Vaderlandsche historie. Deel 7

[p. 470]

Derde hoofdstuk.

luxemburg onder hendrik ii en hendrik iii. - vrymaking van grevenmacher. - hendrik ii wordt verwikkeld in de naemsche onlusten. - de huwelyken zyner dochters. - kryg met den graef van bar. - hendriks gevangenis en verlossing. - zyn kruistogt en dood. - aengroei der grafelykheid. - regeering van hendrik iii. - de limburgsche oorlog. - de graef sneuvelt te woeringen.

1247-1288.

Hendrik II⁽¹⁾, bygenaemd Blondhair, volgde zyne moeder op in de graefschappen van Luxemburg en La Roche, alsmede in dat van Arlon. Dan eerst kwam zyn broeder Geeraert in het bezit der heerlykheid van Durbuy, waerby hem nog andere domeinen uitgekeerd werden, mits hy ze van Luxemburg te leen hielde, en van alle andere aenspraek op de erfenis zyner moeder afzage⁽²⁾.

(1) Wy hebben hem, op het gezag van Ernst (IV, bl. 91, note 2), hiervoren, bl. 200, Hendrik III genoemd, maer te onregt. Zie boven, bl. 419, aent. 4.

(2) Zie Bertholet, V, bl. 84-85, en de oorkonde in zyne Preuves, bl. xxxj.

[p. 471]

De eerste jaren van Hendriks regeering waren vreedzaem en gelukkig. In het loffelyk voetspoor tredende van wylen vrouw Ermesindis, verleende hy, in 1249, een vryheids-charter aen de inwoonders van Grevenmacher⁽¹⁾, nagenoeg dezelfde gunsten bevattende als die in 1236 aen Epternach geschonken waren⁽²⁾.

Hy gaf nog andere blyken van volksgezindheid; maer weinige jaren daerna werd de vorst verwikkeld in de onlusten van Namen, en bleef daer haspelen tot dat hy, in 1264, dit voorouderlyk graefschap (aen graef Wyt van Vlaenderen verkocht maer niet geleverd) ten bruidschap afstond

(1) Het dusgenaemd Macheren, aen de Moezel gelegen, was in 1157 door bisschop Hillyn van Trier aen graef Hendrik den Blinde afgestaen, om daervan het bezit te hebben zyn leven gedurende. Zie hiervoren, bl. 91, en het bewys in de aenteek. 2. - Sedert dien tyd is het echter aen de graven van Luxemburg gebleven, zonder dat men wete hoe zy daer den eigendom van gekregen hebben. Wat er van zy, daer het op de grenzen van het graefschap stond, deed Hendrik II het versterken, en gaf er den naem aen van Grevenmacher.

(2) Zie Bertholet, V, bl. 93.

[p. 472]

aen zyne dochter Isabelle⁽¹⁾, die met den Vlaming in den echt trad, gelyk wy hiervoren omstandiger verhaeld hebben⁽²⁾. Dit akkoord werd gesloten in den loop van Meert⁽³⁾. De beide vorsten bespraken nog een tweede huwelyk tusschen Isabelles volgende zuster en eenen zoon van graef Wyt⁽⁴⁾, om voltrokken te worden binnen het half jaer na dat de verloofden den bekwamen ouderdom zouden bereikt hebben. By gebreke van kinderen uit den eersten echt, zouden die uit den tweeden te Namen opvolgen; maer indien zy beide ongezegend bleven, zou Namen aen Luxemburg wederkeeren⁽⁵⁾. En dewyl Jan van Avennes, de erfgenaem

(1) Wy hebben die boven, bl. 217, de oudste dochter van graef Hendrik genoemd: lees de tweede.

(2) Zie bl. 200-218.

(3) Waerschynlyk dus in 1265, volgens den nieuwen styl.

(4) Dien namelyk, die op des graven oudsten zoon volgde, en den geestelyken staet niet zou omhelsd hebben.

(5) Zie de oorkonde by Vredius, Probationes Geneal. Fland. II, bl. 50. Dit tweede huwelyk kwam niet tot stand, dewyl alle de jongere dochters van graef Hendrik in het klooster gingen. Zie Bertholet, V, bl. 187, en De Marne, Hist. de Namur, bl. 270.

[p. 473]

van Henegau, mede belang had in het Naemsche leen⁽¹⁾, werd deze ook te vrede gesteld met Hendriks oudste dochter Philippine tot echtgenoot te erlangen⁽²⁾.

't Is waer, by dit alles vond Hendriks broeder, Geeraert van Luxemburg, zyne rekening niet: ook schynt hy in dat oogenblik moeijelykheid te hebben gemaekt om van zulk een aenzienlyk erfstuk zyner moeder Ermesindis afstand te doen; maer kort daerna nogtans stemde hy in de pas gemelde schikking toe, en liet alle verdere eischen varen⁽³⁾.

Zoo vreedzaem liep het niet af met eene andere moeijelykheid, omtrent dien tyd ontstaen tusschen Hendrik Blondhair en zyn' zwager graef Thiebout II van Bar⁽⁴⁾, wiens zuster Margareet, als gezegd is, het domein van Ligny aen haren gemael had meêgebragt, om dat in vollen eigendom en als een vry

(1) Dit was, in 1248, aen wylen Jans vader verleid door diens zwager, koning Willem van Holland. Zie hiervoren, bl. 196.

(2) Dat dit huwelyk omtrent denzelfden tyd gesloten werd, is op te maken uit de getuigenis van den bykans gelyktydigen Hocsemius, by Chapeauville, II, bl. 297.

(3) Het bewys staet by Vredius, loc. cit.

(4) Deze Thiebout was in 1240 zyn vader opgevolgd.

[p. 474]

allode te bezitten, zonder het ooit van iemand anders te mogen te leen nemen. Zulks was uitdrukkelyk besproken in de brieven daerover gemaekt⁽¹⁾.

Aen deze voorwaerde hield zich de graef van Luxemburg niet. In 1262 had hy aen zyn tweeden zoon Walraven⁽²⁾ het domein van Ligny toegezeid tot een apanagie, doch om er slechts na Margareets dood het nuttig bezit van te hebben⁽³⁾. Maer dry jaer later maekte hy het zelfde domein leenroerig van den graef van Champagne, tevens koning van Navarre, zoodanig dat Walraven aen dien vorst er hulde en manschap voor deed, zonder dat men met zekerheid wete wat den vader daertoe mogt bewogen hebben⁽⁴⁾. Hoe 't zy, dit gedrag

(1) Zie de oorkonden beroepen in onze aenteek. 4, bl. 448 hiervoren.

(2) De oudste, Hendrik genaemd, moest zyn' vader opvolgen in diens graefschappen.

(3) Zie Bertholet, V, bl. 139.

(4) Bertholet, V, bl. 168, vermoedt dat hy zulks vooral uit eerzucht deed, namelyk om een zyner kinderen aen den dienst des konings van Frankryk te hechten, en hy voegt er te regt by dat inderdaed het huis van Luxemburg-Ligny, waer Walraven de stamvader van was, by later tyd de hoogste ambten en weerdigheden aen het fransche hof bekleed hebben. Zie de volgreeks der heeren van Ligny by Bertholet, aen het hoofd van zyn IV^de Deel.

[p. 475]

was regelregt strydig met de bestaende overeenkomsten, en mishaegde derwyze aen den graef van Bar, dat deze slechts naer eene gelegenheid wachtte om het zyn' zwager betaeld te zetten.

Het open vallen van den bisschoppelyken Stoel van Metz bragt welhaest die gelegenheid aen. De nieuwe kerkvoogd, door Paus Urbanus IV genoemd, misnoegde, als een vreemdeling zynde, ten hoogste den hertog van Lorreynen, die hem daerom niet erkennen wilde, terwyl zyn nabuer de graef van Bar zich voor den bisschop verklaerde, en aldus eene vyandlyke houding aennam ten opzigte van den Lorreyner. Deze laetste dan, om zynen kop uit te werken en zekerder te wezen van zyn stuk, sloot den 14 Augusty 1266 een nauw verbond met graef Hendrik van Luxemburg die, als wilde hy zyn' zwager met opzet tergen, allerlei hatelyke bedingen tegen hem toestemde, gelyk, op hunne beurt, zyne gemalin en zyn zoon Walraven deden: een teeken dat de verbittering op Thiebout van dezen

[p. 476]

kant zeer hevig was. Maer wat gebeurt er? By de eerste vyandlykheden tusschen den bisschop van Metz en den hertog van Lorreynen, snelde Hendrik van Luxemburg zyn' bondgenoot ter hulp, doch werd onder wege door den graef van Bar verrast, aengerand, overwonnen en, erger nog, gevangen genomen. Thiebout deed hem aenstonds vervoeren naer het slot van Mousson⁽¹⁾ en, zonder tyd te verliezen, stortte hy nu op de stad Ligny, welke hy uitplunderde en vervolgens in kolen legde, zoodat weêr de arme inwoonders huns heeren grilligheid deerlyk bezuerden⁽²⁾.

Op de eerste tyding van 's graven ongeval, grepen diens beide zonen, Hendrik en Walraven, naer hunne wapens, en stelden zich aen het hoofd eener sterke krygsbende om, als men raden kan, hun hart te gaen ophalen in het land van Bar, waer zy op hunne beurt alles te vuer en te zweerd verwoestten, voor meer dan veertig duizend marken

(1) Het gevecht had plaets gehad, den 17 September 1266, naby het huidige Pont-à-Mousson op de Moezel. De graven van Bar hadden daer op de hoogte een geducht burgslot, het oudste van hun stamhuis.

(2) Zie Bertholet, V, bl. 164.

[p. 477]

zilvers schade doende, volgens de begrooting van graef Thiebout zelf⁽¹⁾.

Hadden zy liever beproefd om het slot van Mousson te overweldigen, zulks ware geschikter geweest tot verlossing van hun' vader, en min rampzalig voor de onderdanen; maer met het krygstuig van dien tyd was daer geene hand aen te steken, en heel het land van Bar kon tot eene wildernis verkeerd worden, zonder dat er een enkele toren van Mousson wankelde. Wat middel dan om den gevangen graef op vrye voeten te krygen? Geen ander dan de tusschenkomst van wederzydsche vrienden, gelyk het in dusdanige gevallen nagenoeg altyd geschiedde. Dit mael was het de heilige koning van Frankryk die de taek van verzoening oplaedde. Lodewyk IX, behalve zyn vroom gemoed, dat hem aenzette om den kryg tusschen christene vorsten te beletten of by te leggen, had hier nog eene andere reden voor, namelyk dat hy zich gereed maekte tot eenen grooten kruistogt⁽²⁾, waer de vasallen zyner kroon moesten deel aen nemen, en

(1) Zie Bertholet, V, bl. 167.

(2) Zie hiervoren, bl. 220.

[p. 478]

derhalve behoorden af te zien van hunne byzondere krakeelen, gelyk overigens het hoofd der Kerk, paus Clemens IV, er hen zoo ernstig toe aenmaende⁽¹⁾.

De twee graven luisterden op het eerste verzoek van koning Lodewyk. Thiebout liet zynen gevangen naer huis keeren, en beide stelden hunnen twist ter beslissing van den gekroonden middelaer, belovende zyne uitspraek te zullen nakomen, en gevende zelfs van wederzyde gyzelaers tot waerborg hunner opregtheid. Des konings vonnis toefde vry lang, omdat hy de bezwaren zoo wel van den eene als van den andere te onderzoeken had⁽²⁾. Eerst in September 1268 kwam het uit, hoofdzakelyk behelzende dat de overdragt van Ligny aen den graef van Champagne voor ongeldend moest gehouden, het domein door den graef van Bar aen

(1) Martène en Durand, in hunnen Thesaurus novus Anecdot. II, col. 426, geven eenen brief van Clemens IV aen koning Lodewyk IX, waerin hy den vorst dringend bidt om de beide graven tot akkoord te brengen. De brief is gedagteekend van den 8 Nov. 1266.

(2) Zie die bezwaren uiteen gezet by Bertholet, V, bl. 164-68.

[p. 479]

dien van Luxemburg ingeruimd worden, en dat deze laetste aen Thiebout eene som van zestien duizend pond tournois betalen zou, in vier termynen. Voorts beval Lodewyk dat alle geschil voortaen gesmoord bleve tusschen de twee vorsten, en dat de krygsgevangenen geslaekt wierden zonder rantsoen: doch wat de schade betrof welke beide partyen aen de kerken, aen de arme lieden of aen andere persoonen met blaken en vernielen toegebragt hadden, daer kon de koning hen niet van ontslaen, maer zy waren verpligt die te vergoeden, ieder naer zyn best vermogen⁽¹⁾.

Het bleek aldra dat graef Hendrik die pligt of die schuld erkende en, als een christelyk man er wilde aen voldoen; want toen hy niet lang daerna gereedschap maekte om met koning Lodewyk naer het Oosten te vertrekken, onzeker zynde of hy daer nog van wederkeeren zou, had hy zorg van zyn Testament te maken, in hetwelk hy uitdrukkelyk beval dat de schade, door hem of de zynen

(1) Koning Lodewyk bragt, in dezelfde maend, twee vonnissen uit. Bertholet heeft van het eene den zakelyken inhoud meêgedeeld, V, bl. 169-70, en van het andere den tekst gegeven in zyne Preuves, bl. lxj.

[p. 480]

aengerigt in het land van Bar, stiptelyk moest vergoed worden, volgens de brieven welke hy daeromtrent afzonderlyk had opgesteld. In dat zelfde Testament, het datum voerende van den 14 April 1270, stelt Hendrik orde aen het bestier der graefschappen gedurende zyne afwezigheid; hy regelt het douarie zyner gemalin, de opvolging en de erfenissen zyner kinderen, en beveelt aen allen hunne moeder te eeren, en haer met liefde te gehoorzamen⁽¹⁾.

Kort daerop zei Hendrik vaerwel aen zyn huisgezin, en vervoegde zich by het heir der kruisvaerders; doch waerschynlyk is hy, na de dood van koning Lodewyk, voorgevallen den 25 Augusty van het zelfde jaer⁽²⁾, in stede van met de anderen den togt naer het heilig land voort te zetten, eerlang teruggekeerd naer zyne Staten⁽³⁾, want in den zomer van 1271 stond hy aen den toenmaligen bisschop van Luik, voor zekere diensten hem door

(1) Zie Bertholet, V, bl. 180-81, en de oorkonde in zyne Preuves, bl. lxiij.

(2) Zie hiervoren, bl. 223.

(3) Bertholet, V, bl. 184, zegt dat de graef omtrent twee jaer weg bleef, maer hy is mis.

[p. 481]

den kerkvoogd bewezen, een leen af dat een Luiksch edelman tot dan van Luxemburg gehouden had⁽¹⁾. Het schynt echter dat, na zyne wederkomst, de graef, inzonderheid geneigd tot godvruchtige werken, het bestier der landen grootendeels overliet aen zyn oudsten zoon, die er zich, by 's vaders afwezigheid, naer wensch van gekweten had; en het is misschien uit dien hoofde dat men geene volstrekte zekerheid heeft omtrent het jaer van des vorsten dood. De geschiedschryvers zyn het genoegzaem eens nopens den sterfdag van Hendriks gemalin, die den 23 November 1275 overleed; doch sommigen meenen dat zy den graef dry jaren overleefde, terwyl de meesten beweeren dat Margareets echtgenoot den 24 December 1274⁽²⁾, en dus kwalyk een jaer vroeger stierf. De dag der maend staet werkelyk aengeteekend in het Necrologium van Marienthal⁽³⁾; maer het jaer, dat er niet by aen-

(1) Het diploom van 17 September 1271, op het origineel afgeschreven, is medegedeeld door Ernst, in zyn' Codex diplomaticus, bl. 283.

(2) Dat datum geven, onder anderen, Bertholet en de schryvers der Art de vérif. les dates.

(3) Zie die getuigenis by Bertholet, V, bl. 185.

[p. 482]

geduid is, moet merkelyk later gesteld worden, als blykt uit onderscheidene oorkonden, welke geene tegenspraek toelaten. Voor eerst, Hendrik leefde nog den 23 Maert 1275, op welken dag hy, graef van Luxemburg en Arlon, en zyn zoon, Hendrik, heer van La Roche⁽¹⁾, hun zegel hangen aen zekere brieven, uitgeveerdigd door den Meijer van Bastogne⁽²⁾. Hy leefde nog in 1277, dewyl hy dat jaer, met tusschenkomst van zyn' broeder heer Geeraert van Durbuy, eene gift doet aen de abtdy van Bonnevoie⁽³⁾. Hy leefde insgelyks nog in 1281, alswanneer hy eene nieuwe weldaed aen pas genoemde abtdy bewees, by diploom van 21 Juny, hetwelk hy door zyne twee zonen, Hendrik en Walraven mede bezegelen doet⁽⁴⁾. Dat zelfde jaer

(1) Het domein van La Roche was zyn apanagie, in het leven der ouders.

(2) Deze brief, gedagteekend van daegs voor halfvasten, dat is van 23 Maert 1274, derhalve, volgens den nieuwen styl, 1275, staet by Bertholet, V, bl. lxvij der Preuves.

(3) Acta sunt haec coram nobis, praesente et mediante fratre nostro Domino Gerardo de Dolboie, zegt het charter, by Bertholet, V, bl. lxix der Preuves.

(4) Dit diploom, door Bertholet gegeven bl. lxxiv, draegt het jaertal van 1291; maer Ernst heeft zeer wel bewezen dat men 1281 lezen moet. Het mag wonder schynen dat Bertholet, die zelf deze dry diplomen meêdeelt, daeruit de valschheid niet heeft opgemaekt van het datum dat hy aenwyst voor Hendriks dood.

[p. 483]

teekende hy nog, den 12 Augusty, eene erkentenis van ontvangen geld, ten overstaen van den edelen man, zynen heer en schoonzoon graef Wyt van Vlaenderen⁽¹⁾. Daerentegen is het zeker dat Hendriks zoon, III^de van dien naem, in 1282 den vader opgevolgd had, blykende zulks uit een charter van dat jaer, waerby deze Hendrik, gezamentlyk met zyne gemalin Beatrix en met zyn' broeder den heer van Ligny, de vryheden bevestigt die wylen zyn

(1) Hendrik had van graef Wyt het slot van Poilvache te leen genomen, voor eene som gelds door den Vlaming te betalen. Zie Ernst, IV, bl. 86-87, alwaer hy nog andere oorkonden van 1281 ophaelt, welke alleen aen Hendrik Blondhair kunnen toegeschreven worden. Hy spreekt daer zelfs van eenen last, door keizer Rudolf van Habsburg aen graef Hendrik opgedrongen, by brieven van 12 October 1281, en voorkomende in den Codex diplom. van Kluit, bl. 845; maer uit den tekst van dit stuk is geen bewys te trekken dat het tot Hendrik II, eerder dan tot zynen zoon Hendrik III zou gerigt zyn.

[p. 484]

vader en diens moeder Ermesindis aen de inwoonders van Luxemburg vergund hebben⁽¹⁾.

Uit dit alles mag men, met genoegzamen grond besluiten dat de sterfdag van Hendrik Blondhair dient gesteld te worden op den 24 December 1281⁽²⁾. Hy had derhalve ruim vier en dertig jaren geregeerd, sedert de dood zyner moeder, en ja het werk, door die edele vrouw begonnen, met den besten uitslag voortgezet. Want indien de grootheid van het grafelyk huis van Luxemburg haren aenvang nam onder Ermesindis, door de hulde van vele edellieden, die hunne allodiale sloten en erfgoederen haer vrywillig hadden opgedragen en vasallen der grafelykheid waren geworden, dier getal was nog van dag tot dag aengegroeid onder Hendrik II die, wanneer hy ten kryg trok of aen het hof van andere vorsten bezoeken deed, vergezeld ging van ongelyk meer leenmannen dan een zyner voorzaten.

(1) Het diploom, van 1282, doch zonder aenduiding van maend of dag, staet by Bertholet, V, bl. lxx der Preuves.

(2) Hiernaer is dan te veranderen wat hiervoren, bl. 230, gezegd is in de aenteek. 3.

[p. 485]

Reeds in 1248, een jaer na de dood van vrouw Ermesindis, droegen de heeren van Koerich⁽¹⁾ en van Dirmstein hunne erfgoederen aen graef Hendrik op, om die voortaen van hem en zyne nakomelingen te leen te houden⁽²⁾.

In 1253 maekt zich Gerlac, heer van Dollendorff⁽³⁾, tot lidig man van Luxemburg, willende dat ook zyne nazaten tot dezelfde hulde zullen verpligt zyn, en den graef met al hunne magt zullen bystaen tegen diens vyanden hoe ook genoemd, uitgezonderd den aertsbisschop van Keulen⁽⁴⁾.

Het Jaer daerna doet Frederic van Neuerburg⁽⁵⁾ het zelfde, verklarende dat hy zyn slot, met alles wat daer toe behoort, te leen wil nemen van graef Hendrik, die hem daervoor dry honderd pond tournois afgeteld had⁽⁶⁾.

In 1256 verheft Jan van La Tour⁽⁷⁾ zyn kasteel,

(1) Beoosten Arlon.

(2) Zie Bertholet, V, bl. 188.

(3) Waerschynlyk Bollendorff op de Sure, in het oosten van Diekirch.

(4) Zie Bertholet, V, bl. 115, en de oork. bl. xlij.

(5) In 't Noordoosten van Vianden.

(6) Zie Bertholet, V, bl. 141.

(7) Een dorp aen de kanten van Sédan.

[p. 486]

te samen met het dorp, als een leen van Arlon, uit Hendriks handen, en voegt daer nog de alloden by welke hy bezat te Virton. Hy wil dat zyne burg altyd open sta voor den graef van Luxemburg, en dat zyne slotvoogden hem ter zyde staen zoo dikwerf Hendrik in de buert iets te verrigten heeft⁽¹⁾.

De heer van Orchimont⁽²⁾ maekt, in 1260, zyne erfgoederen van Forêt⁽³⁾ en van Houdremont⁽⁴⁾ tot een leen, afhankelyk van Arlon, met belofte van den graef, als zyn lidigen heer, in alle omstandigheden ter hand te staen⁽⁵⁾. Het zelfde doen, twee jaer later, de heer van Betzdorff⁽⁶⁾ en Dirk van Eskens, de een voor zyn slot, de ander voor een beurs-leen van twee honderd pond⁽⁷⁾.

Dat eigen jaer draegt Hendriks neef Walraven, heer van Valkenburg en van Montjoie⁽⁸⁾ zyn do-

(1) Zie Bertholet, V, bl. 115, en de oorkonde in de Preuves, bl. xlv.

(2) Zie hiervoren, bl. 309, aenteek. 3.

(3) Bezuiden Orchimont.

(4) Benoorden Orchimont.

(5) Zie Bertholet, V, bl. 141, en de oork. bl. liv.

(6) In 't zuidoosten van Grevenmacher.

(7) Zie Bertholet, V, bl. 142.

(8) Deze Walraven was de oudste zoon van Hendriks stiefzuster Isabelle. Hy stierf niet lang daerna zonder kinderen. Zie Ernst, Hist. du Limb. V, bl. 259.

[p. 487]

mein van Marville en Arancy aen zyn' oom op, om het van hem te leen te houden, en als lidig man hem te dienen tegen alle zyne vyanden van welken stand die ook mogen wezen⁽¹⁾.

Zoo doet, in 1266, Anselmus van Winstorff voor zyn domein van Steinbruck, en, in 1268, de heer van Neufchäteau en van Vanesberg voor Rauville⁽²⁾ met wat daer van afhangt⁽³⁾, gelyk mede dat zelfde jaer Reinout van Han-sur-Lesse⁽⁴⁾ zyne hulde vernieuwt voor alles wat hy van Luxemburg te leen hield, en waer de graef nog eene jaerwedde byvoegt van vyftien pond⁽⁵⁾.

Zelfs by des vorsten kruistogt en gedurende zyne afwezigheid houden de baronnen des lands niet op zich nader aen de grafelykheid aen te sluiten, met hunne erfelyke bezittingen tot leenen te maken. Zoo doet, in 1270, heer Jan van Bruneshorn voor

(1) Zie de oorkonde by Bertholet, V, bl. lvj, der Preuves.

(2) Waerschynlyk Rollingen, naby Mersch.

(3) Zie Bertholet, V, bl. 188.

(4) In 't zuidwesten van Rochefort.

(5) Zie Bertholet, V, bl. 189.

[p. 488]

zyn slot van Bilstein⁽¹⁾, Dirk van Eltz voor zyn kasteel van dien naem⁽²⁾, Hartart van Schöneck⁽³⁾ en Koenraet van Schleyen⁽⁴⁾ voor hunne eigendommen, met belofte van hunnen eed te zullen vernieuwen na Hendriks wederkomst⁽⁵⁾.

Wat meer is, dat zelfde jaer deden de twee magtigste heeren des lands, de graven van Wirnenburg⁽⁶⁾ en van Vianden, hulde aen onzen vorst, de eerste voor zyn domein van Elcherode en zyne alloden van Reifferscheidt⁽⁷⁾, welke hy van Hendrik te leen nam; de andere voor zyne stad en haer burgslot, met alles wat daer van afhing, kortom voor geheel zyn graefschap, dat hy verklaert ten eeuwigen dage door hem en zyne nazaten te moeten gehouden worden van Luxemburg⁽⁸⁾.

(1) Zie Bertholet, V, bl. 189.

(2) Zie Bertholet, loc. cit.

(3) In 't zuidoosten van Pruim.

(4) Of Schleyden, op de Olef, in 't Noordoosten van Malmédy.

(5) Zie Bertholet, V, bl. 190.

(6) Heden een pruisisch stedeken in het westen van Coblenz.

(7) In de Eifel, beoosten Malmédy.

(8) Zie Bertholet, V, bl. 206, en de oorkonden, bl. lxiv en lxv der Preuves.

[p. 489]

Dit voorbeeld werd gevolgd door des graven broeder, Pieter van Vianden, Proost van Sinte Maertens te Luik. Deze droeg in 1271 alle zyne alloden aen Hendrik op, willende dat, na zyne dood, de graef van Vianden of diens afstammelingen dezelfde eigendommen insgelyks van Luxemburg te leen nemen⁽¹⁾.

Het zou te lang worden, indien wy alle de ridders en baroonen wilden opnoemen, die zich aldus in feudale betrekkingen stelden met den graef van Luxemburg, en als vasallen vrywilliglyk in zynen dienst traden. Het weinige dat wy er hier van zeggen is meer dan voldoende, om te toonen tot welken graed van aenzien en gezag de heeren van dat land in den loop der dertiende eeuw geklommen waren. Gelyk in den voortyd de lieden uit den volks-stand heul en bescherming zochten by de Grooten, met opoffering zelfs van hunne vryheid: aldus verbonden zich naderhand de onafhankelyke edelen, door hulde en manschap, aen de souvereine vorsten, alleen magtig genoeg om de openbare orde te handhaven, en hunne vasallen tegen den

(1) Zie Bertholet, V, bl. 206.

[p. 490]

overmoed of de heerschzucht van anderen te verdedigen.

Terwyl de graef van Luxemburg het getal zyner leenmannen van dag tot dag aen zag groeijen, was hy tevens bedacht om met gelegenheid byzondere, het zy allodiale het zy feudale eigendommen in te koopen, ten einde de bezittingen van zyn stamhuis uit te breiden, en het vermogen zyner afstammelingen te bevestigen. Zoo kocht graef Hendrik, in het jaer 1266, van Godevaert, heer van Esch⁽¹⁾, het stedeken Diekirch⁽²⁾, dat met der tyd zeer aenzienlyk werd, maer later, ten gevolge van herhaelde oorlogsrampen, weêr vervallen is.

In 1269 kocht Hendrik het domein van Marville en Arancy⁽³⁾, waerdoor dit erfstuk, by vroeger tyd van de grafelykheid afgescheiden, daer op

(1) De heerlykheid van Esch, een der aenzienlykste van Luxemburg, was gelegen aen de Sure, in 't westen van Vianden.

(2) Diekirch of Diekrich ligt zeven mylen benoorden Luxemburg. Het hoorde gedeeltelyk toe aen het grafelyk huis sedert de regeering van vrouw Ermesindis, maer Hendrik kocht in 1266 het ander deel, dat de heer van Esch er bezat. Zie Bertholet, V, bl. 178.

(3) Zie hiervoren, bl. 439, aenteek. 5.

[p. 491]

nieuw meê vereenigd werd⁽¹⁾. Twee jaer later werd hy insgelyks volle eigenaer van de heerlykheid en de voogdy van Aywaille⁽²⁾, hebbende die afgekocht van Hendrik van Hermeis⁽³⁾, gelyk hy mede de uitgebreide domeinen toebehoorende aen Philip heer van Amblève⁽⁴⁾ afkocht, namelyk Amblève zelf, St.-Vith⁽⁵⁾ en Neuendorff⁽⁶⁾.

Men ziet dus dat Hendrik Blondhair het graefschap in eenen nog veel bloeijender toestand aen zynen zoon overliet, dan hy het van zyne moeder geërfd had. Toen Ermesindis vader stierf, bleef haer bykans niets van het voorouderlyk erfdeel dan eenige alloden; en toen haer zoon uit de wereld scheidde, was niet alleen alles herwonnen, maer het grondgebied was vermeerderd, het grafelyk

(1) Zie Bertholet, V, bl. 174, en de oorkonde bl. lxij.

(2) In 't noordwesten van Stablo. Heden behoort Aywaille tot het Luiksche.

(3) Zie Bertholet, V, bl. 190.

(4) Amel of Amblève ligt naby den oorsprong der rivier van dien naem, benoorden St.-Vith.

(5) Heden een pruisisch stedeken, ruim dry mylen in 't zuidoosten van Malmédy.

(6) In 't zuidwesten van St.-Vith. Zie Bertholet, V, bl. 190.

[p. 492]

oppergezag beter dan ooit gevestigd, en de weg gebaend voor zyne nakomelingen tot den hoogen rang dien zy sedert bereikt hebben.

Hendrik III was, na zyns vaders wederkomst uit het Oosten, en toen hy, als gezegd is⁽¹⁾, zoo goed als zelf regeerde, meêgesleept geworden in de Naemsche onlusten, veroorzaekt door den dus geheeten Koekryg, waer wy hiervoren den oorsprong en de voornaemste gebeurtenissen van geboekt hebben⁽²⁾. De lezer heeft kunnen zien dat de onderdanen veel meer schade leden by dien uitzinnigen twist, dan de vorst er eer by haelde⁽³⁾.

's Mans tyd en yver waren beter besteed, toen hy, zoo goed als onmiddelyk na des vaders dood, de voorregten zyner hoofdstad bevestigde door een nieuw diploom van 1282, waerby hy plegtiglyk zwoer dat hy en zyne nakomelingen het vryheidscharter, door wylen vrouw Ermesindis aen de inwoonders van Luxemburg verleend, getrouwelyk, zouden onderhouden en handhaven, zonder ooit te

(1) Zie boven, bl. 481.

(2) Zie hiervoren, bl. 223-235.

(3) Zie daer, bl. 233.

[p. 493]

gedoogen dat het door iemand, op welk voorwendsel ook, geschonden of verkort wierde, gelyk mede, behalve zyne echtgenoot en broeder, vyf en twintig der voornaemste baronnen er hun zegel aen hechtten, tot meerderen waerborg⁽¹⁾.

Ter zelver tyd was Hendrik bezorgd om alle oneenigheid tusschen de leden van het grafelyk huis voor te komen, met aen ieder de goederen af te staen welke hun door den vader, by schikking van uitersten wil toegewezen waren. Aldus verzekerde hy de vriendschap zoo van zwagers als van zusters, terwyl zyn broeder Walraven van Ligny, vergenoegd met het erfdeel dat hem bestemd was, plegtiglyk hulde deed aen den graef voor alles wat hy in het Luxemburgsche bezat, verklarende tevens door byzondere brieven dat zyne opvolgers tot dezelfde hulde zouden verpligt wezen, en hunne eigendommen van het stamhuis te leen nemen, zonder ooit aenspraek te maken op iets meer of iets anders, dan hetgeen hem voor zyn aendeel uitgekeerd was⁽²⁾.

(1) Zie Bertholet, V, bl. 220, en de oorkonde, bl. lxx.

(2) Zie Bertholet, V, bl. 223-24.

[p. 494]

Zoo waren dan de grondslagen gelegd van den inwendigen vrede, en de toekomst voorspelde niet dan heil zoo voor den graef als voor zyne vasallen en onderdanen, toen te kwader ure de Limburgsche oorlog ontstond, die vorst en adel in zyne rampen meê moest slepen. Hendrik en Walraven van Ligny verklaerden zich al vroeg voor Reinout van Gelder, het zy dat deze in hunne oogen het meeste regt had op het betwiste hertogdom, het zy dat het voorbeeld, gegeven door den heer van Valkenberg, door de graven van Kleef en van Gulik, en door andere baronnen van Neder-Duitschland onze vorsten in het zelfde bondgenootschap deed treden, en party nemen tegen Jan I van Brabant. Nogtans Hendriks oom, Geeraert van Durbuy, ofschoon nader verwant aen het huis van Limburg, dan de regeerende graef zyn neef⁽¹⁾, had niet te min de Brabantsche zyde verkozen, tot zoo verre dat hy hulde en manschap deed aen hertog Jan, en ten diens voordeel afzag van alle aenspraek die hy zelf maken kon op de Limburgsche erfenis⁽²⁾.

(1) Geeraert was de zoon van wylen Ermesindis en Walraven van Limburg, terwyl graef Hendrik III slechts hun kleinzoon was.

(2) Zie V^de Deel, bl. 311-312.

[p. 495]

De kryg begon in den nazomer van 1283, gelyk wy verhaeld hebben in het vyfde Deel van dit werk, alwaer wy tevens de voornaemste gebeurtenissen en toevallen der volgende jaren hebben medegedeeld⁽¹⁾. Maer het was eerst in Mei 1288, dat de twist tot beslissende daedzaken uit moest leiden, door den afstand dien Reinout van Gelder deed van alle zyne regten aen graef Hendrik van Luxemburg en Walraven van Ligny⁽²⁾. Van dat oogenblik was een algemeene veldslag onvermydelyk, en deze werd inderdaed gewaegd den 5 Juny, doch met den rampzaligsten uitslag voor onze vorsten. Beide, na wonderen van dapperheid verrigt te hebben, lieten er het leven, te samen met twee andere broeders, Jan en Boudewyn⁽³⁾, en naest eene menigte van Luxemburgsche edellieden, terwyl velen doodelyk gewond het veld ruimden, en anderen in 's vyands handen vielen⁽⁴⁾.

(1) Zie daer, bl. 321, vlgg.

(2) Zie daer, bl. 354.

(3) Bertholet, V, bl. 187, noemt deze twee naest Hendrik en Walraven, maer het schynt dat zy geene wettige kinderen waren. Zie Ernst, Hist. du Limb. IV, bl. 501, alwaer zy Hendrik en Boudewyn heeten, even als by Heelu.

(4) Zie ons vyfde Deel, bl. 362-382.

[p. 496]

Gelukkig nog voor het land, dat des graven huwelyk ryk gezegend was geweest, anders ware het misschien tusschen onderscheidene aenverwanten verbrokkeld, of de prooi der heerschzucht geworden, en het voorwerp van een nieuwen kryg. Maer neen, daer bleven uit 's mans huwelyk met Beatrix van Beaumont⁽¹⁾ dry zonen, Hendrik IV^de van den naem, die den vader in zyne graefschappen opvolgde, Walraven die, voor het grootste deel, begoed werd in Henegau⁽²⁾, en Boudewyn, die, van kindsbeen af door zyne godsvrucht uitschynende, al vroeg zich aen den dienst der Kerk toewydde. Naest deze dry zonen liet Hendrik III een gelyk getal dochters. Margareet, de oudste⁽³⁾, verkoos het kloosterlyk

(1) Zy was de dochter van Boudewyn van Avennes, heer van Beaumont, tweede zoon van Margareet van Constantinopelen, uit haren echt met Bosschaert van Avennes. Zie ons zesde Deel, bl. 187.

(2) Hy kreeg daer de heerlykheden die zyne moeder meê ten huwelyk had gebragt, en welke hy van Henegau te leen hield. Zie Bertholet, V, bl. 282. Volgens Bertelius, bl. 44, trouwde Walraven met Bonne van Bar, en werd heer van Durbuy en La Roche. Hy stierf in het beleg van Brescia ten jare 1311.

(3) Volgens de schryvers der Art de vérif. les dates, was zy de tweede dochter van graef Hendrik III; maer Bertholet, V, bl. 283, noemt ze in de eerste plaets, en te regt, als blykt uit het grafschrift harer zuster Felicitas, meêgedeeld door Miraeus, in diens Chronicon Belgicum, bl. 333.

[p. 497]

leven te Marienthal⁽¹⁾; de tweede, Felicitas, trad in den echt met Jan van Leuven, heer van Gaesbeek⁽²⁾, doch na diens dood vertrok zy naer de Priory van Beaumont te Valencyn, alwaer reeds hare jongere zuster het habyt had aengenomen, en waer zy haer leven eindigde het zelfde jaer als Margareet, namelyk in 1336⁽³⁾.

(1) Zy stierf daer Priorin, in 1336. Zie Bertholet, V, bl. v der Preuves.

(2) Zie Butkens, Trophées, enz. I, bl. 615.

(3) Zie Bertholet, V, bl. 283.