Vaderlandsche historie. Deel 7

[p. 379]

Geschiedenis van Luxemburg.

[p. 381]

Geschiedenis van Luxemburg.
Eerste hoofdstuk.

luxemburg onder het huis van ardennen. - opkomst en beschryving van het graefschap. - regeering van siegfried. - de abtdyen van epternach en van sint maximinus. - siegfrieds kinderen en zyne dood. - regeering van graef frederik. - diens vyandlykheden tegen trier. - en die zyns opvolgers gislebert. - regeering van koenraet i. - hy doet mede veel kwaed aen het sticht. - des graven bedevaert naer jerusalem. - zyne dood. - regeering van willem en van diens zoon koenraet ii. - met hem eindigt het huis van ardennen.

963-1136.

Het huis van Ardennen, vermaerd in onze Geschiedenis sedert het midden der tiende eeuw, heeft tot stamvader Wideric of Wigeric die, op het jaer 916, voorkomt als Paltsgraef⁽¹⁾ des ko-

(1) In 't Latyn comes palatinus, in 't Fransch comte du Palais. Zie over dien ambtenaer ons derde Deel, bl. 69-70.

[p. 382]

ningryks van Lotharingen⁽¹⁾, onder Karel den Eenvoudige⁽²⁾. De edele graef, getrouwd met eene vorstin waerschynlyk van Karolinger afkomst⁽³⁾, was meester van geheel Ardennen⁽⁴⁾, onder welke benaming men toen ter tyd al het land verstond dat zich uitbreidde tusschen de Maes, de Ourthe, de Vesdre en de Moesel⁽⁵⁾. Wideric had, behalve

(1) Zie over den oorsprong van dat ryk en van dien naem, ons derde Deel, bl. 438.

(2) Deze vorst beklom den troon van Lotharingen in 911. Zie ons derde Deel, bl 531.

(3) De vrouw van Wideric hiet Cunegondis, en in een charter van omstreeks 915 noemt de koning hunnen zoon Albero zynen neef, nepotis mei. Zie de oorkonde by Miraeus, II, bl. 805, vlg. En Wideric zelf schynt van zynen kant af te stammen uit het koninklyk huis der Pipynen. Zie Ernst, Hist. du Limbourg, II, bl. 64.

(4) Aken was de voornaemste zetel van het ryk van Lotharis, en alhoewel het paleis dier stad, op het einde der negende eeuw, door de Noordmannen was verwoest geworden (zie ons derde Deel, bl. 480), bleef daer niet te min een Palts of Palatinaet (zie daer, bl. 69, aenteek. 1), waer Ardennen-land moet aen gepaeld hebben. Het hofambt van Wideric is derhalve ligt te verklaren.

(5) Ardennen was voorzeker een gau van eersten rang, of een pagus major, in hetwelk zich onderscheidene kleine gauwen of pagi minores bevonden, even als in het oude Brabant, in Vlaenderen, en elders.

[p. 383]

dochters, voor het minst vyf zonen, een van welke, Frederik, vermoedelyk de oudste, in den echt trad met Hedwigis zuster van Hugo Capet en nicht van keizer Otto I⁽¹⁾, die hem in 951 met het graefschap van Bar verrykte⁽²⁾, gelyk later, namelyk in het jaer 959, des keizers broeder, de aertsbisschop Bruno hem, om dezelfde reden van verwantschap, hertog maekte van Opper-Lotharingen⁽³⁾. Een andere zoon, Albero genaemd, werd, in 929, verheven tot den bisschoppelyken Stoel van Metz⁽⁴⁾. Een

(1) Hedwigis was de dochter van Hugo de Groote, duc de France, getrouwd met keizer Otto's zuster. Zie de Stamtafel der Karolingers, op het einde van ons derde Deel.

(2) Zie ons derde Deel, bl. 564, aenteek. 2.

(3) Zie daer, op pas gemelde bladzyde 564.

(4) In eenen brief van 945, medegedeeld door Dom Calmet in zyne Histoire de Lorraine, getuigt Albero dat graef Wideric zyn vader was, en sprekende van zyne voorouders zegt hy: qualiter parentes mei in palatio regum suis temporibus existentium inter primores regni... fuerunt sublimati... et magnam in regno dignitatis gratiam obtinuerunt. Zie Ernst, Histoire du Limbourg, II, bl. 59.

[p. 384]

derde, Gozelin, stierf in 943, latende, onder andere kinderen, Godevaert, sedert bygenaemd den Oude, die erkend wordt voor den eersten graef van Verdun⁽¹⁾, en Hendrik die, naer alle waerschynlykheid⁽²⁾, het graefschap van Arlon erfde, bestaende in de zuidwestelyke streken van Ardenner-gau⁽³⁾, terwyl de noordoostelyke landen van hetzelfde gau ten deel vielen aen Widerics vierden, doch vermoedelyk niet zyn jongsten zoon, Siegfried genaemd, die algemeen gehouden wordt voor den eer-

(1) Misschien was zyn vader met dat graefschap reeds begiftigd geweest. Deze Godevaert de Oude werd later beleend met een deel van Henegau (zie ons zesde Deel, bl. 30), terwyl zyn zoon Godevaert van Eename het hertogdom van Neder-Lotharingen verkreeg. Zie ons derde Deel, bl. 574.

(2) Ernst leidt dit af uit onderscheidene oorkonden, doch met geene volle zekerheid. Zie zyne Hist. du Limbourg, II, bl. 60, vlgg.

(3) Zoo is dan Gozelins zoon Hendrik, of toch zeker een nakomeling van Wideric, de stamvader der graven van Arlon. Hendriks zoon of kleinzoon was de vader van Walraven I, die graef van Limburg werd door zyn huwelyk met Judith, dochter van Frederik, hertog van Neder-Lotharingen, en bezitter der Limburgsche landstreek. Zie Ernst, II, bl. 62, 63.

[p. 385]

sten eigentlyk gezegden graef van Luxemburg⁽¹⁾.

Het land, dat hem toebehoorde, strekte zuidwestwaert tot aen de Chiers⁽²⁾, alwaer hy het dusgenaemde Waber-gau⁽³⁾ bezat. Verder liep het noordwestelyk, tusschen de Semoy⁽⁴⁾ en de Maes,

(1) Bertholet, in zyne Histoire de Luxembourg, II, bl. 464, geeft aen Siegfried tot vader zekeren Ricuinus, graef van Verdun. Maer het gezag van dezen schryver kan op verre na, in dit punt, niet opwegen tegen dat van Ernst, die den oorsprong der graven van Luxemburg, en hunne afstamming uit het huis van Ardennen, onderzocht heeft met al den scherpzin en de nauwkeurigheid hem byzonder eigen. Zie 's mans werk, locis cit. doch vooral zyne Dissertation historique et critique sur la maison royale des comtes d'Ardennes, eerlang uit te geven door den Eerw. heer De Ram, in de werken der Commission royale d'Histoire.

(2) Heden eene fransche rivier, die in 't zuidoosten van Longwy haren oorsprong neemt, door Ardennen vloeit en, na eenen loop van ongeveer twintig mylen, boven Sedan in de Maes stort.

(3) In 't Fransch pays de Woivre, in 't Latyn pagus Wabrensis. De steden Longwy en Longguyon, alsmede Montmédy en Yvoi of Carignan, naest eene menigte dorpen lagen in dat gau, hetwelk thans nagenoeg geheel aen Frankryk toebehoort. Zie Bertholet, II, bl. 14.

(4) De Semoy (zie hiervoren, bl. 42, aenteek. 3) ontspringt naby Arlon, stroomt naer 't westen, en valt, na eenen loop van zes en dertig mylen, boven Couvin in de Maes.

[p. 386]

naer het Luiksche grondgebied, en langsheen Condrost naer de Ourthe⁽¹⁾ beneden Durbuy. Alsdan oostwaert keerende, naer de Amblève⁽²⁾, rigtte het zich, naest de domeinen van Stablo⁽³⁾, naer de Salm⁽⁴⁾, de Pruim⁽⁵⁾, de Kyll⁽⁶⁾, en tot aen

(1) Luxemburgsche rivier, die niet ver van Neufchâteau aenvangt, eene noordelyke rigting volgt, en beneden Durbuy in Luikerland loopt.

(2) Andere Luxemburgsche rivier, die voorby Malmédy en Stablo stroomt, en tusschen Durbuy en Luik in de Ourthe valt.

(3) Of Stavelot, naem van een Luiksch stedeken, eertyds de zetel eener oude abtdy welke, in 1048, vereenigd werd met die van Malmédy. Beider abt voerde den titel van Ryksvorst, en was heer van een uitgebreid grondgebied. Zie Miraeus, Opera Diplomat., I, bl. 266. Aldaer, bl. 686, staet de naemlyst der plaetsen welke, in de twaelfde eeuw, aen de abtdy toebehoorden.

(4) Een tak der Amblève, waer Vieil-Salme, bezuiden Stablo, op staet.

(5) Pruisische rivier, die in de Eifel, naby Neuwenstein haren oorsprong neemt, van het Noorden naer 't Zuiden loopt, en by Wasserbillig in de Moezel stort.

(6) Andere Pruisische rivier die, meer oostwaert dan de Pruim, by Cronenburg aenvangt, mede van 't Noorden naer het Zuiden vloeit en, na eenen loop van vyf en twintig mylen, beneden Trier in de Moezel valt.

[p. 387]

den uitloop der Leser⁽¹⁾ in de Moezel⁽²⁾. Zelfs aen gene zyde dier groote rivier besloeg het nog Berncastel⁽³⁾, Neumagen⁽⁴⁾ en een aental dorpen, komende tot naby Trier. Eindelyk in 't zuiden van laetstgenoemde stad behoorde het land tusschen Saar⁽⁵⁾ en Moezel er nog aen toe⁽⁶⁾, met Saar-

(1) Derde rivier, nagenoeg op de zelfde hoogte ontspringende en een gelyken loop volgende, om by Berncastel in de Moezel te eindigen.

(2) Daer, in het Noordoosten, paelde Luxemburg aen de dusgenaemde Eifel, een uitgestrekt gau, waer de kleine graefschappen van Schleiden, Reifferscheidt, Blanckenheim, Aremberg, Wirneburg, de heerlykheden van Schönberg en van Kempenich, alsmede de abtdyen van Munster-Eifel en van Pruim in gelegen waren. Zie Wastelain, Description de la Gaule Belgique, uitgave van Paquot, bl. 245.

(3) Pruisische stad, acht mylen in 't Noord-oosten van Trier.

(4) Ruim dry mylen in 't zuidwesten van Berncastel, op de Moezel gelegen.

(5) Rivier die uit het Vogesisch gebergte ontspringt, noordwaert stroomt en, na eenen loop van acht en veertig mylen, naby Trier zich in de Moezel ontlast.

(6) Bertholet geeft daer bewyzen van, III, bl. 7.

[p. 388]

burg⁽¹⁾, Remich⁽²⁾, Sierck⁽³⁾, Diedenhoven⁽⁴⁾ en misschien nog andere plaetsen.

Zie daer, zoo nauwkeurig mogelyk, de uitgebreidheid van het oude Luxemburg. Op de hedendaegsche kaerten nagegaen, zyn diens grenzen, in het noordwesten, nagenoeg onveranderd gebleven; maer in 't oosten en in 't zuiden heeft het land veel afbreuk geleden⁽⁵⁾, zynde al vroeg een groot gedeelte van Siegfrieds grondgebied overgegaen tot het keurvorstendom van Trier, en een ander gedeelte, in de zeventiende eeuw⁽⁶⁾, afgestaen geworden aen Frankryk.

Maer in de tiende eeuw zelf heerschte Siegfried niet over geheel de uitgestrektheid van het daer

(1) Pruisische stad, op den linken oever der Saar gelegen, bezuiden Trier.

(2) Heden nog in het Luxemburgsche, aen de Moezel, ruim vier mylen benoorden Diedenhoven.

(3) Fransche stad, aen den anderen kant der Moezel, boven Remich.

(4) In 't Fransch Thionville, op den linken oever der Moezel gelegen, en aen Frankryk toebehoorende.

(5) De oostelyke grenzen van hedendaegsch Luxemburg zyn de Our, de Sure en de Moezel.

(6) Namelyk door den Pyreneeschen vrede van 1659.

[p. 389]

aenstonds beschreven land. Behalve Arlon⁽¹⁾, dat reeds in andere handen was, en eerst later met Luxemburg vereenigd werd, ontbeerde hy nog het graefschap van Chini⁽²⁾ en het domein van Bouil-

(1) Het graefschap, later markgraefschap, van Arlon, beslaende een honderdtal dorpen, gehuchten of landhoeven, strekte van naby Neufchâteau tot omtrent Longwy, en was verdeeld in elf Meijeryën, zynde 1^o de Ban van Ebly, beoosten Neufchâteau, en 2^o de Meijery van Aulier, meer zuidoostwaert, beide in het dusgenaemd waelsch kwartier. Voorts, in het duitsch kwartier, de Meijeryen 3^o van Martelange, beoosten Neufchâteau; 4^o van Buschleiden, 5^o van Warnach, beide bezuiden Bastogne; 6^o van Attert, benoorden Arlon, op de rivier van den zelfden naem; 7^o van Schweich, in 't Noordoosten van Arlon; 8^o van Pratz, in dezelfde buert; 9^o van Roodt, op de Eisschen, beoosten Arlon; 10^o van Stockhem, bewesten, en 11^o van Selange, bezuiden Arlon, naby Mesancy. Zie Bertholet, III, bl. 133, in de aenteek.

(2) Dit oude graefschap, dat zynen naem ontleende aen het burgslot van Chini op de Semoy, strekte van Sedan tot naby Arlon, met een ruim grondgebied. Dit was door graef Wideric tot bruidschat meêgegeven aen eene zyner dochters welke, in 941, trouwde met een' adelborst uit Burgondië. Deze bouwde het gemeld slot, en verkreeg sedert van den aertsbisschop Bruno dat zyn domein tot een graefschap verheven wierd. Eerst in den loop der veertiende eeuw werd het door hertog Wencelyn gekocht en aen Luxemburg vereenigd. Zie Bertholet, III, bl. 14.

[p. 390]

lon⁽¹⁾, zonder te spreken van de uitgebreide landgoederen welke de abtdyen van Epternach⁽²⁾, van Sint Maximinus⁽³⁾ en van Sint Hubertus⁽⁴⁾ in Ar-

(1) Het blykt allenzins dat het domein van Bouillon een erfstuk was van het huis van Ardennen. Naer alle waerschynlykheid heeft graef Wideric zelf het van zyne grondbezittingen afgescheiden ten voordeele van eene zyner dochters, of misschien van zyn' zoon Gozelin. Zoo veel is zeker, dat het sedert erfelyk toebehoorde aen het huis van Verdun, tot dat de laetste mannelyke oir van zyn geslacht, hertog Godevaert IV, bygenaemd de Bultenaer, het, by schikking van uitersten wil, overliet aen zynen neef Godevaert van Bouillon. Zie ons derde Deel, bl. 588, en hiervoren, bl. 38-39.

(2) De abtdy van Epternach of Echternach, op de Sure, zeven mylen in 't Noordoosten van Luxemburg, werd gesticht in 701 door den heiligen Willebrordus, die reeds dry jaren te voren, daer ter plaetse, aenzienlyke goederen had gekregen van de H. Irmina. Sedert werd de abtdy nog merkelyk verrykt door koning Pipinus, door koning Zwendebout en, in de tiende eeuw, door de Otto's. De bewyzen van dat alles staen by Miraeus, I, bl. 243, 284, 641, en 651, vlgg.

(3) Zie hiervoren, bl. 69, aent. 1. De abtdy van Sint Maximinus had groote eigendommen in Ardennen en de aengrenzende gauwen. Reeds in 845 gaf keizer Lotharis haer het domein van Bettingen op de Pruim, beoosten Vianden (zie Bertholet, II, bl. 391, en de oorkonde in zyne Preuves, bl. ljx), en acht jaer later kreeg zy het dorp Mersch, bezuiden Diekirch (zie daer, bl. 392, en de oorkonde loc. cit.). In 893 gaf koning Arnulf haer, onder anderen, het dorp Weimerschkirchen, naby Luxemburg (zie daer, bl. 468, en de oorkonde bl. lxxj), en in 940 schonk keizer Otto I haer Diedenhoven op de Moezel (zie daer, bl. 526, en de oorkonde bl. lxxx). Dry jaer daerna, gaf Gozelin, Widerics zoon, haer het domein van Hunsdorf op de Eltz, benoorden Luxemburg, waer sedert nog Frisingen of Frisange bykwam, bezuiden die stad (zie daer, bl. 528), alsmede Mammer, in dezelfde buert, naer Arlon op, en Dempfen, in de omstreek van Bittburg (zie daer, bl. 547).

(4) De abtdy van Sint Hubertus, gesticht in 687 door Pipinus van Herstal, bezat, met der tyd, nagenoeg alles wat gelegen was tusschen de Lomme en de Ourthe, tot by Neufchâteau.

[p. 391]

dennen bezaten, of van 't zy allodiale, 't zy leenroerige eigendommen sedert onheugelyke tyden aen anderen toebehoorende⁽¹⁾.

(1) Onderscheiden grafelyke of heerlyke huizen ontsproten, met der tyd, uit dat van Luxemburg, en werden in het land zelf gegoed; maer dat van Vianden, hetwelk zyne bezittingen te midden van het Luxemburgsche had, schynt tot in de achtste eeuw op te klimmen, en eenigerwyze onafhankelyk geweest te zyn. Zie Bertholet, III, bl. 423.

[p. 392]

Men ziet dus dat de magt van Siegfried juist zoo groot, of zyn grondgebied op verre na zoo ruim niet was, als de uitgestrektheid van het hedendaegsch Luxemburg het zou laten onderstellen. Maer zelfs de grond, waer hy den voornaemsten zetel van zyn graefschap vestigde⁽¹⁾, hoorde hem niet toe. Hy kocht⁽²⁾ dien, in het jaer 963⁽³⁾, van

(1) Tot dan schynt Siegfried zyne woonst gehad te hebben te Koerich, beoosten Arlon, alwaer een slot stond op de dusgenaemde Eischen, kleine rivier, welke beneden Luxemburg uitloopt in de Eltz, in 't Fransch l'Alzette.

(2) Of liever hy verruilde eene villa, welke hem toebehoorde te Feulen, bewesten Ettelbruck, tegen het verlangde domein.

(3) Met toestemming, zegt de oorkonde, van hertog Bruno, en dat laet zich hooren; want het was juist in den tyd dat deze opper-landvoogd of onderkoning zeer veel last had met de groote leenmannen van Lothryk, die overal kasteelen bouwden, kwansuis om zich te beveiligen tegen de Noordmannen of de Hongaren, doch inderdaed om zelf de Noordmannen te spelen op de naestgelegen kloosters of op elkanders eigendommen. Zie ons derde Deel, bl. 556, vlgg. en bl. 562.

[p. 393]

het sticht van Sint Maximinus⁽¹⁾, en bouwde daer, op de hoogte, een burgslot⁽²⁾, onder welks bescherming met der tyd een aental vrye lieden, of dienstbare landzaten, huizen kwamen timmeren, en de eerste inwoonders waren van hetgeen naderhand de stad Luxemburg geworden is. Deze heeft derhalve, zoo wel als Namen, Leuven, en vele andere steden, haren oorsprong te danken aen het gewoon verblyf van den landheer, wiens talryk gezin het leven in de omstreek verspreidde, terwyl zyne hooge betrekkingen met het hoofd des Ryks hem van grooten en kleinen deden ontzien,

(1) De oorkonde staet by Bertholet, III, bl. vij der Preuves, en by Miraeus, I, bl. 142. Over de echtheid van dit charter wordt getwyfeld; maer het blykt van elders dat de gemeende grond onder Weimerschkirchen behoorde, en dus het eigendom was van Sint Maximinus, krachtens den giftbrief van koning Arnulf, in een der vorige aenteekeningen reeds vermeld.

(2) Of liever hy herstelde, vergrootte en versterkte het oude, daer ter plaetse sedert lang bestaende, en aengeduid onder den naem van Lutzelinburch. Deze naem, die naderhand aen geheel het graefschap gegeven werd, komt in de oudste oorkonden verschilliger wyze voor, maer men mag het als zeker houden dat de beteekenis van kleinen burg overal gemeend is.

[p. 394]

en dat zyn eigen hofstaet, samengesteld uit bedienden, ambtenaren en edele krygsgezellen, niet slechts de veiligheid der onderzaten vermeerderde, maer tevens hun middelen van bestaen verschafte, welke zy elders zoo gereed niet vinden konden. Men mag ja voor zeker houden dat Luxemburg al vroeg eene aenzienlyke plaets geworden is; want ter zelver tyd dat graef Siegfried zynen burg verhief, en dien voorzag van stevige stormtorens welke hem tegen allen vyandlyken aenval verweerden, stichtte hy daer naest eene kerk, toegewyd aen de Moeder des Zaligmakers⁽¹⁾, leggende aldus de beide grondslagen waer de steden in het algemeen hare opkomst en groei aen verschuldigd zyn, de bescherming der tydelyke magt en de weldaden van den godsdienst, den schild des vorsten en den zegen van het kruis.

Des graven vroomheid bleek nog by andere gelegenheden. Het klooster van Epternach, eerst bewoond door heilige Benediktyner-moniken, was op het laetst der negende eeuw door de Noordmanmen verwoest en, na zyne herstelling, als ingeno-

(1) Zie Bertholet, III, bl. 9.

[p. 395]

men geworden door verloopen geestelyken die byna tucht noch regel kenden⁽¹⁾, tot groote ergernis en schade der links en regts verspreide landzaten. Om aen dat kwaed een eind te krygen, deed Siegfried klagten aen keizer Otto I⁽²⁾ die, als wettige opvolger der Karolingers, aen wien het sticht nagenoeg al zyne goederen te danken had, bevel gaf van het kloosterlyk leven aldaer in zyne vorige strengheid te herstellen, by brieven gedagteekend uit Maegdenburg ten jare 971⁽³⁾. De hervorming had wer-

(1) Zie over den ellendigen staet der kloostergestichten, onmiddelyk na de togten der Noordmannen, ons vierde Deel, bl. 26, vlgg.

(2) Volgens Bertholet, III, bl. 18, zou de graef hier gehandeld hebben in hoedanigheid van Abba-comes (zie ons derde Deel, bl. 332, aent. 2, ons vierde, bl. 28, aenteek. 3, en ons zesde, bl. 48, aent. 2); doch zulks blykt uit geene der oorkonden welke hy zelf mededeelt. Men kan er niet eens uit opmaken dat hy als Voogd optrad, dewyl in de charters meer dan eens gezegd wordt dat de abtdy van Epternach onder de byzondere bescherming en voogdy der Koningen stond, als zynde door hen gesticht of ten minste ryk begiftigd. Dit belet echter niet dat, by later tyd, de graven van Luxemburg als Voogden van Epternach in de Geschiedenis voorkomen.

(3) De oorkonde staet by Bertholet, III, bl. ix der Preuves, alsook, doch met een ander datum, by Miraeus, I, bl. 655.

[p. 396]

kelyk plaets: veertig moniken uit de abtdy van Sint Maximinus verhuisden naer Epternach, dat eerlang een geheel nieuw bestaen kreeg, en sedert nog meer dan eens de gunst beproefde der volgende Otto's⁽¹⁾.

Kort na de dood van den tweeden keizer diens naems⁽²⁾, ondernam koning Lotharis van Frankryk Lotharingië te veroveren, gelyk hy te voren nog eens, doch vruchteloos, beproefd had⁽³⁾. Dit mael maekte hy gebruik van den tederen ouderdom van Otto's zoon en opvolger⁽⁴⁾, en viel met groote

(1) In 980 bevestigde Otto II de hervorming van 971, door zyn' vader voorgeschreven (zie de oorkonde by Miraeus, I, bl. 655), en twee jaer later gaf hy aen den abt van Epternach verlof om munt te slaen. Zie de oorkonde by Bertholet, III, bl. x der Preuves.
Eindelyk, in 993 bevestigde Otto III alle de eigendommen der abtdy, by diploom gedagteekend uit Metz. Zie Miraeus, I, bl. 657.

(2) Otto II stierf in 983.

(3) Zie ons derde Deel, bl. 568.

(4) Otto III was maer dry jaer oud, toen hy zyn' vader op den troon van Duitschland verving. Zie onsderde Deel, bl. 570, en de aenteek. 4 aldaer.

[p. 397]

krygsmagt in Lorreynen, alwaer juist dat zelfde jaer, 984, Diederik I, mede nog een kind, zyn' vader hertog Frederik had vervangen, onder de voogdy zyner moeder Beatrix. Aldra werd Verdun belegerd en, het zy dat graef Godevaert, Siegfrieds neef, den tyd niet had gehad om zich in gereedheid te stellen, of niet sterk genoeg was om de Franschen het hoofd te bieden, de stad werd na acht dagen overgegeven. Doch eerlang spanden de graven van Luxemburg en van Verdun, te samen met hertog Diederik van Lorreynen, al hunne krachten in om de veroverde stad te herwinnen en den vyand uit het land te dryven. Zy meenden Verdun te verrassen, waer Lotharis eene niet zeer talryke bezetting gelaten had; maer deze was zoo wel op hare hoede, dat de verbonden vorsten er moesten blyven voor liggen: zoodat zy aen den franschen koning den tyd gaven om de zynen ter hulp te snellen. Aldra kwam het dan tot een treffen tusschen de twee legers, maer ongelukkiglyk de Ardeensche vorsten werden verslagen: beide, Siegfried en Godevaert, vielen in de handen hunner vyanden, en werden gevankelyk weggevoerd naer een kasteel op de Marne, waer Lotharis hen deed opsluiten⁽¹⁾.

(1) De gelyktydige Richerus beschryft dezen veldtogt met alle zyoe omstandigheden, in het derde Boek van zyn werk, cap. 97-107, by Pertz, III, bl. 628-30.

[p. 398]

Deze uitslag was byzonder gunstig voor de heerschzuchtige plannen des franschen konings; doch nu bemoeiden zich, aen den eenen kant Otto III, aen den anderen kant Hugo Capet met de zaken, en bragten het door hunne tusschen komst zoo ver, dat Lotharis in 985 afzag van alle aenspraek op Lorreynen, en ja den graef van Luxemburg in vryheid stelde, houdende slechts diens neef nog in de gevangenis, omdat hy de voorwaerden, welke hem aengeboden werden, als onteerend van der hand wees. Godevaert bleef dan opgesloten tot na de dood van koning Lotharis, voorgevallen in 986⁽¹⁾, alswanneer de vrede tusschen Frankryk en Duitschland voor goed gesloten, en Verdun aen het germaensche Ryk wedergegeven werd⁽²⁾.

(1) Godevaert, bygenaemd de Oude, en ook, sedert zyn ongeval van 984, de Gevangen, stond korten tyd daerna het graefschap van Verdun aen een zyner kinderen af, en kwam naer Neder-Lotharingen, alwaer hy sedert een burgslot bouwde te Eenham, by Audenaerde, een eigendom zyner gemalin, die eerst getrouwd was geweest met Boudewyn III, graef van Vlaenderen. Zie ons derde Deel, bl. 574, en de aenteek. 3.

(2) Zie die feiten zeer duidelyk uiteengezet door de schryvers der Art de vérifier les dates, III, bl. 39, vlgg. der groote uitgave in-folio.

[p. 399]

De overige jaren van graef Siegfried waren allenzins vreedzaem, en werden besteed aen goede werken. In 992 schonk hy aen de abtdy van Epternach eenen wyngaerd⁽¹⁾ aen den regten kant der Sure gelegen⁽²⁾, om te dienen tot den onderhoud van twaelf arme zieken, welke daer, van Sint Willebrords tyden af, hadden schuilplaets gevonden⁽³⁾. Het jaer daerna gaf hy aen het sticht van

(1) Unam vineam, zegt de oorkonde.

(2) De abtdy van Epternach stond ook op den regten oever derzelfde rivier, die beneden Grevenmacher in de Moezel stort, en heden de noordoostelyke grenslyn van het Groot-Hertogdom uitmaekt.

(3) De oorkonde staet by Bertholet, III, bl. x der Preuves. In dat stuk spreekt de graef als hebbende sedert lange jaren de abtdy bestierd in hoedanigheid van abba-comes; doch zoo dat diploom voor echt moet gehouden worden, is het eenigzins in tegenspraek met de boven beroepen keizerlyke diplomen van den zelfden tyd.
Bertholet, III, bl. 33, vermeldt nog andere giften door graef Siegfried aen Epternach gedaen, en door Otto III bevestigd in 997. Zie de oorkonde in zyne Preuves, bl. xij.

[p. 400]

Sint Maximinus het dorp Mersch⁽¹⁾, op voorwaerde dat hem en zyne gemalin Hedwigis eene grafstede in de kerk der abtdy zou voorbehouden worden, gelyk hy er inderdaed zyne rustplaets ontving, gestorven zynde den 14 Augusty⁽²⁾ 998.

Siegfried liet vele kinderen na, vyf zonen en dry dochters. De oudste van deze, Lutgardis, was getrouwd⁽³⁾ met graef Arnulf van Holland; de tweede, Cunegondis genaemd, trad later in den echt met keizer Hendrik II⁽⁴⁾; maer van de derde wordt in de Geschiedenis niets vermeld⁽⁵⁾. Siegfrieds oudste zoon Hendrik werd in 1004 door zyn'

(1) Tusschen Luxemburg en Diekirch.

(2) Volgens het Necrologium van Sint Maximinus, terwyl dat van Gorze by Metz 's mans sterfdag stelt op den 26 November.

(3) Namelyk sedert 980.

(4) Te weten in 1003. Haer gemael, de eenige zoon van Hendrik den Jonge, hertog van Beijeren, en achterkleinzoon van keizer Hendrik den Vogelaer, was het jaer te voren tot den troon verheven, na de dood van Otto III, die geene kinderen had nagelaten. Beide, Hendrik en Cunegondis, worden voor heilig geëerd in de catholyke Kerk.

(5) Men weet alleen dat zy Abense hiet, en in 1040 nog leefde. Zie Bertholet, III, bl. 40, in de aenteek.

[p. 401]

zwager beleend met het bertogdom van Beijeren⁽¹⁾; de tweede, Frederik, volgde den vader op in het graefschap van Luxemburg. Een derde, met naem Gislebert, kreeg een erfgoed in Ardennen, maer had er weinig geniet van, want hy vond de dood in Italië ten jare 1005, terwyl de twee overigen, Diederik en Albero den geestelyken staet omhelsden, en de een den bisschoppelyken Stoel van Metz beklom, de andere Proost werd van Sint Paulinus⁽²⁾ te Trier⁽³⁾.

De kerk van Trier had veel te lyden van het huis van Luxemburg, waer de deugd en de godsvrucht met Siegfried schenen begraven te zyn geweest. Den 9 April 1008 stierf de aertsbisschop Ludolf van Saxen. Aenstonds begonnen graef Frederik en diens broeders te werken om den Proost van Sint Paulinus op den Trierschen Stoel te krygen, met

(1) Volgens Bertholet zou hy het graefschap van Arlon geërfd hebben; doch waerschynlyk verwart de schryver dien Hendrik met den zoon van zyn' oom Gozelin. Zie hiervoren, bl. 384, en de aenteek. 2.

(2) Vermaerde collegiale kerk, niet in, maer tegen de stad.

(3) Zie Bertholet, III, bl. 39.

[p. 402]

des te meer hoop van daerin te zullen slagen, dewyl Albero's verheffing nagenoeg geheel afhing van den wil des keizers, die met hunne zuster getrouwd was. Zy haestten zich dan om de stemmen der leden van Sint Pieters kapittel⁽¹⁾ voor hunnen broeder te winnen, die inderdaed gekozen werd⁽²⁾.

(1) De aertsbisschoppelyke kerk van Trier is toegewyd aen den prins der Apostelen.

(2) De aertsbisschoppen van Trier werden ja, toen ter tyd, even als de andere kerkvoogden, door het kapittel van Sint Pieters gekozen, of ten minste voorgesteld, doch moesten eenzyds bevestigd worden door het hoofd der Kerk, van wien zy de geestelyke magt ontvingen; anderzyds door het hoofd des Ryks, die hun het verlei der leenen en de tydelyke magt gaf. Maer sedert dat de Otto's den troon van Duitschland beklommen hadden, was het eene soort van gewoonte geworden dat de koningen zelf de bisschoppen in hun ryk noemden, met achtgeving echter op den voorafgeganen keus der geestelykheid, ten ware zy gewigtige redenen hadden om zich daer niet aen te houden. En zoo lang de keizers met goede en heilige inzigten te werk gingen, was er uit dat gebruik geen kwaed te vreezen; doch in het vervolg ontaerdde zulks tot een ysselyk misbruik, gelyk wy meer dan eens hebben aengetoond. Zie hiervoren, bl. 56, en ons vyfde Deel, bl. 122, vlgg. Zie voorts de zaek wyd en breed voorgedragen by Thomassinus, Vetus et nova Ecclesiae Disciplina, Part. II, Lib. II, cap. 38, in de latynsche uitgave, tom. II, bl. 112, vlgg.

[p. 403]

Maer het hoofd des Ryks maekte van het vergeven der geestelyke leenen eene gewetenszaek, en was te diep doordrongen van de vrees des Heeren, om de bisdommen aen onweerdige of onbekwame handen toe te vertrouwen, tot onberekenbaer nadeel der catholyke Kerk, wier belangen hem vooral aen het hart lagen. Oordeelende dan dat zyn zwager te jong was, en vermoedelyk ook de vereischte hoedanigheden niet had om den Stoel van Trier weerdiglyk te bekleeden⁽¹⁾, sloot hy het oor voor de stem der bloedverwantschap, en gaf den voorkeur aen Meingaud, Proost der kerk van Mainz, en reeds zyn eerste kanselier⁽²⁾, die, na de gewoone hulde ge-

(1) Daer waren nog andere redenen die den keizer mistrouwen moesten geven. Een paer jaer te voren had Albero's broeder, Diederik van Luxemburg, den Stoel van Metz zoo goed als met geweld aengematigd, en was er ondanks zyn keizerlyken zwager in bezit van gebleven. Zie het feit verhaeld by Bertholet, III, bl. 57-58, en toegelicht door de schryvers der Art de vérifier les dates, III, bl. 39.

(2) In de latynsche oorkonden heet hy Cancellarius primiscrinius, versta, die de eerste plaets had by de scrinia publica, dat waren de kasten der Hofkanselary. Zie ons derde Deel, bl. 70, aenteek. 4.

[p. 404]

daen en het verlei der leenen ontvangen te hebben, naer Trier vertrok om bezit te nemen van den aertsbisschoppelyken zetel; maer hy kwam te laet. Albero, onmiddelyk na den keus der kanoniken, had zich meester gemaekt van het paleis, en zat daer omringd van krygslieden reeds aen hem verbonden door den eed van getrouwigheid, of door zyne broeders hem ter hulp gezonden: zoodat de wettige kerkvoogd by zyne aenkomst de poorten der stad gesloten en de Moezel-brug duchtig versterkt vond.

Te vergeefs beproefde Meingaud krygsmagt tegen krygsmagt te stellen: hy moest het opgeven en zyne zaek den keizer zelf aenbevelen, die inderdaed eerlang met een talryk leger naer Trier afkwam, en de stad insloot⁽¹⁾. Hendrik meende, zyne zwagers zouden het hart niet hebben om het

(1) Den tweeden Zondag na Paschen 1008, zeggen de schryvers der Art de vérif. les dates, derhalve den 11 April. Maer dat komt niet uit met den sterfdag van bisschop Ludolf, door hen gesteld op den 9^den der zelfde maend. Het beleg van Trier zal dan waerschynlyk eerst het volgend jaer hebben plaets gehad.

[p. 405]

gezag te tarten van het hoofd des Ryks, aen wien zy zoo nauw verknocht en zoo veel schuldig waren; maer hy bedroog zich. Albero's broeder van Metz, zoo wel als de graef van Luxemburg en de hertog van Beijeren⁽¹⁾, hielpen gezamentlyk den ingedrongen kerkvoogd, met zulk gevolg, dat het beleg meer dan dry maenden duerde, zonder iets anders te hebben voortgebragt dan de volkomen verwoesting der omstreek en de ontvolking der stad, welke er ten laetste nagenoeg uitzag als ten tyde der Noordmannen⁽²⁾.

In 't eind nogtans, door den honger gepraemd, onderwierpen zich de belegerden, ten minste voor den uiterlyken schyn, en om Hendrik het beleg te doen opbreken, gelyk hy werkelyk deed. Maer de wrevelige vorsten volhardden niet te min in hunnen wederstand, tot zoo verre dat de keizer, willende de regten van Meingaud handhaven zonder diens leven in gevaer te stellen, hem het slot van Coblenz tot zyn verblyf gaf, van waer dan de ongelukkige kerkvoogd zyn bisdom in 't vervolg be-

(1) Deze verloor sedert dat hertogdom om zyne ongetrouwigheid, maer kreeg het later weder, door de tusschenspraek der keizerin.

(2) Zie Berth. III, 66.

[p. 406]

stierde, tot dat de dood hem, in 1015 of 1016, uit de wereld haelde.

Alsdan noemde de keizer den Proost van Bamberg⁽¹⁾, Poppo, zoon des markgraven van Oostenryk, tot den aertsbisschoppelyken Stoel van Trier, en gaf hem krygsvolk meê om er zich in bezit van te stellen, want de Luxemburger had van zyne onwettige aenspraek nog niet afgezien. Neen, hy liet zich op nieuw belegeren in het paleis; maer dit mael met kwaden uitslag. Het slot werd stormenderhand ingenomen, en Albero gevangen aen den keizer overgeleverd, die, immer meêdoogend, hem geene andere straf oplegde, dan dat hy naer zyne Proostdy van Sint Paulinus zou wederkeeren, en daer voortaen meê te vrede zyn⁽²⁾.

(1) In 1006 was het graefschap van Bamberg open gevallen, door het kinderloos afsterven des laetsten graefs. Alsdan, in stede van dat leen op nieuw uit te geven, of het aen zyne kroon te vereenigen, stichtte keizer Hendrik daer een bisdom, en begiftigde dit met nagenoeg alle de erfgoederen zyner gemalin Cunegondis. Deze vervreemding van haer huwelyksgoed was de eerste oorzaek der vyandschap tusschen het hoofd des Ryks en de vorsten uit het huis van Luxemburg.

(2) Dit was dan ook Albero die, om het kwaed dat hy aen de kerk van Trier gedaen had te herstellen, haer sedert groote weldaden bewees, gelyk mede zyn broeder deed aen de kerk van Metz, waer diens nagedachtenis eeuwen lang in zegening is gebleven. Zie Bertholet, III, bl. 66-67.

[p. 407]

De krakeelen hadden geduerd tot in 1017, en graef Frederik van Luxemburg overleefde er niet lang het einde van, want hy stierf in 1019⁽¹⁾, latende van zyne gemalin, wier naem ongekend en wier afkomst onzeker is⁽²⁾, een' zoon en naemgenoot, die sedert beleend werd met het hertogdom van Neder-Lotharingen⁽³⁾, terwyl diens broeder

(1) Bertholet, III, bl. 95, stelt Frederiks dood omtrent het jaer 1039, maer geeft daer niet het minste bewys van. Wy houden ons, met Ernst en met de schryvers der Art de vérif. les dates, aen de getuigenis der gelyktydige Annales Quedlinburgenses, door Leibnitz uitgegeven, en laetst door Pertz, die er veel gezag aen toekent. Zy zeggen uitdrukkelyk: Hoc ipso anno (1019) Fridericus, frater Cunigundae imperatricis, defunctus est. Zie Pertz, III, bl. 84.

(2) Bertholet, loc. cit. vermoedt dat zy Bertha hiet, en volgens het gemeen gevoelen zou zy afkomstig zyn geweest uit het grafelyk huis van Gelder. Zie Ernst, Hist. du Limb. I, bl. 395, aenteek. 2, en II, bl. 75.

(3) Zie ons derde Deel, bl. 586. Men weet niet welk het aendeel van dezen vorst in de vaderlyke erfenis was; maer het blykt van elders dat hy, aen genen kant der Maes, aenzienlyke alloden bezat, welke, met der tyd vermeerderd door bykomende leenen, hem tot eigenaer maekten van nagenoeg geheel Limburg, voor welks eersten erfgraef Ernst hem op goede gronden erkent. Zie II, bl. 74, vlgg. Reeds in 1033 komt hy voor als Voogd van Stablo en Malmedy in een diploom, opgenomen door Martène in de Ampliss. Col. II, col. 56, en sedert kreeg hy nog de Voogdy van Sint Truijen van zynen broeder den bisschop van Metz, aen wiens kerk de abtdy en de stad gedeeltelyk toebehoorden. Zie het bewys by Miraeus, I, bl. 62. Frederiks dochter Judith troowde, omstreeks 1064, met Walraven, des graven erfzoon van Arlon, die aldus Limburg ten huwelyk ontving. Zie hiervoren, bl. 384, aenteek. 3.

[p. 408]

Gislebert den vader opvolgde in het graefschap van Luxemburg⁽¹⁾. Een derde zoon met naem Albero werd, in 1047, bisschop van Metz, en een vierde, Hendrik genaemd, volgde zyn' oom op⁽²⁾ in het

(1) In eene oorkonde van 1035 (by Berth. III, bl. 99, not. d) noemt hy zich graef van Salm, waeruit men besluit dat hy het dusgenaemd domein tot erfgoed ontvangen had van in het leven zyns vaders. Zie over dat graefschap en zyne uitgestrektheid, Bertholet, III, bl. 274, not. z. Elders (zie Bertholet, bl. 98, not. b) heet hy comes de castello Luzelnburg.

(2) En niet zyn' vader, als Bertholet wil.

[p. 409]

hertogdom van Beyeren⁽¹⁾. Frederik liet mede onderscheidene dochters na, waervan de oudste, Otgiva, in den echt trad met Boudewyn IV graef van Vlaenderen.

Van graef Gislebert staet er weinig geboekt by de Annalisten der elfde eeuw; men weet alleen dat hy de plaeg was der kerk van Trier. Zoo lang keizer Hendrik II leefde, dorst de graef geene lucht geven aen den wrok die hem diep in 't hart zat tegen den aertsbisschop Poppo, en die welligt geene andere oorzaek had, dan dat zyn oom, de Proost van Sint Paulinus, voor diens mededinger had moeten onderdoen. Doch na de dood van het hoofd des Ryks⁽²⁾, wachtte hy slechts op eene gunstige gelegenheid om zynen wrevel bot te vieren. Hy vond die wel-

(1) Hy kreeg, na de dood zyns ooms in 1025, dat hertogdom van keizer Hendrik III, en stierf zonder kinderen in 1047.

(2) Keizer Hendrik II stierf den 14 July 1024. Hy werd begraven te Bamberg, en in 1152 heilig verklaerd door paus Eugenius III. Hendriks deugdzame gemalin Cunegondis, overleden in 1040, werd mede ten jare 1200 onder het getal der heiligen gesteld door paus Innocentius III.

[p. 410]

haest, toen Poppo, in den loop van 1025⁽¹⁾, eene bedevaert naer het heilig Land ondernomen had, en het derhalve te voorzien was dat de kerkvoogd eenen geruimen tyd afwezig zou blyven. De kans aldus klaer vindende, viel graef Gislebert, vergezeld van zyn oudsten zoon, met de uiterste woede op het aertsbisschoppelyk grondgebied, en zette daer alles te vuer en te zweerd, niet kunnende of niet willende beseffen dat hy enkel de landzaten in de armoede stortte en zich zelven met schande overlaedde, maer zonder het minste voordeel van zyne baldadigheid te mogen verwachten; want zoo hem al eenige sloten in de handen kwamen, die wist hy vooraf aen hunne eigenaers te zullen moeten wedergeven. De woestaert had kwalyk uitgewoed, toen de Triersche kerkvoogd van zyne reis weêrkeerde, en aenstonds klagten deed by den keizer, alsdan Koenraet den Salier⁽²⁾. 't Is waer,

(1) Poppo moet omtrent dien tyd vertrokken zyn, want Brower, in zyne Annales Trevirenses, I, bl. 515, zegt dat hy dry jaren weg bleef, en eerst op het einde van 1028 weder te Trier was.

(2) Deze keizer was door zyne moeder verwant aen het huis van Luxemb. Zie Hontheim, Hist. Trevir. diplom. I, bl. 372, not. b.

[p. 411]

hy vond daer weinig gehoor, maer wendde zich vervolgens tot paus Benedictus VIII, die hem weldra eenen Legaet afveerdigde, om, te samen met Poppo, de geestelyke wapens te gebruiken tegen de verwoesters en de plonderaers van diens bisdom. Zoo ver echter kwam het niet, vermoedelyk door de tusschenspraek van 's graven oom den bisschop van Metz die, schynt het, zoo veel deed, dat de Luxemburger zich eerlang verzoende met zyn geestelyken nabuer, zonder verpligt te worden het kwaed te herstellen dat hy gedaen had⁽¹⁾.

Trouwens, graef Gislebert had nog andere gelegenheden om zyne schuld aen de Kerk te kwyten, zynde tevens Groot-Voogd der abtdyen van Epternach en van Sint Maximinus⁽²⁾. Maer of hy in deze

(1) Men heeft daer althans nergens blyken van. Maer het is niet te min hoogst waerschynlyk dat de groote schade door graef Gislebert in het bisdom aengerigt, een der redenen was, waerom de Proost van Sint Paulinus in 1036 en 1037 aenzienlyke giften deed aen de kerk van Trier. Men vindt de eerste dier oorkonden by Bertholet, III, bl. xvij der Preuves, maer alle beide vollediger en nauwkeuriger in de pas gemelde Historia Trevirensis Diplomatica, I, bl. 368 en 371.

(2) Zie Bertholet, III, bl. 100.

[p. 412]

hoedanigheid de belangen der beide stichten behoorlyk ter herte nam, en niet eerder zyn eigen voordeel zocht, gelyk het maer al te veel de gewoonte was, kan in twyfel getrokken worden, dewyl keizer Hendrik de Zwarte door twee diplomen van 1054 en 1056 de regten en de pligten der voogden van Sint Maximinus⁽¹⁾ eens voor goed bepaelde⁽²⁾, om in 't vervolg alle onbillyke of willekeurige aenmatigingen voor te komen⁽³⁾.

De graef zelf was er by, toen deze verordeningen te Trier gemaekt werden. Hy zal er zich dan ook wel in het vervolg naer gedragen, en misschien al wat rampen hersteld hebben, althans zoo veel de tyd toeliet; maer die werd voor hem zeer kort, want hy stierf den 15 Augusty 1057⁽⁴⁾.

(1) Versta der Voogden en ondervoogden van het sticht. Zie ons derde Deel, bl. 244, aenteek. 4.

(2) Bertholet geeft een dier diplomen. III, bl. xxiv der Preuves, maer zy staen beide, met toelichtende noten by Hontheim, I, bl. 396 en 399.

(3) De schryver der Defensio S. Maxim. zegt daerenboven duidelyk dat graef Gislebert zyne voogdyregten leelyk verward had met de regten zyner kerk. Zie 's mans getuigenis by Hontheim, bl. 400, not. d.

(4) Op dien dag staet Gisleberts dood aengeteekend in het Necrologium van Sint Maximinus. Zie Bertholet, III, bl. 139, not. p.

[p. 413]

Men weet niet wie Gisleberts echtgenoot geweest is, maer alleen dat hy dry zonen achterliet, Koenraet I, zyn' opvolger, Herman graef van Salm⁽¹⁾, en Hendrik, onbekend gebleven in de Geschiedenis⁽²⁾.

Koenraet I had den aert naer zyn' vader: het is te zeggen dat hy een woeste krygsman was die, voor het minste ongelyk hem aengedaen, of ook wel uit enkelen moedwil, naer de wapens greep en, eens in gang, weinig acht gaf op regt of onregt, heilig of onheilig. Reeds wist de Triersche kerk van hem te spreken, want hy had daer, in 1028, met zyn' voorganger ysselyk huis gehouden; maer nu

(1) Deze Herman werd in 1081, na de dood van Rudolf van Saxen (zie ons Derde Deel, bl. 591, aenteek. 2) tot Roomsch-Koning gekozen door eenige ryksvorsten, die het met keizer Hendrik IV niet houden wilden; maer hy verloor zyne kroon, en stierf te Metz in 1088. Zie 's mans lotgevallen wydloopig opgehaeld by Bertholet, III, bl. 271, vlgg.

(2) Zyn naem komt voor in een Luiksch charter van 1066, by Chapeauville, II, bl. 4, maer anders weet men van hem niets.

[p. 414]

hy zelf als graef van Luxemburg optrad, omringd van een strydbaren en woelzieken adel, was er voor het aertsbisschoppelyk Sticht vrede noch rust meer te verwachten, het zy dat de giften, door wylen zyn oud-oom den Proost van Sint Paulinus aen de kerk gedaen, hem eene wond in het hart hadden gelaten en hy die goederen terug eischte; het zy dat eene andere reden van misnoegdheid hem tegen zynen geestelyken nabuer aenvuerde, doch waer de Geschiedenis niets van geboekt heeft.

Poppo was sedert 1047 overleden, en vervangen geworden door Everhart, te voren Dom-proost van Worms, een man van hooge afkomst, doch tevens, schynt het, van beproefde deugd, en zoo vredelievend als voorzigtig. Deze schoone hoedanigheden konden hem echter de vriendschap des Luxemburgers niet winnen: misschien zelfs maekten zy dien nog stouter en voortvarender dan hy met eenen strydzuchtigen kerkvoogd zou geweest zyn. Evenwel het duerde niet lang of hy raekte met den nieuwen aertsbisschop overhoop, en viel, ten jare 1060, aen het hoofd eener talryke ridderbende, op het Triersche grondgebied, alwaer naer gewoonte akkers en dorpen aen de verwoesting prys

[p. 415]

gegeven werden. Ja, erger nog, hebbende op zynen plondertogt den kerkvoogd ontmoet, terwyl deze eene herderlyke omwandeling in het bisdom deed, was Koenraet roekeloos genoeg om hem met open geweld aen te randen, zyn gevolg te verstrooijen, den weerdigen man de kleederen van het lyf te scheuren, en hem gevankelyk meê te voeren naer het slot van Luxemburg⁽¹⁾.

't Is waer, zulke woestheid was niet ongemeen in de elfde eeuw; maer toch veroorzaekte de tyding van het boevenstuk, wanneer zy te Trier aenkwam, eene algemeene verslagenheid, zoo wel onder het volk als onder de geestelykheid. Het domkapittel deed aenstonds de goddelyke diensten staken, en zond eenen afgeveerdigde naer Roomen, om den Paus aen te manen dat hy door zyne tusschenkomst de vrystelling des aertsbisschops bewerken zou, en den hoon wreken dien de Kerk van graef Koenraets wege beproefde. Alexander II bezat in dat oogenblik den pauselyken Stoel. Hy

(1) Zie het feit verhaeld door den gelyktydigen schryver of voortzetter der Gesta Trevirensium Archiep. in de Ampliss. Coll. IV, col. 172, maer breedvoeriger by Brower, Annal. Trev. I, bl. 536.

[p. 416]

haestte zich een Concilie by een te roepen, in hetwelk hy plegtiglyk een banvonnis uitsprak tegen den geweldenaer en diens medepligtigen: zoo nogtans dat hy tevens aen den gevangen bisschop magt gaf om den graef te ontslaen, en hem met de Kerk te verzoenen, indien hy zyn ongelyk herstellen wilde.

Deze inschikkelykheid was zeker het bekwaemste middel om Everharts vryheid te verhaesten. Inderdaed, Koenraet had zoo haest het vonnis niet hooren lezen dat hem buiten de Kerk sloot, of hy keerde in zich zelven, beleed zyne schuld, stelde den kerkvoogd op vrye voeten, en viel zelfs voor hem op zyne knieën, zich onderwerpende aen alle de kerkelyke straffen die men hem opleggen zou. De aertsbisschop dan, door zulk eene spoedige verandering getroffen, aerzelde geenen stond om den graef met God en de Kerk te verzoenen; maer volgens de gewoonte van den tyd, beval hy hem eene bedevaert naer Jerusalem te doen, om het kwaed, dat in het openbaer bedreven was, ook openbaerlyk te boeten⁽¹⁾.

(1) Zie de pas beroepen Gesta of Annales, op de aengehaelde plaetsen.

[p. 417]

Het bleek wel dat het van Koenraets zyde gemeend was, want hy beloofde plegtiglyk de reis met een goed hert te zullen volvoeren. Sedert nogtans kwamen er zoo veel hindernissen en beletselen in den weg, dat de graef genoodzaekt werd zyn opzet van jaer tot jaer te verschuiven, en eerst in 1085 gelegenheid vond om den boettogt te ondernemen. Hy vertrok dan met een klein gezelschap naer het heilig Land, latende het bestier des graefschaps aen zyne gemalin Clementia van Longwy⁽¹⁾, en kwam behouden aen in de hoofdstad van Judeë; maer hy had het geluk niet van zyne vrouw en kinderen weêr te zien, gestorven zynde op de terugreis den 8 Augusty 1086⁽²⁾. Des graven lyk werd gebalsemd, en ter plaetse waer hy overleden was in bewaernis gesteld, tot dat zyne weduwe en kinderen het deden afhalen om begraven te worden in de onderkerk der abtdy van Munster⁽³⁾, welke

(1) Longwy, op de grenzen van Luxemburg, bezuiden Arlon, was toen ter tyd de kern van een klein graefschap in het dusgenaemd land van Bar. Clementia had dit van haer vader geërfd en aen Koenraet meê ten huwelyk gebragt.

(2) Zie Bertholet, III, bl. 282.

(3) Deze Benediktyner abtdy werd in 1541 afgebroken, als te digt tegen de stedelyke vesten staende, en verplaetst in de beneden-stad zelf.

[p. 418]

Koenraet twee jaren voor zyn vertrek, enkel uit geest van boetveerdigheid⁽¹⁾, aen den voet van zyn burgslot gesticht en begiftigd had.

Graef Koenraet liet vyf zonen na, de twee oudste van welke, Willem en Hendrik, in de wereld bleven, terwyl de twee volgende, Rudolf en Albero, den geestelyken staet omhelsden⁽²⁾, en een laetste, den naem zyns vaders voerende, waerschynlyk vroeg gestorven is, dewyl van hem nergens meer gesproken wordt⁽³⁾. Deze hadden ook twee zusters⁽⁴⁾, Ermesindis, die, na eerst getrouwd te zyn

(1) Zulks blykt uit de oorkonde of den act van fondatie, door Bertholet gegeven, III, bl. xxxvij der Preuves. Zy staet ook by Miraeus, II, bl. 1135.

(2) Rudolf was abt van Saint Vanne te Verdun, maer werd sedert aen 't hoofd gesteld van zyns vaders sticht te Luxemburg, en stierf in 1099. - Zyn broeder Albero werd kanonik van Sint Stephanus te Metz.

(3) Zyn naem komt enkel voor op een oud grafschrift des vaders, medegedeeld door Bertholet, III, bl. 283. Hy staet daer op de tweede plaets; maer de orde der geboorte schynt er niet in acht genomen, en zelfs wordt er van Willem geen gewag gemaekt.

(4) Bertholet, bl. 284, spreekt van dry; maer de derde zal waerschynlyk zoo goed als onbekend gebleven zyn.

[p. 419]

geweest met den graef van Dasburg en Moha⁽¹⁾, sedert het huwelyk aenging met Godevaert graef van Namen⁽²⁾, en Mathilde, welke gehuwd was aen den graef van Bliescastel⁽³⁾, hebbende hem Longwy tot bruidschat meêgebragt.

Willem volgde dan den vader op in het graefschap van Luxemburg⁽⁴⁾. Het was juist in den tyd

(1) Zie ons vyfde Deel, bl. 164, aenteek. 2.

(2) Zie hiervoren, bl. 55, aenteek. 2, alwaer wy Ermesindis de eenigste, in stede van de oudste dochter van Koenraet genoemd hebben.

(3) Naem van een burgslot en van een stedeken gelegen op de Blies, beoosten Saarbrück in Lorreynen.

(4) Zyn broeder Hendrik erfde, naest andere goederen, de voogdy van Epternach. Zoo zegt Bertholet, bl. 285, en zoo hield men het algemeen, tot dat de schryvers der Art de vérifier les dates, afgaende op een charter van 1095, meenden te moeten Hendrik erkennen voor den oudsten zoon van Koenraet I, en hem deden regeeren tot omtrent 1096, alswanneer hy door zyn' broeder Willem opgevolgd werd. Ernst had hun dit zoo opgegeven. Zie 's mans Hist. du Limborg, IV, bl. 91, not. 2. Trouwens in gemeend charter, door Hendrik verleend aen het sticht van Epternach, om de nog altyd onzekere voogdy-regten te regelen en te bepalen, noemt hy zich comes, Conradi piae memoriae comitis filius (zie Bertholet III, bl. xlij der Preuves). Maer in een ander charter (staende by Miraeus, I, bl. 270), dat twee jaer ouder is, namelyk van 1093, komt Hendriks broeder als getuige voor, en wordt daer uitdrukkelyk genoemd Wilhelmus comes de Lutzenburgh. Hiermede is de zaek uitgemaekt, en Hendrik, niet dan de tweede zoon van Koenraet zynde, uit de grafelyke volgreeks geschrapt; want dat hy zich den titel van comes geeft, doet niets af.

[p. 420]

dat de groote Paus Gregorius VII yverigst worstelde met den onweerdigen keizer Hendrik IV, die de bisdommen en de abtdyen zonder schaemte verkocht aen den meest biedende, en, hadde men hem Iaten doen, het Christendom in Duitschland zou uitgedoofd hebben, waer hy overigens even zoo veel moeite had, als in Italië, om zich staende te houden te midden van de hevigste tegenwerking der groote ryksvasallen, ja zyner eigen kinderen. De graef van Luxemburg bleef den keizer getrouw, en hielp hem ja krachtdadiglyk in zyne krygsbedryven, aen dezen gelyk aen genen kant van het Alpisch gebergte; doch zonder hem de hand te leenen in zyne snoode poogingen om de eenheid der Kerk te breken, door het begunstigen van den tegenpaus Guibertus⁽¹⁾. Half het leven

(1) Zie Bertholet, III, bl. 313.

[p. 421]

van den Luxemburgschen vorst werd aldus doorgebragt in buitenlandsche veldtogten en krygsgewoel; zelfs na de dood van Hendrik IV, voorgevallen in 1106⁽¹⁾, ging hy voort diens zoon en opvolger Hendrik V by te staen, tot dat, in 1111, zyne eigene belangen hem naer huis riepen.

Bisschop Rykhart van Verdun was sterk gebeten op zynen burggraef Reinout van Bar⁽²⁾ die hem, in eenen twist tegen Metz, zoo goed als laten zitten had, hoewel hy verpligt was de stad en den kerkvoogd te beschermen⁽³⁾. Rykhart nam hem dan zyn burggraefschap af en beleende daermeê Willem van Luxemburg. Deze moest derhalve aenstonds in de wapens vliegen om den bisschop te helpen tegen zyn ontrouwen leenman, en begon met die van Metz te verjagen uit het slot van Dieulouard⁽⁴⁾, dat zy kort te voren gewonnen hadden. Vervolgens

(1) Zie ons vyfde deel, bl. 44-46.

(2) Reinouts vader, Diederik III, graef van Bar, had in 1096 het burggraefschap van Verdun te leen ontvangen van den opgenoemden kerkvoogd. Zie hiervoren, bl. 40, aenteek. 4.

(3) Zie de omstandigheden by Bertholet, III, bl. 384.

(4) Heden een fransch vlek benoorden Nancy.

[p. 422]

dreef hy den graef van Bar uit het kerkelyk grondgebied, en drong op zyne beurt in Reinouts eigen graefschap, 't geen er welhaest deerlyk uit zag van het blaken en het verwoesten dat er gedaen werd. Alles bukte voor de magt van den koenen Luxemburger, dusdanig dat zyn tegenstander eerlang genoodzaekt werd zich op te sluiten in het kasteel van Bar zelf, dat, door zyne ligging en tevens door zyne sterkte, onverwinbaer, ja bykans ongenaekbaer was. Te vergeefs sloeg Willem er het beleg om; te vergeefs zelfs riep hy den keizer ter hulp die, uit dankbaerheid voor bewezen diensten, zich haestte zynen leenman te ondersteunen: beide stieten het hoofd aen het burgslot, en moesten wachten tot dat de honger den moed der belegerden kwam verknagen, en hun voorslagen van onderwerping in den mond leggen. Zoo gebeurde het ook. Graef Reinout, geene levensmiddelen meer hebbende, gaf zich eindelyk over, en ja met beteren uitslag dan hy had kunnen verhopen; want de keizer, vol van bewondering voor Reinouts heldhaftigen wederstand, stelde hem in vryheid zonder rantsoen te eischen of zonder hem eenige straf op te leggen, zich voldaen houdende met het slot om

[p. 423]

te werpen, en des graven nieuwen eed van getrouwigheid te ontvangen⁽¹⁾.

Op zyne beurt verzoende zich ook graef Willem met Reinout van Bar. Hy gaf hem zelfs, waerschynlyk met Rykharts toestemming, het burggraefschap van Verdun weder, en ruimde hem tevens Stenay en Mouson⁽²⁾ in, welke beide bezittingen hy van den bisschop te pand had genomen⁽³⁾, mits Reinout hem deswege schadeloos stelde, en voorts de gedane krygskosten vergoedde, zoo als het werkelyk geschiedde⁽⁴⁾.

Aldus werd, in 1114, de vrede tusschen de beide naburige vorsten hersteld, en tot dus verre, mag men zeggen, had de graef van Luxemburg niet dan lof verdiend en roem ingeoogst. Maer sedert maekte hy zich hoogst hatelyk door vyandige ondernemingen tegen zyn geestelyken nabuer het Sticht

(1) Zie Bertholet, III, bl. 386.

(2) Zie boven, bl. 43, aenteek. 2.

(3) De kerkvoogd had deze twee plaetsen aen Willem voor eene geringe som gelds verpand, by wyze van belooning voor den dienst dien deze hem deed. Zie Bertholet, bl. 384, aenteek. d.

(4) Zie Bertholet, bl. 386.

[p. 424]

van Trier. In 1120 werd dit bisdom afgeloopen door Duitsche plonderbenden die, allengskens ontstaen uit de twisten der Kerk met het Ryk, gebruik maekten van de verregaende wanorde welke die twisten hadden voortgebragt, om, door geheel het Ryk heen, overal waer zy er kans voor hadden, duizend wreedheden en geweldenaryen te plegen. Het was zeker voor graef Willem eene gewetenspligt zyne wapens tegen dat vreemd gespuis te keeren, des te meer dat de toenmalige aertsbisschop, Bruno van Bredenheim, een afgeleefde en ziekelyke gryzaert was, onbekwaem het land en de onderdanen zyner kerk met eigen arm te beschermen. Doch verre van als Christen de verdrukten troost en hulp te bieden, scheen Willem eerder blyde te zyn eene gelegenheid gevonden te hebben om in het schandelyk voetspoor zyner voorgangers te treden; want, zonder meer reden dan deze gehad hadden, stelde hy zich met zynen adel als 't ware aen het hoofd der Duitschers, en hielp hen het Sticht verwoesten, dat het wraek riep voor den Hemel⁽¹⁾. De

(1) Het feit wordt verhaeld in de Gesta Arch. Trev. by Martène, Ampliss. Coll. IV, col. 193, doch breedvoeriger by Brower, Annales Trev. II, bl. 18, alwaer het aengeteekend staet onder het jaer 1122.

[p. 425]

ongelukkige kerkvoogd had hoegenaemd geene middelen om zyne vyanden tegen te gaen, en kon niet dan de opleiders door gebeden en smeekingen aenmanen om van hunne boosheid weêr te keeren; maer in 't eind, ziende dat zy nergens naer luisteren wilden, nam hy zynen toevlugt tot de geestelyke wapens en sloot, in 1122, den graef met zyne aenhangers buiten de kerkelyke gemeenschap, indien zy voortgingen in hun verfoeijelyk gedrag⁽¹⁾.

't Is waer, zoo lang de moedwil de overhand had op de inspraek van het geloof, bragt dit geestelyk middel weinig voort; maer het jaer daerna begon graef Willem zyn ongelyk te erkennen, en zocht door eene verzoening met den aertsbisschop het banvonnis te doen intrekken. Hy schreef dan aen Bruno eenen ootmoedigen brief⁽²⁾, en bad om vergiffenis zyner misdaden, met belofte van al de

(1) Zie den banbrief van bisschop Bruno in de Amplissima Collectio, IV, col. 194.

(2) Brower geeft daer den tekst van in zyne Annales, bl. 18, col. 2. Men vindt dien ook by Bertholet, III, bl. lj der Preuves.

[p. 426]

schade aen de Kerk toegebragt zoo veel in zyne magt was te zullen herstellen. Op zulke schuldbekentenis en betuiging van leedwezen kon de aertsbisschop niet antwoorden dan in den geest van bermhertigheid, gelyk hy dan ook zonder aerzelen graef Willem ontsloeg, en voortaen met hem in vrede leefde⁽¹⁾.

De Triersche kerkvoogd stierf in 1124, nemende, als het ware, Willems goede beloften meê in 't graf. Alles ja bleef nog stil onder bisschop Godevaert, die kort daerna den Stoel beklom; maer in 1127 stond hy dien weêr af, om redenen welke het hier overbodig zyn zou op te halen, en kreeg tot opvolger Meginher, van Luiksche afkomst en, schynt het, een man van veel standvastigheid, zoo wel als van groote deugd, maer vooral streng om ieder by zyne pligt te houden. Of hy dan ook misschien den Luxemburger al te manhaftig voorkwam, en daerdoor zelf diens wrevel ontstak, blykt niet; doch zeker is het dat de brief van 1123, aen Meginhers voorganger geschreven, aldra vergeten werd. Graef Willem bezat eenige landgoederen aen de kanten

(1) Zie Brower, loc. cit. en Bertholet, III, bl. 394.

[p. 427]

van Neumagen, op de Moezel, niet verre van de aertsbisschoppelyke stad⁽¹⁾. Daer beliefde het hem een ridderslot te bouwen, hetwelk hy eerlang voorzag van allerlei krygsbehoeften en levensmiddelen, alsmede van eene bezetting, daerdoor zelf te raden gevende dat hy kwade voornemens broeide. Althans de nieuwe kerkvoogd begreep het zoo, maer liet aen zyn' nabuer weten dat het hem niet vry stond op Stichtsch grondgebied kasteelen te maken, zonder toestemming van den heer des lands. Hiermede raekte alles weêr in de war; want dat Willem zich aen Meginhers vermaning niet gelegen liet, spreekt genoegzaem van zelf. Integendeel, hy wierp aenstonds het masker af, en hebbende zich aen het hoofd zyner krygslieden gesteld, toonde hy met der daed dat de bisschop zyne inzigten niet misduïd had. Het ging dan weêr naer gewoonte met blaken en vernielen zoo ver men reiken kon; doch dit mael had de Luxemburger zynen man gevonden die hem het hoofd dorst bieden. De Triersche kerkvoogd riep volk onder de

(1) Neumagen ligt omtrent vyf mylen in 't Noordoosten van Trier.

[p. 428]

wapens, en verstrooide niet alleen de ridderlyke plonderbende, maer overrompelde des graven pas opgeworpen slot, en hield dat zelf bezet met talryke manschap, stellende aldus zynen vyand buiten staet langer in het Sticht te nestelen, ja doende hem zelf bedacht worden om het geschil uit te maken door eenen wederzydschen vrede⁽¹⁾.

Daer kwam het dan ook aldra toe, des te eerder misschien dat graef Willem zyne krachten voelde verminderen, en begon te vreezen voor de naderende dood. Trouwens hy overleefde den vrede van 1127 slechts eenige maenden, gestorven zynde in den loop van het volgend jaer, zonder dat men juist wete waer of op welken dag. De vorst werd te Luxemburg begraven in de kerk der abtdy van Munster, door zyn' vader gesticht en door hem voltrokken. Hy liet van zyne gemalin Lutgardis, welke men meent eene dochter geweest te zyn van graef Cono van Bichling in Saxen⁽²⁾, een enkelen zoon na met name Koenraet II.

(1) Zie Brower, bl. 22, of Bertholet, III, bl. 413.

(2) Zoo zeggen het de schryvers der Art de vérif. les dates, steunende op eene getuigenis van den Annalista Saxo.

[p. 429]

Willems opvolger verschilde, voor den aert, hemelsbreed van zyn' vader. Zoo twistziek en krygszuchtig deze geweest was, zoo vreedzaem was zyn zoon, en tevens een yverige minnaer der regtveerdigheid. Hy trad in den echt met Ermengardis, des graven dochter van Zutphen⁽¹⁾, en hertrouwde, na hare dood⁽²⁾, met Gisela van Lorreynen⁽³⁾, maer werd eerlang zelf door de dood weggerukt, namelyk in 1136, en begraven naest zyn' voorganger⁽⁴⁾. Alles wat men van dien vorst weet is, dat hy

(1) Wanneer is onzeker, maer het huwelyk moet aengegaen zyn tusschen 1131 en 1134. Ermengardis was eerst getrouwd geweest met graef Geert van Gelder, overleden in 1131, als Bondam bewyst in het Voorberigt op zyn Charterboek, bl. 58. En uit een diploom van 1134, aldaer opgenomen, bl. 180, blykt dat zy toen ter tyd de echtgenoot was van graef Koenraet van Luxemburg, die er uitdrukkelyk in genoemd wordt.

(2) Het jaer van Ermengardis dood is onbekend, maer het kan niet lang na 1134 gesteld worden.

(3) Zoo wordt zy doorgaens genoemd, doch de schryvers der Art de vérif. les dates heeten haer enkel Gisela, waerschynelyk omdat zy van hare afkomst niet zeker waren.

(4) Gisela overleefde haren gemael tot omstreeks 1155, als Bertholet getuigt, III, bl. 420.

[p. 430]

zeer genegen was voor de abtdy van Epternach⁽¹⁾, die hem tot Voogd had, en dat hy de regten welke hem, in de zelfde hoedanigheid, te Sint Maximinus toekwamen, op nieuw regelde door een diploom van 1135⁽²⁾.

Koenraet II was de laetste mannelyke oir van Wideric, den stamvader van het huis van Luxemburg. Daer hy uit zynen dubbelen echt geene kinderen naliet, verstierf zyn graefschap op Hendrik van Namen, den zoon zyner moei Ermesindis⁽³⁾.

Daer waren byna twee eeuwen verloopen, sedert dat Wideric als erfgraef in Ardennen-land had beginnen te heerschen, en gedurende al dien tyd heeft de Geschiedenis haest niets anders te melden dan de vyandlyke aenslagen zyner afstammelingen tegen het aengrenzend Sticht van Trier. Deze herhaelde vyandlykheden tusschen de wereldlyke en de geestelyke vorsten staen, in de tiende en elfde eeuw, overal op den voorgrond, en waren zoo goed als onvermydelyk by den nog ongeregelden

(1) Als blykt uit een diploom van 1131, door Bertholet meêgedeeld, bl. liv der Preuves.

(2) Zie de oorkonde aldaer, bl. lv.

(3) Zie hierboven, bl. 68.

[p. 431]

staet der maetschappy. Het leenstelsel, onlangs opgekomen, en eerder feitelyk dan wettiglyk ingevoerd, ging aenvankelyk gepaerd met eene groote onzekerheid rakende de eigendommen. Vele allodiale bezittingen werden betwist, feudale regten geloochend, akkers en weiden ontroofd, bosschen en heigronden aengematigd, grenspalen miskend of eigendunkelyk verwyderd en, by de minste tegenspraek, met het zweerd vastgezet. Te midden van zulke verwarring moesten noodwendig de kerken en de geestelyke gestichten veel te lyden hebben, zy die, sedert onheugelyke tyden, door de hoofden des Ryks begunstigd, over 't algemeen den hoogen adel waren voorgegaen in het bezit van eigen landgoederen. Maer daerom zelf moesten zy by de wereldlyke naburen, toen deze op hunne beurt als erfgraven optraden, den nayver ontsteken, en het voorwerp, ja men mag zeggen de prooi worden hunner eerste begeerlykheid, in eenen tyd vooral dat alles met het geweld doorgedreven werd, zonder achtgeving op regt of onregt. De kerkvoogden waren derhalve genoodzaekt magt tegen magt te stellen; maer dikwerf uit andere streken herkomstig, derhalve zonder maeg- of bloedver-

[p. 432]

wantschap op hun grondgebied, en kwalyk ondersteund zoo niet tegengewerkt door de eigen vasallen hunner kerk, konden zy veelal hunne vyanden niet krachtdadig te keer gaen, of hadden niet dan geestelyke wapenen om den moedwil te bevechten. Hun eenigste beschermer was de keizer; maer diens arm ontviel hun ook by den langdurigen twist, tusschen het Ryk en de Kerk ontstaen, die door geheel Duitschland heen, zoo wel als in Italië, de verregaendste wanorde voortbragt, en de deur opende aen de geweldenary der leenroerige vorsten. Aldus verklaert men zich ligtelyk het snood gedrag der Luxemburgsche graven ten aenzien van het bygelegen Trier, dat eerst zyne inwendige rust en de vriendschap met zyne naburen van betere tyden verhopen mogt.