Vaderlandsche historie. Deel 7

[p. 340]

Negende hoofdstuk.

namen onder willem ii en jan iii. - des graven inhuldiging en eed. - zyn yver voor de welvaert van namen. - de gilden van kruis- en handboog. - vryheden aen de dorpen verleend. - willems deelneming aen den luikschen kryg. - overstrooming van 1409. - des graven dood. - zyn broeder jan volgt hem op. - nare toestand des lands. - twist met de luikenaers. - verkooping van het graefschap. - bezitneming van hertog philip den goede. - dood van jan iii.

1391-1429.

Willem II, toen hy zyn' vader in het graefschap opvolgde, had den ouderdom bereikt van zeven of acht en dertig jaren. Den 11 December 1391⁽¹⁾ werd hy te Namen plegtiglyk ingehaeld, komende van Golzinne⁽²⁾, alwaer toen ter tyd de graven hun gewoon zomerverblyf hadden. De geestelykheid en de burgery gingen hem te gemoet tot aen

(1) Galliot, II, bl. 87, zegt den 21 December.

(2) Zie hiervoren, bl. 182, aenteek. 4.

[p. 341]

het einde der voorstad⁽¹⁾. Daer stelden zy zich op twee reijen, hebbende aen het hoofd de leden der Boogschutters-Gilde⁽²⁾, en begeleidden haren vorst, vergezeld van diens broeder en van 's lands voornaemste edellieden, regt naer Sint Albaens kerk, alwaer hy Mis zou hooren. De godsdienst geëindigd zynde, klom de graef naer het hoog-altaer, en regt staende, met de hand op de Ciborie en op de reliquién der heiligen, legde hy den gewoonen eed af⁽³⁾, volgens het formulier dat in den Missael van het kapittel geschreven stond⁽⁴⁾. Na-

(1) Met name Ste-Croix. Zie Galliot, III, bl. 333.

(2) Zie Galliot, III, bl. 36.

(3) Van dezen eed zyn geene sporen te vinden vóór het einde der twaelfde eeuw. Naer alle waerschynlykheid heeft hy aenvang genomen by het erkennen van Boudewyn den Kloekmoedige tot graef van Namen, in 1190 (zie hiervoren, bl. 140). Deze toch was de eerste die zynen voorganger niet erfelyk opvolgde, en kon dus niet beschouwd worden als natuerlyke of geregte heer des lands, gelyk graef Hendrik de Blinde het was, van wien, zoo min als van zyne voorzaten, men nergens leest dat zy eenige beloften aen hunne onderdanen gedaen, of dier eed van getrouwigheid afgenomen hebben. Zie ons vyfde Deel, bl. 539.

(4) Zie dat formulier by Borgnet, bl. 147, of by Galliot, II, bl. 88.

[p. 342]

melyk hy zwoer de kerk van Sint Albaen te zullen beschermen en doen beschermen, alsmede de geestelyken, hunne eigendommen, vryheden en privilegiën ongeschonden te zullen bewaren. Voorts zwoer ook de nieuwe landheer de stad en hare inwoonders, de weduwen en de weezen, zoo wel als het geheele land, te zullen bestieren naer regt en rede, zonder te gedoogen dat er iets onwettigs gepleegd wierde.

Op hare beurt legde ook de burgery, door den mond van een der overheids-persoonen, daer toe gemagtigd, haren eed van getrouwigheid af, zwerende dat zy haren geduchten heer, den graef van Namen aldaer tegenwoordig, gehoorzamen zou, en hem den verschuldigden dienst bewyzen, gelyk het aen goede, regtschapen en trouwe onderdanen betaemt. En des avonds, na het feestmael, deed zy hem een vrywillig geschenk van vyf honderd mottoenen, waer de graef voor bedankte, met nieuwe belofte van zich altyd als goeden heer te zullen toonen⁽¹⁾.

Nagenoeg op dezelfde wyze werd Willem II inge-

(1) Zie Borgnet of Galliot, locis cit. Zie mede ons vyfde Deel, bl. 539, aenteek. 1.

[p. 343]

huldigd te Bouvignes, alwaer hy ook, naer ouder gewoonte⁽¹⁾, de stedelyke vryheden met eed waerborgde, gelyk hy al mede verpligt was te doen te Brogne of St.-Gerard⁽²⁾, sedert dat, in 1154, een zyner voorzaten, graef Hendrik de Blinde, de abtdy van dien naem en hare bezittingen onder zyne byzondere bescherming had genomen⁽³⁾.

En dat graef Willem geene ydele eeden zwoer of geene valsche beloften deed, blykt uit geheel zyn gedrag. Want hy had zoo haest geen bezit genomen van zyne vaderlyke erfenis, of hy zette met den meesten vlyt de openbare werken voort, die zyn voorganger begonnen had, zoodanig dat er van 1393 tot 1409 onophoudelyk gearbeid werd aen het versterken van 's lands hoofdstad, aen het bouwen van stormtorens en vestbruggen, enz. Zelfs het belfort⁽⁴⁾ van Sint Pieters, waer van ouds de band-

(1) Er wel krachtens het charter, door Pieter de Courtenai en zyne gemalin, in 1213, aen de burgery dier stad vergund. Zie hiervoren, bl. 161.

(2) Zie boven, bl. 9, aenteek. 3. Het formulier van 's graven eed staet by Borgnet, bl. 146.

(3) Zie hiervoren, bl. 93, en de oorkonde by Miraeus, I, bl. 183.

(4) Zie ons vierde Deel, bl. 430, aenteek. 3.

[p. 344]

klok in hing, werd in eerstgenoemd jaer voorzien van een kunstig uerwerk, tot algemeen nut der burgery, die voor een deel in de kosten kwam, terwyl de graef het noodig timmerhout aen de stad schonk⁽¹⁾.

Niet minder yverig toonde zich Willem II om in zyne hofstad en elders de onderscheidene ambachten en neringen⁽²⁾ op eenen goeden voet te stellen, en tot hunnen bloei mede te werken. De meeste corporatiën van dien aert hadden onder des graven vader hunne reglementen of charters gekregen,

(1) Zie Borgnet, bl. 150.

(2) Men telde toen ter tyd te Namen twintig corporatiën, samengesteld uit afzonderlyke of tot groepen vereenigde ambachten en neringen. Geheel de stedelyke bevolking was daer, mag men zeggen, in begrepen; want zoo men aen den eenen kant de edellieden en groot-handelaers, aen den anderen de dienstboden en lediggangers of bedelaers uitsluit, behoorden alle de overige burgerlieden tot een der onderscheidene ambachten: weshalve het niet te verwonderen is dat deze met der tyd zeer veel te zeggen kregen in de steden, en zelfs in sommige geheel overheerschend werden. Zie de Naemsche ambachten opgenoemd door den heer J. Borgnet, in den Messager des Sciences hist. van 1847, bl. 70 en 101.

[p. 345]

bepalende de regten en pligten van meesters en gezellen; de werk- dagen en uren, alsmede die van schorsing der werkzaemheden; de straffen en boeten voor allerlei verzuimenissen of overtredingen, voor wederstand aen de bevelen der dekens of der stedelyke overheden, voor scheldwoorden of beleedigingen van den een aen den ander, of van den mindere aen den meerdere; de plaets voor het uitstallen der koopwaren: doch boven alles strenge voorschriften behelzende om de deugdelykheid der werken en producten te verzekeren, zoo wel in het belang der ambachten wier eer daer van afhing, als in dat der verbruikers die regt hadden van goede waer voor hun geld te krygen⁽¹⁾. Dat alles werd nog nader geregeld, verbeterd of uitgebreid en voltooid door Willem II, die daerenboven aen sommige corporatiën voorregten schonk, welke zy tot dan toe niet genoten hadden.

Zoo deed hy insgelyks aen de dusgenaemde Gilden of gewapende broederschappen. Dat der kruis-

(1) De heer Borgnet heeft de oude charters en reglementen der Naemsche ambachten opgehaeld in pasgemeld werk, bl. 69-101. Men vindt ze ook, en veel uitgebreider, in het zesde Deel van Galliot, bl. 179, vlgg.

[p. 346]

boog-schutters was, omstreeks 1370, door wylen graef Wyt I ingerigt geworden⁽¹⁾, en bestond uit honderd leden⁽²⁾, meest aenzienlyke burgers die, by oorlogstyd, aen het hoofd der burgerlyke krygsbenden de stad uittrokken, en anders de eere-wacht van den graef uitmaekten, by wiens intrede zy den stoet openden, en regt hadden op het peerd dat hy dien dag besteeg, of tot de weerde daervan⁽³⁾. Naest deze gilde voerde Willem II er eene nieuwe in⁽⁴⁾, die der handboog-schutters of Archiers⁽⁵⁾,

(1) De zelfde vorst had mede eene schatters-gild ingerigt te Bouvignes, en eene andere te Floreffe, welke laetste, oorspronkelyk bestaende uit 20 leden, door Willem II gebragt werd tot 36. Zie Galliot, I, bl. 326 en 363. Zie mede Borgnet, Hist. de Namur, bl. 152.

(2) Zie hunne regten en pligten by Borgnet, in den Messager van 1847, bl. 199, vlgg. Zie mede Galliot, III, bl. 36.

(3) Zie Borgnet, in den Messager, loc. cit. De kruisboog-gild heeft te Namen bestaen tot in het midden der achttiende eeuw.

(4) Althans hy maekte er het ontwerp van, maer zyn broeder en opvolger voerde dit uit.

(5) In de zestiende eeuw ruilden zy den boog voor het vuerroer en werden, van Archiers, Arquebusiers.

[p. 347]

samengesteld uit zestig leden insgelyks behoorende tot den deftigen burgerstand. Zy moesten ook, op bevel het zy van den vorst of van de wethouderschap, ten stryd trekken, alsmede de poorten der stad of andere binnenplaetsen bewaren, en mogten, onder andere privilegiën, jaerlyks twee zwynen mesten in het woud van Marlagne, zonder verpligt te zyn het gewoone eikelgeld⁽¹⁾ te betalen⁽²⁾.

Doch Namen niet alleen, neen, ook de andere steden en dorpen des lands waren het voorwerp van 's graven gunsten. By diploom van 1394 gaf hy aen de inwoonders van Floriffoux⁽³⁾ dezelfde vryheden als welke, in 1151, Hendrik de Blinde aen die van Floreffe verleend had⁽⁴⁾, en later stond hy hun de konynenjagt toe⁽⁵⁾, mits een jaerlykschen cyns aen den landheer van vier schepels haver voor den eigenaer van een ploegspan, van de helft voor eenen gemeenen handwerker, en van één schepel voor

(1) Dat regt, aen den landheer verschuldigd, hiet glandagium, in 't Fransch glandée.

(2) Zie Borgnet, in den Messager, bl. 205, vlgg.

(3) In het Baljuwschap van Fleurus. Zie Galliot, IV, bl. 106.

(4) Zie hiervoren, bl. 92.

(5) Zie ons vyfde Deel, bl. 415, aenteek. 3.

[p. 348]

eene weduwe⁽¹⁾. In 1395 verwierven de ingezetenen van Temploux⁽²⁾ zekere voorregten, en eenige jaren daerna werden die van Saint Denis⁽³⁾, van Bossières, van Ferolz, Beuzet en Isnes⁽⁴⁾ ontslagen van het hatelyk regt van formortuer⁽⁵⁾. Zoo ook vergunde de graef aen de schepenen van Biesme⁽⁶⁾, een der oudste dorpen des lands, dat, in zaken waer zy niet wys konden uit worden, zy voortaen zouden mogen om raed gaen by de wethouders van Namen, als tot hunne hoofdbank⁽⁷⁾.

(1) Zie Borgnet, Histoire, bl. 153.

(2) Mede in het Baljuwschap van Fleurus. Zie Galliot, IV, bl. 94.

(3) In de Meijery van Feix. Zie Galliot, IV, bl. 116.

(4) Vier dorpen behoorende onder het Baljuwschap van Fleurus. Zie Galliot, IV, bl. 98, 101 en 102. Zie mede Borgnet, bl. 153.

(5) Zie hiervoren, bl. 323, aenteek. 4.

(6) In het Baljuwschap van Bouvignes. Zie Galliot, IV, bl. 26.

(7) Tot dan toe waren de schepenen van Biesme gewoon, in duistere gevallen, naby zekeren steen of tegen eene haeg de ouderlingen van het dorp samen te roepen, en hun daer raed te vragen, gelyk men duizend jaer te voren overal deed. Zie hiervoren, bl. 221, aenteek. 1, alsmede Borgnet, loc. cit. En over dat raed halen Grimm's Alterthümer, bl. 834, of Noordewier, Regtsoudheden, bl. 386.

[p. 349]

Uit dit weinige ziet men dat er in het graefschap van Willem nog veel ontbrak en zeer veel te veranderen was; maer het blykt tevens dat de vorst des lands er zich ernstig op toelegde om ouderwetsche instellingen af te schaffen en door nieuwe verordeningen den maetschappelyken vooruitgang te bevorderen. Hyzou ongetwyfeld nog veel meer hebben gedaen, hadde hy den vrede, het hoofdvereischte voor alle inwendige verbeteringen, voortdurend kunnen bewaren. Willem had geen anderen wensch en was van aert hoogst vredelievend; maer te midden van zyne heilzaemste bekommeringen werd hy op eens verwikkeld in eenen bloedigen kryg, waer het hem volstrekt onmogelyk wras geen deel aen te nemen. Wy hebben in ons zesde Deel omstandig verhaeld⁽¹⁾ hoe, van in 1399, de Luikenaers begonnen te smalen op hunnen kerkvoogd Jan van Beijeren, en hoe de volkshaet tegen hem van dag tot dag aengroeijende, eindelyk uitborst in gewelddadigheden, ja in opentlyken opstand, tot zoo verre zelfs dat de Elect genoodzaekt werd zyne hoofdstad

(1) Zie daer, bl. 481, vlgg.

[p. 350]

te verlaten, en dat de onderdanen hem, in 1407, te Maestricht gingen belegeren⁽¹⁾.

In zulke omstandigheden, en wanneer de Elect, om in het veld te trekken, enkel wachtte naer de hulp, hem toegezegd door zyn' broeder den graef van Henegau en door zyn' zwager hertog Jan van Burgondië⁽²⁾, kon Willem II niet onzydig blyven, veel min (al hadde hy dit gewild) de volkszaek voorstaen, zonder zyn eigen land, dat byna van alle kanten aen het Luiksche paelde, door vyandlyke legers te zien verwoest worden. Hy trad dan in het bondgenootschap des kerkvoogds, en woonde met zyn' broeder, aen het hoofd der Naemsche ridderschap, den ysselyken slag van Othée by, alwaer, den 23 September 1408, de Luikenaers niet verwonnen, maer overrompeld, verplet, neêrgehakt werden als slagtvee, en het uitgebreid plein met hunne lyken bedekten⁽³⁾.

(1) Zie ons zesde Deel, bl. 486.

(2) Zie daer, bl. 487, aenteek. 1.

(3) Zie ons zesde Deel, bl. 490-91. - Hier zy opgemerkt dat, krachtens het vonnis door de verbonde vorsten tegen Luik uitgesproken, de toren van Montorgueil by Dinant moest geslecht worden. Maer dat geschiedde niet.

[p. 351]

Het spreekt van zelf dat het Luiksche volk voor deze nederlaeg, waer graef Willem door zyne krygskunst en dapperheid niet weinig had aen toegebragt, een diepen wrok tegen zyne naburen behield; doch voor het oogenblik kon het daer geene lucht aen geven⁽¹⁾. Ook had Namen, gedurende langen tyd, van dien kant niets te vreezen; maer reeds het volgend jaer, 1409, werd de stad deerlyk beproefd door eene overstrooming, die een groot gedeelte der werken, aen welke sedert lang de gemeente al hare geldmiddelen had te koste gelegd, omver wierp en vernielde. Geheele panden van muren vielen op den grond of in de vesten, molens werden door het water weggesleept, bruggen stortten in of raekten wankel op hare ontredderde boogsteunen: kortom de schade was groot en eischte spoedig herstel, of zou nog grooter worden. Om daerin te voorzien vroeg de graef aen de stad en haren byvang eene buitengewoone hulp van 8,500 mottoenen, waerby de collegiale kerken eene vrywillige gift voegden van 273 mottoenen; maer de-

(1) Des te min dat zy hadden moeten beloven geene wapens te zullen voeren tegen den graef van Namen. Zie ons zesde Deel, bl. 498.

[p. 352]

wyl deze middelen nog niet toereikend waren om de kosten te bestryden, werden de burgers verpligt, ieder volgens zyn vermogen, geld op leen aen de overheid voor te schieten, sommigen vier, anderen dry of twee gouden kroonen, en de minst begoede ééne, welk alles te samen beliep tot eene somme van meer dan 3,000 mottoenen. Hiermede raekte men in staet om niet alleen de werken te hernemen; maer zelfs om de stad andermael te vergrooten, en haer, binnen de nieuwe muren, de uitgebreidheid te geven, welke zy tot op den dag van heden nog heeft⁽¹⁾.

In 1415 waren deze werken al vry gevorderd, en werden sedert gedurig voortgezet; maer het was graef Willem niet gegeven die voltooid te zien, want hy stierf den 10 February 1418⁽²⁾, na eene regeering van zeven en twintig jaren, beweend van alle zyne onderdanen, wier heil en voorspoed hy steeds betracht had.

(1) Zie Borgnet, bl. 155, vlgg. Zie mede Galliot, II, bl. 116, vlgg.

(2) Dit datum wordt opgegeven door De Marne, bl. 407, dien de schryvers der Art de vérif. les dates gevolgd hebben. Galliot daerentegen, II, bl. 117, stelt den 10 January.

[p. 353]

Willem had, in 1384⁽¹⁾, het huwelyk aengegaen met Margareet, des hertogs dochter van Bar, maer die na eenige jaren zonder kinderen overleed. Alsdan was hy in een tweede huwelyk getreden met Joanna van Harcourt, nauw verwant aen het koninklyk huis van Frankryk⁽²⁾. Uit dezen echt sproot eene enkele dochter, doch welke zeer jong te sterven kwam⁽³⁾: zoo dat het graefschap van Namen, by gebreke van directe erfgenamen, op Willems broeder verviel, Jan III, heer van Winendale⁽⁴⁾.

(1) Het bewys staet by Vredius, Probationes, II, bl. 63.

(2) Joanna's moeder, getrouwd met graef Jan III van Harcourt en Aumale, was de dochter des hertogs Van Bourbon Pieter I, en van Isabelle van Valois, koning Philips eigen zuster.

(3) De gravin Joanna overleefde haren gemael tot in 1455. Zy stierf te Bethune den 16 February, en werd te Namen begraven in de kerk der Minderbroeders, naest haren man. Zie Galliot, II, bl. 126.

(4) Des graven broeder had tot dan zyn verblyf ook te Namen gehouden, alwaer hy een huis bewoonde naest Sint Albaens kerk, sedert genaemd het huis van Croy, en later de woonst geworden der gouverneurs van Namen. Zie Galliot, II, bl. 131.

[p. 354]

De toestand van het graefschap toen deze vorst er bezit van nam, was vry bedenkelyk. Hy werd ja met even zoo veel plegtigheid en geene mindere vreugd ingehaeld als zyn voorganger; maer van het eerste oogenblik af bevond hy zich in eene groote bekrompenheid van geld, welke sedert nog van dag tot dag aengroeide, en hem de regeering bykans onmogelyk maekte. Jans broeder had zeer veel schuld nagelaten, gedeeltelyk voortkomende, naer 't schynt⁽¹⁾, uit de weidschheid van zynen hoftrein, en 's mans lust tot prachtige feesten, lust waer zyne hoogadelyke gemalin hem maer al te veel in gevoed had⁽²⁾. Deze spilzucht, gevoegd by de kosten welke hy te Namen deed, was meer dan genoeg om de grafelyke schatkist uit te putten en den vorst in

(1) De Marne zegt het zoo, bl. 411.

(2) Joanna van Harcourt muntte boven allen uit door hare kennissen in alles wat tot den hofstaet behoorde, zoodanig dat de hertogin van Burgondië niets byzonders verrigtte, zonder by mevrouw van Namen om raed te gaen. Men kan daeruit opmaken met welke staetsie zy de koninklyke feesten van Frankryk bywoonde, en hoe de schatkist van een kleinen graef, als haer echtgenoot was, daerdoor geplonderd werd. Zie De Marne, bl. 408, vlg. of Galliot, II, bl. 129.

[p. 355]

zware lasten te brengen, te meer daer de burgery zyner hofstad boven hare magt had moeten byspringen voor de openbare werken, en eindelyk niet meer geven kon.

Zulks had gebleken na de overstrooming van 1409, waer gewis de inwoonders van Namen geene geringe schade by geleden hadden. De poorters moesten jaerlyks aen den graef eenen cyns betalen van twee Leuvensche stuivers⁽¹⁾ voor het burgerregt dat zy genoten⁽²⁾. Des heeren ontvangers of klerken gingen van huis tot huis dit geld invorderen⁽³⁾; maer het gebeurde toen dikwerf dat de

(1) In 't Waelsch heet het deux sols louvignis, toen ter tyd zeer dikwerf vermeld ook in oorkonden van andere landen. Dat zulks zilveren stuivers of solidi waren, en ongelyk meerder in weerde dan hetgeen wy heden met dien naem aendniden, is niet twyfelachtig.

(2) De vrye steden, alhoewel ontslagen van willekeurige lasten, talgen en katheilen, waren niet te min nog langen tyd verpligt een jaerlyksch regt aen den landheer te betalen, voor de vryheden en privilegiën aen de poorters of burgers geschonken. Zie ons vyfde Deel, bl. 204, aenteek. 3 en 4.

(3) Deze burgercyns bragt, het een jaer door 't ander, aen den graef op de somme van honderd en ongeveer zestig gouden kroonen. Zie Borgnet, bl. 157.

[p. 356]

stedelingen, ziende Willems beambten van verre aenkomen, hunne deur sloten, en ja doof bleven voor het geklop der lastige bezoekers. Eene verordening van 1411, waerby geboden werd dat voortaen ieder ingezetene zyne schuld, binnen de veertien dagen na Sint Jan en na Kersmis⁽¹⁾, zou gaen betalen in het Schepenen-huis, op straf van na den gestelden tyd in de boet geslagen, of, zoo men weigerig bleef, door den Meijer uitgespannen te worden⁽²⁾: deze verordening, zeggen wy, toont klaer genoeg hoe moeijelyk het in dat oogenblik was om van den burger geld te krygen. En dat deze moeijelykheid onder graef Jan III niet ophield of verminderde, lydt geenen twyfel: men mag eerder voor zeker houden dat zy nog grooter werd, dewyl de openbare werken niet voltooid waren, en derhalve voortgezet dienden te worden, gelyk Jan het inderdaed beval by brieven van 4 October 1419⁽³⁾, verlengende op nieuw voor zes jaren het octrooi op den wyn, den mede en het bier, door wylen zyn broeder vroeger toegestemd⁽⁴⁾.

(1) Hieruit ziet men dat de cyns in twee termynen betaeld werd.

(2) Zie Borgnet, bl. 157-58.

(3) Zie Borgnet, bl. 161.

(4) Zie hiervoren, bl. 321.

[p. 357]

Het is dus geen wonder dat graef Jan III, die gewoon was in de weelde te leven, en vermoedelyk zelf reeds meer verteerd had dan zyne inkomsten toelieten, van het begin zyner regeering af zich in de grootste verlegenheid vond. Hierby kwam aldra een ander bezwaer, dat door de Naemsche geschiedschryvers verschilliglyk opgehaeld wordt, maer dat toch zeker bestond in nieuw geharrewar met het Sticht. De Luikenaers konden aen hunne naburen niet vergeven dal deze te Othée hen hadden helpen nedervellen; en alhoewel zy geenen opentlyken kryg dorsten voeren omdat hun zulks streng verboden was⁽¹⁾, wrokten zy niet te min, en zochten twist met de aengrenzende bevolkingen: iets wat niet moeijelyk wezen moest, want eene genster tusschen Dinant en Bouvignes geworpen, was meer dan genoeg om de beide steden tegen elkander in vuer en vlam te zetten. Het schynt, ja, dat ditmael de inwoonders der laetstgenoemde stad, of misschien andere Naemsche onderdanen, in den loop van 1419 of 1420, de Luikenaers getergd, uitgedaegd, welligt zelfs aengerand, en al-

(1) Zie hiervoren, bl. 351, aenteek. 1.

[p. 358]

dus hunne gal des te heviger geroerd hadden, daer deze sedert eenige maenden, of slechts eenige weken, een nieuwen bisschop tot hoofd gekregen hadden, namelyk Jan van Heinsberg⁽¹⁾ die, vry krygszuchtig van aert, den wrevel des volks gereedelyk involgde, om by de menigte wel te staen. Daer werd dan al haest van wraekneming en inval gesproken, en graef Jan, te zwak om alleen met het Sticht te worstelen, wist niet hoe het uitbersten der vyandlykheden te verhoeden of tegen te houden. Hy kon in dat oogenblik op de hulp van Burgondié niet tellen, want de jonge hertog Philip was voor eigen rekening plannen aen 't smeden om de moord zyns vaders te wreken. Even zoo min mogt hy onderstand verwachten van Brabant of Henegau, dewyl deze landen beide inwendig zeer gestoord waren door de krakeelen van hertog Jan IV en vrouw Jakoba. Daer bleef derhalve aen den graef van Na-

(1) Deze kerkvoogd, zoon des heeren van Heinsberg en Levemberg, tot dan archidiaken van Haspengau, werd den 16 Juny 1419 door de kanoniken van Sint Lambertus gekozen tot opvolger van den onlangs overleden Jan van Walenrode, die een heilig man geweest was, maer nog geene tien maenden geregeerd had.

[p. 359]

men niet over dan zoete boter te stryken, en te beproeven om eene verzoening met den Luikschen kerkvoogd en diens volk te treffen. Ten dien einde begaf hy zich in den zomer van 1420 naer Hooi, werwaerts bisschop Jan van Heinsberg tot een gesprek genoodigd was. Inderdaed de twee vorsten traden daer in onderhandeling; maer de graef van Namen hoorde er zulke harde woorden, zulke bedreigingen van geheel zyn land te vuer en te zweerd te verwoesten, dat hy, beroofd van andere middelen om het onweêr af te keeren, eene aenzienlyke som gelds, by wyze van afkoop of van vergoeding, aenbood, en zelfs gyzelaers aen de Luikenaers gaf tot waerborg zyner belofte⁽¹⁾.

Graef Jan kwam dan naer huis, en maekte zyn

(1) Zie Borgnet, bl. 162-65. Volgens de Marne en Galliot, zou de bisschop van Luik het gesprek van Hooi plotseling afgebroken en graef Jan verraderlyk in eene gevangenis doen werpen hebben, alwaer men hem opgesloten hield tot dat hy zyn woord gegeven had van een groot rantsoen te zullen betalen, en tevens onder eed had beloofd alles te zullen geheim houden. Maer dit feit, hoogst onwaerschynlyk in zich zelven, en door niet eenen Luikschen kronykschryver vermeld, mag voor verdicht gehouden worden.

[p. 360]

eerste werk van geld te zoeken, maer dat was, schynt het, nergens te vinden, Te vergeefs riep hy de stedelyke overheden, de voornaemste edellieden, en vermoedelyk ook de Proosten der collegiale kerken⁽¹⁾ byeen, om naer middelen uit te zien, ten einde de door hem opgeladen schuld te vereffenen: raed kreeg hy in overvloed⁽²⁾, doch penningen niet, althans geene toereikende penningen⁽³⁾.

(1) Misschien ook eenige voorname prelaten, doch zulks blykt niet. De Naemsche geschiedschryvers spreken hier, voor de eerste mael, van 's lands Staten, en alhoewel zy daer geene stellige gronden voor aenwyzen, is het niet te min zeker dat toen ter tyd te Namen, zoo wel als in de andere vorstendommen van België, de dusgezegde Staten met naem en daed bestonden. Daer, even als elders, hebben de steden en de geestelyken zetel en stem gekregen in de beraedslagingen over de algemeene belangen des lands, als gezamentlyk voorziende in diens algemeene noodwendigheden, door het verschaffen van geldmiddelen, gelyk wy hiervoren de Naemsche burgery en de collegiale kerken hebben zien doen. Zie mede ons vyfde Deel, bl. 462, aenteek. 2, en bl. 586, in de aenteek.

(2) Zie Borgnet, bl. 163.

(3) Volgens de Marne en Galliot zouden de Staten, te Namen vergaderd, de gevraegde hulpgelden geweigerd hebben, omdat graef Jan, gebonden door zynen eed van het geheim niet te zullen uitbrengen, niet zeggen wilde waer hy het geld toe gebruiken moest. Maer zulks schynt enkel een verzinsel om de eerstgemelde fabel te ondersteunen. Zie de kronyk van Floreffe, opgenomen in Reiffenbergs Monuments, VIII, bl. 87-88.

[p. 361]

Wat moest de graef dan doen om zyne belofte te vervullen, en het land voor groote onheilen te behoeden? Men mag denken dat hy van eerst af trek voelde om zyn voorvaderlyk erfdeel te vervreemden, zoo wel uit genegenheid voor de onderdanen welke hy zich onmagtig kende te beschermen, als om vry te wezen van velerlei moeijelykheden, en tevens den vorstelyken leeftrant, waer zyne ouders hem in opgebragt hadden, te kunnen staende houden. Trouwens, de graef had geene kinderen van wylen zyne gemalin⁽¹⁾ Joanna van Abcoude⁽²⁾ en, schynt het, weinig lust om te hertrouwen. Zyne eenige zuster Maria had mede geene kinderen uit

(1) Galliot, II, bl. 143, zegt dat de vrouw reeds overleden was, toen haer echtgenoot tot het graefschap kwam.

(2) Zy was de dochter van Zweder van Abcoude, heer van Gaesbeeck, van Putte en van Stryen in Brabant, en van Anna des graven dochter van Leyninghen. Zie Butkens, II, bl. 48-49.

[p. 362]

haer huwelyk met den graef van Blois⁽¹⁾, zoodat er hem niet bleven dan verwyderde bloedverwanten⁽²⁾, weinig regt hebbende op 's mans nalatenschap, en misschien nog minder vermogen om er zich in te handhaven.

In zulken toestand van zaken werd Jan bedacht zyn graefschap te verkoopen aen hertog Philip van Burgondië, die beter dan eenig andere vorst in staet was om er hem de volle weerde voor te geven, alsmede om het land en de landzaten te beschermen tegen alle vyanden, hoe magtig die ook mogten wezen. De eerste voorslagen werden door Jan III gedaen en, als men denken kan, met een gunstig oor ontvangen; want Philip, alhoewel nog jong, was reeds zeer hoog in zyne wapens, en vol van begeerte om zyne heerlykheden uit te breiden.

(1) Maria's gemael, Guy van Châtillon, was in 1397 gestorven. De weduwe had, 't is waer, in 1406 een anderen misselyken echt aengegaen met een franschen edelman van kleinen rang; doch waerschynlyk kwamen daer ook geene kinderen uit voort, of geene die graef Jan voor zyne erfgenamen erkennen mogt.

(2) Inderdaed, beide zyne ooms, Robrecht en Lodewyk, zonen van wylen Jan I, waren kinderloos overleden. Zie de Sigilla van Vredius, Tab. 12, bl. 81.

[p. 363]

Zoodan de heer van Dhuy⁽¹⁾ en Jan Dusart, proost van Sint Albaen, door den graef gemagtigd, traden aldra in onderhandeling met des hertogs afgeveerdigden⁽²⁾, en kwamen tot akkoord den 16 January 1421, gelyk de graef zelf het verklaert in zyne brieven van 27 Maert naestvolgende, waerby hy aen alle zyne leenmannen, edellieden, regters, ambtenaers, steden en onderdanen kennis geeft van hetgeen er verrigt was. De vorst haelt daer, onder anderen, beweegredenen op van zyn gedrag, zeggende dat, daer hy reeds gevorderd is in ouderdom en geene kinderen heeft, en willende, uit liefde voor zyne onderdanen, in tyds zulke schikkingen maken dat, na zyne dood, het land, palende aen onderscheiden zeer magtige vorstendommen, zou mogen in rust en vrede blyven, zonder van zyne naburen overlast of geweld te moeten vree-

(1) Eene vlek, ruim twee mylen benoorden Namen.

(2) Philip had er vier genoemd, Jakob van Lichtervelde heer van Coolscamp, Hendrik Goethals deken van Luik, Jan van den Kethulle, en Jan Camphin baljuw van Gent. Maer in de procuratie stond dat dry van hen, of zelfs twee, met de Naemsche zaekgelastigden mogten voortgaen.

[p. 364]

zen, hy met rypen raed besloten heeft het graefschap van Namen, met alle zyne toebehoorten, mitsgaders de heerlykheden van Bethune, Belle en Peteghem, naest alles wat hy nog meer in Vlaenderen bezat⁽¹⁾, verkocht en erfelyk overgemaekt had aen den hooggeboren, hoogmogenden vorst zynen geduchten heer Philip, hertog van Burgondië, graef van Vlaenderen, van Artois, enz. en heer van Mechelen, op de volgende voorwaerden:

1^o Dat Jan III zyn leven gedurende in bezit zal blyven van het graefschap en er den titel van voeren, met behoud tevens van alle de regten, hoogheden, patronaten, cynzen, renten, inkomsten, profyten en voordeelen van welken aert ook; en dat binnen dien tyd Mynheer van Burgondië den naem van graef niet zal mogen aennemen, noch gezag oefenen zoo min in de Atrechtsche of Vlaemsche heerlykheden, als te Namen.

(1) Hieronder worden ook genoemd de Vier-Ambachten, welke hy vermoedelyk van een' zyner ooms geërfd had. Daer het huis van Namen uit dat van Vlaenderen gesproten was, is het geen wonder dat de Naemsche kadetten soms leenen of alloden in Vlaenderen kregen. Zulks moest de vriendschap onderhouden.

[p. 365]

2^o Dat het graefschap van Namen en de Proostdy van Poilvache, met alle hunne afhankelykheden, erfelyk zullen toebehooren aen hertog Philip en diens nakomelingen, graven van Vlaenderen, om ten eeuwigen dage aen laetstgenoemd graefschap vereenigd te blyven, zonder daer ooit van afgescheiden te mogen worden.

3^o Dat de hertog of zyne opvolgers nimmer, in het land van Namen, persoonen zullen aenstellen tot hooge ambtenaers, gouverneurs, kasteleinen, Baljuws, ontvangers of Meijers, ten zy inboorlingen van een der beide landen, of lieden die er ryk begoed zyn. Hiervan zal de kooper opene brieven, met zyn zegel bestempeld, aen ieder der twee landen afleveren⁽¹⁾.

4^o Dat de graef, in zyne hoofdstad, afstand en overgaef doen zal aen hertog Philip, of diens plaetsvertreders⁽²⁾, in de tegenwoordigheid der prela-

(1) Dit gebeurde by brieven gedagteekend uit Gent in de maend April. Zy staen by Miraeus, III, bl. 448, en by Galliot, VI, bl. 125, alwaer nog een Vidimus volgt van Sint Albaens kapittel.

(2) Philip had op dat oogenblik te veel werk in Frankryk, om hier te lande overal in persoon by te kunnen wezen.

[p. 366]

ten, edelen, Baljuws, Proosten, kasteleins, leenmannen, Meijers en andere officieren, mitsgaders ten overstaen van de afgeveerdigden der steden, welke allen eed van getrouwigheid zullen doen aen den hertog, als aen den toekomenden heer des lands, na Jans overlyden.

5^o Dat, onmiddelyk na gemelden eed, de burgsloten van Poilvache, van Samson en van Bouvignes aen den hertog zullen overgeleverd worden, die daer kasteleinen, uit een der twee landen gebortig, zal mogen in stellen, blyvende de graef verpligt hun de gewoone jaerwedden te betalen, gelyk hy voortgaet er al de renten te ontvangen, en het regt behoudt van er uit en in te komen.

6^o Dat er inventaris zal gemaekt worden van alle de wapens en krygstuigen in de Naemsche sloten voorhanden, alsmede van alle Charters, Privilegie- en andere brieven, de verkochte landen aengaende, en in 's graven tresory of elders berustende: welk alles de verkooper in zyn geheel en ongeschonden zal moeten bewaren, gelyk een trouwen tochtenaer betaemt.

7^o Dat graef Jan zyn huis te Gent⁽¹⁾, alsmede

(1) De refugie of het hôtel van Namen stond te Gent op den dusgenaemden Kouter. Zie Dieriex, Mémoires sur la ville de Gand, II, bl. 130.

[p. 367]

dat achter Sint Albaens kerk te Namen, in vollen eigendom behouden zal, en er mogen meê doen wat hy wil.

8^o Dat de verkooper het graefschap van Namen en de Proostdy van Poilvache zal vry maken van alle lasten, waer zy meê bezwaerd zyn; dat hy het slot van Beaufort in zal lossen⁽¹⁾ alsmede het domein van Walcourt; dat hy voorts alle tollen en geregtigheden aen anderen verpand af zal koopen, mitsgaders de pensioenen aen onderscheidene persoenen verleend, en beloopende tot de jaerlyksche som van acht honderd gulden.

9^o Dat, indien iemand, ter oorzake van deze verkooping, graef Jan overlast of schade wilde aendoen, Mynheer van Burgondië verpligt zal wezen hem te helpen; maer buiten diens weet, en

(1) Dat slot had vroeger toebehoord aen Floris Berthout van Mechelen. Sedert was het verkocht geworden aen graef Willem I van Namen, en door dezen tot apanagie gegeven aen zyn' broeder Robrecht. Na de dood diens laetsten, in 1391, kwam het terug aen den graef, die het vervolgens weêr aen iemand anders moet verpand hebben. Zie Galliot, III, bl. 299-300.

[p. 368]

zonder zyne toestemming, zal de graef geenen kryg mogen voeren, ten ware om zich te verweren tegen den aenval van anderen.

10^o Dat, voor de opgenoemde landen en hunne toebehoorten, de kooper aen graef Jan III betalen zal de somme van 132,000 gouden kroonen⁽¹⁾, waervan hem op rekening voor de eerste mael zal afgeteld worden het bedrag van 27,000 kroonen, op den naestvolgenden Zondag Laetare Jerusalem⁽²⁾, of uiterlyk op een' der twee volgende dagen: alswanneer dan ook de graef plegtigen afstand doen zal van de verkochte domeinen. Het overige zal betaeld worden in dry termynen, telkens van 35,000 kroonen, namelyk te Kersmis van de jaren 1426, 27 en 28, zullende Mynheer van

(1) Indien de gouden kroonen toen ter tyd, als vroeger, nog waren van zestig in het mark, gelyk men onderstellen mag, zoo hadden zy de weerde van 6 gl. 2 st. Brab. courant, en de hier gemelde som beliep nagenoeg anderhalf miljoen francs, waer men, in de vyftiende eeuw, misschien viermael zoo veel, of nog meer, meê deed dan hedendaegs: zoo dat de koopsom van 1421 ontzaggelyk groot was. Zie Ghesquière, Mémoire, enz. bl. 134.

(2) Dat is den vierden zondag van den vasten.

[p. 369]

Burgondië daer behoorlyken en toereikenden borg voor stellen.

Dusdanig waren de hoofdzakelyke voorwaerden⁽¹⁾, door de Commissarissen van wederzyde beraemd en toegestemd den 16 January 1421, en door de beide vorsten goedgekeurd en bezegeld den 27 Maert van het zelfde jaer⁽²⁾.

By brieven van den 23 April beloofde de hertog van Burgondië aen zyne lieve en welbeminde de geestelyken, edelen, burgers en landzaten van Namen en diens toebehoorten, dat, na de dood van zynen cosyn van Namen, hy, en zyne opvolgers in het graefschap van Vlaenderen, hen allen zal bewaren en handhaven in hunne regten, privilegiën,

(1) De artikels van minder belang, als nopens het douarie der gravin weduwe, Joanna van Harcourt, nopens de uitgezonderde domeinen, door Jan of zyne voorgangers aengekocht, en welke buiten het graefschap gelegen waren of daer nimmer toe behoord hadden, die gaen wy voorby, even als de clausulae zonder eind, dienende om aen den act kracht te geven, en zyne uitvoering te verzekeren.

(2) De oorkonde staet by Miraeus, IV, bl. 611-15; maer zyn tekst is niet volstrekt zuiver, en dient vergeleken te worden met dien van Galliot, VI, bl. 103-118.

[p. 370]

vryheden, gebruiken en gewoonten, en hun daer het volle genot van laten, zonder daer ooit afbreuk aen te doen of eenig beletsel te stellen; met verzekering tevens dat hy, onmiddelyk na het overlyden van gemelden vorst, zynen heerlyken eed zal afleggen in alle de plaetsen, waer de graven zulks van ouds verpligt zyn te doen, en dat hy reeds van stonden af het land en de onderdanen zal beschermen tegen alle verdrukking of geweld, die zy ten onregte mogten te lyden hebben⁽¹⁾.

Zoodan den 8^sten Juny 1421 vergaderden de dusgenaemde Staten van Namen in de hoofdplaets. Daer verschenen de abten van Brogne en van Floreffe, de proosten en dekens van Sint Albaen, van Sint Pieters in castro, en van O.-L.-V. van Walcourt, in den naem van al de geestelykheid des graefschaps; negen heeren of baronnen, naest den Groot-Baljuw van Namen, vertegenwoordigende den adelstand; eindelyk de Meijers, schepenen, gezworenen en raedslieden van Namen, Bouvignes en Walcourt, bandelende voor en in den naem van alle 's lands steden, burgers en ingezetenen⁽²⁾. Zy

(1) Zie de oorkonde by Galliot, VI, bl. 118-20.

(2) Men ziet, het was daer eene volslagen Statenvergadering, bestaende uit de dry gewoone leden, de geestelykheid, den adel, en de steden of het volk.
Hoe de Staten van Namen by later tyd werden samengesteld, kan men zien by Galliot, III, bl. 322, vlgg. en by Neny, Mémoires, enz. chap. XXI, art. 7.

[p. 371]

dan, inziende en erkennende de redenen, welke hunnen geduchten heer Jan van Vlaenderen bewogen hebben om zyn graefschap en andere domeinen te vervreemden en te verkoopen aen den hoogmogenden hertog Philip van Burgondië, graef van Vlaenderen, enz. gelyk hy hem daer, op gemelden dag⁽¹⁾, in hunne tegenwoordigheid afstand en overdragt van gedaen heeft⁽²⁾, verklaren dat, na Jans dood, en zoo haest de voorzeide hertog den eed zal hebben gedaen⁽³⁾ dien zyne voorgangers

(1) Hieruit ziet men dat de overdragt niet geschiedde op den zondag Laetare Jerusalem, als het contract voorschreef, maer eerst den 8 Juny en in het bywezen van 's lands Staten.

(2) De overdragt werd gedaen aen des hertogs gevolmagtigden, voor den Groot-Baljuw van Namen. Zie de oorkonde by Galliot, VI, bl. 129.

(3) Daer deed Philip voorloopig reeds belofte van door brieven gedagteekend uit Montreuil den 25 Juny 1421. Zie die brieven, volgens een Vidimus van 1429, by Galliot, VI, bl. 152, vlgg.

[p. 372]

graven en gravinnen van Namen gewoon en verpligt zyn geweest te doen by hunne intrede en bezitneming van het graefschap, zy hem zullen erkennen en aenveerden voor hunnen geregten heer en wettigen vorst, en hem alle gehoorzaemheid en dienst zullen zweren, als trouwe onderdanen verschuldigd zyn. En indien het geviel dat Mynheer van Burgondië, na de dood van graef Jan, door ziekte of gevangenis, door belegerd te zyn of beleg te houden, verhinderd ware van aenstonds bezit te nemen van zyn graefschap, zoo zullen niet te min alle renten, vervallen en profyten, van het eerste oogenblik af, ten zynen behoeve ingezameld en besteld worden in de handen van Meijer en schepenen der stad Namen, tot der tyd toe dat hy er zelf zal komen van beschikken⁽¹⁾.

Dit gedaen, en de vereischte plegtigheden aldus vervuld zynde, zoo kwam de hertog van Burgondië in persoon naer Namen om, als by voorraed of provisie, bezit te nemen van het graefschap dat hy aengekocht had. Hy deed meteen geld slaen op zynen eigen stempel, tot teeken dat voortaen de sou-

(1) De oorkonde staet by Galliot, VI, bl. 120-24.

[p. 373]

vereiniteit des lands hem toebehoorde en niet meer ontnomen kon worden; doch verder greep hy voor het oogenblik niet, willende de regten van den tochtenaer nergens in verkorten⁽¹⁾.

In alle deze aengelegenheden had graef Jan byzonder veel hulp en raed ontvangen van zynen Hoog-Baljuw, heer Hendrik van Longchamp⁽²⁾, wiens naem in de meeste stukken voorkomt. Om hem deswege, zoo wel als voor andere bewezen diensten en trouw, te loonen, gaf hy aen den edelen Baljuw zyn landhuis van Fernelmont⁽³⁾ tot een erfelyk leen, te samen met hooge, middelbare en lage justitie⁽⁴⁾ op een grondgebied van twintig

(1) Zie De Marne, bl. 415, of Galliot, II, bl. 139.

(2) Naem van een dorp benoorden Dhuy. De heer van Longchamp was Hoog-Baljuw van Namen geworden in 1419 en bleef het tol 1439. Na Hendriks dood, dewyl voortaen de graef van Namen zyn gewoon verblyf in de hoofdstad niet meer houden moest, werd de algemeene landvoogdy, of het opperbestier der provincie, vereenigd aen het Hoog-baljuwschap. Zie Galliot, III, bl. 316.

(3) Het kasteel van Fernelmont stond onder Novilleles-Bois, beoosten Dhuy, in het Baljuwschap van Wasseige. Zie Galliot, III, bl. 387.

(4) Zie ons vyfde Deel, bl. 308, aenteek. 1. De hooge justitie, of het merum imperium, behoorde van regtswege aen den souverein; de middelbare, of het imperium mixtum, waer, in den regel, vangen, boeijen, ketenen, geesselen (doch zonder bloedstorten) onder begrepen was, behoorde aen de groote leenmannen; de lage justitie, oorspronkelyk bestaende in boeten of andere ligte straffen, behoorde aen alle edellieden of grondeigenaers. Het spreekt echter van zelf dat dit alles velerlei wyzigingen onderstond in verschillende tyden en plaetsen. Zie Du Cange op het woord Imperium, III, col. 1337-38.

[p. 374]

bunderen rondom het kasteel, te rekenen van het juiste middelpunt des gebouws⁽¹⁾. Daerby voegde hy nog, om het leen te vergrooten en vruchtbaer te maken, maer alleen voor zoo lang hy leefde⁽²⁾, zeventig bunderen bosch en weide, eenige heerlyke tienden of aendeelen in tienden, en vier-en-dertig

(1) Zoo wordt het uitdrukkelyk bepaeld. Het stedelyk regtsgebied van Namen was op de zelfde wyze aengeduid: het strekte zich honderd bunderen ver uit, dat is een uer gaens in alle rigtingen, insgelyks gerekend van het Puyroen, hetwelk voor het middelpunt der stad gehouden werd. Zie Borgnet, in den Messager de Gand van 1846, bl. 233.

(2) Na graef Jans dood moest dat byvoegsel overgaen aen Mynheer van Burgondië, als begrepen in den gesloten koop.

[p. 375]

mudden haver, welke van verschillende kanten den graef jaerlyks toekwamen. Van dat alles kreeg de Baljuw bezegelde verlei- en giftbrieven, gedagteekend uit het kasteel van Golzinne den 28 Mei 1421, en vervolgens goedgekeurd door den hertog van Burgondië⁽¹⁾, by brieven uit Brugge van het zelfde jaer⁽²⁾.

Geene mindere dankbaerheid meende graef Jan schuldig te zyn aen den Domproost van Sint Albaen die, voor en na, doch byzonderlyk in de onderhandelingen met des hertogs afgeveerdigden, hem groote diensten bewezen had. Jan vernieuwde dan, by diploom van 2 Juny 1423, de privilegiën door zyne voorzaten aen die kerk geschonken⁽³⁾, willende dat zy ook in het toekomende en voor altyd haer eigen geregtshof behielde, met Meijer, schepenen en gezworenen, en aen hoegenaemd geene hoogere regtsbank hoofde⁽⁴⁾, dan alleen aen 's gra-

(1) Zonder Philips toestemming mogt graef Jan zyn landgoed van Fernelmont niet meer vermaken of te leen geven, want het was onder de uitgezonderde eigendommen van den graef niet begrepen.

(2) Zie de beide oorkonden by Galliot, VI, bl. 134-39.

(3) Zie hiervoren, bl. 36, aenteek. 1.

(4) De fransche tekst zegt sans qu'elle recheveche ou ressortisse. Het nederduitsch woord hoofden heeft nauwkeurig dezelfde beteekenis. Zie hiervoren, bl. 221, aenteek. 1.

[p. 376]

ven kamer. Daerby verklaert hy dat, wanneer een huerling van kerkelyke huizen of goederen langer dan acht dagen in gebreke van betaling blyft, de Meijer van Sint Albaen, op des Proosten bevel, het regt heeft van pand te nemen⁽¹⁾ op des schuldenaers eigendom, zonder tegenspraek van wie het ook zy⁽²⁾, hebbende het kapittel sedert onheugelyke tyden zyn byzonder Puyroen⁽³⁾ binnen het klooster⁽⁴⁾. Zoo ook, wanneer een kanonik, kapellaen,

(1) De tekst zegt tautologisch panner et prendre pan, in 't Latyn pandare. Zie onze Geschiedenis van Mechelen, bl. 454, aenteek. 1.

(2) In den regel mogten de particulieren geenen poorter panden of doen panden zonder tusschenkomst en toestemming der openbare magt. Zie Du Cange op het woord pandare, V, col. 89-90.

(3) Gelyk, in de stad, de vonnissen uitgeroepen werden op het puyroen van Sint Remigius, zoo ook die der kerk op haer eigen puyroen.

(4) Naest of achter de oude collegiale kerken stonden de dusgenaemde claustra, makende met de kerk een bebouwd vierkant uit, dat tot wooning der kanoniken en andere geestelyken diende, en hebbende dus in het midden een binnenplein.

[p. 377]

vikaris of koorael tegen zyne wettige overheid zich in opstand zet, heeft des Proosten beambte het regt van, zonder iemands anders tusschenkomst, de deuren, ingangen, vensters, huizen of kamers feitelyk open te breken of te doen breken, in weêrwil van den misdadige⁽¹⁾. Voorts, wanneer het kapittel goed verkoopen wil, zal het zulks mogen doen in 't openbaer, door zyn' eigen serjant, en zonder daer aen iemand anders verlof te moeten voor vragen, of eenig regt te betalen te hebben. Eindelyk bevestigt de vorst nog eens alle de andere vryheden welke de kerk van Sint Albaen in de stad en in het graefschap geniet, volgens de Charters die zy daer van heeft, doch welke hy te lang vindt om alle in zyn diploom vermeld te worden, willende dat niemand haer daer ooit in 't vervolg iets van betwiste. En daermede hangt hy er zyn zegel aen⁽²⁾.

De graef betoonde nog zynen dank aen andere ambtenaren of edellieden, van wie hy voornamen

(1) Anders mogt niet een regtsbediende aen iemands huis raken, zonder schepenen-vonnis.

(2) De oorkonde staet by Galliot, VI, bl. 139-143; maer de afschryver heeft niet overal wel gelezen.

[p. 378]

dienst ontvangen had. Een zyner laetste gunsten bewees hy, in het begin van 1428, aen zekeren schildknaep of wapendrager, verkoopende hem, met toestemming van hertog Philip, sommige huizen en landerven, in verschillige plaetsen gelegen⁽¹⁾.

Het schynt echter niet dat de vorst zich aen een naderend einde verwachtte; want in den winter des volgenden jaers vertrok hy nog naer Brussel, om deel te nemen aen een groot steekspel, waeruit men zou mogen opmaken dat de krachten hem niet te kort schoten. Maer evenwel hy viel er ziek, en hebbende zich zonder uitstel naer Namen doen vervoeren, overleed hy daer den 1 Maert 1429⁽²⁾.

Jan III werd begraven in de kerk van Sint Albaen, en sloot de reeks der Naemsche graven uit het huis van Vlaenderen, dat gedurende honderd en zes-en-zestig jaren in het land geheerscht had⁽³⁾.

(1) Zie Galliot, II, bl. 141.

(2) Zie De Marne, bl. 415, of Galliot, II, bl. 142.

(3) Namelyk sedert 1263. Zie hiervoren, bl. 212.

[p. t.o. 378]