Vaderlandsche historie. Deel 7

[p. 539]

Vyfde hoofdstuk.

luxemburg onder jan den blinde. - diens strengheid tegen de struikroovers. - verheffing van lodewyk van beijeren tot roomsch-koning. - onlusten in bohemen. - jans togt naer lithau. - dood zyner gemalin, en huwelyken zyner kinderen. - zyn togt naer italie. - tegengewerkt door den keizer. - kryg met brabant. - des konings tweede echt. - hy wordt blind. - en aengerand door vele vyanden. - keizer lodewyk afgezet en vervangen door karel van luxemburg. - slag van crecy. - dood van jan den blinde.

1313-1346.

Koning Jan van Bohemen was sedert 1309 in bezit van zyns vaders erfgraefschap⁽¹⁾; maer had zich daer bykans nog niet kunnen meê bemoeijen, zynde het volgend jaer naer ginder vertrokken, en sedert te Luxemburg nog niet weêrgekomen. Zyne troonbeklimming had hem, als gezegd is, geene

(1) Hendrik, kort nadat hy Roomsch-Koning gekozen was, had het graefschap van Luxemburg aen zynen zoon afgestaen. Zie het bewys by Bertels, bl. 46.

[p. 540]

groote moeite gekost; maer daerentegen had de ellendige toestand van het Boheemsche Ryk, waer het krioelde van struikroovers en moordenaers⁽¹⁾, hem de handen meer dan vol gegeven. Jans voorganger was zeer nalatig geweest in het vervolgen der kwaeddoeners die, uit dien hoofde zelf, van dag tot dag stouter geworden, hier en ginds versterkte schuilplaetsen gemaekt hadden, van waer zy zoo goed als oogestraft geheel het land afliepen. Koning Jan stelde haest een eind aen zulke wanorde. Aen het hoofd der ridderschap doorkruiste hy het ryk van de eene grens tot de andere, randende overal de rooverbenden aen, ruimende hunne nesten, en doende de eenen onthoofden, de anderen aen de galg knoopen, of levendig verbranden, naer dat zy verdienden. Vervolgens drong hy door in Moravië⁽²⁾, waer het er nog slimmer uit zag; maer hy zuiverde even zoo spoedig dat mark-

(1) Bohemen is doorzaeid van bergen en bosschen, derhalve goed gesteld voor de struikroovery, die een der middeleeuwsche plagen was.

(2) Het markgraefschap van Mähren of Moravië hing af van de Boheemsche kroon, en werd veelal bezeten door vorsten uit het koninklyk huis.

[p. 541]

graefschap van de landloopers die het ontrustten, en kortwiekte met de wapens of verpletterde onderscheidene baronnen, wier moedwil niet min te duchten was voor de onderdanen.

Dit manhaftig gedrag en zyn goede uitslag kwamen aldra koning Hendrik ter ooren, die er niet alleen het grootste genoegen in nam, maer tevens den jongen vorst bekwaem achtte om, gedurende zyne afwezigheid, het Duitsche Ryk te bestieren, en hem derhalve zyn' stedehouder of Vikaris noemde⁽¹⁾.

In 1313 had Jan, op 's vaders aenmaning, een leger verzameld om hem ter hulp te gaen, en was reeds tot aen gene zyde der Alpen gevorderd, toen hy de tyding van 's keizers dood ontving. Dit treurig toeval verydelde plotseling het doel van 's konings optogt: ook keerden meest alle de vasallen die met hem gekomen waren aenstonds weêr de bergen over; maer hy zelf trok niet te min voort naer Milaen, om deze stad te beschermen tegen den overmoed der Welfen, welke hy voorzag op nieuw den vollen toom te zullen geven aen hunne

(1) Zie Bertholet, VI, bl. 10.

[p. 542]

wraek- en heerschzucht. Hy liet ja daer, even als in eenige andere steden, goede bezettingen, maer welke toch weinig uitwerkten voor de openbare rust, nadat de koning op zyne beurt naer Bohemen terug was gekeerd.

Het was tyd dat hy zyne hoofdstad wederzag, want hy vond er eene groote gisting onder 's lands edellieden, inzonderheid daeruit ontstaen dat vele Duitsche of Luxemburgsche heeren bedieningen en eerambten vervulden, waer de Boheemsche Grooten beweerden alleen regt toe te hebben.

Jan was wys genoeg om het dreigend onweder te bezweren door het afdanken en wegzenden van het meeste deel der vreemdelingen, zoodat de inwendige rust volkomen hersteld was toen hy, het jaer daerna, andermael Bohemen verlaten moest en naer Frankfort gaen om deel te nemen aen den keus van den nieuwen Roomsch-Koning. Frederik III van Oostenryk, die reeds in 1308 naer de kroon gestaen had, maekte daer wederom aenspraek op, doch had thans tot mededinger hertog Lodewyk van Beijeren⁽¹⁾. De keurvorsten vergaderden den

(1) Zie ons zesde Deel, bl. 277.

[p. 543]

7 October 1314, maer konden het ongelukkiglyk niet eens worden. De Keulsche kerkvoogd, en met hem de hertog van Saxen, de Paltzgraef van den Rhyn en de markgraef van Brandenburg waren voor Frederik geneigd⁽¹⁾, terwyl de beide aertsbisschoppen van Mainz en Trier, alsmede de koning van Bohemen den voorkeur gaven aen den Beijerschman: en het gevolg was dat er niet één maer twee Roomsch-Koningen gekozen werden⁽²⁾ die, ieder van zynen kant, de overhand willende hebben, eene nieuwe scheuring in het Ryk bragten, en met hunne aenhangers tegen elkander worstelden, tot dat de Oostenryker, in 1322, het spel verloor op het slagveld van Mubldorf⁽³⁾, of, liever nog, tot

(1) Zie Bertholet, VI, bl. 12.

(2) Namelyk den 20 Oct., dag van den keus, stemden de markgraef van Brandenburg en de hertog van Saxen met de dry anderen voor Lodewyk van Beijeren, terwyl daegs te voren de aertsbisschop van Keulen en de Paltzgraef, met nog twee prinsen van keurvorstelyke afkomst, op hunne eigen hand Frederik van Oostenryk gekozen hadden.

(3) Te Muhldorf aen de Inn, benoorden Salzburg, leverden de beide mededingers, den 28 September, een bloedigen veldslag, waer Frederik de nederlaeg kreeg, en gevangen genomen, doch na dry jaren weêr losgelaten werd.

[p. 544]

dat hy in het begin van 1330 zonder mannelyke kinderen te sterven kwam.

Koning Jan van Bohemen had te Muhldorf duchtig meêgevochten, niet alleen uit gehechtheid aen den vorst dien hy ten troon had helpen verheffen, maer tevens uit verbittering op het huis van Oostenryk, dat Hendrik van Karnthen, Jans mededinger en vyand, in de hand werkte, en den Boheemschen adel tegen den koning ophitste. Trouwens, onze vorst, in weêrwil van de uitstekende diensten welke hy aen dat land bewezen had, werd daer niet te min voor een' vreemdeling gehouden, en als dusdanig met geene goede oogen aengezien. Hy ook, van zynen kant, vond weinig lust in Bohemen, voelende zich als getrokken naer den voorvaderlyken grond⁽¹⁾, waer zyne vrienden en bloedverwan-

(1) Het is hetgeen de koning verklaerde aen eenen hoveling die hem vroeg quare in regno non maneret. Jans antwoord was quòd solum natalis patriae dulcissimum sibi foret. Zulks verhaelt de gelyktydige schryver der Chronica Aulae Regiae (naem eener Boheemsche abtdy, waer de koningen hunne grafplaets hadden) opgenomen in de Rerum Bohemicarum antiqui Scriptores (Hanau, 1602, dry Deelen in éénen band) van Freherus. Zie daer, I, bl. 34.

[p. 545]

ten woonden, en waer de landaert hem allenzins beter beviel. Ook was hy reeds op het einde van 1319⁽¹⁾ naer Luxemburg vertrokken, met het inzigt van daer zyn gewoon verblyf te houden, latende het bestier van Bohemen aen zyne gemalin.

In den vasten des volgenden jaers deed de koning hulde aen den hertog van Brabant voor het markgraefschap van Arlon⁽²⁾ dat, sedert de verovering van Limburg door Jan den Eerste, leenroerig van Brabant was geworden⁽³⁾, en begaf zich later naer het hof van Frankryk, alwaer hy het huwelyk zyner zuster Maria bewerkte die, als boven gezegd is, den 24 Augusty 1322 hare hand gaf aen koning Karel den Schoone⁽⁴⁾.

(1) Hy verliet Praeg den 28^sten December, volgens de Chron. Aulae Reg. bl. 32.

(2) Zie Butkens, Trophées, enz. I, bl. 394, en de oorkonde in zyne Preuves, bl. 155.

(3) Zie Ernst, Hist. du Limbourg, III, bl. 180, in de aenteek. Zie mede ons vyfde Deel, bl. 118-19.

(4) Het was na die huwelyksfeesten dat koning Jan naer Beijeren vertrok, en eene maend later deel nam aen den slag van Muhldorf.

[p. 546]

Gedurende Jans afwezigheid braken er van tyd tot tyd in Bohemen nieuwe onlusten uit. Daer was zelfs spraek van 's konings oudsten zoon, een kind van zeven jaren, in zyne plaets op den troon te stellen⁽¹⁾; maer de vader verydelde dat plan met dien zoon naer Frankryk te doen komen, om daer aen het hof zyns ooms opgevoed te worden⁽²⁾.

Alle deze moeijelykheden, naest andere die wy stilzwygend voorbygaen, verwekten by koning Jan eenen walg voor dat vreemde en afgelegen ryk, en deden hem op de gedachte komen van het te verruilen tegen het Paltzgraefschap van den Rhyn, hetwelk bykans aen zyne Luxemburgsche erflanden paelde. Zulk eene ruiling kon met toestemming des keizers geschieden, en was thans gemakkelyk tot stand te brengen, dewyl het Paltzgraefschap

(1) Zie Bertholet, VI, bl. 78.

(2) Jans oudste zoon was te Praeg geboren den 16 Mei 1316, en kreeg den naem van Wencelyn; maer gedurende zyn verblyf aen het hof van Frankryk, stond koning Karel als peter by het Vormsel zyns neefs, en gaf hem te dier gelegenheid zynen eigen naem, die sedert aen den Boheemschen vorst gebleven is. Zie Karels eigen levensbeschryving, of Vita Caroli IV, in de verzameling van Freherus, I, bl. 89.

[p. 547]

van den Rhyn toen ter tyd aen het huis van Beijeren toebehoorde. Ook verstonden de beide vorsten zich weldra, en gingen over tot het opstellen der noodige diplomen; maer wanneer dit ontwerp in Bohemen bekend werd, veroorzaekte het daer eene algemeene opschudding. Groot en klein verzette er zich tegen met den meesten drift, en zwoer als uit éénen mond eerder te zullen sterven, dan in de voorgestelde verandering toe te stemmen⁽¹⁾.

Waerschynlyk had koning Jan aen zulken tegenstand zich niet verwacht; maer thans erkende hy zyne onvoorzigtigheid, en haestte zich om op het verdrag weêr te komen, iets waer het hoofd des Ryks zonder moeite de hand toe leende; want Lodewyk begaf zich in persoon naer Praeg, alwaer, te midden eener groote vergadering, de akten van ruiling en overdragt te niet gedaen, ja en opentlyk verscheurd werden⁽²⁾.

Deze inschikkelykheid had voor uitwerksel dat 's lands adel zich met den koning verzoende, en dat de openbare rust in het vervolg beter gehand-

(1) Zie Bertholet, VI, bl. 79.

(2) Zie Bertholet, loc. cit. en de Historia Boiemica van Dubravius, by Freherus, II, bl. 167.

[p. 548]

haefd werd, maer niet dat onze vorst, door zyn verblyf zelf in Bohemen, de voornaemste oorzaek weg zou nemen van de kuiperyen der Grooten en van de klagten des volks. Neen, Jan kon niet stil zitten. Sedert de dood zyns vaders scheen hy meêgesleept door een onwederstaenbaren drift van zich met alles te bemoeijen, van overal waer getwist of geworsteld werd, party te nemen en meê te doen. Nauwelyks was het rustig in zyn Ryk, of hy verliet dat⁽¹⁾, om te Parys de krooning van Philip de Valois te gaen bywoonen, en om weldra dezen vorst te volgen in zynen krygstogt naer Vlaenderen, alwaer hy den graef hielp herstellen en diens onderdanen ter neêr vellen⁽²⁾.

Dit doel was nauwelyks bereikt, of de koning keerde weder naer Bohemen, om er de Dulcinisten uit te roeijen, eene gevaerlyke secte die, na Italië besmet te hebben, in Jans koningryk zich verspreid

(1) Hy vertrok van Praeg den 11 Juny 1327, zegt de schryver der Chron. Aulae Reg. by Freherus, I, bl. 58.

(2) Zie het feit verhaeld in ons vierde Deel, bl. 571-79. Volgens den schryver der Chron. Aul. reg. by Freherus, I, bl. 62, was koning Jan te Cassel aen het hoofd van 500 geharnaste ruiters.

[p. 549]

had en daer veel kwaed stichtte; maer hy maekte er kort werk meê⁽¹⁾. Nog dat eigen jaer trok hy aen het hoofd van een nieuw leger, uit vrywilligers bestaende, naer Lithau, om daer de Sarracenen van het Noorden, gelyk men de heidensche Lithauwers noemde, te gaen bevechten⁽²⁾, en ontweldigde hun met der daed geheel Pommeren, dat hy wegschonk aen de Ridders der Duitsche Orde⁽³⁾. Jammer maer hy bezuerde deerlyk dezen wintertogt⁽⁴⁾, want hebbende al te lang vertoefd te midden van schadelyke dampen uit de moerassen opstygende, kreeg hy er eene ziekte aen de oogen, waerdoor hy grootendeels zyn gezigt verloor, en bykans half blind naer huis keerde⁽⁵⁾. Hy werd te Praeg triomfantelyk ingehaeld den 25 Mei 1329⁽⁶⁾.

Dit treurig ongeval echter, verre van 's mans

(1) Zie Bertholet, VI, bl. 80.

(2) Zie ons zesde Deel, bl. 346 en de aenteekeningen aldaer.

(3) Zie Bertholet, VI, bl. 81, en de Chron. Aulae reg. by Freherus, I, bl. 65.

(4) Hy was van Praeg vertrokken den 6 December, volgens de Chron. Aulae regiae.

(5) Zie Bertholet, loc. cit.

(6) Zie de Chron. Aul. reg. bl. 65.

[p. 550]

werkzaemheid te verminderen, scheen hem eerder nog vuriger te maken. Trouwens, dat zelfde jaer en het volgende zagen hem beurt om beurt Frankryk, de Rhynstreken en geheel Duitschland afloopen, altyd even yverig, zoo om het algemeene welzyn des Ryks te verzekeren, en om den vrede onder de duitsche vorsten te handhaven of te herstellen, als om de hooge belangen van zyn eigen huis voor te staen en te bevorderen.

In den nazomer van 1330 was de koning in Karnthen, waer hy zyn tweeden zoon Jan trouwde aen de dochter van dien zelfden hertog Hendrik, wien hy vroeger den troon van Bohemen ontnomen had, makende aldus van zyn gezworen vyand een trouwen vriend en bondgenoot⁽¹⁾. Maer terwyl hy daer, en vervolgens te Trenten in Tyrol zich ophield, om den adel der beide landen aen zynen zoon te verbinden⁽²⁾, kreeg hy op het onverwachtst de tyding van de dood zyner gemalin. De koningin Elizabeth was gestorven den 28 September⁽³⁾, latende aen

(1) Zie de Chron. Aul. reg. bl. 76.

(2) Hendriks dochter bragt haren gemael het graefschap van Tyrol ten huwelyk, en haer erfregt op het hertogdom van Karnthen.

(3) Zie de Chron. Aulae regiae, bl. 73.

[p. 551]

haren echtgenoot twee zonen na, Karel en Jan, naest dry dochters, Margareet, Bonne en Anna. De oudste dezer was, sedert 1328, gehuwd aen hertog Hendrik van Beijeren⁽¹⁾. Hare zuster Bonne, te voren aen een anderen vorst verloofd, trad sedert in het huwelyk met des konings zoon van Frankryk Jan II⁽²⁾, terwyl de joogste, Anna, bestemd was, of later werd, aen hertog Otto van Oostenryk.

De doodsbode, zegt men, had moeite om de brieven besteld te krygen, dewyl men in Bohemen niet wist werwaerts koning Jan zich begeven had, of in dat oogenblik zyn verblyf hield. Thans beloofde de vorst dat hy tegen Kersmis te Praeg wezen zou⁽³⁾; maer deze belofte kon hy niet volbrengen, zynde wederhouden geworden door nieuwe beslommeringen. Dit mael waren het onderscheidene steden van noordelyk Italië die, vernomen hebbende dat de doorluchtige zoon van wylen keizer Hendrik VII zich te Trenten bevond, in de buert derhalve van

(1) Een neef van keizer Lodewyk. Zie de Chronica Aulae regiae, bl. 37.

(2) Jan II, bygenaemd de Goede die in 1350, zyn vader Philip de Valois op den troon volgde.

(3) Zie de Chron. Aulae regiae, bl. 77, in fine.

[p. 552]

Lombardyë, tot hem gezanten hadden afgeveerdigd, met dringend verzoek van zyns vaders vrienden ter hulp te komen tegen den moedwil der Welfen. Jan was bevoegd om zich met die twisten in te laten, en aen de verdrukte Gibelienen eene behulpzame hand te bieden, zynde eenige maenden te voren van wege keizer Lodewyk aengesteld tot Vikaris des Ryks voor de zaken van Italië. Hy rukte dan ylings volk byeen, en trok het Alpisch gebergte over, om daer eerlang in Lombardye al zyne krygskunst ten toon te spreiden door het belegeren en het innemen van onderscheiden groote steden, met zoo veel spoed, dat geheel noordelyk Italië verbaesd stond van 's mans heldhaftigheid, en bukte voor zyn zweerd⁽¹⁾.

Ja, maer die gunstige uitslag zelf van 's konings togt maekte hem verdacht by het hoofd des Ryks, alsof hy er heimelyk op aenlegde om zich de kroon van Lombardyë aen te matigen, en daer den keizer als 't ware den voet te ligten. Zulks was zeker een valsch vermoeden, geheel in stryd met de ridderlyke opregtheid van koning Jan; maer vol van

(1) Zie Bertholet, VI, bl. 81-82. Zie mede de Chron. Aulae regiac, bl. 78.

[p. 553]

argwaen, en kleingeestig als hy was, vergat Lodewyk alles wat hy aen onzen vorst verschuldigd was, tot zoo verre dat, om hem elders werk te geven, hy Frederik den Ernstige, markgraef van Meissen en Lausitz⁽¹⁾, en hertog Otto van Oostenryk⁽²⁾ tegen den koning in het harnas joeg, zonder dat zy eenige reden hadden om hunne vyandschap te wettigen.

Dit gedrag belgde koning Jan ten zeerste; maer bragt hem in geene verlegenheid. Hy riep zyn' zoon Karel, toen een' vyftienjarigen jongeling, aen gene zyde der Alpen, en hebbende hem, onder het toezigt des graven van Savoyë, het bevel over zyn leger gegeven, kwam hy in aller yl naer Praeg. Daer schreef hy aen den keizer, en gaf rekenschap van zyne bemoeijingen in Italië; maer zonder naer antwoord te wachten viel hy den markgraef van Meissen onverhoeds op het lyf, verkrachtte zyn

(1) In 't Fransch la Misnie en la Lusace, twee vorstendommen aen Bohemen palende, waervan het eerste Meissen op de Elbe, het tweede Bautzen op de Spree, tot hoofdstad had.

(2) Die zelfde, die sedert in het huwelyk trad met koning Jans jongste dochter Anna.

[p. 554]

burgslot van Gorlitz⁽¹⁾, en verplette hem in eenen kort daerop gevolgden veldslag. Alsdan zyne wapens naer Oostenryk keerende, had hy daer geen minder geluk, want hy veroverde nagenoeg alle de sterke plaetsen des lands, zonder moeite bykans; trouwens Otto's krygsknechten, grootendeels vreemdelingen zynde welke de keizer hem had toegezonden, wanneer het op vechten aenkwam, lieten den hertog in den steek, en gingen loopen⁽²⁾. Zulks gebeurde in November 1331⁽³⁾.

Het volgend jaer bragt de koning in onze landstreken door, doch behaelde hier zoo veel roem niet als in Oostenryk. Hy had reeds vroeger, te weten in 1324, vergeefsche moeite gedaen om zyn graefschap van Luxemburg te vergrooten op de kosten van Brabant, gelyk wy in ons vyfde Deel hebben verhaeld⁽⁴⁾. Sedert was hy blyven wrokken op zyn

(1) Heden eene sterke stad van Pruisisch Silezië, in het oosten van Dresden.

(2) Zie Bertholet, VI, bl. 83-85. Zie vooral Dubravius, Hist. Boiem. by Freherus, II, bl. 172.

(3) Volgens de Chron. Aul. reg. bl. 81, was koning Jan, terug van zynen veldtogt, in Praeg den 6 December.

(4) Zie ons vyfde Deel, bl. 471, vlgg.

[p. 555]

Brabantschen bloedverwant, tot dat, in 1332, een zonderlinge samenloop van omstandigheden hem het middel verschaften om een bondgenootschap van meer dan twintig vorsten tegen Brabant tot stand te brengen, in de zekere hoop van hertog Jan III te zullen overrompelen en, na hem verslagen, ja verplet te hebben, voor 't minst het weleer te Woeringen verspeelde Limburg tot zyn aendeel in den krygsbuit te zullen erlangen. Dit gelukte echter niet, en koning Jan moest met ledige handen naer Bohemen wederkeeren⁽¹⁾.

Eene nieuwe pooging, in 1334 tegen Brabant aengewend, had nagenoeg denzelfden uitslag⁽²⁾, behalve dat dit mael koning Jan eene aenzienlyke somme gelds van den hertog schynt ontvangen te hebben⁽³⁾, het zy tot vergoeding van gedane krygs-

(1) Zie ons vyfde Deel, bl. 481-88.

(2) Zie daer, bl. 514-18.

(3) De Dynter zwygt daer van, en in de langdradige oorkonden welke hy, zoo wel als Butkens, over dien twist, of liever over zyne beslissing door de tusschenkomst des konings van Frankryk, heeft meêgedeeld, is er ook geene spraek van. Maer deze beide schryvers hebben niet alle de stukken gegeven. Fisen, II, bl. 85, beweert dat, by eene latere uitspraek van 8 Jan. 1335, de fransche vorst hertog Jan van Brabant verpligtte eene som van 160,000 gouden kroonen aen den Bohemer af te tellen. Divaeus, Rer. Brabant. bl. 155, stemt daer meê overeen, en Butkens, I, bl. 416, herhaelt deze getuigenis zonder ze te bevestigen. Zie mede Bertholet, VI, bl. 105. Naest dat alles mag men de opgegeven geldsom voor vergroot houden, en liever Ernst gelooven, die meent dat hertog Jan slechts 3000 gouden realen aen den koning van Bohemen heeft uitgekeerd. Zie 's mans Histoire du Limb. V, bl. 50, aenteek. 1.

[p. 556]

kosten, het zy om hem voor altyd te doen afzien van alle aenspraek op Limburg.

Nadat aldus de vrede met Brabant gemaekt was, toefde koning Jan nog een geruimen tyd aen het fransche hof, voornemens zynde in eene nieuwe echtverbindtenis te treden met Beatrix des hertogs dochter van Bourbon, nauw verwant aen het koninklyk stamhuis⁽¹⁾. De huwelyks-voorwaerden werden vastgesteld in December 1334⁽²⁾. Zy bespreken, onder anderen, dat, zoo er mannelyke oiren uit dit tweede huwelyk voortkomen, deze de

(1) Het jaer te voren had Jans oudste zoon Karel het huwelyk aengegaen met Blanca van Valois, koning Philips zuster.

(2) Zie daer den tekst van by Bertholet, VI, bl. xxvj, vlgg. der Preuves.

[p. 557]

graefschappen van Luxemburg en La Roche, mitsgaders het markiezaet van Arlon naest de domeinen van Marche, Durbuy en Poilvache⁽¹⁾ erven zullen, bepaling waer, het jaer daerna, Jans oudste zoon Karel, en vervolgens ook zyn tweede zoon hunne toestemming aen gaven⁽²⁾, gelyk mede 's lands voornaemste edellieden en steden de gemaekte schikkingen goedkeurden en bekrachtigden⁽³⁾.

Kort na het voltrekken van 's konings tweeden echt, raekte hy met keizer Lodewyk in een nieuwen en hevigen twist, veroorzaekt door de dood van hertog Hendrik van Karnthen, wiens erfenis aen Jans zoon en naemgenoot toekwam, doch door den ondankbaren Beijerschman hem ontvreemd en aen anderen gegeven werd. Onze vorst spaerde geene moeite om het goed regt staende te houden, maer eindelyk toch moest hy Karnthen laten schieten, en behield alleen voor zynen zoon het graefschap van Tyrol, hetwelk echter na korte jaren

(1) Dit domein werd echter daerna verkocht aen de gravin van Namen. Zie hiervoren, bl. 307.

(2) Zie Bertholet, VI, bl. 110, en de oorkonden, bl. xxx, en xxxvj.

(3) Zie het bewys aldaer, bl. xxxij.

[p. 558]

ook overging tot het hertogelyk huis van Oostenryk⁽¹⁾.

Te midden dier krygsbeslommeringen werd 's konings echt, in 1337, gezegend door de geboorte van eenen zoon, aen wien men den naem van Wencelyn gaf⁽²⁾. Des vaders voorliefde voor een kind, het eenigste dat uit zyn huwelyk met Beatrix sproot, en hetwelk hy weinig hoop had te zullen groot zien, maekte dat hy thans meer dan ooit zich tot den vrede geneigd voelde, ten einde vooral bekwaem te wezen om de toekomst zyns lievelings te verzekeren. Dat eigen jaer was graef Eduard van Bar gestorven, en opgevolgd geworden door zyn' zoon Hendrik IV. Deze, ofschoon nog jong, was wys genoeg om aen zyn' nabuer koning Jan voorslagen van overeenkomst te doen nopens de voogdy van Verdun, waer sedert lang veel twist over was geweest tusschen de graven van Bar en die van Luxemburg⁽³⁾. Jan, van zynen kant, toonde zich even

(1) Zie Karels eigen levensbeschryving by Freherus, I, bl. 96-97. Zie mede Dubravius, Hist. Boiem. bl. 176.

(2) Het jaer van Wencelyns geboorte is vastgesteld door Ernst, V, bl. 148, aent. 2. -

(3) Zie daer den oorsprong van hiervoren, bl. 421, vlgg.

[p. 559]

inschikkelyk, en zoo kwamen de beide vorsten weldra tot een vriendelyk akkoord, dat de deur sluiten moest aen alle nieuwe krakeelen⁽¹⁾.

Geene min vredelievende gevoelens legde Jan aen den dag ten opzigte van den bisschop van Metz die, gedurende des konings afwezigheid, den kryg gevoerd had met den Luxemburgschen adel, en, na eenen veldslag gunstig voor hem uitgevallen, een groot getal baronnen gevangen hield. Jan, in stede van de wapens op te vatten om zyne edellieden te doen slaken, maekte, in 1337, met den kerkvoogd een verdrag, dat een eind stelde ook aen alle vorige geschillen, en den grond legde van eenen duerzamen vrede⁽²⁾.

Maer wat hielp het dat koning Jan de rust in zyn graefschap van Luxemburg zocht te verzekeren, en den jongen Wencelyn eene heilryke regeering voor te bereiden, wanneer, buiten zyn land, juist in den zelfden tyd een kryg uitgeborsten was, waer hy niet vreemd kon aen blyven, wy meenen den groo-

(1) Zie Bertholet, VI, bl. 111, vlgg. en de oorkonde, bl. xxxiv der Preuves.

(2) Zie Bertholet, VI, bl. 116, en de oorkonde, bl. xxxiv.

[p. 560]

ten kryg tusschen Frankryk en Engeland? Jan was door zyn huwelyk en door de huwelyken zyner kinderen, zoo wel als door eene allernauwste vriendschap, aen de fransche belangen verknocht, en had daerenboven te veel moed in het hart, om stilzittend getuige te zyn van eene worsteling, waer alle de Belgische vorsten deel en party in namen.

't Is waer, gedurende 1337 en 38 werd er nog niet veel verrigt, en in 1339 had Jan op zekere wyze de handen gebonden, dewyl alsdan koning Eduard van Engeland optrad als Vikaris des Ryks⁽¹⁾, tegen wien hy derhalve de wapens niet opentlyk voeren mogt. Ook vindt men hem dat jaer in de vyandlykheden niet verwikkeld: neen hy hield zich eenen tyd lang op te Montpellier, waer een Joodsch heelkundige woonde, die den naem had van allerlei oogziekten te genezen. De koning, vol van vertrouwen op de gewaende kunst van den wonderdoener, gebruikte in 't heimelyk zyne remediën, doch, gelyk het dikwerf gaet, in stede van zyn verduisterd oog opgeklaerd weêr te krygen, verloor hy dit mael het gezigt zyner beide oogen, en kwam, och arm!

(1) Zie ons zesde Deel, bl. 308, vlgg.

[p. 561]

stekeblind uit de handen des kwakzalvers⁽¹⁾.

Jan was zeer gevoelig aen deze ramp. Het jaer daerna keerde hy treurig weder naer Luxemburg, zynen weg nemende over Ryssel en Pont-à-Bouvines⁽²⁾, alwaer in dat oogenblik de Franschen lagen, terwyl de Engelschman Doornik belegerde. Onze vorst hielp er koning Philip om met den vyand het vermaerd bestand te sluiten van 25 September 1340⁽³⁾; maer hetgeen eenigzins bewonderen mag en een blyk schynt te wezen van Jans moedeloosheid, hy maekte daer tevens zyne schikkingen van uitersten wil, gedagteekend van den 9 der opgenoemde maend. 's Mans eerste zorg, in dit Testament, valt op zyne schulden, wier nauwkeurige betaling hy ten dringendste aenbeveelt. Vervolgens verklaert hy uitdrukkelyk te willen dat zyn oudste zoon Karel hem opvolge in het koning-

(1) Zie Bertholet, VI, bl. 126, en de Vita Caroli IV, by Freherus, I, bl. 102. Zie ook de Geschiedenis van Dubravius, aldaer II, bl. 176.

(2) Zie ons vierde Deel, bl. 364, en de aenteekening 3 aldaer.

(3) Zie ons vierde Deel, bl. 607, vlgg. en ons zesde, bl. 344.

[p. 562]

ryk van Bohemen, mitsgaders in de domeinen van Bautzen⁽¹⁾ en Gorlitz, terwyl Karels broeder Jan het markgraefschap van Moravië tot zyn erfelyk aendeel zal hebben. Wat den jongstgeboren Wencelyn raekt, de vader bestemt hem geheel zyn graefschap van Luxemburg met alles wat hy bezit in het koningryk van Frankryk⁽²⁾; en indien hy komt te sterven voor dat Wencelyn bejaerd zy, zoo wil en gebiedt hy dat 's lands edelen en steden eenen, twee, of meer trouwe Ridders aenstellen, om middelerwyl het graefschap in diens plaets te bestieren⁽³⁾.

Men ziet, des konings bezorgdheid voor zyn jongste kind was groot. Ook scheen hy voortaen geen genoegen meer te hebben dan in het huisselyk geluk, en zond zyn oudsten zoon naer Bohemen om over dat koningryk het bewind te voeren, terwyl hy zelf by voorkeur zyn verblyf houden zou te

(1) Heden eene Saksische stad op de Spree, twaelf mylen beoosten Dresden. Zy was in de middeleeuwen de hoofdstad van Opper-Lausitz. Zie boven, bl. 353.

(2) Versta leenen of inkomsten hem door den koning vergund, of door zyne gemalin Beatrix meêgebragt.

(3) Zie Bertholet, VI, bl. 126, vlgg. en de oorkonde, bl. xxxix der Preuves.

[p. 563]

Luxemburg. En om tevens de inwoonders der hoofdstad nog nauwer aen zyn stamhuis te verbinden door eene byzondere weldaed, stelde hy daer, by brieven van 20 October 1340, eene ryk bevoorregte achtdaegsche jaermarkt in welke, zegt men, heden nog bestaet, en waer zeker die stad hare welvaert in het vervolg grootendeels aen te danken heeft gehad⁽¹⁾.

De koning zocht zyne blindheid te ontveinzen; althans hy geliet zich alsof die niet volslagen was, en woonde zelfs van tyd tot tyd nog tornooi- of andere spelen by, niet als medevechter maer als aenschouwer, en ja de overwinnaers toejuichende gelyk de andere aenschouwers. De reden van dit gedrag was dat hy vreesde, ja, mag men zeggen, het voorgevoel had dat zyne vyanden, zoo haest zy eens verzekerd waren van zyn ongeluk, daer gelegenheid zouden uit nemen om aenslagen tegen hem en zyne kinderen te smeden, of om door vyandlyke bondgenootschappen hem te overvallen en zyne magt te breken. Maer wat hy ook uitdenken mogt om het kwaed te verbergen, dit was eerlang

(1) Zie Bertholet, VI, bl. 144-45, en de oorkonde, bl. xliv.

[p. 564]

algemeen gekend, en de koning van Bohemen, zoo vermaerd door geheel Europa, hiet niet meer dan Jan de Blinde.

Zulks was onvermydelyk; doch ook wat de koning, als gevolg daervan, voorzien had, bleek maer al te spoedig waer te zyn. Namelyk zyne vyanden en benyders staken thans fier het hoofd in de lucht, en spraken met minachting van hem voor wien zy tot dan toe gezwicht hadden. Keizer Lodewyk van Beijeren was de ergste, de boosaerdigste, de laeghertigste, als gewoonelyk de menschen zyn die, ondankbaer geworden, hunne weldoenders kwaed willen. De keizer boogde op niets minder dan om het huis van Luxemburg voor altyd in den grond te helpen, en ten dien einde verbond hy zich met de koningen van Hongaryë en van Polen, met de hertogen van Oostenryk en Schweidnitz⁽¹⁾, alsook met de markgraven van Brandenburg en van Meissen, die allen hunne krygsmagt moesten verzamelen om ieder van zynen kant in Bohemen te vallen.

(1) Heden eene stad van Pruisisch Silezië, in 't zuidwesten van Breslau.

[p. 565]

Koning Jan was te Praeg toen hy, in 1343, zeven oorlogsverklaringen te gelyk ontving, gerigt tot hem en tot zynen zoon Karel. Zoo veel vyanden en zoo veel bedreigingen ontroerden den vorst, die aenstonds twee vertrouwde raedslieden tot den keizer afveerdigde om vreedzame voorstellen te doen; maer zy bragten hem een barsch antwoord van Lodewyks wege, als willende hy van vrede, noch van bestand, noch zelfs van onderhandeling hooren, - ‘In Gods naem’ hernam de Blinde, toen hy die boodschap kreeg; en oogenblikkelyk al het heldenvuer eener roemryke jeugd in zynen boezem weêr voelende ontblaken, ‘het zy dan zoo, voer hy voort: hoe talryker onze vyanden zyn, te meer krygsbuit zullen zy ons opleveren; maer de eerste die my aenrandt zal ik dusdanig havenen, dat er de anderen zullen van deinzen⁽¹⁾.’

Koning Casimier van Polen was de eerste. Namelyk hy trok ten stryd tegen een van Jans groote leenmannen, hertog Nikolaes van Troppau⁽²⁾, dien

(1) Zie Karels eigen levensbeschryving by Freherus, I, bl. 105.

(2) Troppau is heden eene stad van Oostenryksch Silezië, aen den samenloop van Oppa en Mohra, in 't Noordoosten van Olmutz. Het adelyk huis van Troppau uitgestorven zynde in 1480, zoo keerde dat leen terug aen de Boheemsche kroon, tot dat in 1614 koning Matthias het weêr uitgaf aen prins Karel van Lichtenstein, in welk huis het heden nog is.

[p. 566]

hy ging belegeren in zyne stad van Saar⁽¹⁾. De Boheemsche vasal was reeds volkomen ingesloten, toen hy naer Praeg tot zynen leenheer zond, met verzoek van hem eenige mannen van wapenen tot onderstand te zenden. - ‘Ik zal zelf komen, antwoordde koning Jan aen des hertogs boden, en binnen de vier dagen ter plaetse zyn.’ Op het eigen oogenblik beriep hy 's lands baronnen, om aen hun hoofd te vertrekken, en ziende dat zy aerzelden hem buiten het koningryk te volgen⁽²⁾, zeide hy kortaf: ‘Ik ga myne pligt doen, en zou willen zien wie van u achter zal blyven.’ Inderdaed de koning vertrok denzelfden nacht,

(1) Zoo heet de plaets in de Vita Caroli IV, loc. cit. misschien Saar in Moravie, in 't Noord-oosten van Iglau.

(2) Zy beweerden dat, volgens hunne oude privilegiën, zy niet verpligt waren den koning met wapens te vergezellen buiten de palen van het Boheemsche ryk. Zie de Vita Caroli IV, loc. cit.

[p. 567]

vergezeld van vyf honderd ridders, naer Saar; maer onderwege kwamen er nog zoo vele anderen by, meêgesleept door het voorbeeld van den moedigen vorst, dat deze ten laetste met meer dan twee duizend edele ruiters, behalve het voetvolk en de boogschutters, de belegerde plaets bereikte. De koning vond daer gedaen werk. Een zyner deftigste vasallen, Zdenko van Lyppe⁽¹⁾, was hem voorgeloopen met eene sterke ruiterbende, en was de belegeraers zoo driest op het lyf gevallen, dat deze het hazenpad hadden gekozen en de vlugt genomen naer Krakau⁽²⁾. Zdenko zat hun nog op de hielen, en deed hun onder wege nog groote schade, dusdanig dat er ongeveer dry honderd lyken geteld werden; maer in zynen onbesuisden yver liep hy met de vlugtelingen zelf de poorten van Krakau binnen, en bleef aldus de gevangen van dien hy overwonnen had⁽³⁾.

(1) Deze Zdenko was heer of graef van Sternberg op de Sazawa, in 't zuidoosten van Praeg. Zie Dubravius, by Freherus, II, bl. 241.

(2) In 't Fransch Cracovic, alsdan de hoofdstad van Polen, en waer koning Casimier zyn verblyf had.

(3) Zie de Vita Caroli IV, bl. 106.

[p. 568]

Koning Jan, verheugd dat Saar ontzet en de vyand verdreven was; had niet te min inwendig spyt dat zulks gebeurd was zonder zyne medewerking. Ook trok hy onverwyld met zyn leger voort naer Krakau en sloeg daer het beleg om, als wilde hy zyne schade inhalen. Ter zelver tyd, haestig zynde om te vechten, deed hy de voorsteden neêrblaken, en de omliggende akkers verwoestens, ten einde den Poolschen vorst als 't ware te dwingen van naer buiten te komen, en liever in het open veld het pleit te beslissen, dan lafhertiglyk achter zyne muren te blyven zitten. Casimier althans verstond het zoo; doch misschien weinig trouw hebbende in den moed zyner manschap, deed hy aen den Bohemer voorstellen van het geschil uit te maken door een tweegevecht. Namelyk beide koningen in een vertrek samen komen, en daer beproeven wie van twee de sterkste was, zullende hy die zyn' tegenstander hield liggen, voor overwinnaer beschouwd worden en de voorwaerden te stellen en van den vrede⁽¹⁾.

Zulke uitdagingen tusschen vorsten waren toen

(1) Zie Karels levensbeschryving, by Freherus, I, bl. 106.

[p. 569]

ter tyd niet ongemeen. Ook stemde koning Jan er gereedelyk in toe, doch liet aen Casimier weten dat hy, als ridder, in het strydperk niet mogt verschynen dan met gelyke wapens, en derhalve zich vooraf de oogen diende te laten uitsteken, om met een' blinde te worstelen. Dit koen en verstandig antwoord deed zoodanigen indruk op het gemoed van Casimier, dat hy zelf een bestand van dry weken vroeg, en zulks werd van Jans wege ingewilligd. Men kwam dan binnen dien tyd tot onderhandelingen, en ja met zulk gevolg, dat niet slechts de koning van Polen, maer tevens alle diens bondgenooten met onzen vorst den vrede maekten⁽¹⁾.

De keizer zelf was getroffen door de kloekmoedigheid van Jan den Blinde. Hy zond hem dan een plegtig gezantschap, met verzoek van tyd en plaets te willen kiezen tot een nader gesprek, en met belofte dat hy alle de verongelykingen aen koning Jan en diens kinderen aengedaen herstellen zou. De byeenkomst had werkelyk kort daerna plaets in het paleis des Trierschen kerkvoogds⁽²⁾, doch bragt niets uit. Te vergeefs bood de keizer geld

(1) Zie dezelfde levensbeschryving, loc. cit.

(2) Toen nog Boudewyn van Lux. koning Jans oom.

[p. 570]

aen den vader, en vergoedingen aen zyne zonen⁽¹⁾: deze vooral wilden nergens van hooren, verklarende dat zy in hunne eer gekrenkt waren, en dat zy die voor geld noch goed veil hadden.

Deze fiere houding der Luxemburgsche vorsten verschrikte den keizer, wiens gedrag in de vergadering van Trier de algemeene afkeuring des Duitschen adels verdiend had. Lodewyk voorzag thans dat hy, die achtervolgens door dry Pauzen buiten de Kerk was gesloten geworden en onweerdig verklaerd den zetel des Ryks te bekleeden, voortaen op de standvastigheid der groote leenmannen en vooral der Keurvorsten niet meer zou mogen rekenen. En die vrees bleek weldra gegrond te wezen. Door eene nieuwe Bulle van 13 April 1346 sprak Clemens VI andermael het banvonnis tegen Lodewyk uit, bevelende meteen aen de leden des Ryks wien het kiesregt toebehoorde, dat zy zonder uitstel zouden overgaen tot den keus van een nieuw hoofd. Dit mael waren de gemoederen dusdanig gestemd, dat niemand des Pauzen vonnis tegensprak, maer dat vyf der keurvorsten, onder welke

(1) Inzonderheid aen den jongste, dien Lodewyk op eene schandelyke wyze beleedigd had.

[p. 571]

koning Jan van Bohemen⁽¹⁾, zich te Rheuss by Coblenz vergaderden, en daer, na verklaerd te hebben dat zy den troon van Duitschland als openstaende beschouwden, gaven zy eenpariglyk hunne stemmen aen Karel van Luxemburg, markgraef van Moravië⁽²⁾, kleinzoon van wylen keizer Hendrik VII⁽³⁾.

Karel werd aldus gekozen den 19 July 1346.

't Is waer, deze keus was van zulken aert, dat hy hier en ginds in Duitschland tegenspraek vinden moest, want Lodewyk van Beijeren had niet op eens alle zyne aenhangers verloren. Koning Jan diende derhalve zich gereed te houden om, des noods, met de wapens by te springen, en de belangen zyns zoons te verdedigen. Maer ziet, bykans ter zelver tyd dat Karels verheffing ruchtbaer werd, kreeg diens vader tyding uit Frankryk dat de Engelschen daer een nieuwen inval gedaen hadden, en met een talryk leger in optogt waren naer Parys, weshalve koning Philip om spoedige hulp riep.

(1) De andere waren de dry aertsbisschoppen en de hertog van Saxen.

(2) Karel voerde dien titel in 's vaders leven.

(3) Zie Bertholet, VI, bl. 170.

[p. 572]

Trouwens dit verzoek kon op geen ongunstiger oogenblik geuit worden: ook rieden Jans vertrouwelingen hem af van met krygsmagt naer Frankryk te trekken, als kunnende zyne verwydering eenen ommekeer in Duitschland tot gevolg hebben, behalve dat hy anders nog reden genoeg had om voor geene vreemde belangen zyn eigen leven te wagen. Doch zulke tael was niet geschikt om koning Jan te overtuigen. ‘Wat! zeide hy, omdat ik blind ben, zou ik mynen weg naer Frankryk niet vinden! Ik zou myne beste vrienden vergeten, en de kinderen myner dochter⁽¹⁾ door de Engelschen laten wegvoeren! Neen, zulk verwyt zal my nimmer gedaen worden.’ Aenstoods gaf hy bevel, en zonder tyd te spillen vertrok hy aen het hoofd zyner trouwe Luxemburgers, koning Philip ter hulp, terwyl zyn zoon Karel hem weldra volgde met een aental Boheemsche ridders, in aller yl verzameld.

Wy hebben in ons vierde Deel de gebeurtenissen van dat merkweerdig jaer 1346 geboekt⁽²⁾, en

(1) Jan de Goede had toen reeds vyf of zes kinderen van Bonne van Luxemburg, Jans dochter.

(2) Zie ons vierde Deel, bl. 622, vlgg.

[p. 573]

verhaeld hoe de fransche en engelsche legers den 26 Augusty slaegs werden in het plein van Crecy. Koning Jan was daer tegenwoordig, het bevel voerende over de fransche achterhoede die, zoo het gevecht gunstig uitviel, weinig of niets hadde moeten verrigten, en waer dus een blinde man geen groot gevaer zou loopen. Maer ongelukkiglyk sloeg de krygskans de Franschen deerlyk tegen: verre van voorwaerts te gaen en veld te winnen op den prins van Wallis, die aen de heirspits der Engelschen vocht, moesten zy deinzen, deinzen, tot zoo verre dat de vlugtelingen reeds de achterhoede van het fransche leger voorby waren, toen Jans krygsgenooten hem dringend aenmaenden om in tyds het slagveld te ruimen, wilde hy door den vyand niet overrompeld worden. Doch daer had de moedige vorst geene ooren naer. ‘Wat! riep hy uit, zou Jan van Luxemburg den rug keeren voor zyne vyanden? God beware my van zulke oneer!’ - ‘Waer is myn zoon?’ vroeg hy verder, en tot antwoord krygende dat Karel zyn uiterste best deed om den roem van zyn stamhuis te handhaven, en reeds dry wonden ontvangen had, ‘Ei! sprak de vader, dat wil ik ook doen: komt, myne vrien-

[p. 574]

den, myne landgenooten, komt, leidt my den vyand in 't aenzigt, en staet my by zoo lang ik adem schep. Vooruit dan, Luxemburgers! vooruit met uwen vorst: dat ik toch ook myn hart nog eens ophale, en met myn zweerd nog een' slag moge geven!’ - Aen dit verzoek konden Jans edele medekampers niet weêrstaen. Zy binden zyn peerd aen hunne peerden, stellen den koning aen 't hoofd, en storten met hem zoo onversaegd op den vyand, dat deze er een oogenblik van bedremmeld stond. Jan bereikte zynen wensch; hy drong door tot onder de oogen des prinsen van Wallis, en zwaeide niet eens, maer tot dry en viermael toe zyn slagzweerd: in het wilde nogtans en te vergeefs, ja met dit onvermydelyk gevolg dat hy zelf daer ter plaetse bezweek, en rondom hem alle de ridders, niet één uitgezonderd, die hem het lyf dekten. Tot de peerden toe lagen op het slagveld, aen elkander vastgehecht met hunne breidels⁽¹⁾.

Alles was beslist, en de nacht reeds aen 't val-

(1) Zie het feit bevestigd in de Chroniques van Froissart, Liv. I, Part. I, chap. 288.

[p. 575]

len, toen men onzen vorst nog zieltogende vond, te midden der lyken. Maer hy stierf eenige uren daerna, beweend van zyne vyanden, beweend vooral van zyn byzonderen tegenstander den prins van Wallis die, om het geheugen van Jans heldenmoed te vereeren en te vereeuwigen, het cimier van diens helmet voor het zyne koos. Dat cimier bestond uit dry struisvogels-pluimen, saemgebonden met een gouden lint, waer men op las ich dien. Deze helmtop, met zyn opschrift, versiert nog heden den wapenschild van Engelands kroonprins.

Des konings stoffelyk overschot werd in het eerste oogenblik te bewaren gegeven aen de abtdy van Valloires⁽¹⁾, en vervolgens gevoerd naer Maintenay, een dorp in de zelfde buert, waer vele edellieden, te Crecy gesneuveld, hunne grafplaets kregen. Kort daerna echter deed koning Karel zyns vaders lyk naer Luxemburg brengen, en bestelde het in de kloosterkerk van Munster, waer hy hem een kostbaer praelgraf stichtte, doch hetwelk, te samen met de kerk, omtrent het midden der zes-

(1) Eertyds eene Benedictyner-abtdy op de Authie, eene kleine rivier benoorden Crecy.

[p. 576]

tiende eeuw verwoest werd⁽¹⁾. Des mans gebeente, naer een ander klooster gevlugt, kreeg, ten jare 1592, eene nieuwe rustplaets in de herbouwde kerk van Munster; maer even of dat gebeente verwezen was tot de zelfde onbestendigheid, als waer de vorst in zyn leven een zoo ongemeen voorbeeld van getoond had, het moest daer, op het einde der volgende eeuw, weer haestiglyk uitgehaeld worden, zynde de kerk, by een beleg der stad, ten prooi gevallen aen het vuer. Sedert zwierf het van den eenen kelder naer den anderen, nu binnen dan buiten het land, nu half verstrooid, dan weêr verzameld, tot dat het eindelyk in onzen leeftyd⁽²⁾, door de gunst des huidigen konings van Pruissen, te Castel by Saarburg⁽³⁾ eene vaste ruststede verworven heeft in eene marmeren graftombe⁽⁴⁾.

(1) Zie hiervoren, bl. 417, aenteek. 3.

(2) Te weten den 26 Augusty 1838, vier honderd en twee en negentig jaer, dag op dag, na 's konings dood.

(3) Zie hiervoren, bl. 388, aenteek. 1.

(4) Zie meer andere byzonderheden, opgezameld en meêgedeeld door Prof. Lenz in het tweede Deel der Nouvelles Archives Historiques, Gent, 1840, bl. 293-318.