl. II, bl. 262, gaf ook de voorseide heer van Gruthuze den commune te kennene hoe dat sijn harde gheduchte heere des nachts zeer lettel of qualic gheslapen hadde. Trouwens daer was reden genoeg om qualic te slapene.

[p. 392]

nen kiezen⁽¹⁾, om by den hertog de ingediende vragen te herhalen en zyne mondelyke toestemming te verwerven⁽²⁾. De menigte koos dan oogenblikkelyk vier afgeveerdigden⁽³⁾ uit de dry leden der stad⁽⁴⁾, welke zich naer het hof ter Wallen begaven; maer zy bleven er zoo lang in gesprek met Karel en met den raed van Burgondië, dat het gepeupel op nieuw onverduldig begon te worden, en bereed was zyn ongeduld anders dan met woorden uit te drukken: toen eindelyk, tusschen vyf en zes uren, de afgeveerdigden wederkwramen, en 's vorsten secretaris Jan Petitpas, ter puije van het Hooghuis het gunstig besluit aflas, dat Karel op de vragen des volks had genomen⁽⁵⁾.

Nu was allemans wensch vervuld. Nu scheidde

(1) Het Verhael by Gachard spreekt van zes; maer Despars en de Kron. van Vl. noemen er slechts vier.

(2) Zie het Verhael by Gachard, bl. 213.

(3) Namelyk Jakob van Raveschoot, Boudewyn Rym, meester Jan van Loe en Pieter de Rycke. De eerste was schepen van der Keure, de laetste Overdeken. Zie Despars, IV, bl. 4, en de Kron. van Vlaenderen, bl. 261. Zie mede het Memorie-Boek der stad Gent, I, bl. 270.

(4) Zie hiervoren, bl. 142.

(5) Zie de Kronyk van Vlaenderen, bl. 263.

[p. 393]

de menigte uiteen, en terwyl de Gildebroeders Sint-Lievens fiertere naer hare rustplaets droegen, liepen de andere naer de Spitaelpoort, welke zy op een omzien opengebroken hadden⁽¹⁾. Vervolgens trok ieder naer huis, niet in stilte, als men wel denken kan, maer met luidruchtig gedruis en met den gewoonen overmoed, als bleek uit een ander caljoot-huis⁽²⁾ dat, in 't voorbygaen, insgelyks op den grond gehaeld werd en aen stukken geslagen.

Deze nieuwe baldadigheden kwamen Karel den zelfden avond nog ter ooren, die er zeer om gebelgd was; maer hy moest zulks met het overige verkroppen, en dacht nu slechts om goedschiks uit de stad te geraken. Den volgenden dag, zynde Woensdag 1^ste July, gaf hy nog verhoor aen de wethouders die hem te Brugge hadden komen uitnoodigen om zyne goede stad van Gent te bezoeken. Meester Mathys de Grootheere sprak in den naem

(1) Deze was sedert den Gaverschen vrede toegemetst gebleven; de twee andere poorten moesten slechts op de Donderdagen gesloten zyn. Zie hiervoren, bl. 193.

(2) Waer men den tol op de zemelen ontving, zegt het Verhael by Gachard, bl. 213.

[p. 394]

van allen, en bad den hertog ootmoediglyk om vergiffenis wegens den hoon hem aengedaen⁽¹⁾. Zy waren, hy bekende het, daer eenigzins de eerste oorzaek van geweest, doch geheel onnoozelyk, want niemand van hen had iets voorzien van alles wat er omgegaen was; maer zy ondervonden nu, tot hun groot leed, dat de kwaedwilligen te Gent de overhand hadden, en dat er aen het slecht volk geen heeten of verbieden was, zoo haest dit eens den duivel in 't lijf had⁽²⁾.

Aldus ontschuldigden zich de Gentsche overheidspersoonen, en Karel verstond dat zy nergens schuld aen hadden. Hy stelde hen dan gerust, nam vriendelyk afscheid, en vertrok op den eigen stond naer Dendermonde, alwaer hy door de overheden en burgery met geestdrift ontvangen en tot heer erkend werd.

(1) Zie hoe Chastellain daerover moraliseert in zyn chap. 105.

(2) Zie 's mans aenspraek woordelyk verhaeld by Gachard, loc. cit.