Vaderlandsche historie. Deel 8

[p. 37]

Tweede hoofdstuk.

herneming van den kryg met frankryk. - de maegd van orleans wordt gevangen en verbrand. - kryg met luik. - vredeverdrag van 1431. - opschudding te gent gestild. - de vriendschap met engeland verkoelt. - eerste voorslagen van verzoening met koning karel. - de atrechtsche vrede. - kryg met de engelschen. - beleg van calais en diens moeijelykheden. - de hertog verlaten van de vlamingen.

1430-1436.

De feesten van Brugge hadden den hertog zynen kryg met den koning van Frankryk niet doen vergeten. Nauwelyks waren die afgeloopen, en bad Philip met zyne nieuwe echtgenoot de voornaemste steden van Vlaenderen bezocht, of hy vertrok naer de kanten van Parys, alwaer in dat oogenblik de worsteling hevigst was, en de openbare ellende onbeschryfelyk. Daer werd eerlang het beleg ondernomen van Compiègne⁽¹⁾, de aenzienlykste der

(1) Achttien fransche mylen aen dezen kant van Parys.

[p. 38]

steden welke alsdan in gene omstreek aen koning Karel gehoorzaemden. Philip had al zyne magt verzameld om zeker te wezen van den uitslag; doch nauwelyks had hy de plaets ingesloten, of de bezetting, opgeleid door de Maegd van Orleans, die in tyds met nieuw krygsvolk daer binnen was gekomen, deed eenen uitval op den vyand, en ja met zulken drift, dat de Burgondische voorwacht bykans overrompeld werd. Reeds schaterde de noodstrompet, toen de belegeraers van rondom haestiglyk op één punt toestroomende het gevecht herstelden, en door hun overtal de Franschen dwongen terug te trekken. Dit keeren was noodlottig voor 's lands heldin: immer de laetsté in dergelyke gevallen, bleef zy dit mael ook by de achterhoede om den aftogt harer manschap te beschermen, maer viel eindelyk al vechtende in de handen der Burgondiërs, die haer gevankelyk meêvoerden naer hun legerveld.

Dit gebeurde den 23 Mei 1430⁽¹⁾, en veroor-

(1) Zie eenen brief van hertog Philip aen die van Gent, waerin hy hun kennis geeft van het feit, by Gachard, Doc. inédits, II, bl. 92. Zie mede Monstrelet, chap. 86, en St-Rémy, chap. 158.

[p. 39]

zaekte eene groote neêrslagtigheid onder de voorstanders van koning Karel, terwyl de hoop zyner vyanden er op nieuw door herleefde. Daer hadden zy zeker reden genoeg voor; doch wat hun tot eeuwige schande strekken moet, is, dat de vrome maegd overgeleverd, of beter gezegd, voor geld verkocht werd⁽¹⁾ aen de Engelschen die, onder valsche voorwendsels en op aentyging van kettery, haer tot den brandstapel deden veroordeelen, en dit verfoeijelyk vonnis uitvoerden op de markt van Rouaen, den 30 Mei 1431⁽²⁾.

Terwyl hertog Philip, na het gevangen nemen van Jeanne d'Arc, het beleg van Compiègne voortzette, kwamen hem brieven toe van wege den Luikschen kerkvoogd Jan van Heinsberg⁽³⁾, die klagten deed over geweldenary zynen onderdanen aengedaen door die des hertogs, en eindigde met hem den oorlog te verklaren⁽⁴⁾. Daer moest Philip zich aen verwachten; want zynde onlangs in het

(1) En wel voor eene somme van 10,000 livres.

(2) Zie Monstrelet, chap. 105.

(3) Heinsberg had den Luikschen Stoel beklommen in Juny 1419. Zie ons zevende Deel, bl. 358, aenteek. 1.

(4) Zie des bisschops brief by Monstrelet, chap. 89.

[p. 40]

bezit gekomen van het door hem gekochte graefschap Namen⁽¹⁾, had hy niet geaerzeld den toren van Montorgueil⁽²⁾ feitelyk te doen aenranden om hem op den grond te leggen⁽³⁾: en alhoewel die van Dinant de onderneming deden mislukken, was zulks toch genoeg om de Luikenaers te ontvlammen, die, sedert hunne nederlaeg van 1408, op het huis van Burgondië ten zeerste gebeten waren. Voeg hierby dat zy heimelyk opgestookt werden door eenige fransche baronnen⁽⁴⁾, uitzendelingen van koning Karel die, om het in Frankryk beter vol te houden tegen den hertog, raedzaem had ge-

(1) Zie ons zevende Deel, bl. 378.

(2) Zie daer, bl. 275, alsmede bl. 274 en de aenteek. 1. - Deze beruchte toren was eenige jaren te voren half en half geslecht geweest volgens het vonnis van 1408. Zie ons zesde Deel, bl. 495, vlgg. Doch sedert hadden die van Dinant hem weêr opgebouwd, op voorwendsel dat keizer Sigismond pasgemeld vonnis niet had goedgekeurd; en wat ook de hertog van Burgondië daer tegen zeide, wilden de stedelingen van hunne onderneming niet afzien. Zie Fisen, Hist. Eccles. Leod. II, bl. 191.

(3) Namelyk in den loop van February 1430. Zie Fisen, bl. 192.

(4) Monstrelet, chap. 89 cit. noemt er dry.

[p. 41]

vonden van hem in zyn eigen land werk te geven. Hoe zou dan het Luiksche volk geen vuer hebben gevat tegen eenen nabuer die hun reeds zoo hatelyk was? Daer waren nog wel wyze lieden, en onder hen de kerkvoogd zelf, welke het voor eene groote onvoorzigtigheid hielden den kryg aen te gaen met een' zoo magtigen vyand als den hertog van Burgondië, en die daerom liever vreedzame middelen zouden beproefd hebben om de bestaende geschillen in der minne te slechten. Maer in eenen Staet waer, als te Luik, de menigte sedert lang zoo goed als de overhand had, was het moeijelyk de stem der voorzigtigheid en der goede rede te doen verstaen: de bisschop moest den Burgondiër den oorlog aenzeggen, of men zou hem zelven van zynen Stoel geligt en uit het land gezet hebben⁽¹⁾.

Reeds hadden die van Hooi, haestig om in gang te zyn, het slot van Beaufort⁽²⁾ op Naemschen bodem overrompeld, en waren bezig met dat af te breken voor aleer nog de hertog Heinsbergs brief ontving. Philip gaf dan ook aenstonds last aen den

(1) Zie de getuigenis van Monstrelet, chap. cit.

(2) Zie ons zevende Deel, bl. 226, aenteek. 1, en bl. 229-30.

[p. 42]

heer van Croy⁽¹⁾ om, met acht honderd man Namen te gaen bezetten, en voorts den moedwil der Luikenaers naer vermogen te dempen. Zulks was echter niet gemakkelyk, want zyne tegenstanders waren meer dan vyftig duizend in getal⁽²⁾: zoodat er wel dorpen ingenomen en neêrgeblaekt, kasteelen verwoest, menschen gedood of gevangen werden⁽³⁾ en, alles samengenomen, het voordeel aen den kant der Burgondiërs bleef, omdat deze veelal te doen hadden met lieden die kryg, noch bevel, noch orde kenden: doch zonder dat er nog iets beslissends voorgevallen was, toen Philip om eene

(1) Croy of Crouy, waer het belgisch huis van dien naem zynen oorsprong uit nam, is een dorp in Picardië, niet ver van Amiens. De hier gemeende edelman was Antonis van Croy, onder anderen heer van Renty in het Atrechtsche, van Chièvres en van Roeulx in Henegau, enz. en Vliesridder der eerste benoeming. Hy trouwde, voor de tweede mael, in 1432 met Margareet, vrouw van Aerschot, afkomstig uit het vorstelyk huis van Brabant. Antonis stierf in 1475, negentig jaer oud zynde. Zie het voorgeslacht zyner gemalin in de Trophées de Brab. van Butkens, I, bl. 586-87.

(2) Zie Monstrelet, chap. 90.

(3) Zie alle die feiten omstandig verhaeld by Fisen, bl. 193-94.

[p. 43]

andere reden zich genoodzaekt vond Compiègne te verlaten, en het beleg der stad aen anderen toe te vertrouwen⁽¹⁾.

Namelyk Philip van Sint Pol was den 4 Augusty 1430 te Leuven overleden, nog ongehuwd zynde, en latende derhalve het hertogdom van Brabant, met wat daer van afhing⁽²⁾, open voor zyne naeste bloedverwanten. Wy hebben, in het vyfde Deel van dit werk, verhaeld hoe het onzen vorst gelukte zyn regt op die ryke erfenis door 's lands Staten te doen erkennen, en hoe hy den 5 October van hetzelfde jaer plegtiglyk ingehuldigd werd als hertog van Brabant en Limburg, en Markgraef van Antwerpen⁽³⁾.

De groote vermeerdering van magt, welke uit

(1) Het heleg werd inderdaed voortgezet, maer sleepte, om met groote schade opgebroken te worden kort voor den feestdag van Allerheiligen. Zie Monstrelet, chap. 96.

(2) De graefschappen van Sint-Pol en van Ligny, welke Philip van zyne moeder geërfd had, keerden weder aen eene moei dier moeder, Joanna van Luxemburg, uit welk huis de beide leenen voortkwamen. Zie ons zevende Deel, bl. 599-600, en de aenteekk.

(3) Zie ons vyfde Deel, bl. 641-43.

[p. 44]

deze aenwinst den Burgondiër toekwam, deed de Luikenaers, niet het volk, maer de gegoede en deftige lieden bedacht worden om vrede te maken. Na meer dan ééne ydele pooging, sloot men een bestand van twee jaren; doch eer die verloopen waren, kwam men tot een vredeverdrag, by hetwelk, als te voorzien was, die van Luik veel, of liever alles hadden toe te geven. Voor eerst moest hun bisschop in persoon naer Mechelen komen, met twintig anderen, om de knieën te buigen voor den hertog, en verschooning te vragen wegens hun vorig gedrag, belovende tevens dat zy, in het vervolg, de vriendschap met hunnen nabuer beter zouden onderhouden, en hem dry honderd gewapende mannen zenden om, onder het geleide van den kerkvoogd, of ten minste van bekwame bevelhebbers, door den hertog gekozen en in tyds verwittigd, gedurende zes maenden onder diens banieren te vechten tegen de Hussiten⁽¹⁾. Voorts moesten

(1) De kryg tegen de aenhangers van Jan Hus, vooral in Bohemen, was toen in vollen gang, en duerde nog jaren. Zie het Chronicon van Cornelius Zantfliet, in het vyfde Deel der Amplissima Collectio van Martène en Durand, col. 424, vlgg.

[p. 45]

de Luikenaers te Golzinne⁽¹⁾ eene kapel of eenen autaer stichten en eene dagelyksche Mis, tot lafenis dergenen welke zy daer vermoord hadden. Hun werd insgelyks opgelegd den toren van Montorgueil binnen de vier maenden tot tegen den grond af te breken, met verbod van nog ooit eenige versterking te maken tusschen Dinant en Bouvignes. Eindelyk eischte men van hen, voor de toegebragte schade, eene boet van twee honderd duizend Rhynsche gulden, binnen de twee jaren te betalen⁽²⁾. En wat het geschil raekte, hetwelk sedert zoo lang bestaen had ten aenzien der dusgenaemde zeventien dorpen⁽³⁾, dit zou te Leuven door wederzyd-

(1) Toen ter tyd een stedeken, bezuiden Gembloux, met een zeer sterk kasteel. De Luikenaers hadden, in het begin des krygs, dat slot belegerd, en nadat dit, te samen met de stad, by verdrag aen den bisschop ingeruimd was, hadden diens onderdanen het een en het ander uitgeplonderd, neêrgebrand, en de inwoonders roekeloos omgebragt. Zie Fisen, II, bl. 193. Zie mede Galliot, Hist. de Namur, III, bl. 301, vlg.

(2) Daer werd nog bygevoegd dat, na verloop van den gestelden termyn, die van Luik tien engelsche Nobelen, of twintig Rhynsche gulden zouden moeten aftellen voor iederen dag dat zy in gebreke bleven.

(3) Zie ons zevende Deel, bl. 333, vlgg.

[p. 46]

sche scheidsmannen onderzocht en zoo haest mogelyk uitgewezen worden⁽¹⁾.

Deze voorwaerden, wanneer zy in Luikerland bekend werden, sprongen de menigte als kei-steenen tegen den kop; maer voor het oogenblik moest zy van den nood eene deugd maken, en wachten om de schande, haer aengedaen, te wreken, tot eene betere gelegenheid. Het was dan vrede (althans men hiet het zoo) tusschen Luik en Burgondië; doch de hertog won daer luttel rust by, want hy had zoo haest niet gedaen met die wrevelige Walen, of het begon te Gent hevig te spooken, het zy dat het kwaed voorbeeld door genen gegeven de burgery van Vlaenderens hoofdstad getokkeld had, gelyk zulks al meer dan eens het geval was geweest; het zy dat de Gentenaers niet langer stil konden zitten, en dat de goede orde hun verveelde, gelyk ten tyde van Jan Yoens⁽²⁾. Philip had, kort te

(1) De tekst van dit verdrag, opgemaekt den 15 December 1431, bestaet niet meer. Wy geven hem met Fisen, II, bl. 196, naer de byvoegsels van den gelyktydigen Joannes Stabulaus of Jean de Stavelot, by Chapeauville, III, bl. 126-27.

(2) Zie ons vierde Deel, bl. 651, vlgg.

[p. 47]

voren, reeds spel gehad met Cassel en zyne omstreken; maer de inwoonders eerlang zich berouwende, waren in hun lynwaed (gelyk men toen gewoon was te zeggen) vergiffenis komen vragen, alle hunne wapens afgevende, en zes duizend engelsche Nobels uitkeerende⁽¹⁾, toen het vuer elders ontbrandde, waer het doorgaens zoo ligt niet te blusschen was. Namelyk Philip, om welke reden dan ook, had nieuwe munt doen slaen, en de weerde van het in omloop zynde zoo gouden als zilveren geld merkelyk verminderd. Zulks verwekte eene algemeene opschudding door geheel Vlaenderen heen, doch nergens zoo geweldig als te Gent, alwaer, den 12 Augusty 1432, vyftig duizend ambachtslieden hunnen eigen over-deken het hoofd afsloegen naest een' of meer schepenen, die vermoedelyk met hunne ambtgenoten de nieuwe verordening hadden ingewilligd. Op hunne beurt stelden de volders ook alles in rep en roer, en spraken zelfs van het vuer aen de stad te steken, gelyk zy reeds eenige huizen op den grond hadden gehaeld. Kortom de dolle menigte was meester, en spatte uit tot allerlei bal-

(1) Zie de Mémoires van St-Rémy, chap. 164.

[p. 48]

dadigheden, waer nog grooter kwaed op te volgen stond; want als te Gent het volk eens aen 't woelen was, kon geen mensch in de wereld voorzien hoe of wanneer de beroerte een einde zou hebben.

De hertog wist zeer wel wat er in vorige tyden gebeurd was, en schrikte dusdanig, dat hy meende zachte middelen te moeten in het werk leggen, om de volkryke stad tot bedaren te brengen. Hy liet zich dan gemakkelyk bewegen door hen die, in den naem der menigte, om vergiffenis kwamen smeeken, en schold inderdaed den Gentenaren hunnen moedwil kwyt, by brieven gegeven te Kortryk den 18 Augusty van hetzelfde jaer⁽¹⁾.

In gewoone omstandigheden zou zeker Vlaenderens landheer de gepleegde misdaden niet ongestraft hebben gelaten; maer hy had toen ter tyd

(1) Zie Meyer, ad ann. 1432. De oorkonde staet in het Dagboek der Gentsche Collatie, uitgegeven door den heer Schayes, bl. 133-35. - De dusgenaemde Gentsche Collatie was een Collegie samengesteld uit twee en veertig edele ende notabele lieden gekozen in de onderscheidene parochiën der stad, als vertegenwoordigers der gansche gemeente. Zie daer meer van by Diericx, Mémoires sur la ville de Gand, I, bl. 75.

[p. 49]

zyn volle werk met den kryg tegen Frankryk, die nog immer voortduerde, en ja geenszins tot zyn voordeel. Want behalve dat koning Karel al meer en meer de overhand kreeg, hadden Philips graefschappen van Artois en Franche-Comté alsmede zyn hertogdom van Burgondië schroomelyk te lyden van de herhaelde invallen der Franschen die, op meer dan twee honderd mylen uitgestrektheid, de grenzen dier landen afliepen, en er alles te vuer en te zweerd verwoestten: zoodanig dat er streken waren die sedert twee jaer geenen oogst hadden opgebragt, want men kon er zaeijen noch maeijen. Van alle kanten riepen dus de inwoonders om vrede, terwyl des hertogs vrienden zelf hem trachtten te doen verstaen dat hy ongelyk had zyne krygslieden en onderdanen aldus voortdurend op te offeren aen het belang van eenen vreemden vorst die, als ieder toen reeds voorzeide, ten laetste toch het spel verliezen zou, en het fransche koningryk met schande en schade moeten ruimen. Philip, van zynen kant, zag dit alles zeer wel in, en was daerenboven misnoegd op zyne engelsche bondgenooten die, verre van den oorlog te voeren op eigen kosten, eerder op die des hertogs streden, en zyne schatkist meer

[p. 50]

dan eens zoo goed als uitgeput hadden. Alle deze beweegredenen deden onzen vorst naer vrede haken, en zelfs middelen beproeven om zich met koning Karel te verzoenen; doch de vyandlykheden, voor en na voortgezet en nu eens meê -, dan weêr tegenslaende, stelden beletsel aen eene ernstige toenadering en vernieuwden telkens den drift, behalve dat de hertog steeds wederhouden bleef door zyne verbonden met Engeland aengegaen, en welke hem niet toelieten alleen te verdragen⁽¹⁾.

Daer was dan tot dus verre weinig vooruitzigt op betere tyden, toen, den 13 November 1432, Philips zuster Anna van Burgondië, getrouwd met den hertog van Bedford, te Parys te sterven kwam⁽²⁾ zonder kinderen na te laten, en brekende alzoo door hare dood alle maegschap tusschen den gewaenden Regent des Ryks en hertog Philip.

Dat een van beide zulks betreurde, is niet waer-

(1) Zie hiervoren, bl. 14.

(2) De schryvers der Art de vérif. les dates, uitgave in folio, II, bl. 518, stellen Annas dood op den 14 December 1435; maer zy zyn tweemael mis, als blykt uit het Journal d'un bourgeois de Paris, ad ann. 1432. Zie mede Monstrelet, chap. 128.

[p. 51]

schynlyk; doch Bedford zocht eerlang door een nieuwen echt de engelsche, of liever zyne eigen zaken in Frankryk te verbeteren, en liet het oog vallen op des graven dochter van Sint-Pol, uit het hoog-adelyk huis van Luxemburg-Ligny⁽¹⁾, dat byzonder ryk en magtig was. Door het toedoen zyns kanseliers Lodewyk van Luxemburg, bisschop van Teruanen⁽²⁾, kwam dit huwelyk haestig tot stand, en werd, in 't begin van 1433, met groote plegtigheid ingezegend door pasgemelden kerkvoogd, maer zonder de toestemming en zelfs buiten de weet van hertog Philip die, als leenheer van Sint-Pol, en als bloedverwant der bruid, daer ten minste over geraedpleegd had dienen te worden. Ook was hy ten zeerste gebelgd wegens zulk heimelyk gedrag, en van dat oogenblik verkoelde dagelyks zyne

(1) Zie ons zevende Deel, bl. 474, aenteek. 4. - Joanna van Luxemburg die, in 1430, de graefschappen van Sint-Pol en Ligny erfde, had, dewyl zy ongehuwd en vry bejaerd was, het eerste dezer domeinen afgestaen aen haren neef Pieter I graef van Conversano en van Brienne, Vliesridder der eerste benoeming.

(2) Deze kerkvoogd was de eigen broeder des graven van Sint-Pol, en had aen Philip veel te danken.

[p. 52]

vriendschap met Bedford, tot zoo verre dat beide vorsten aldra hunnen wederzydschen afkeer opentlyk begonnen te kennen te geven. Van deze nieuwe gemoedsgesteldheid maekten dan ook de vrienden van Frankryk gebruik, om Philip aen te manen tot eene verzoening met koning Karel, waer hy voortaen meer dan ooit zich geneigd voor toonde. Hierby kwamen nog de beslommeringen hem onlangs aengebragt door een ander huwelyk, namelyk door dat zyner nicht Jakoba van Beijeren met Frank van Borselen; want uit dien echt konden natuerlyker wyze groote moeijelykheden ontstaen voor onzen hertog, welke op de ryke nalatenschap dier wispelturige vrouw sedert lang zynen tand gewet had. Hy raekte daer evenwel voorspoedig door, gelyk wy in ons zesde Deel omstandiglyk verhaeld hebben⁽¹⁾; doch dit alles werkte samen om den vrede met Frankryk voor Philip hoogst wenschelyk te maken: zoodat er van beide kanten ernstiglyk gedacht werd om een eind te stellen aen eene vyftienjarige worsteling, waer enkel kwaed en onberekenbare schade voor den een en den ander uit voortgekomen

(1) Zie daer, bl. 648, vlgg.

[p. 53]

was. 't Is waer, Philip zou gewild hebben dat de kryg met Engeland door een' en denzelfden vrede geëindigd wierde, opdat hy zich verzoenende met eenen der twee koningen, de vyand van den anderen niet worden mogt. Hy deed hier dan aen werken in den loop van 1434, en het jaer daerna werd er zelfs te Atrecht een groot parlement aengezeid, om tot een stellig akkoord te komen. Daer bevonden zich, op het einde van July, niet alleen de afgeveerdigden der twistende vorsten, maer gezanten van den keizer en van bykans alle de koningen, alsmede onderscheidene kardinalen en vele bisschoppen⁽¹⁾. De hertog zelf, verscheen er den 30 der maend, en zes dagen daerna begonnen de onderhandelingen.

Zy begonnen, ja; doch hetgeen ieder ligt had kunnen voorzien, bleek van den eersten dag, te weten dat de vrede tusschen Frankryk en Engeland onmogelyk was. De zaekgelastigden van Hendrik VI wilden een groot gedeelte van het koningryk voor

(1) Daer waren ongeveer vyf honderd vorsten en ridders die, met al hun gevolg, eene menigte uitmaekten van tusschen de negen en de tien duizend persoonen. Zie Monstrelet, chap. 182, vlgg.

[p. 54]

hun' meester behouden, en die van Karel VII beweerden dat hy alleen de wettige erfgenaem was van het geheel. De eersten zouden toegestemd hebben in een langdurig bestand van 20, 30 of 40 jaren; maer de laetsten verwierpen dit aenbod en wilden niet dan een eindelyken vrede: kortom daer was geen doorkomen aen, en de Engelsche gezanten vertrokken grammoedig in de eerste dagen van September⁽¹⁾.

Wat bleef er dan over, ten zy een byzonder akkoord te bewerken tusschen den koning van Frankryk en den hertog van Burgondië? Daer besteedden inderdaed het meerendeel der gezanten al hunnen yver toe, inzonderheid de aenwezige kardinalen en bisschoppen, die Philip trachtten te overtuigen dat de verbonden, door hem met de Engelschen aengegaen, niet voor verpligtend konden gehouden

(1) Zie Monstrelet, chap. 186. De hertog van Bedford stierf eenige dagen daerna, namelyk den 13 September, en niet den 14 December, als de schryvers der Art de vérif. les dates beweren, I, bl. 815. Zie den Journal d'un Bourgeois de Paris, ad ann. 1435, en des hertogs grafschrift in de noten van Reiffenberg op het werk van Barante, V, bl. 9.

[p. 55]

worden, dewyl zy strydig waren met het algemeene welzyn, enkel strekkende tot het kwaed, en dus zondig in zich zelven. Zy hadden echter moeite om den vorst te doen verstaen dat hy, met die verbonden te breken, en met alleen te verdragen, zyne ridderlyke eer niet schenden zou. Maer eindelyk liet by zich toch overreden, en gaf zyne toestemming aen de voorwaerden van vrede welke reeds, het jaer te voren, te Nevers besproken en, wat de byzonderste punten raekte, zoo goed als vastgesteld waren. Zy komen hoofdzakelyk hierop neer:

Dat koning Karel schuldbekentenis doen zal wegens het booze feit te Montereau gepleegd⁽¹⁾, en den hertog bidden dat hy hem zulks vergeve en vergete⁽²⁾. Hy zal op de brug van Montereau, ter

(1) Namelyk hy moest zeggen dat hem dit feit immer mishaegd had, gelyk het hem thans nog grootelyks mishaegde; en dat hy het zou belet hebben, ware hy niet zoo jong, zoo onverstandig en zoo weinig bedachtzaem geweest. Maer men ontspaerde hem de schande van te belyden dat by de moorddaed bevolen, of er regtstreeks deel aen genomen had.

(2) Wat de daders zelf en hunne medepligtigen raekte, die mogt de hertog van Burgondië opzoeken en aenklagen, om door den koning aen lyf en goed gestraft te worden.

[p. 56]

plaetse zelfwaer de moord begaen werd, een schoon gebeeldhouwd steenen kruis opregten en onderhouden, en in gemeende stad eenen outaer stichten⁽¹⁾ met dagelyksche Mis, tot lafenis der zielen van wylen hertog Jan en van die gedurende den kryg omgekomen zyn⁽²⁾, alsmede, in dezelfde stad, eene kerk en een Karthuizer-klooster van twaelf moniken en eenen Prior. Zoo ook zal hy te Dijon, in de Karthuizer-kerk, waer hertog Jan thans begraven ligt, eene dagelyksche Groote-Mis stichten om op den hoogen autaer gezongen te worden.

De koning zal aen den hertog betalen vyftig duizend gouden kroonen, van 64 in het mark, tot vergoeding der edelgesteenten en kleinooden welke de aflyvige droeg op den dag zyner dood, en die gestolen zyn of verloren geraekt, behoudende de hertog het regt van zyns vaders kostbare halsketen en

(1) Namelyk in de kerk van Montereau, alwaer het lyk van wylen hertog Jan eerst was begraven geweest, eer het naer Dijon overgevoerd werd.

(2) Men rekent dat er in den loop des krygs 300,000 menschen sneuvelden, ongeteld de vrouwen en de kinderen die omkwamen in de verwoestingen, plonderingen of verbrandingen van steden, sloten en dorpen.

[p. 57]

voornoemde juweelen weêr te eischen, in welke handen ook zy thans of later mogten gevonden worden.

De koning zal afstaen aen den hertog van Burgondië, en aen diens erfgenamen of wettige opvolgers, het graefschap van Mâcon⁽¹⁾, naest dat van Auxerre⁽²⁾ en de kasselry van Bar-sur-Seine⁽³⁾, om dat alles van de fransche kroon te leen te houden.

De koning zal mede aen denzelfden hertog en aen diens wettige oiren overlaten alle de steden, sloten, heerlykheden en landen, aen zyne kroon toebehoorende, en gelegen op de beide oevers der Somme, namelyk Saint-Quentin, Corbyë, Amiens, Abbeville, Dourlens, St-Riquier, Crevecoeur, Arleux en Mortagne, met alle hare afhankelykheden, en geheel het graefschap van Ponthieu: zoo nogtans

(1) Het graefschap van Mâcon, westwaert palende aen dat van Charolais, was 18 mylen lang en 14 breed.

(2) Het graefschap van Auxerre, palende zuidoostwaert aen het hertogdom van Burgondië, was nagenoeg even uitgebreid als het vorige.

(3) Versta de stad en wat daer van afhing, gelegen in Champagne, niet verre van de Burgondische grenzen.

[p. 58]

dat de koning zich het regt voorbehoudt van de opgenoemde plaetsen en streken weêr in te koopen voor de waerde van 400,000 gouden kroonen van 64 in het mark⁽¹⁾.

Voorts zal de hertog vry wezen, zyn leven gedurende, van alle hulde en manschap voor de leenen en heerlykheden welke hy in het koningryk thans bezit, of later erfelyk zou kunnen bezitten: zoo nogtans dat, kwame de koning vóór hem te sterven, hy aen diens opvolger trouw en dienst zou schuldig wezen, even als ook, in geval van vóóraflyvigheid des hertogs, diens erfgenaem tot leenpligt zou gehouden zyn ten aenzien van koning Karel.

De onderdanen en leenmannen des hertogs zullen, in zyn en in Karels leven, niet verschuldigd wezen de wapens te nemen en kryg te voeren voor den koning, maer enkel moeten gehoorzamen aen den hertog en hem dienen, zoo binnen als buiten het Ryk, zonder dat de koning hun zulks kunne verbieden⁽²⁾. Indien de Engelschen of hunne bond-

(1) Deze som zou heden omtrent vyftien miljoenen francs uitmaken.

(2) Daer werd nog by besproken dat 's hertogs leenmannen of onderdanen niet zullen gehouden zyn in den kryg, zelfs niet in de tegenwoordigheid des konings, andere vaendels op te steken dan die van Burgondië, of het kruis van Sint Andries.

[p. 59]

genooten den oorlog doen aen den hertog van Burgondië, ter oorzake van dit vredeverdrag, zoo zal de koning gehouden zyn hem te helpen. Ook zal Karel noch diens opvolgers ooit mogen verdragen met den Engelschman, zonder de kennis en de uitdrukkelyke toestemming des hertogs, voor wien dezelfde pligt wederkeerig zal bestaen ten opzigte des konings.

Andere bepalingen van minder gewigt laten wy onaengeroerd⁽¹⁾.

De Atrechtsche vrede, gesloten den 21 September 1435⁽²⁾, en vervolgens in de stad plegtiglyk afgekondigd, werd door den koning geteekend te

(1) De volledige tekst van den Atrechtschen vrede staet by Monstrelet, chap. 187, in de Mémoires van Olivier de la Marche, uitgave van Buchon, liv. I, chap. 3, in de Mém. van Saint-Rémy, chap. 185, en in de Placcaerten van Brabant, III, bl. 600, vlgg.

(2) Zoo haest Philip er zyn zegel aen gehangen had, werd hem, in 's konings naem, door den hertog van Bourbon wegens het misdryf van Montereau vergiffenis gevraegd, en bekomen.

[p. 60]

Tours, den 10 December van hetzelfde jaer. Hy veroorzaekte eene onbeschryfelyke vreugd door geheel Frankryk heen⁽¹⁾, waer thans vooral des konings zaken van dag tot dag verbeterden, dusdaniglyk dat hy weldra in het bezit kwam van zyne hoofdstad, welke hy sedert niet meer verloor⁽²⁾. Van den anderen kant waren nu de Engelschen byzonder verbitterd op den hertog van Burgondië, wien zy hunnen achteruitgang en herhaelde nederlagen toeweten, gelyk hy er werkelyk, door zyne verzoening met koning Karel, eenigermate de oorzaek van was. Ook had Philip voorzien, als uit het verdrag van Atrecht zelf blykt, dat hy eerlang met zyne vorige bondgenooten overhoop zou raken, en gedwongen zyn een nieuwen kryg tegen hen aen te vangen, hoe begerig hy anders ook ware om zyne landen en onderdanen te laten uitrusten van zestien jaren, in alle de rampen des oorlogs doorgebragt.

Trouwens het duerde niet lang of de Engelschen gaven allerlei blyken van kwaedwilligheid. Terwyl

(1) Zie koning Karels brief aen den hertog van Burgondië, en diens antwoord, by Saint-Rémy, chap. 187 en 188.

(2) Zie Monstrelet, chap. 198.

[p. 61]

hun koning gezanten naer Duitschland zond, om den keizer tegen onzen vorst in te nemen⁽¹⁾, en dat hy brieven schreef aen de overheden van Zierikzee, om Holland en Zeeland te doen wankelen⁽²⁾, beproefden zyne krygslieden de stad Ardres⁽³⁾ te verrassen, en anderen namen, op zee, de Vlaemsche schepen in beslag, doende aldus veel kwaed aen den handel van 's hertogs onderdanen⁽⁴⁾. Dit alles was niet uit te staen: ook werd het aldra beslist, in eene groote vergadering van Burgondische heeren en edellieden, dat Philip den oorlog aen Engeland verklaren zou, en zyn eerste werk maken van het beleg van Calais⁽⁵⁾.

(1) Hendrik VI deed hetzelfde by den keurvorst van Keulen, den bisschop van Luik, den hertog van Gelder en anderen. Zie St-Rémy, chap. 191.

(2) De Zeeuwen gaven hem geen antwoord, maer zonden Hendriks brieven aen hunnen vorst, toonende daerdoor zelf dat zy hem getrouw wilden blyven. Zie het feit en de oorkonde by Monstrelet, chap. 195.

(3) Bezuiden Calais, in het graefschap van Guines, dat leenroerig was van onzen hertog. Zie ons vierde Deel, bl. 51, aenteek. 1.

(4) Zie St-Rémy, chap. cit.

(5) Zie Monstrelet, chap. 196-97.

[p. 62]

Zekerlyk, daer moest men meê beginnen. Calais was in de handen der Engelschen sedert 1347. De Vlamingen hadden hun krachtdadige hulp verleend om de stad in te nemen⁽¹⁾; doch nu bejammerden zy hunnen vroegeren yver, want het was van daer dat de vyand alle gemak had om de vlaemsche grenzen af te loopen en er moord en brand te stichten, behalve dat hy meteen zoo goed als meester bleef van de zee, en dus immer in staet om Vlaenderen allerlei afbreuk te doen.

Zoo haest het besloten was Calais te belegeren, kwam de hertog naer Gent op het einde van February of in het begin van Maert⁽²⁾, en riep de schepenen en de dekens der ambachten byeen op den Collatie-zolder⁽³⁾, ten einde hun zyn voornemen bekend te maken en de burgery aen te manen tot eene groote wapening⁽⁴⁾. Daer had hy niet veel

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 632.

(2) Int beghinsel vander Vastene, zegt Jan van Dixmude in het Corpus Chronicorum Flandriae van den heer De Smet, II, bl. 45.

(3) Zoo hiet de plaets waer de Collatie vergaderde.

(4) Zie de redevoering door den Groot-Baljuw van Vlaenderen, aldaer in 's vorsten naem gehouden, by St-Rémy, chap. 191 cit.

[p. 63]

moeite meê: de Gentenaers waren aenstonds gereed en deden, daegs daer na, door een' der stedelyke Pensionnarissen⁽¹⁾ aen den hertog antwoorden dat zy hem met lyf en goed zouden ten dienst staen, om zyn oogwit te bereiken.

Denzelfden yver vertoonden ook welhaest Brugge, Yperen en andere steden, door den landheer vervolgens opgeroepen: het was als een loopende vuer dat, op korten tyd, geheel Vlaenderen ontstak. Men dacht, men droomde, men sprak niet meer dan van het beleg van Calais: de ambachtslieden staekten hun werk, de burgers openden hunne tuighuizen, haelden er het geschut uit, bereidden hunne wapenen, en wachtten met ongeduld naer den dag van het vertrek. Middelerwyl liep de menigte ledig, of verzamelde in de bierhuizen, waer dan ook dagelyks gekrakeeld en gevochten werd, waersoms ja doodslagen gebeurden of andere baldadigheden, weinig goeds voorspellende wanneer het op orde, op krygstucht aen zou komen.

Doch nergens was de drift zoo groot als te Gent. Daer hadden de schepenen, zonder vertoeven, doen

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 438.

[p. 64]

uitroepen dat alle de poorters der stad, en de landzaten der kasselry⁽¹⁾ die van geene byzondere heeren afhingen, en den vereischten ouderdom hadden, binnen de dry dagen hunne namen moesten komen opgeven, en zich voorzien van wapenen⁽²⁾ en van de noodige uitrusting⁽³⁾, op verbeurte van het burgerregt. Degenen zelfs die veroordeeld waren tot bedevaerten, kregen bevel hun vertrek uit te stellen tot na den krygstogt, en zy die onder elkander eene veete⁽⁴⁾ hadden, moesten, op zware straf, zich onthouden van alle wraekoefening, zoo lang de togt duerde.

Dit gedaen zynde, bepaelden de schepenen hoe

(1) Het gezag des kasteleins of des burggraefs van Gent strekte zich uit tot over het land van Waes en de Vier Ambachten. Zie ons vierde Deel, bl. 96, en Warnkoenig, Histoire de Flandre, II, bl. 132.

(2) De gewoone wapens der voetknechten waren eene lans, of een looden slegel, gelyk men er afgebeeld ziet by Daniel, Hist. de la milice française, I, bl. 315. Zie mede Monstrelet, chap. 203.

(3) Waerschynlyk een yzeren stormhoed, en een uitgevuld wambuis. Zie ons zevende Deel, bl. 457.

(4) Zie de verklaring van dat woord in ons tweede Deel, bl. 135, en de aenteekening.

[p. 65]

veel mannen iedere stad en ieder dorp te leveren hadden, tot beloop van zeventien duizend, zynde dit het getal aen den hertog toegezeid. Meteen werd ieder huisgezin belast met zyn aendeel in de krygskosten, een last, waervan men zich ook kwyten mogt door het leveren van het zy een het zy meer bespannen wagens of karren ten dienste van het leger⁽¹⁾. Maer dewyl men ondervond dat de buitenlieden daer niet haestig meê waren, werd er eerlang uitgeroepen dat, indien de dorpelingen niet gereedelyk opkwamen, de gilde der Gentsche Witte-Kaproenen⁽²⁾ hunne wagens en karren zouden gaen halen, bedreiging die meer dan genoeg was om, na korte dagen, de voertuigen van alle kanten in groote menigte te zien toestroomen⁽³⁾.

Terwyl heel Vlaenderen aldus in rep en roer was, deed de engelsche bezetting van Calais, die

(1) Men kende, toen ter tyd, nog geene magazynen van krygsvoorraed, van voeder of leeftogt, maer het leger was vergezeld van ontelbare wagens en karren, geladen met oorlogstuig, met eten en drinken, en dienende levens in het veld, tot beschutting van het kamp tegen den vyand.

(2) Zie ons IV^de Deel, bl. 652.

(3) Zie Monst. chap. cit.

[p. 66]

zeer wel onderrigt was van wat er elders omging, den 14 Mei eenen uitval in de nabygelegen landen van Cassel, Winox-Berghe en Burburg⁽¹⁾, alwaer zy niet alleen het vee ontvoerde, maer zelfs de kerk van Loo⁽²⁾ in brand stak, en eene menigte van vrouwen en kinderen die er schuilplaets gezocht hadden, liet verteeren. De lieden der omstreken kwamen wel toegesneld om 's vyands moedwil te teugelen, doch zy verloren het spel, latende bykans dry honderd lyken op het slagveld⁽³⁾.

Dit alles, gelyk men denken kan, deed niet dan den yver der Vlamingen vermeerderen. In het begin van Juny waren zy gereed, ten getalle van ruim 30,000 man, staende onder verschillende hoofden⁽⁴⁾, doch gezamentlyk opgeleid door Jan van Melun, heer van Antoing en burggraef van Gent. Den 9^den vertrok deze laetste met zyn volk⁽⁵⁾ naer

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 95.

(2) Een stedeken tusschen Yperen en Veurne.

(3) Zie de Kronyk van den gelyktydigen Jan van Dixmude, by Desmet, bl. 46-47. - Zie mede nog andere krygsfeiten vermeld by Monstrelet, chap. 204.

(4) Zie die opgenoemd by Monstrelet, chap. 205.

(5) Namelyk met de Gentenaers, met die van Geertsbergen, van Dendermonde, van het land van Aelst en andere streken.

[p. 67]

Deynze, en vervolgens door het Kortryksche naer Armentières⁽¹⁾, wordende onder wege vervoegd door de aendeelen van andere kasselryen. Over Hazebroeck te Drincham⁽²⁾ aengekomen zynde, ontmoetten zy daer hertog Philip⁽³⁾, vergezeld van den graef van Richemont, Konstabel van Frankryk, die hem van rantsoenen kwam spreken. Allen te samen zetten den togt voort langs Burburg tot Grevelingen⁽⁴⁾, alwaer die van Brugge, van Yperen en van het Vrye verwacht werden, en zich eerlang by de anderen kwamen aensluiten. Daer werd het leger gemonsterd in het bywezen van den edelen Franschman, die de strydbaerheid van 's hertogs onderdanen bewonderde, doch tevens de heusch-

(1) Heden eene fransche stad in 't zuid-westen van Meenen.

(2) Heden een fransch dorp in 't zuid-oosten van Burburg.

(3) De hertog had die van Gent uitgelei gedaen tot buiten hunne stad, en was van daer naer Brugge getrokken om daer ook de krygsbenden te verzamelen.

(4) Het huidige Gravelines, een paer groote mylen in 't oosten van Calais.

[p. 68]

heid had van hem nog een paer duizend wel afgerigte krygslieden uit Normandyë aen te bieden, opdat de onderneming des te zekerder mogt gelukken. Philip wees dit voorstel beleefdelyk van de hand, uit vrees dat de aenvaerding van vreemde hulp door de Vlamingen, vooral door die van Gent, kwalyk zou genomen worden. Hy had reeds, om dezelfde reden, ruim de helft der mannen van wapenen, welke hem uit Picardyë en Burgondië gevolgd waren, naer huis gezonden, voorziende dat zy twist in het leger verwekt zouden hebben, en vertrouwende dat zyne Vlaemsche benden sterk genoeg waren om het gewenschte doel te bereiken. Trouwens, de Vlamingen wilden van geene vreemde handlangers hooren. Zy meenden onder hen meer dan in staet te wezen om zich van Calais meester te maken; zy vreesden zelfs dat, vóór hunne aenkomst, de Engelschen de stad zouden ruimen en naer hun eiland vlugten: ‘Wy zyn zeker, zeiden sommigen, dat zy niet wachten zullen tot dat Myne heeren van Gent⁽¹⁾ met al hunne magt

(1) Dien eertitel gaf men aen de Gentenaers en namen deze ook wel eens zelf.

[p. 69]

voor Calais verschynen, maer in tyds zullen trachten uit de voeten te raken: en het is waerlyk jammer dat 's hertogs schepen nog niet aengekomen zyn om hun den pas af te snyden⁽¹⁾.’

De hertog inderdaed, na zyn eerste bezoek te Gent, was overgestoken naer Holland, en had daer inzonderheid schepen gevraegd, met de noodige manschap voorzien, om hem in het beleg van Calais behulpzaem te wezen⁽²⁾; doch niet, als de Gentenaers meenden, om den vyand te beletten de vlugt te nemen. Ei! de Engelschen dachten aen geen vlugten: zy maekten in tegendeel zich gereed om de plaets, zoo lang er maer eenigzins houden aen was, duchtig te verdedigen; want hun koning zou liever alles hebben opgegeven wat hy sedert dertig jaren in Frankryk gewonnen had, dan Calais te verliezen, waermede hy immer een vasten voet hield op franschen bodem⁽³⁾.

In de omstreek der stad waren eenige sloten door

(1) Zie Monstrelet, chap. 205.

(2) Zie Monstrelet, chap. 197.

(3) Trouwens de Engelschen behielden Calais nog meer dan eene eeuw, en werden er slechts in 1558 uitgezet door den hertog van Guise.

[p. 70]

Engelschen bezet: die werden aengerand en zonder groote moeite veroverd. Alsdan, namelyk den 9 July, ving het beleg van Calais aen. De Vlamingen sloegen hunne tenten op ter plaetse zelf waer, negentig jaren te voren, hunne grootvaders gelegerd hadden, toen zy koning Eduard III de vesting hielpen innemen. Van den eersten dag werd er gevochten: de Vlamingen kruiden hunne stormgevaerten tot onder de wallen der stad, al te digt zelfs, als bleek door de zware steenen welke die van binnen hun op het hoofd smakten, zoo dat zy gedwongen waren een beetje achteruit te gaen. Voorts hield men niet op te schermutselen, waerby nu eens de belegeraers, en dan weêr hunne tegenstanders de overhand hadden; doch dit alles deed niets af tot den uitslag der onderneming zelf. Deze scheen welhaest lang te zullen duren, want dagelyks kwamen er schepen uit Engeland, die aen de belegerden lyftogt, krygstuig en versche manschap bragten, tot groot spyt der Vlamingen. Zy zagen dat voor hunne oogen lossen, en konden er geen beletsel aen stellen. ‘Waer blyft dan toch Jan van Hornes⁽¹⁾ met ons Heeren vloot?’ vroegen zy al

(1) Deze edelman was, volgens Monstrelet, Seneschalk van Brabant, maer kan Jan IV van Rotselaer niet, geweest zyn die, in 1440, Isabelle van Hornes trouwde, en vyf jaer later te sterven kwam. Zie Bulkens, Trophées, enz. II, bl. 189, en Supplément, I, bl. 150. Het was eigentlyk Jan van Hornes, getrouwd met Margareet de la Trémouille, vermeld by Miraeus, Op. Diplom. I, bl. 470. Hy kan echter Seneschalk, doch niet Erf-Seneschalk van Brabant zyn geweest. Zie ons vyfde Deel, bl. 417, en de aenteek. 1.

[p. 71]

morrende⁽¹⁾, en luisterende ter nauwer nood naer hetgeen de hertog hun antwoordde, dat de schepen tegenwind hadden gehad, maer eerlang aenkomen zouden, als hem geboodschapt was geworden door den bevelhebber. Philip zag met droefheid het ongeduld der Vlamingen, en had reeds spyt dat hy, tegen den raed van wyze vrienden, zyne andere krygslieden om hunnent wil verwyderd had; want zy kenden noch orde, noch krygstucht, doende alles naer hunnen zin, zonder vooruitzigt, zonder overleg, en dus veelal met kwaed gevolg. Ook hielden de Engelschen eeniger wyze met hen den spot, en lokten ze uit tot onvoorzigtigheden, niet aerzelende om ze, des noods, een tegen dry aen te ran-

(1) Jan van Hornes had het bevel over de hollandsche schepen.

[p. 72]

den. Zoo lieten zy opzettelyk hun slagtvee buiten de grachten weiden om de belegeraers te tergen; en op zekeren dag, wanneer deze laetsten, ten getalle van ruim twee honderd man, zoo heimelyk als zy konden, tot tegen de vesten genaderd waren om de runderen buit te maken, vielen de Engelschen hun onverhoeds op het lyf, velden er een twintigtal neder, namen er meer dan dertig gevankelyk mede, en dreven de overigen op de vlugt, die hunnen schrik mededeelden aen geheel het leger.

Zulke dolligheden geschiedden er dagelyks, en onze vorst moest ze door de vingeren zien, uit vrees van nog grooter ongenoegen. Om de onbedachte menigte wat beter in den toom en aen 't werk te houden, deed hy, op eene hoogte naby de stad, eene bastilje⁽¹⁾ timmeren van eiken boomen en aerde en steen. Daer boven plaetste men vervolgens eenige stukken grof geschut, en men kon er tevens

(1) Men gaf, in de middeleeuwen, dien naem onder anderen aen kleine torens of sterkten, welke men, by het belegeren van steden, plag te timmeren, om die te beter en te zekerder in te sluiten. Zoo was, tydens het beleg van Orleans door de Engelschen, geheel de stad, wederzyds de Loire, omringd van bastiljen.

[p. 73]

zien al wat binnen de vesting verrigt werd. Zulks hinderde de belegerden, en mishaegde hun dusdaniglyk, dat zy, by duisteren nacht, met talryke manschap het gevaerte aenvielen en zochten omver te werpen. Maer dit mislukte; want eenige ridders hielden er de wacht op, en verdedigden het kloekmoediglyk, tot dat geheel het leger te been raekte om de Engelschen te overstelpen en ze terug in de stad te dryven, met verlies van een aental bezettelingen.

Eindelyk den 25 July zag men van verre de lang verwachte schepen aenkomen. Nu was de vreugd algemeen in het leger; de hertog zelf sprong te peerd, en begaf zich naer den zeekant met eenige edellieden, om in tyds zyne bevelen te geven. Hadden de kapiteinen er zich met tegen gesteld, alle de Vlamingen zouden de stad vergeten hebben en naer de duinen geloopen zyn, om heer Jan van Hornes hunnen welkomgroet aen te bieden; want zy telden nu niet meer op de hollandsche schepen als moetende de vlugt der Engelschen beletten, maer wel als zullende hun een nieuw hulpmiddel verschaffen tot bereiking van een doel, waer zy reeds al te lang vergeefsche moeite aen besteed

[p. 74]

hadden. Jammer maer, de zoo vurig gewenschte vloot beantwoordde geenszins aen de verwachting der Vlamingen. Aen kruisen op de kust, of aen stil liggen voor de haven was niet te denken; want de zee, in de engte of het dusgenaemd Kanael tusschen Calais en Douvres, is doorgaens zoo woelig, dat de schepen het er niet houden kunnen, maer genoodzaekt zyn de haven in te loopen of er zich van te verwyderen. Dit wist de heer van Hornes zoo wel als de hertog zelf: ook bestond heel zyne vloot, gelyk de Vlamingen het noemden, uit een groot vaertuig, vergezeld van eenige oude schepen, welke men opgepropt had van steenen en metsery, en voorzien van zware ankers, om ze te laten zinken in den pas of het vaerwater, waerdoor men de haven bereikt. Zulks was inderdaed het eenigste wat men doen kon, ten einde den gedurigen toevoer te verhinderen van levensmiddelen en krygsbehoeften naer de vyandlyke stad. Het werd dan ook eerlang in het werk gelegd: ondanks de tegenworsteling der belegerden, bragt men het zoo verre dat er vier schepen vlak voor den ingang der haven ontbodemd en onder water raekten, zoodat men meende den vogel afgeschoten en het spel gewon-

[p. 75]

nen te hebben. Ja, maer zulks werd verrigt, als byna van zelf spreekt, met den vloed of het hooge ty; doch wanneer vervolgens, met de ebbe, de zee terug trok, zag men de lekke karkassen weêr droog komen op het strand, en werden deze door die van binnen met mannen gelyk aen stukken gebonsd en in brand gestoken, waerna, op zyne beurt, het wassend water de gebrokkelde steenen uiteen sloeg en verspreidde.

Kortom, men had verloren arbeid gedaen, en daer kon geen questie zyn van op nieuw te beginnen, want, al hadden zy iets anders mogen verzinnen ('t geen niet te onderstellen is), de oversten wisten dat de hertog van Glocester eene groote krygsvloot uitgerust had, en op het punt stond van naer deze kusten te komen om Calais te redden. Daer bleef dus Jan van Hornes niet over dan de zylen te spannen en met stille trommel naer Holland weêr te keeren, wilde hy zynen drymast in 's vyands handen niet laten. Trouwens met den eerstvolgenden vloed stak by in zee, en verdween uit de oogen.

Doch nu zoudt gy moeten gezien hebben hoe vreemd de Vlamingen opkeken, en verbaesd ston-

[p. 76]

den: ‘Wy zyn verraden, riepen zy luidkeels; wy zyn verkocht; men heeft ons leugenen wys gemaekt, met te zeggen dat de stad zoo wel te water als te land zou aengetast worden. Zy willen ons nu de noot alleen laten kraken, maer wy zullen er onze tanden niet op uitbyten: wy geven er den bras van.’ De hopmannen, die beter onderrigt waren, weerden zich met handen en voeten om aen hunne landgenooten de zaken uit te leggen en hun reden te doen verstaen: het waren woorden in den wind. Op dat eigen oogenblik was de hertog met zyne vertrouwdste ridders raed aen 't slaen hoe men Glocester het hoofd zou bieden, die trotsche brieven van uitdaging geschreven, en een antwoord op gelyken toon ontvangen had⁽¹⁾; doch terwyl het edel gezelschap naer middelen uitzag om de eer van Burgondië te handhaven⁽²⁾, kwam op eens de tyding dat de Engelschen eenen uitval

(1) Zie het feit omstandig verhaeld by Monstrelet, chap. 205.

(2) De hertog, zoo haest het antwoord aen Glocester vertrokken was, had brieven gestuerd tot den adel van alle zyne landen om zich gewapender hand by hem te vervoegen.

[p. 77]

gedaen hadden, en storm liepen op de bastilje. Deze wras bezet met dry à vier honderd Vlamingen, en op den eersten alarmkreet stoof heel het leger derwaert; de hertog zelf haestte zich om er by te wezen, niet eens wachtende tot men hem een strydpeerd aengebragt hadde. Ei! de bot was reeds vergald. De bastilje, zwakkelyk en zonder krygskunst verdedigd, had den aendrang des vyands niet kunnen uitstaen, die daer spoedig meester van zynde al zyne ruitery gebruikte tegen de toestroomende menigte, en ze uit elkander sloeg, zoodat er meer dan honderd vyftig Vlamingen sneuvelden, en vele anderen gevangen bleven. ‘Nu blykt het wel, zeiden de overigen, dat wy verraden zyn: daer wordt niets gedaen van alles wat men ons beloofd had. De edellieden houden zich buiten scheut, en laten ons maer in 't zand slaen. Dat heeft nu al lang genoeg geduerd: wy trekken naer huis.’

Daer waren er zelfs die spraken van sommige oversten of raedslieden, welke hun meest mishaegden, eenen voet korter te maken, tot groote ontsteltenis des hertogs die, vernemende hoe slecht de Vlamingen gezind waren, al zyne welsprekend-

[p. 78]

heid te baet riep om hunnen wrevel te stillen. Hy begaf zich in persoon naer de tenten der Gentenaers, en sprak van zyne eer, van hunne beloften en pligten, van de schande welke zy hem en hunzelven zouden aendoen met de onderneming te laten steken, enz. Maer alle zyne woorden maekten niet den minsten indruk op het meerendeel der gemoederen. Te vergeefs zelfs bad en smeekte hy hen van ten minste eenige dagen te toeven, tot dat hy krygsmagt van elders hadde doen komen: hy kon ze nog niet overhalen om tot den volgenden dag te blyven, en hunne bagaedjen behoorlyk op te laden, zullende hy hen alsdan met zyne ridderschap begeleiden tot over het water van Grevelingen⁽¹⁾, ten einde hunnen aftogt te dekken. Het antwoord was dat zy sterk genoeg waren om zonder gezelschap naer huis te keeren. Inderdaed, tusschen den Zaterdag en den Zondag, 29 July, rolden de Gentenaers hunne matten op, latende alles wat zy, by gebrek van wagens, niet meê konden nemen, in het kamp; slaende zelfs de tappen uit de wynvaten, ja stekende hunne eigen tenten in brand,

(1) Versta de Aa, die beneden Grevelingen in de zee stort. Zie ons vierde Deel, bl. 85, aenteek. 3.

[p. 79]

en vertrokken met het krieken van den morgen, gelyk dan op hun voorbeeld ook de anderen deden.

Nu moest, noodwendiger wyze, de hertog van zynen kant het beleg van Calais opbreken. Hy riep dan, in aller yl, den heer van Croy, die met krygsvolk voor Guines lag, tot zyne hulp, om ten minste zoo veel te redden als men kon, doch was, tot zyn overgroot spyt, genoodzaekt meest al zyn grof geschut, met geheele hoopen van ander tuig en voorraed, achter te laten, geen middel hebbende om het te vervoeren⁽¹⁾.

(1) Zie geheel het feit omstandig verhaeld by Monstrelet, chap. cit. 205.